Joseph Smith
Joseph Smith, Jr. (Sharon, Vermont, AEB, 1805eko abenduaren 23a - Carthage, Illinois, AEB, 1884ko ekainaren 27a) buruzagi erlijioso estatubatuarra izan zen. 1830. urtean New Yorkeko Palmyra hirian Azken Egunetako Santuen Mugimendua sortzeagatik da ezaguna.
Azken Eguneko Santuen Jesukristoren Eliza (mormoiak) erlijio-taldea sortu zuen. Smithen idatziak, Bibliarekin batera, izan ziren mormoien teologia-oinarriak.
1823an esan zuen Jainkoak ezkutuko adierazpenak egin zizkiola, eta urrezko taula batzuetan idatzita zeudela. Azalpen horiek Mormoien Liburuan idatzi zituen, eta hori izan da mormoien dotrina. Istiluak izan zituen bizi izan zen auzoetan, eta atxilotu ere egin zuten. 1844an bera eta anaia hil zituen jende-multzo batek Carthagen.
Joseph eta Hyrum, bere anaia, Illinoisko kartzela batean sartu zituzten traizio karguak egotzita.[1] Joseph eta Hyrum 1844ko ekainaren 27an hil ziren, bere kartzelako gelan gizon armatu batzuek tirokatu ostean.[2] Gizonak epaituak izan ziren, baina aske utzi zituzten.[3]
Mormon mugimenduan, Joseph Smith berebiziko profetatzat hartzen da [4] Biblian aipatzen direnen parekoa. [5] [6] Apaizgo Aaronikoa [7] eta Melkisedekena egikaritzeko hautatua [8] bere eginkizuna jatorrizko eliza kristaua berreskuratzea izan zen, Apostasia Handian hamabi apostoluak hil eta gutxira galdu omen zena. [9]
Smith XIX. mendeko Estatu Batuetako pertsonaiarik karismatiko eta eraginkorrenetakoa izan da.[10][11]
Biografia
aldatuHaurtzaroa eta gaztaroa
aldatuJoseph Smith, Jr. Joseph Smith eta Lucy Mack senar-emazteen bederatzi seme-alabetatik laugarrena izan zen. [12] Familiaren gorabehera ekonomikoek markatu zuten haren jaiotza. Aitonak, Asael Smithek, Topsfield-en (Massachusetts) galdu zituen ondasun gehienak, 1780ko krisi ekonomikoan; geroago Vermontera joan zen bizitzera, eta han bere semea, Joseph Jr.-en aita baserritar gisa hasi zen lanean (eta batzuetan eskolako irakasle gisa), eta ekonomikoki aurrera egitea lortu zuen. Hala ere, eragozpen ekonomiko berriek Ingalaterra Berrian behin baino gehiagotan bizitzera behartu zituzten, 1816an Palmyra-ra joan arte, udarik gabeko urte erdian.[13] Eremu hori geroago ezagutuko zen, bertan korronte erlijioso berriak sortu zirelako. [14] Handik, 1819. urtearen hasieran, Palmyratik oso gertu, Manchester herriaren mugan, bizitzera joan ziren. Txikitan, Joseph Smith, Jr. gurasoei laguntzeko lan egin behar izan zuen. Horren ondorioz, oso eskolatze eskasa izan zuen.[15]
Gertutik ezagutu zuten familiatik kanpoko pertsonek, batez bestekotik behera adimena zuen gazte gisa deskribatu zuten; 25 urte bete arte, gutxienez, oso lan gutxi egiten zuen eta arretarik gabe janzten zuen. Bestalde, onartzen zitzaion gaitasun onak zituela moralari eta etika politikoari buruzko eztabaidetarako, gazte-klub batean, eta talentu pixka bat ere bazuela nerabezaroan parte hartzen zuen bilera metodistetan. Irudimen handia ere bazuen, eta pentsaera aktiboa eta jakingurazkoa zuen. 1826an, ikasketarik ez zuela eta hogei urte zituela, Bainbridgera joan zen eskola batera klaseetara.[16]
Joseph Smith, Jr. gazte guztiak Bigarren Esnatze Handia izenaz ezagutzen den erlijio-eferbeszentzia garaian jaio eta bizi izan ziren. Erlijio-eferbeszentzia hori indartsu hasi zen New Yorkeko mendebaldean, batez ere 1824tik aurrera.[17] Bere familia, garai hartako beste estatubatuar askorena bezala, erlijiosoa eta superstiziosoa zen, teofanietan sinestera bultzatzen zuen. [18] Bere aitona, Asael Smith, unibertsalista eta gero metodista izan zen; Solomon Mack amaginarrebak, berriz, liburu bat argitaratu zuen 1810 eta 1811 artean, non ustezko zeruko ikuspegi batzuk deskribatzen baitzituen, kristautasunera berandu iristera eraman zutenak.[17][19] Bere ama Lucy, Solomonen alaba, presbiterianoa zen eta seme-alabak kristau-heziketa batekin hazi zituen.[17] Ondoren, Joseph semeari buruzko liburu bat idatzi zuen, eta senarrarekin batera irudipenak izan zituela esan zuen; senarra, berriz, erlijio-talde antolatuetatik jeloskorra izan zen, bera ere erlijiosoa zen arren.[17]
Joseph Smith, Jr. txikitatik egon zen metodismoarekin lotuta, eta baliteke George Lane apaizaren irakaskuntzek eragin izana. Gizon zahar metodista hori Vienan izan zen 1819an, Phelpsetik gertu, eta historialari batzuek diote Joseph familiarekin egon zela.[20][21][22] Bibliaren interpretazioak originalak ziren, nahiz eta haren dedukzioak blasfematzat hartzen ziren. Gero, Smith metodismotik urrunduko litzateke bere kristau-marka sortzeko, eta gainerako markak faltsuak salatuko lituzke. [23]
Elizaren sorrera
aldatu1823ko irailaren 21ean, hemezortzi urte zituela, Smithek Moroni izeneko aingeru bat agertu zitzaiola aldarrikatu zuen, eta esan ziola bera zela Mormonen Liburua itzultzeko hautatua, antzinako herrien idatzietatik. Idatzi horiek Ameriketako Estau Batuetako profetek urrezko plaketan, eta Mormonek, Moroniren aitak, duela hamalau ehun urte baino gehiago bildu zituen. Istorio honi buruzko frogarik ez zegoela ikusita, Oliver Cowdery, Martin Harris eta David Whitmer erlijiosoek Moroni eta Smith-i emandako urrezko xaflak ere ikusi zituztela esan zuten. Hiru gizon horiei beste zortzi batu zitzaizkien, Joseph Smith (aita) barne, xaflak ikusi zituela ere esan zuen. Hamaika pertsona horien testigantzak liburuaren lehen orrialdeetan sartu ziren, eta eliza horretako fededunek Mormonen Liburuaren lekukotzat hartzen dituzte.
Azkenik, 1827ko irailaren 22an Moronik itzulpena egiteko irakatsi ondoren, plantxak jaso zituela aldarrikatu zuen. Itzulpenean, aingeruak Urim eta Tumim bibliko gisa identifikatutako bular-harriak erabili zituen.[24] Erredakzio- eta ortografia-arazoak zirela eta, Smith-ek diktatu zuen liburua, lekuko batek idatz zezan.[25] Eliza honetako sinestunentzat, Smithek harriak erabili zituen urrezko xaflak irakurtzeko, eta lekukoak transkripzioa besterik ez zuen egin. Harriaren deskribapenak aldatu egiten dira literaturan, baina badakigu agintariek atxilotu egin zutela igarle gisa egindako jarduerengatik.[26] Harriekin, gainera, altxor-bilatzaile gisa lan egin zuen, lehenik Josiah Stowell izeneko gizon batentzat, eta, 1826tik, Joseph Knight jaunarentzat, Stowellen lagunarentzat, Colesville-n (New York) eta inguruetan.
Smith-en arabera (eta geroago aipatu diren hamaika lekukoek), dokumentua urrezko xafla batzuk ziren, inskripzio idatziak egiptoera berritua deituriko hizkuntza batean idatzita zituztenak, liburu gisa eraztun lodiekin lotuak.[27] Obra hori Cumorahko muinoan ezkutatuta egongo zen, 8 km hegoaldera gutxi gorabehera, Palmyrako egoitzatik gertu.
Haren heriotzaren ondorioak
aldatuSmith-en heriotzaren ondoren, mormoien kongregazioa eztabaida-aldi batean sartu zen Elizako presidente karguaren eta haren atributuen ondorengotzaren inguruan. Talde batek aldarrikatu zuen segida Smithen semearen esku egon behar zela; beste talde batek Hamabiren Kontseiluak proposatutakoaren arabera postulatu zuen.
Brigham Young Smithen oinordeko gisa aurkeztu zen, eta fededunen talde batek onartu zuen; beste batzuek, berriz, aldi baterako ondorengotza aldarrikatzen zuten, harik eta Joseph Smith III.ak, ordurako hamabi urte zituenak, helduarora iritsi zen arte, eta orduan lortuko zuen kargua. Young-en jarraitzaileek adierazi zuten Young jainkozko errebelazio eta inspirazioz hautatu zutela, eta ez berak nahi izan zuelako, eta azken tesi hori gailendu zen.
Hala ere, eztabaida horrek zisma eragin zuen eliza mormoiaren barruan, eta gaur egun dauden adarrak agertu ziren.
Santu talde handienak hamabi apostoluen kuoruma onartu zuen, eta Young zen presidente, elizaren buru. Young-ek, Smithen hilketaren atala berriro gerta zitekeela jakinik, Amerikako mendebaldera eraman zituen jarraitzaileak, kolonizazio-prozesua oraindik amaitu ez zen lekura. 1847ko uztailean ezarri ziren Utah-ko egungo estatuan. Young neguko kuarteletara itzuli zen (Iowaren egungo estatua), hamabi apostoluen kuorumeko beste kideekin biltzeko, Young talde horretako bigarren presidente izendatu zuten lehen presidentetza berrantolatzeko.[28] Bidaiariek eta historialariek Youngekin egin zuten bideari «mormoien bidea» deitzen diote gaur egun (Kaliforniarako bidea deitzen zaio); Missouritik Kaliforniara zihoan ibilbidea, Utah izeneko lurraldetik pasatuz (bertako biztanleek, ute edo yuta herriak), eta han jarraitzen dute biztanleriaren zatirik handiena osatzen. Young-en jarraitzaileen lehen kokalekua Aintzira Gazi Handiaren inguruan kokatu zen, non, baldintza zailetan, Salt Lake City sortu baitzuten, Utah estatuko hiriburua. 2004ko datuen arabera, estatu horretako biztanleen %62,4 Azken Egunetako Santuen Jesukristoren Elizako kideak dira.[29]
Familia eta ondorengoak
aldatuSmithek eta Emma Halek bederatzi seme-alaba izan zituzten ezkontzan, eta horietatik lau heldutasunera arte bizi izan ziren: Joseph Smith III, Frederick Granger Williams Smith, Alexander Hale Smith eta David Hyrum Smith.[30] Bost seme-alaba bi urte baino lehen hil ziren. Nagusia, Alvin (1828an jaioa), jaio eta ordu gutxira hil zen, Thaddeus eta Louisa bikiak bezala (1831n jaioa). Bikiak hil zirenean, Smith-ek beste biki-talde bat hartu zuten, Julia eta Joseph, ama erditzen hil berria zuena; Joseph elgorriak jota hil zen 1832an. 1841ean, urtebete lehenago jaio zen Don Carlos, malariaz hil zen. 1842an, hildako seme bat izan zuen Emmak. Zenbait historialarik Smith-ek bere emazte ugariekin beste seme-alaba batzuk izan ahal izan zituen espekulatu dute, egunkarien sarreretan eta familia-historietan oinarrituta. Hala ere, Emma ez diren beste emazte batzuen Smithen ondorengo potentzialen DNA proba guztiak negatiboak izan dira.[31][32][33]
Emma Smithek askotan ukatu zuen senarrak beste emazte batzuk izan zituela.[34] Emmak esan zuen lehen aldiz ohartu zela Smith-i mormoiek esleitutako poligamia baten berri, eta Orson Pratt-en The Seer egunkarian irakurri zuela, 1853an. Emmak poligamiaren aurkako kanpaina egin zuen publikoki, eta 1842an eskaera baten sinatzaile nagusia izan zen, mila emakumerekin, Smith poligamiarekin lotuta zegoela ukatuz. Ladies Relief Society elkarteko presidente gisa, Emmak baimena eman zuen urte berean ziurtagiri bat argitaratzeko, poligamia salatuz eta senarra sortzaile edo parte-hartzaile gisa ukatuz. Are gehiago, hilzorian zegoela, Emmak Josephek poligamian parte hartzeari uko egiten jarraitu zuen.
Smithen heriotzaren ondoren, Emma Smith azkar banandu zen Brigham Youngengandik eta elizako lidergotik. Young, Emmak beldurtu eta mespretxatzen zuena, susmagarria zen familiaren ondasunak elizakoekin txertatzetik gorde nahi zituelako, eta are problematikoagoa izango zela uste zuen ezkontza pluralaren aurka zegoelako argi eta garbi. Azken Eguneko Santu gehienak mendebaldera joan zirenean, Nauvoon (Illinois) geratu zen, mormoi ez zen batekin ezkondu zen, Lewis C. Bidamon majorekin, eta erlijiotik erretiratu zen 1860. urtera arte, Azken Eguneko Santuen Jesukristoren Berrantolatutako Elizan sartu zen arte, lehen bere semea, Joseph Smith III.a buru zela. Emmak ez zuen inoiz Smithen dohain profetikoa ukatu, ezta Mormonen Liburuaren benetakotasunaren sinesmena ere ukatu.
Erreferentziak
aldatu- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Bushman, Richard Lyman. (2005). Joseph Smith: Rough Stone Rolling. New York: Knopf ISBN 1400042704..
- ↑ Bushman (2005, 550 or.)
- ↑ Bushman (2005, 552 or.).
- ↑ Smith, Joseph Fielding (1941), "The Historical Background of the Prophet Joseph Smith". Publicado en Improvement Era: 717 ("Profeta bakar batek ere, Adanen egunetatik, gure Berrerosleak izan ezik noski, ez zuen eginkizun handiagorik izan." ["No prophet since the days of Adam, save, of course, our Redeemer, has been given a greater mission."])
- ↑ Bushman, Richard Lyman (2005), Joseph Smith: Rough Stone Rolling, Nueva York: Alfred A. Knopf, p, XX. ISBN 1-4000-4270-4.
- ↑ Brodie, Fawn M. (1971), No Man Knows My History: The Life of Joseph Smith (2nd ed.), Nueva York: Alfred A. Knopf, Prefacio, VIIl. ISBN 0-394-46967-4.
- ↑ Smith, Joseph —Historia 1:68‒72
- ↑ Doctrina y Convenios 27:12
- ↑ Preach My Gospel (A Guide to Missionary Service)(PDF). LDS Church. 2004. p. 35.
- ↑ Bloom, Harold (1992), The American Religion: The Emergence of the Post-Christian Nation (1st ed.), Nueva York: Simon & Schuster, 96–99. ISBN 978-0-671-67997-2..
- ↑ Remini, Robert V. (2002), Joseph Smith: A Penguin Life, Nueva York: Penguin Group, p. ix. ISBN 0-670-03083-X..
- ↑ Persuitte 2000, 13, 55 orr. .
- ↑ Joseph Smith. Encyclopædia Britannica.
- ↑ Forni, Mallimaci & Cárdenas 2003, 327-333 orr. .
- ↑ Persuitte, 2000
- ↑ Persuitte, 2000
- ↑ a b c d Persuitte, 2000
- ↑ Quinn 1987, 12-13 orr. .
- ↑ Txantiloi:Cita libro
- ↑ Persuitte, 2000
- ↑ Porter, Larry C.. (1969). «Reverend George Lane—Good "Gifts," Much "Grace," and Marked "Usefulness"» Brigham Young University Studies 9 (3): 321-340. OCLC .367531656.
- ↑ Anderson, Richard Lloyd. (1969). «Circumstantial Confirmation Of the first Vision Through Reminiscences» Brigham Young University Studies 9 (3): 373-404. OCLC .367531646.
- ↑ Tucker 1867, 17-18 orr. .
- ↑ Txantiloi:Cita libro
- ↑ Persuitte, 2000
- ↑ Joseph Smith0s 1826 Trial. La Iglesia de Jesucristo de los Santos de los Últimos Días.
- ↑ Wilson, John A. March 16, 1966, cited in Jerald and Sandra Tanner, The Changing World of Mormonism (Chicago: Moody Press, 1979), ch. 5. Richard A. Parker, department of Egyptology at Brown University, wrote, "No Egyptian writing has been found in this [Western] hemisphere to my knowledge". Parker to Marvin Cowan, March 22, 1966, in Jerald and Sandra Tanner The Changing World of Mormonism (Chicago: Moody Press, 1979), ch. 5. In the same letter Parker said, "I do not know of any language such as Reformed Egyptian". In 1959, Mormon archaeologist Ross T. Christensen said that "'reformed' Egyptian" is a "form of writing which we have not yet identified in the archaeological material available to us". Book of Mormon Institute, December 5, 1959, BYU, 1964 ed., p. 10, cited in Jerald and Sandra Tanner The Changing World of Mormonism (Chicago: Moody Press, 1979), ch. 5.
- ↑ Txantiloi:Cita libro
- ↑ Matt Canham. (22 de junio de 2006). Mormon portion of Utah population steadily shrinking. Salt Lake Tribune.
- ↑ «Joseph Smith - Joseph and Emma - Questions» archive.vn 22 de febrero de 2013.
- ↑ «deseretnews.com | Research focuses on Smith family» web.archive.org 30 de junio de 2006.
- ↑ «Deseret Morning News | DNA tests rule out 2 as Smith descendants» web.archive.org 13 de noviembre de 2007.
- ↑ «Wayback Machine» web.archive.org 25 de julio de 2006.
- ↑ Txantiloi:Cita libro
Kanpo estekak
aldatu- Josep Smith - Paperen bilduma (Ingelesez)
Datuak: Q47102
Multimedia: Joseph Smith (LDS founder) / Q47102