Rutulera
Rutulera[1][2] (МыхаӀбишды чӀал, MıxaӀbişdı ç'al) rutulek hitz egiten duten hizkuntza da, Kaukasoko ipar-ekialdeko hizkuntzen familiakoa, dagestango hizkuntzen taldekoa eta lezgiar hizkuntzen adarrekoa. 30 300 inguru[3] hiztun ditu Errusiako Dagestan errepublikako hego-mendebaldean eta 900 inguru hiztun Azerbaijaneko ipar-mendebaldean.
| Rutulera | |
|---|---|
| мыхаӀбишды чӀел | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua |  Errusia Azerbaijan |
| Hiztunak | 47.400 (2010) |
| Ofizialtasuna |  Dagestan |
| Eskualdea | Kaukasia |
| UNESCO sailkapena | 3: arriskuan |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza ibero-kaukasoar hizkuntzak ipar-ekialdeko kaukasoar hizkuntzak Dagestanian (en)  Lezgic (en) Samur (en) | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | hizkuntza ergatiboa eta hizkuntza azentuala |
| Alfabetoa | alfabeto zirilikoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-3 | rut |
| Ethnologue | rut |
| Glottolog | rutu1240 |
| UNESCO | 1036 |
| IETF | rut |
| Endangered Languages Project | 3046 |
Dagestango hizkuntza ofizialetako bat da, eta eskoletan irakasten da ikasgai bat gisa[4][5]. Azerbaijanen ez du estatus ofizialik. МыхаӀбишды цӀинды хабарбыр (Mykhabixdy tsindy khabarbyr, rutuleraz: Rutulen berriak) astekarian artikulu batzuk rutuleraz idazten dira[6]. Irrati eta telebista saio batzuk ere egiten dira rutuleraz Dagestanen.
Dialektoak
aldatuBost dialekto bereizten dira[5]: alde batetik, ekialdekoak (mukhadera, xinazera, miukhrekhera), eta bestetik, hego-mendebaldekoak (ikhrekera eta bortxin-khnovera). Hizkuntza estandarra mukhadera dialektoa oinarritzat hartuta sortzen ari da.
Ezaugarriak
aldatuRutulerak, beste Kaukasoko ipar-ekialdeko hizkuntzek bezala, kontsonante ugari ditu. Bokalen kasuan, bokal luzeak eta laburrak bereizten ditu. Izenek kasua markatzen dute, eta deklinabidea izen bakoitzaren izen klasearen araberakoa da. Lau izen klase ditu rutulerak.
Idazteko sistema
aldatuErrusiar Iraultza aurretik arabiar alfabetoa erabiltzen zen rutuleraz idazteko. Idazteko sistema propioa, alfabeto zirilikoaan oinarrituta, 1990an sortu zen Dagestanen. Azerbaijanen, aldiz, XXI. mendean alfabeto latinoa rutulerarentzat egokitzen saiatzen ari dira [7]
Dagestanen erabiltzen den alfabetoa (1992ko aldaketekin):
| А а | АI аI | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Гь гь | ГI гI |
| Д д | Е е | Ё ё | Дж дж | Ж ж | Дз дз | З з | И и |
| Й й | К к | Къ къ | Кь кь | КI кI | Л л | М м | Н н |
| О о | П п | ПI пI | Р р | С с | Т т | ТI тI | У у |
| Уь уь | УI уI | Ф ф | Х х | Хъ хъ | Хь хь | Ц ц | ЦI цI |
| Ч ч | ЧI чI | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | ЫI ыI | Ь ь |
| Э э | Ю ю | Я я |
Erreferentziak
aldatu- ↑ Euskaltzaindia. Euskaltzaindiaren hiztegia. .
- ↑ Berria Estilo Liburua
- ↑ 2010ko Errusiako errolda orokorraren datuak
- ↑ Институт языкознания РАН
- ↑ a b Большая Российская Энциклопедия
- ↑ Архив газеты "МыхаӀбишды цӀинды хабарбыр"
- ↑ Clarkson, Jonathan; Iurkova, Elena (December 2015). Important Factors in the Development of an Orthography: Shin-Shorsu Rutul—a Case Study.
Kanpo estekak
aldatu| Bisita ezazu Rutulera Wikimedia Incubator proiektuan |
Datuak: Q36757
Multimedia: Rutul language / Q36757