Santander

Santander; Santander
	Kantabriako udalerria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Kantabria
Alkatea	Gema Igual
Izen ofiziala	Santander
Jatorrizko izena	Santander
Posta kodea	39001–39012
INEk ezarritako kodea	39075
Herriburua	Santander
Geografia
Koordenatuak	43°28′00″N 3°48′00″W / 43.4667°N 3.8°W
Azalera	36,08 km²
Altuera	15 m
Mugakideak	Santa Cruz de Bezana eta Camargo
Demografia
Biztanleria	172.726 (2023); 1.033 (2022)
Dentsitatea	4.787 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1755eko urtarrilaren 9a
Telefono aurrizkia	942
Ordu eremua	UTC+01:00
Hiri senidetuak	San Luis Potosí eta Oviedo
Matrikula	S
	santander.es

Santander^[1] —edo, izen historiko gisa, Sanandere[1]— Kantabriako hiriburua da, Bizkaiko golkoko Santanderko badiaren ertzean kokatua. 2009an, 183.466 biztanle zituen eta 35 km²-ko azalera du. Santa Cruz de Bezana eta Camargo udalerriak mugakide ditu.

Euskarazko testu berezi, historia lan edo eleberrietan, Sanandere ere erabil daiteke^[2].

Banaketa administratiboa

Historia

Santander XVI. mendean, Joris Hoefnagel flandriar margolarien lana. Margolan hau hiri honi buruzko zaharrena da.

Madalena Errege Jauregia.

K. a. 26. urtean Portus Victoriae Iuliobrigensium izenez erromatar portu gisa sortua izan zela uste da, halere, hainbat historialarien arabera, erromatar hiri hori Santoña udalerria izatea ere baliteke. Gaur egungo izena San Emeterio santutik eratorria da: San Emeterio (Sancti Emetherii > Sancti Emderii > Sanct Endere > San Andero > Santendere > Santanderio > Santander... euskaraz Sanandere^[2], betiere San Zeledonioren kondairaren arabera, honek dionez Calahorra hirian San Emeterio eta San Zeledonio martiriei kristautasuna ez ukatzeagatik burua moztu omen zieten, ondoren musulmandarren aurrerakadatik babestu asmoz hauen buruak eta erlikiak harrizko txalupa batean leku honetara ekarri zituzten. Bestalde, baliteke izenaren jatorria askoz ere soilagoa izatea eta "Sanct Ander" hitzan egotea: San Ander edo San Andres.

1187ko uztailaren 11an Alfontso VIII.a Gaztelakoak San Emeterioko abadea herriaren jaun izendatu eta hiri bilduari foru bat eman zion, honen bidez itsas trafikoa, arrantza eta merkataritza erraztu asmoz, abadetxeak jarduera hauekin tributuak bereganatzen baizituen. 1248an Santanderrek, Bizkaiko golkoko beste hainbat udalerriekin batera Sevilla hiria konkistatzeko guduan parte hartu zuen, sarri gisa Torre del Oro delako dorrea eta Guadalquivir ibaia daramatzan armarria jaso zuelarik.

1296ko maiatzaren 4ean Bizkaiko golkoko hainbat udalerri hauekin batera Paduretako Ermandadea osatu zuen: Castro Urdiales, Laredo, Gasteiz, Getaria, Donostia, Bermeo eta Hondarribia. Honekin Santanderren helburua Euskal Herriko kostaldeko udalerriek Flandria eta Ingalaterrarekin zuten Gaztelako artile eta hirinaren merkataritzako nagusitasunari aurre egitea izan zen.

XVIII. mendean Ameriketarako irteera portu modura ere garrantzia handia hartzen joan zen. 1755eko urtarrilaren 9ean Fernando VI.a Espainiakoak Hiri titulua eman zion.

XIX. mendean itsasgintza, irin, azukre, garagardo, eta abarren inguruko industria berriak sortuz joan ziren. 1851an burdinbidea eta trena ailegatu eta aurretik Gaztelarekin zituen harremanak oraindik gehiago estutu zituen. Bestaldetik, XIX. mendearen amaieraldera turismoa iritsi zen, hainbat bainuetxe eta hotel ireki zirelarik. Alfontso XIII.a Espainiakoak bere udaldiko egoitza bilakatu zuen, horren lekuko 1908an hiriak errege honi eraiki eta oparitutako Magdalenako jauregia da.

1893ko azaroaren 3an Cabo Machichaco bilbotar lurrunontzia bere sotoan 51 tona dinamita eta ontzigainean azido sulfuriko biltegiak zituela Santanderreko portuan lehorreratu zen.^[3] Eguerdi aldera sute baten berri eman zen, garai haietan segurtasun neurriak etengabe apurtzen zirenez, ontzira beste ontzietako eskifaiak, suhiltzaileak eta ikusleak hurbildu ziren. Handik gutxira leherketa handi bat jazo zen, ondorioz 590 hildako eta 525 zauritu izan zirelarik.

1941eko otsailaren 15etik 16rako gauean portutik gertu dagoen Cadiz kalean sute bat piztu zen. Hego haizeak lagundurik, bi egunetan zehar sute handi batek hiri honetako alde zahar osoa kiskali zuen (denera 37 kale eta 14 hektarea, hiriko dentsitate handiena zuen gunea), bertako kale estu eta egurrezko egiturek erretzea oraindik gehiago erraztu zutelarik. Oraingo honetan suhiltzaile bat hil zen.^[4] Dena dela, sute honen arrazoietako bat 1941eko zikloia izan zela aipatu ohi da.^[5]

Klima

Datu klimatikoak (Santander)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	13.3	13.8	14.9	15.9	18.5	20.8	23.1	23.7	22.5	19.6	16.1	14.4	18.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	9.5	9.9	10.7	12.0	14.6	17.1	19.4	19.9	18.3	15.4	12.2	10.7	14.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	5.6	5.9	6.5	8.0	10.7	13.4	15.6	16.1	14.1	11.3	8.2	6.9	10.2
Pilatutako prezipitazioa (mm)	123	104	105	125	89	62	52	72	85	135	146	117	1246
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	13	12	12	13	11	8	7	7	9	12	13	12	128
Eguzki orduak	88	100	134	147	169	174	189	182	157	127	98	74	1638
Iturria: AEMET^[6]