Seychelleak

Seychelleetako Errepublika
	Repiblik Sesel; République des Seychelles; Republic of Seychelles
	Ereserkia: Koste Seselwa (en)
	Goiburua: Finis Coronat Opus; ("Amaierak koroatzen du lana")
; flag of the Seychelles (en)	; coat of arms of the Seychelles (en)
Geografia
Hiriburua	Victoria; 4°37′25″S 55°27′16″E
Azalera	459 km² (197.)
Punturik altuena	Morne Seychellois (en)
Punturik sakonena	Indiako ozeanoa (0 m)
Kontinentea	Afrika
Mugakideak	Frantzia, Komoreak, Tanzania, Madagaskar eta Maurizio
Administrazioa
Seycheleetako presidentea	Wavel Ramkalawan (mul)
Legebiltzarra	National Assembly (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea; Afrika Australaren Garapenerako Komunitatea; Afrikako, Karibeko eta Ozeano Bareko Herrialdeak; Afrikar Batasuna; Alliance of Small Island States (en) ; Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea; Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua; Commonwealth; Frankofonia; Frankofonia; Garapeneko Afrikako Bankua; Group on Earth Observations (en) ; Indian Ocean Commission (en) ; International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) ; Interpol; Multilateral Investment Guarantee Agency (en) ; Munduko Meteorologia Erakundea; Nazio Batuen Erakundea; Nazioarteko Finantza Korporazioa; Osasunaren Mundu Erakundea; Posta Batasun Unibertsala; Telekomunikazioen Batasun Internazionala; UNESCO;
Demografia
Biztanleria	95.843
Dentsitatea	208,81 bizt/km² (60.)
Hizkuntza ofizialak	ikusi frantses ; ingeles ; Seychellois Creole (en) ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi ingeles, ingeles, frantses eta Seychellois Creole (en) ;
Emankortasun-tasa	2,3 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	1.312 (2015)
Bizi-itxaropena	74,30976 (2016)
Giniren koefizientea	32,1 (2018)
Giza garapen indizea	0,785 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	1.485.994.387,4972 $ (2017)
BPG per capita	15.629 $ (2017)
BPG erosketa botere paritarioa	2.810.841.936 nazioarteko dolar (2017)
BPG per capita EAPn	29.327,566 nazioarteko dolar (2017)
BPGaren hazkuntza erreala	4,4 % (2016)
Erreserbak	545.203.276 $ (2017)
Inflazioa	−0,2 % (2016)
Historia
	Sorrera data: 1976ko ekainaren 29a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+248
ISO 3166-1 alpha-2	SC
ISO 3166-1 alpha-3	SYC
Ordu eremua	ikusi UTC+04:00 ; : Indian/Mahe (en) ;
Elektrizitatea	240 V. 50 Hz.BS 1363 (en)
Internet domeinua	.sc
	egov.sc

Seychelleak^[1] (ingelesez eta frantsesez: Seychelles; ingelesez seɪˈʃɛlz eta frantsesez sɛʃɛl ahoskatua) edo Seychelle uharteak^[2] Afrika ekialdetik hurbil dagoen uharte estatua da, Indiako ozeanoan kokatutako 115 uhartez osatua, Madagaskarren iparraldean. Halaber, biztanle kopuruari dagokionez kontinenteko herrialderik txikiena da. Helburu estimatua da urtero hainbat turistarentzat bertako eguraldia eta hondartzak direla-eta.

Ofizialki Seychelleetako Errepublika (frantsesez: République des Seychelles; kreoleraz: Repiblik Sesel) da eta hiriburua Victoria (2002an 24.970 biztanle) du. Mahé uhartean kokatuta dagoen hiriburua da. Biztanleriaren herena bertan bizi da. Gainera, bertan, lurraldeko aireportu bakarra dago, non mundu osoko lurraldeetatik gehienbat turistak heltzen dira. Bertako hizkuntza ofizialak Seychelleetako kreolera, frantsesa eta ingelesa dira. Ordea, bertako jendeari seychelletar esaten zaie.^[1] Errepublika presidentzialista batean bizi dira, non Danny Faure da bertako presidentea. Erresuma Batuarekiko independentzia 1976. urteko ekainaren 29an lortu zuten. Lurralde osoak 445,00 km² ditu. Han erabilitako moneta ofiziala errupia seychelletar da.

Historia

Erdi Aroan arabiar eta portugaldar itsasgizonek ezagutu bide zituzten uharteak. 1609an Britainia Handiko Ekialdeko Indietako Konpainiak antolatutako espedizio bat lehorreratu zen han. XVIII. mendean itsaslapurren babesgune izan ziren. 1742an, Bertrand-François Mahé Maurizio uharteko gobernari frantsesak espedizio bat igorri zuen uharteak esploratzera, eta 1756. urtean, Frantziak beretzat hartu zituen. 1770ean iritsi ziren lehen kolonizatzaileak Réunion uhartetik. Frantziaren eta Britainiaren arteko gerraren ondoren, Parisko Itunean (1814), uharteak Britainia Handiaren mendean geratu ziren. 1830ean esklabotasuna debekatu zen. 1903an Britainia Handiaren kolonia bilakatu ziren; 1970ean, autonomia lortu zuen eta 1976ko ekainaren 29an, burujabetasuna. 1975ean bi alderdi nagusietako buruek koalizio gobernu bat osatu zuten, baina 1977an France Albert Renék lehendakaritza kendu zion James R. Mancham lehendakariari, eta erregimen sozialista ezarri zuen, 1979ko konstituzioaz gero Seychelleetako Herri Fronte Aurrerakoia alderdi bakarraren agintaritzapean egon dena. René-k estatu kolpeei aurre egin behar izan die bere agintaldian. 1992an alderdi aniztasuna onartu zen, eta 1993ko ekainean, erreferendum bidez, konstituzio berria. Urte horretan bertan Albert Renék irabazi zituen hauteskundeak eta bere alderdiak, Seychelleetako Fronte Progresistak, gehiengo absolutua lortu zuen. 2006ko hauteskundeetan, James Alix Michel aukeratu zuten lehendakari, eta bera da gaur egun ere lehendakaria.

Hizkuntza ofizialak

Ingelesa, frantsesa eta bertako kreolera (Seychellois Creole) ofizialak dira. Bertakoek hirurak arazorik gabe hitz egiteko gaitasuna dutenez, Seychelleak biztanle hirueledunak dituen lurraldeetako bat da. Nagusia Seychelleetako kreolera da: antzinako esklaboek erabiltzen zuten frantsesetik dator. Hala ere, gehienbat ingelesez idazten da, atzerritarrek ere uler dezaten.

Banaketa administratiboa

Seychelleetako mapa

Seychelleak 25 barrutitan banatzen dira:

Victoria Handia

Mahéko landa-eremua

Praslin

Baie Sainte Anne (Anse Volbert)
Grand'Anse Praslin (Grande Anse)

La Digue eta gainerako uharteak

La Digue (Anse Réunion)

Geografia

Herrialdeko bigarren uharte handiena den Praslinen ikuspegia

Seychelleak Ozeano Indikoko artxipelagoa dira, 115 uharte tropikalek osatua, baina jendea haietako 33 uhartetan soilik bizi da. Garrantzitsuneak barnekoak dira, eta beste guztiak, atoloiak izenekoak, txikiagoak eta populazio gabekoak dira. Uharterik handiena Mahé da: hantxe dago Victoria hiriburua eta uhartedi osoko biztaleriaren % 80. Punturik altuena Seychellois mendia da, 905 metrora.

Klima tropikala da, beroa baina hezea, itsasoaren eraginez.

Datu klimatikoak (Victoria (Seychelleetako nazioarteko aireportua))
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	29.8	30.4	31.0	31.4	30.5	29.1	28.3	28.4	29.1	29.6	30.1	30.0	29.8
Batez besteko tenperatura (ºC)	26.8	27.3	27.8	28.0	27.7	26.6	25.8	25.9	26.4	26.7	26.8	26.7	26.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	24.1	24.6	24.8	25.0	25.4	24.6	23.9	23.9	24.2	24.3	24.0	23.9	24.4
Pilatutako prezipitazioa (mm)	379	262	167	177	124	63	80	97	121	206	215	281	2172
Prezipitazio egunak (≥ 1.0 mm)	17	11	11	14	11	10	10	10	11	12	14	18	149
Eguzki orduak	153.3	175.5	210.5	227.8	252.8	232.0	230.5	230.7	227.7	220.7	195.7	170.5	2527.7
Hezetasuna (%)	82	80	79	80	79	79	80	79	78	79	80	82	79.8
Iturria (1): World Meteorological Organization^[3]
Iturria (2): NOAA

Uharteak taldeetan banatzen dira, konstituzioak adierazten duen moduan:

42 uharte granitiko: Mahé, Praslin, Silhouette, La Digue, Curieuse, Félicité, Frégate, St. Anne, North, Cerf, Marianne, Grand Sœur, Thérèse, Aride, Conception, Petite Sœur, Cousin, Cousine, Long, Récif, Round (Praslin), Anonyme, Mamelles, Moyenne, Île aux Vaches Marines, L'Islette, Beacon (Île Sèche), Cachée, Cocos, Round (Mahé), L'Ilot Frégate, Booby, Chauve Souris (Mahé), Chauve Souris (Praslin), Île La Fouche, Hodoul, L'Ilot, Rat, Souris, St. Pierre (Praslin), Zavé, Harrison Rocks (Grand Rocher).
4 uharte mixto: Denis, Bird, Coëtivy, Cahée.
Almirante taldeko 29 uharteak: Desroches, Cahée Poivre Atoll —hiru uharte ditu: Poivre, Florentin eta South Island—, Alphonse, D'Arros, St. Joseph Atoll —hamalau uharte ditu: St. Joseph, Île aux Fouquets, Ressource, Petit Carcassaye, Grand Carcassaye, Benjamin, Bancs Ferrari, Chiens, Pélicans, Vars, Île Paul, Banc de Sable, Banc aux Cocos eta Île aux Poules—, Marie Louise, Desnoeufs, African Banks —bi uharte ditu: African Banks eta South Island—, Rémire, St. François, Boudeuse, Étoile, Bijoutier.
Farquhar taldeko hamahiru uharteak: Farquhar atoloia —hamar uharteok: Bancs de Sable, Déposés, Île aux Goëlettes, Lapins, Île du Milieu, North Manaha, South Manaha, Middle Manaha, North Island eta South Island—, Providence atoloiak —bi uharte ditu: Providence eta Bancs Providence—, eta St Pierre.
Aldabra taldeko 67 uharteak: Aldabra atoloia —46 uharte ditu: Grande Terre, Picard, Polymnie, Malabar, Île Michel, Île Esprit, Île aux Moustiques, Ilot Parc, Ilot Émile, Ilot Yangue, Ilot Magnan, Île Lanier, Champignon des Os, Euphrate, Grand Mentor, Grand Ilot, Gros Ilot Gionnet, Gros Ilot Sésame, Heron Rock, Hide Island, Île aux Aigrettes, Île aux Cèdres, Îles Chalands, Île Fangame, Île Héron, Île Michel, Île Squacco, Île Sylvestre, Île Verte, Ilot Déder, Ilot du Sud, Ilot du Milieu, Ilot du Nord, Ilot Dubois, Ilot Macoa, Ilot Marquoix, Ilots Niçois, Ilot Salade, Middle Row Island, Noddy Rock, North Row Island, Petit Mentor, Petit Mentor Endans, Petits Ilots, Pink Rock eta Table Ronde—, Assumption, Astove eta Cosmoledo atoloia (hemeretzi uharte ditu: Menai, Île du Nord (West North), Île Nord-Est (East North), Île du Trou, Goëlettes, Grand Polyte, Petit Polyte, Grand Île (Wizard), Pagode, Île du Sud-Ouest (South), Île aux Moustiques, Île Baleine, Île aux Chauve-Souris, Île aux Macaques, Île aux Rats, Île du Nord-Ouest, Île Observation, Île Sud-Est eta Ilot la Croix—.

Ekologia

Seychelleetako uhartedia bi eskualdetan banatzen da:

Ekonomia

Udaldirako hotel bat.

Turismoa, nekazaritza eta arrantza ekonomia jarduera nagusiak dira. Merkataritzari dagokionez, inportazioak nagusi dira: esportatzen diren gaiak arrantza, kopra eta kanela dira. Hainbat fruitu lantzen dira, bertakoen elikadurarako; hala eta guztiz ere, arroza, oinarrizko elikagaia, esportatu egiten da. Seychelleetako mea bakarra guanoa da. Turismoa asko hazi da eta atzerriko dibisen % 70 eta BPGren % 50 osatzen du. Hala ere, ez da nahikoa merkataritza balantzaren defizitari aurre egiteko. 1995ean atzerriko dirua erakartzeko asmoarekin legebiltzarrak lege berri bat onartu zuen: haren arabera, 10 milioi dolarretik gorako atzerriko inbertsioei immunitate judiziala bermatzen zitzaien. Baina zenbait herrialdek kontra egin zuten (Maurizio uharteak, besteak beste) eta Seychelleek lege bat osatu behar izan zuten dirua “zuritzearen” kontra. Dena dela, neurri horiei guztiei esker BPGk gora egin du, baina kanpoko zorra ere hazi egin da (164 milioi 1995ean). 1993-1994 urte bitartean ere turismoa izan zen diru iturri nagusia.

Demografia

Uharteek ez zuten populazio indigenark izan, atzerritiko jendea (gehienbat frantziar, afrikar, indiar eta txinatar jatorrikoak) bertaratu arte. Biztanle gehienak kristauak dra, bereziki katolikoak.

Bizi itxaropena 66 urtekoa da gizonezkoetan eta 75 urtekoa emakumezkoetan. Biztanleen % 99k etxean ur edangarria du eta % 100ek oinarrizko beharrak aseta dauzkate.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2019-2-27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ ^a ^b Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. (Noiz kontsultatua: 2010-12-29).
↑ (PDF) Euskaltzaindiaren 70. araua. (Noiz kontsultatua: 2017-08-19).
↑ (Ingelesez) World Meteorological Organization. World Weather Information Service – Victoria. .

Kanpo estekak

(Ingelesez) Seychelleetako webgune ofiziala

Datuak: Q1042
Multimedia: Seychelles / Q1042

[Euskaltzaindia-1] Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. (Noiz kontsultatua: 2010-12-29).

[2] (PDF) Euskaltzaindiaren 70. araua. (Noiz kontsultatua: 2017-08-19).

[WMO-3] (Ingelesez) World Meteorological Organization. World Weather Information Service – Victoria. .

[1]

[2]

[3]