Turtzioz
Turtzioz (ofizialki Trucios-Turtzioz) Bizkaiko mendebaldean dagoen udalerria da, Enkarterri eskualdean dagoena. 520 biztanle zituen 2016. urtean.
| Turtzioz | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Bizkaia, Euskal Herria | |||||||||||
 San Roke auzoaren ikuspegia. | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Bizkaia | ||||||||||
| Eskualdea | Enkarterri | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Trucios-Turtzioz | ||||||||||
| Alkatea | José Manuel Coterón Fernández (EAJ) | ||||||||||
| Posta kodea | 48880 | ||||||||||
| INE kodea | 48087 | ||||||||||
| Herritarra | turtzioztarra | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°17′02″N 3°16′49″W / 43.2838°N 3.2803°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 30,99 km² | ||||||||||
| Garaiera | 300 metro | ||||||||||
| Distantzia | 43 km Bilbora | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 521 (2023) 5 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 16,81 bizt/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] | % 2,69 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 19,06 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 9,26 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 79,17 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % 8,73 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 13,3 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1] | % 16,22 (2010) | ||||||||||
| Kaleko erabilera [2] | % (2016) | ||||||||||
| Etxeko erabilera [3] | % 5.06 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://www.turtzioz.org | ||||||||||
Etimologia eta toponimia
aldatuIzen ofiziala Trucios-Turtzioz elebikoa da. Izenak 1996an Udalak onartu eta 1997ko hasieran EAO zein Bizkaiko Aldizkari Ofizialeak argitaratu zuten. Gaztelaniaz ofizialki Trucios bada ere, bertokoek Trucíos ahoskatzen dute (hiatoa nabarmenduz).
Euskaraz Euskaltzaindiak Turtzioz hobesten du[4]. Haranean Erdi Aroaz geroztik erromantzez aritu da: jatorriz montañera eta Aro Modernoa eta gero gaztelania. Gertuko Kantabriak eragin handia izan du haranean.
Filologo batzuen ustez, toponimoak euskarazko erroa (iturri hotz) du. Hortik agiri zaharretan agertzen den Turtzioz bilakatu eta erromantzatua gaztelaniazko Trucíos. Teoria honen alde udalerriko lurraldeen izaera karstikoak egiten du. Turtziozko elizatik gertu badago urhotza darion iturri bat. Iturri horrek erreka karstiko batetik ateratzen ditu bere urak, XX. mendean "Iturriotz erreka" izendatutik, hain zuzen ere.
Teoria horren aurka bere izaera hipotetikoak egiten du. Ez dago "Iturriotz" hitza duen agiri zaharrik. Gainera, badaude batzuk bertan euskara inoiz ez dela hitz egin esaten dutenak. Izan ere Sopuertatik mendebalderantz euskarazko toponimia urria eta haranean ia hutsala da.
Bertakoak gaztelaniaz trucense eta euskeraz turtzioztarra dira.
Geografia
aldatu
Enkarterriko iparraldean kokatuta, udalerria menditsu da oso, mendirik altuena 815 metroko La Kabañuela izanik. Izan ere Turtziozko harana mendilerroz inguraturik dago. Iparraldean Guriezo (Kantabria), hegoaldean Villaverde Turtzioz (Kantabria), ekialdean Castro Urdiales (Kantabria) eta Artzentales (Bizkaia) eta mendebaldean Rasines (Cantabria) eta Karrantza (Bizkaia) ditu[5].
Udalerria Agüera ibaiaren arroan dago, bere baserriak harana eta gertuko mendien hegaletan izanda. Biztanleriaren gehiena haran barrenean bizi da, ibaiaren eskuinaldean dagoen kale batean batez ere. Auzo hori La Iglesia du izena. Gunea jarraituz Pando eta Romaña auzoak daude, haran barrenean. Cueto eta Gordon auzoak, berriz, mendi hegaletan daude Erdi Arotik. Auzo guztiak ermitaren inguruan hazi dira eta zezen plaza dute.
Historia
aldatuUdalerrien izenari buruzko lehendabiziko aipamenak Erdi Arokoak badira ere, historiaurrean jadanik bizilagunak bazituen. Peñalba edo Jorrios mendietako kobazuloetan Brontze Arotik bizi dira zaldi eta behi abeltzaintzari ekin ziotenak.
Euskal Herriaren historiarentzat hiri garrantzitsua dugu Turtzioz, bertan mintzatu baitzen euskal lurretan, azken aldiz, euskaldunon lehen lehendakari Jose Antonio Agirre jauna. Francisco Franco jeneral matxinatuak gidatutako tropa frankistek Euskal Herriaren zatirik handiena konkistatu zutenean, Bilbo barne, herri honetara etorri ziren Eusko Jaurlaritzako ordezkari eta agintari ugari, oraindik borrokan ziharduten Eusko Gudarosteko gudariak bertatik-bertara gidatzeko. Agirre lehendakariak idatzi zuen manifestua Turtziozko manifestua bezala ezagutzen da eta 1937ko ekainaren 26an izan zen idatzia. Bertan, Euskal Herria konkistatu zutenak irmoki gaitzetsi eta estatu-kolpea eman zutenen aurka borrokatu ziren gudariak goraipatu zituen. Argi utzi zuen Euskal Herria konkistatua izango bazen ere, haren arima eta askatasunerako nahiak iraungo zuela.[6][7]
Lehen Eusko Jaurlaritzak euskal lurretan egin zuen azken bilera Turtziozko La Puente familiaren jauregi barrokoan gauzatu zen, Agirrek bere manifestua idatzi zuen egun berean.[7] Turtzioz dugu, beraz, euskal erresistentziak iraunarazi zuen azken herria.
Ekonomia
aldatuTurismoaren arloan, eskualdeko paisaia baliabideak aprobetxatuz, Karrantza eta Turtzioz artean Armañongo natura parkea sortu dute. Inguruko mendiek bizikletaz ibiltzeko eta bidezidor kirola egiteko aukera eskaintzen dute. Bilbo ez ezik, gertu ditu Oriñongo, Laredoko eta Castro Urdialesko hondartzak ere.
Jarduera nagusia, hala ere, nekazaritza da. Ganadu-feria garrantzitsuak ditu, bai eta amuarraina harrapatzeko barrutia ere.
Demografia
aldatu| Turtziozko biztanleria |
|---|
 |
Politika eta administrazioa
aldatu2011ko udal hauteskundeak
aldatu2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Turziozko alkatea Euzko Alderdi Jeltzaleko José Manuel Coterón Fernández da.
2023ko udal hauteskundeak
aldatu2023ko maiatzaren 28ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Euzko Alderdi Jeltzaleak irabazi zituen hauteskundeak eta ondorioz, José Manuel Coterón Fernández hautatu zuten alkate.
Turtziozko udalbatza | |||||
Alderdia |
2011ko maiatzaren 22 | ||||
| Zinegotziak | Boto kopurua | ||||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 4 / 7 |
||||
| Turtzioz Bai (TB) | 2 / 7 |
||||
| Bildu | 1 / 7 |
||||
| Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE)) | 0 / 7 |
||||
| Alderdi Popularra (PP) | 0 / 7 |
||||
| Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean | |||||
2007ko udal hauteskundeak
aldatuHona hemen 2007ko udal-hauteskundeen emaitzak:
| Postua | Izena | Alderdia |
|---|---|---|
| Alkatea | Juan José Llano Llaguno | EAJ |
| Zinegotzia | José Ángel Larena Serna | EAJ |
| Zinegotzia | Maria Begoña Pujana Rodrigo | EAJ |
| Zinegotzia | Asier Haza del Cerro | EAJ |
| Zinegotzia | Juan Ignacio Hernandorena Calante | Turtzioz Bai |
| Zinegotzia | Gorka Llaguno Peña | Turtzioz Bai |
| Zinegotzia | Raúl Baranda Ortega | Turtzioz Bai |
Ondasun nabarmenak
aldatu
Ikus, gainera
aldatuErreferentziak
aldatu- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ Euskaltzaindiaren webgunea
- ↑ Auñamendi Entziklopedia
- ↑ «Turtziozeko Manifestuaren 70. urteurrena» www.euskadi.eus 2007-06-26 (Noiz kontsultatua: 2019-05-29).
- ↑ a b lehendakariagirre. (2016-10-19). TRUCIOS: el último mensaje de Agirre en tierras vascas. (Noiz kontsultatua: 2019-05-29).
Kanpo estekak
aldatu| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
Datuak: Q1228743
Multimedia: Turtzioz / Q1228743
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Turtzioz