بخش خورگام
بخش خورگام یکی از بخش‌های شهرستان رودبار در استان گیلان واقع در شمال ایران است.[۱]
تقسیمات کشوری
این بخش از جمله چهار بخش شهرستان رودبار است؛ و به مرکزیت شهر بره سر است با دو دهستان :دهستان خورگام و دهستان: دلفک. بخش خورگام دارای ۴۳ روستا و یک مرکز شهری است.
- بخش خورگام
شهرها: بره‌سر
مردم‌شناسی و جمعیت
در ۱۳۸۵، خورگام ۲٬۹۹۳ خانوار و ۱۰٬۶۶۸ نفر جمعیت داشت. ۶۸ درصد از افراد بالای ۶ سال باسواد بودند.[۲] تات زبانان رودبار در دو منطقهٔ عمارلو و خورگام زندگی می‌کنند. در عمارلو: مرکز بخش عمارلو جیرنده است و علاوه بر آن روستاهای انبوه، کلیشم، خرم‌کوه، ویه، ناوه، لایه، نوده فاراب، یکنم، ایینه‌ده، پاکده، داماش، بیورزین، پارودبار، اسکابن، کرماک به زبان تاتی تکلم می‌کنند. در خورگام: در بخش خورگام مرکز بخش یعنی بره‌سر و روستاهای ناش، اسطلخ‌کوه، چیچال، لیاول علیا، چلوانسرا، قوشه لانه، سه پستانک، گرزنه چاک، کشکش به زبان تاتی تکلم می‌کنند.[۳][۴] امروزه در این منطقه اقوام تات و کرد کرمانج در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند. اقوام تات ساکنان نخستین و کردها مهاجرند.[۵] نامدارانی همچون منوچهر سلیمی ، ستار سلیمی، نوش آفرین و مه آفرید امیر خسروی از این بخش رودبار هستند.
زمانی اقوام دُربیکه در منطقه دلفک ساکن بودند. زبان‌های تاتی و کرمانجی در این منطقه رایج است.[۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱]
تاریخچه
واژه خورگام به معنای جای پای خورشید، و نامی قدیمی است. پیشوند خور در نام‌های منطقه ای عمارلو کاربرد فراوان دارد؛ همانند، خورارود، خورپو و خرم‌کوه، که برگرفته از رنگ سرخ (همچون خور در خرمدینان) یا خورشید است. خورگام بیش از ۳۰۰ سال پارچه ای از جغرافیای اداری عمارلو بوده‌است و هنوز هم در زمره منطقه عمارلو شناخته می‌شود. گفته می‌شود که عمارلو نامی است که در پی کوچ کرمانج زبانان از شمال خراسان به این منطقه داده شده‌است؛ با این وجود نام آمارد از دوران باستان دربارهٔ این منطقه ثبت شده‌است.
امروزه خورگام به عنوان بخشی مستقل شناخته شده که مرکز آن شهر بره سر است. این شهر در گذشته با نام‌های پیره سر و براسر هم نامیده شده‌است.
طبیعت
بخش خورگام در ارتفاعی بالاتر از ۲۰۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد و دارای آب و هوای معتدل کوهستانی می‌باشد. خورگام یک منطقه ییلاقی زیبا و خوش آب و هوا است و از عواملی که باعث زیبایی این منطقه شده ترکیب کشتزار، جنگل و چمنزار می‌باشد.
ییلاق‌های خورگام
- میانه سو
- شینه چاک
- بربن
- پلنگ کوه
- ویستان
- نورالعرش
- گیاش
جغرافیای جانوری
گراز، موش خرما و سنجاب و روباه از پستانداران غالب منطقه شمرده می‌شوند. خزندگان غالب نیز مارهای سمی می‌باشند.نام مارهای سمی منطقه افعی گرزه و افعی قفقازی و افعی زنجانی و افعی البرزی می‌باشد پرندگانی همانند کبک، قمری، تیهو، بلدرچین و هدهد (شانه به‌سر) در لابلای درختان و بوته‌ها به فراوانی دیده می‌شوند.
جغرافیای گیاهی
رقم‌هایی از بابونه، مهر سلیمان (شقاقل)، گل چای، گل گاوزبان و صدها گونه گیاهی دیگر از خانواده‌های مختلف گیاهی در این منطقه به وفور یافت می‌شوند.
پانویس
- ↑ اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳ خ.
- ↑ «جمعیت آبادی‌ها بر حسب سواد (۱۳۸۵)». مرکز آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ نوامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۷.
- ↑ دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۲۱
- ↑ دکتر جهاندوست سبزعلیپور، مقاله «گویش رودبار»، فصلنامه گیلان ما- شماره ۳۷، ۱۳۸۹
- ↑ دکتر حسین کمالف،1993،تات های جنوبی(تات های ایران)،ترجمه مرتضی هاشمی،دانشگاه تهران.
- ↑ «دکتر جهاندوست سبزعلیپور، «زبان تاتی- توصیف گویش تاتی رودبار» (پیش‌گفتار: در بخش خورگام، در روستاهای ناش، اسطلخ‌کوه، چیچال، لیاول علیا (مردم این روستا هم به زبان کردی و به هم تاتی تکلم می‌کنند.)، چلوانسر، قوشلانه، سپستانک، گرزنه چاک، کشکش، جلالده، لیاول سفلی و مرکز بخش، بره‌سر، به زبان تاتی تکلم می‌کنند.)، نشر فرهنگ ایلیا، رشت، ۱۳۸۹، ۱۳۸ صفحه». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ دسامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ مقدمه کتاب «دستور زبان گویش‌های تاتی جنوبی»، پروفسور احسان یارشاطر، لاهه - پاریس ١٩٦۹
- ↑ گونه‌های زبان تاتی (گروه ۱۰: گونه‌های رودبار در دره سفیدرود که در حال تغییر به زبان‌های حاشیه خزر هستند)، دونالد استیلو، ۱۹۸۱
- ↑ «مقدمه کتاب «فرهنگ تاتی»، دکتر جهاندوست سبزعلیپور؛ گویش‌های تاتی: ۷) گونه‌های رودبار؛ جیرنده، خورگام، فاراب. نشر فرهنگ ایلیا، رشت، ۱۳۹۰، ۴۲۵ صفحه». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۶ آوریل ۲۰۱۶.
- ↑ علیزاده جوبنی علی، «نخستین فرهنگ گویش تاتی رودبار زیتون»، نشر فرهنگ ایلیا، رشت، ۱۳۸۹، ۳۱۰ صفحه
- ↑ عبدلی علی، تات‌های ایران و قفقاز، تهران: انتشارات مهدی رضایی، چاپ اول، ۱۳۸۹
منابع
- (تاریخ گیلان) نوشته رابینو، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.