حصیر
حصیر (به عربی: الحصيرة) به محصولات بافته‌شده از الیاف گیاهی (سلولزی) گفته می‌شود.
تاریخچه
ویرایش
حصیری در مصر باستان ثبت شده است که از «نی و علف‌های باتلاقی» بومی ساخته شده است.[۱] خانواده‌های طبقه متوسط فقط می‌توانستند چند قطعه، مانند میزهای کوچک را بخرند.[۲] با این حال، باستان‌شناسانی که بر روی مقبره‌های فراعنه ثروتمند کار می‌کنند، طیف گسترده‌تری از اقلام حصیری را کشف کرده‌اند، از جمله «صندوق، سبد، جعبه کلاه گیس، و صندلی».[۱] حصیر حتی در امپراتوری هخامنشی در میدان نبرد، در سپرها کاربرد پیدا کرد.[۳]
محبوبیت حصیر از مصر باستان و ایران به روم باستان منتقل شد. از سبدهای حصیری برای حمل وسایل در پمپئی استفاده می‌شد.[۴] مبلمان از حصیری به سبک رومی ساخته می‌شد.[۱] پیشنهاد شده است که استفاده گسترده از حصیر در عصر آهن (۱۲۰۰ قبل از میلاد - ۴۰۰ پس از میلاد در اروپا) ممکن است بر توسعه الگوهای بافته شده مورد استفاده در هنر سلتیک تأثیر گذاشته باشد. در قرن ۱۶ و ۱۷، حصیر در کشورهای اروپایی مانند پرتغال، اسپانیا و انگلستان «کاملاً رایج»[۱] بود.
حصیری در دوران اکتشاف، زمانی که بازرگانان دریایی بین‌المللی از فیلیپین با گونه ای از نخل به نام حصیر خیزران بازگشتند، تقویت شد. حصیری قوی تر از مواد حصیری سنتی اروپایی است، اگرچه ساقه حصیری را می‌توان جدا کرد تا از هسته داخلی نرم‌تر برای حصیری استفاده شود.
قرن نوزدهم برای حصیر در اروپا، انگلستان و آمریکای شمالی محبوبیت زیادی به ارمغان آورد.[۱] هم در فضای باز و هم در داخل خانه استفاده می‌شد. مردم در دوران ویکتوریا معتقد بودند که این مبلمان بهداشتی تر از مبلمان وبهلسترد است.[۱] ارزان بود،[۵] در برابر آب و هوای سخت مقاومت می‌کرد و با بسیاری از سبک‌ها سازگار بود.[۵]
در ایالات متحده، Cyrus Wakefield شروع به ساخت مبلمان حصیری در دهه ۱۸۵۰ کرد. او ابتدا از چوب حصیری که از کشتی‌ها تخلیه شده بود استفاده کرد و از آن به عنوان بالاست استفاده می‌شد، اما با معروف شدن طرح‌هایش، خودش شروع به وارد کردن مواد کرد.[۱] شرکت Wakefield به یکی از صنایع پیشرو در مبلمان حصیری تبدیل شد.[۱] بعداً با شرکت تولید صندلی هیوود (یک شرکت صندلی چوبی[۶] که فرایند مکانیکی برای بافتن صندلی‌های حصیری[۱] اختراع کرده بود) ادغام شد و هیوود-ویکفیلد، یکی از قدیمی‌ترین و برجسته‌ترین شرکت‌های آمریکای شمالی را تشکیل داد. تولیدکنندگان حصیری[۱]
در زمان‌های اخیر، زیبایی‌شناسی آن به شدت تحت تأثیر جنبش هنرها و صنایع دستی در آغاز قرن بیستم قرار گرفت.
حصیر هنوز هم یک ماده محبوب است. محصولات حصیری عتیقه بسیار مورد توجه کلکسیونرها هستند. تکثیر مبلمان و قطعات برجسته نیز برای استفاده در فضای داخلی و خارجی فروخته می‌شود.[۷] (امروزه در آمریکای شمالی، «حصیری» و «حصیری» اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند) حصیری‌کاری صنعت مهمی در لهستان است که صدها کارگر ماهر را برای تولید کالاها برای صادرات به اروپای غربی استخدام می‌کند.[۸]
سبدهای لباسشویی در اروپا محبوب بوده و هستند.
حصیربافی
ویرایشحصیربافی به معنی بافت رشته‌های حاصل از الیاف گیاهی (سلولزی) به کمک دست و ابزار ساده دستی است که طی آن محصولات مختلفی مانند زیرانداز، سفرهٔ حصیری، انواع سبد، انواع ظرف و … تولید می‌شود. حصیربافی خود پَخَل بافی، بامبوبافی، مرواربافی، تِرکه بافی، چم بافی و سبد بافی را نیز شامل می‌شود. چیغ‌بافی نیز در زیرمجموعهٔ حصیربافی قرار می‌گیرد با این تفاوت که در روند بافت علاوه بر الیاف گیاهی از نخ پشمی رنگ شده نیز برای ایجاد نقش و طرح‌های سنتی استفاده می‌گردد.[۹]
ابزار
ویرایش- لوتو یا نخ تاب
- پلار یا ورقه یا شانهٔ حصیربافی (حصیر شونه)
- دستگاه حصیربافی
- داس (داره) یا قیچی یا چاقو
مواد خام
ویرایش- گالی یا جگن یا لی
- کلوش (ساقهٔ برنج یا کولوش)
- سوف یا سیم یل سوم
- کلیر، کولر (که نوعی آلالهٔ بلند و صاف است)
- خرمای اهلی (نمادی از تقدس در میان مردمان گرمسیر جنوب)
- درخت داز (بلوچستان)
- گیاه گز (سیستان)
- گیاه لوئی
- گیاه نی (سیستان)
- ساقه گندم (سفال، سفله، پَخَل)
در ایران
ویرایشساخت حصیر با دست در مناطق مختلف ایران بسته به نوع مواد خام در دسترس با یکدیگر متفاوت است. برای نمونه در در نوار جنوبی ایران از الیاف نخل خرما و در نوار شمالی ایران از ساقه‌های برنج و گندم استفاده می‌شود. از سوی دیگر نوع کاربری لوازم تولیدی بسته به نیاز اهالی آن منطقه از نظر شکل و اندازه تفاوت دارند. در استان اصفهان، حصیربافی در مناطق بیابانی و خشک مانند خور و بیابانک و نایین انجام می‌شود و مواد خام مورد استفاده الیاف نخل خرما است ولی در شهرستان نجف‌آباد برای بافت سبدهای حصیری از ترکه‌های نرم درختان یک ساله یا دو ساله استفاده می‌شود، سبدهای ساخته شده در نجف آباد، لوده نام دارد و کاربرد آن‌ها در حمل محصولات باغی و میوه است.[۱۰] در قصرشیرین برای حصیربافی از شاخه‌های جوان پاجوش درخت خرما استفاده می‌شود که به آن «فَسیل» گفته می‌شود.[۱۱]
شمال ایران
ویرایش
روش کار به این صورت است که نخ‌های دو لای پنبه‌ای محکم به نام ریسمان بین دو نورد که یکی در بالا به نام سر کار و دیگری به نام پتبند قرار دارند بسته می‌شود و حصیر بافی از چوب پشت بند آغاز می‌گردد. حصیر بافان، نی‌ها را با دست یکی زیر و دیگری را روی نخ تار می‌بافند و به اصطلاح خنک می‌کنند پس از بافت هر ردیف حصیر آن را شانه می‌زنند. شانه، تخته‌ای چوبی با تعدادی سوراخ است که نخ‌های تار از میان سوراخ‌ها می‌گذرد.
سیستان و بلوچستان
ویرایشیکی از هنرهای اصیل و سنتی استان سیستان و بلوچستان، هنر حصیربافی است.
حصیربافی در منطقهٔ سیستان با گویش «خولک بافی» و در منطقهٔ بلوچستان «تگرد» تلفظ می‌شود و در نقاط دیگر استان به «بوریا بافی» و «پرده بافی» نیز شهرت دارد. «خولک» از ساقه‌های نی ساخته می‌شود و «تگرد» از برگ درختان خرمای وحشی منحنی دار. صنعت حصیربافی در ساخت وسایل کاربردی چون: سجاده، پرده، سبد، زیرانداز، بادبزن، صندوقچه و… کاربرد دارد و برای تهیهٔ آن از گیاهان بومی متعددی استفاده می‌شود.
به دلیل شرایط خاص اقلیمی و آب و هوایی، مردم بومی استان سیستان و بلوچستان با هوای گرم و خشک، آفتاب سوزان و کویری، شب‌های سرد، آب کم و پوشش گیاهی ناچیز مواجه هستند که صنعت حصیربافی را به یکی از صنایع دستی شاخص آن به بدل نموده است. اهمیت این صنعت از آن روست که مواد اولیهٔ آن ارزان بوده و در تمامی نقاط استان به راحتی یافت می‌شود.[۱۲]
شاردن جهانگرد فرانسوی دوره صفوی در سفرنامه اش آورده است: بهترین نوع حصیر و سبد توسط سیستانی‌ها، در سیستان بافته می‌شود اقبال یغمایی نیز اضافه می‌کند در داخل و پیرامون دریاچه هامون و رود هیرمند واقع در سیستان، جگن و نی بسیار می‌روید.[۱۳]
حصیر بافی شغل اکثر زنان بلوچ در روستا است.[۱۴] از برگ درخت خرما که در زبان بلوچی به آن پیش می‌گویند[۱۵] استفاده کرده و طناب، بادبزن جانماز ساکهای کوچک و بزرگ و نیز جوال دو طرفه ای بنام کچو برای حمل، خرما می‌بافند. بلوچ‌ها از حصیر فرش نیز می‌بافند.[۱۶]
همچنین مردان و زنان بلوچ برگ خرمای را، که نرم‌تر هست از برگ نوعی خرمای خودروی(داز)، در آب قرار می‌دهند تا خیس و نرم گردد سپس آن درمی‌آوردند و حصیر می‌بافند.[۱۷]
جستارهای وابسته
ویرایش
منابع
ویرایش- ↑ ۱٫۰۰ ۱٫۰۱ ۱٫۰۲ ۱٫۰۳ ۱٫۰۴ ۱٫۰۵ ۱٫۰۶ ۱٫۰۷ ۱٫۰۸ ۱٫۰۹ "From Egypt to the American Patio: The History of Wicker Furniture". Random History. 4 May 2007. Retrieved 11 October 2012."From Egypt to the American Patio: The History of Wicker Furniture". Random History. 4 May 2007. Retrieved 11 October 2012.
- ↑ Kremen, Lisa (29 April 1997). "Ancient Egyptian Social Life: Professions". Archived from the original on 27 May 2007. Retrieved 11 October 2012.Kremen, Lisa (29 April 1997). . Archived from the original بایگانی‌شده در ۲۷ مه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine on May 27, 2007. Retrieved 11 October 2012.
- ↑ Herodotus. "The History of Herodotus".
- ↑ Willey, David (18 July 2005). "Rare Pompeii dinner set unveiled". Rome: BBC News. Retrieved 11 October 2012.Willey, David (18 July 2005). "Rare Pompeii dinner set unveiled". Rome: BBC News. Retrieved 11 October 2012.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ American Institute of Architects, San Francisco (2012). "Victorian Cottage & Wicker Furniture". Archived from the original on 12 November 2013. Retrieved 17 July 2024.
Wicker, another form of low-priced furniture, attracted even greater interest beginning in the 1850s and soon became a fixture in almost every American setting. Wicker furniture, suitable for parlor, porch or lawn linked the indoors and outdoors. Hundreds of patterns in wicker, mass-produced by dozens of forms across the country, illustrate the range and richness of Victorian fashion.
American Institute of Architects, San Francisco (2012). "Victorian Cottage & Wicker Furniture" بایگانی‌شده در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine.Wicker, another form of low-priced furniture, attracted even greater interest beginning in the 1850s and soon became a fixture in almost every American setting. Wicker furniture, suitable for parlor, porch or lawn linked the indoors and outdoors. Hundreds of patterns in wicker, mass-produced by dozens of forms across the country, illustrate the range and richness of Victorian fashion.
- ↑ "From Country Store to Modern Furniture: 100 Years of Progress". 2008. Archived from the original on 5 July 2013. Retrieved 11 October 2012."From Country Store to Modern Furniture: 100 Years of Progress" بایگانی‌شده در ۵ ژوئیه ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine. 2008. Retrieved 11 October 2012.
- ↑ "Wicker". Alfresia. Manchester: Vale Mill (Rochdale) Ltd. Retrieved 25 February 2017."Wicker". Alfresia. Manchester: Vale Mill (Rochdale) Ltd. Retrieved 25 February 2017.
- ↑ Easton, Adam. "Poland revives wicker tradition". Rudnik-on-San, Poland: BBC News. Retrieved 11 October 2012.Easton, Adam. "Poland revives wicker tradition". Rudnik-on-San, Poland: BBC News. Retrieved 11 October 2012.
- ↑ «سایت مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۹.
- ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی صنایع دستی[پیوند مرده]
- ↑ پورشفیع، عبدالله، بازسازی و جغرافیای شهری قصرشیرین، تهران: آناهیتا، ۱۳۷۴، ص۸۸.
- ↑ پهلوان شریف، مریم- حصیربافی در سیستان و بلوچستان، با تأکید بر گیاهان بومی سواحل جنوبی ایران
- ↑ ایران عصر صفوی از نگاه شاردن - جلد دوم - دکتر منصور صفت گل - صفحهٔ ۸۹۸
- ↑ پیرنیا, منصوره (1992). سفرنامه شهبانو فرح پهلوی. p. 18.
- ↑ قراب, کمالدین (1985). بلوچستان، یادگار مطرود قرون.
- ↑ افشار, ایرج (1992). بلوچستان و تمدن دیرینه آن. p. 455.
- ↑ زند مقدم, محمود (1991). حکایت بلوچ. p. 307. ISBN 9789645281395.
