رقص‌های کردی
رقص کردی (به کردی: [۱] به مجموعه‌ای از رقص‌ها گفته می‌شود که بخشی از آیین‌های نمایشی کردها به‌شمار می‌آید.
کردها در چندین مناسبت مانند جشن‌های کردی، تولدها، سال نو، نوروز، ازدواج و مراسم‌های دیگر می‌رقصند[۲] تقریباً تمام رقص‌های کردی رقص‌های اجتماعی هستند که اغلب مردان و زنان با هم می‌رقصند. سه نوع الگوی رقص وجود دارد: دایره، نیم دایره و خط مستقیم. به‌طور معمول، رقصنده‌ها با گرفتن دست، با ایستادن شانه به شانه، با در هم تنیدن تما انگشتان یا انگشت کوچک یا با قرار دادن دست‌ها در پشت کمر به هم متصل می‌شوند.[۳]
اولین نفر سمت راست گروه که با دستمالی در دست وظیفهٔ هدایت و هماهنگ‌کردن حرکت بقیه رقصندگان را به عهده دارد و سرعت و ریتم و شور رقصندگان بستگی به هدایت او دارد را در زبان بومی سَرچُوپی‌کِش (به کردی: سه‌رچۆپی‌کێش) و آخرین نفر گروه را که در منتهی‌الیه سمت چپ حلقه قرار دارد و او نیز مسئولیت مشابهی دارد «بن چوپی» یا «گاوانی» می‌نامند.
تاریخچه
ویرایشتاریخ دقیقی برای پیدایش و شکل‌گیری این رقص نمی‌توان تعیین کرد اما در کاوش‌های باستانی که در منطقه‌های کردنشین انجام شده‌است می‌توان نمونه‌هایی از این رقص را بر روی سفالینه‌های پیش از تاریخ مشاهده کرد.[۴]
رقص‌های کردی اشکال متنوعی دارند ولی به‌طورکلی از دو دسته رقص‌های غنایی و رقص‌های رزمی تشکیل شده‌است. گونه‌ای دیگر از رقص‌های عرفانی نیز در برخی مناطق کردستان رایج بوده که مشخصاً نمی‌توان ریشهٔ آن را کردی دانست که اجرای آن به دو صورت فردی (سَما/سه‌ما = سماع) و گروهی همراه با ذِکر انجام می‌شود.[۵]
نحوه رقصیدن
ویرایش
معمولاً بهترین رقصنده (زن یا مرد) نقش رهبری گروه را به عهده می‌گیرد که به او سرچوپی‌کِش (سه‌چۆپی‌کێش) می‌گویند و اولین نفر در حلقه رقصندگان است. او با انجام ماهرانهٔ حرکات نمایشی توسط دستمالی که در دست راست خود دارد و نیز به کمک اصواتی هیجان‌انگیز و گاهی با کلام ضمن افزودن بر هیجان رقصندگان مسئولیت تنظیم سرعت و ریتم حرکت گروه را بر عهده می‌گیرد. قرار گرفتن در این نقش جذابیت فراوانی دارد و رقصنده را در موقعیت بهتری نسبت به مابقی گروه قرار می‌دهد. سرچوپی‌کش گاهی برای ایجاد نشاط بیشتر می‌تواند از حلقهٔ رقص جدا شده و با توجه به تبحر خویش حرکات نمایشی فردی نیز انجام دهد. بقیهٔ گروه در حالی‌که دست‌هایشان رو به زمین و در امتداد دو پهلویشان قرار دارد پنجه در پنجهٔ رقصندگان مجاور ایجاد حلقه‌ای پیوسته می‌کنند.
مطلوب‌ترین حالت قرار گرفتن رقصندگان به صورت (گندم و جو) یا به عبارتی یک زن و یک مرد به صورت یک در میان است. بن چوپی یا گاوانی آخرین رقصندهٔ گروه است که هرچند نقش زیادی در ایجاد ریتم و نشاط رقص دارد اما کمتر کسی راغب به قرار گرفتن در این نقش است.
رقص دو دستماله
ویرایشدر شکل غنایی رقص و برای افزودن بر شور رقصندگان و ناظران معمولاً رقصنده اول سَرچُوپی با دو دستمال رنگی به انجام حرکات نمایشی فردی می‌پردازد و توانایی و تبحر خود را در رقص به نمایش می‌گذارد. به این نوع رقص «دو دستماله» می‌گویند که بیشتر در مناطق جنوب شرق کردستان همچون کرمانشاه، ایلام سنندج و لرستان رواج دارد.
انواع رقص کردی (هه‌لپه‌رکی)
ویرایشرقصهای کردی از نظر مناسبت به سه دسته تقسیم می‌شوند: ۱- رقص‌های مربوط به شادی و ستایش، ۲- رقص‌های مربوط به سوگواری و ماتم، ۳- رقص‌های مربوط به جنگ و ستیز یا شکار
رقص‌های شادی
ویرایش- *[[گه‌ریان]]
- شی خانه
- پشت پا
- قه‌لا
- خانانه
- هه‌لگرتن
- گه‌ران
- روینه
- راستا
- دو دستماله
- سه‌پای روینه
- فه‌تاح پاشایی
- کرماشانی
- شلیره
- خان و میری
- سه پلی
- بوکانی
- مریوانی
- سقزی
- حریره
- سه پای سقزی
- سه پای حریره
- چه‌پی
- له‌بلان
- مهابادی
- مکر بگی
- داغهٔ خان و میری
رقص‌های سوگواری
ویرایش- چمری
- کلاء
رقص‌های جنگ و شکار
ویرایش- سه‌جار
- دوجار
- شلایی (شیلان)
- زه‌نگی
- مقاومت
- یاران یاران
- خه‌رمان
- قره پیره‌ژن
- سموری
- هوشار
- شیخانی
جشنواره‌ها
ویرایشنخستین جشنوارهٔ استانیِ هه‌لپه‌رکی در شهریور ۱۳۹۰ در شهرستان بانه برگزار شد.
پژوهش‌ها
ویرایشمنصوره ثابت‌زاده پژوهشگر موسیقی و رقص، موسیقیِ مجموعه‌ای از رقص‌های کُردی را در قالب آلبومی صوتی گردآوری و ضبط کرده که در سال ۱۳۸۲ از سوی مؤسسه فرهنگی-هنری ماهور منتشر شده‌است. نوازندگی سُرنا و دهل را در این آلبوم به ترتیب محمد بهمنی و عبدالله نبی اللهی بر عهده داشته‌اند و عبدالله قربانی نیز خواننده بوده‌است. ثابت‌زاده همراه با این آلبوم دفترچه‌ای را منتشر کرده که در آن به شرح مختصر انواع رقص‌ها و معرفی نوازندگان مجموعه پرداخته‌است. در این آلبوم ۱۷ رقص کُردی شامل گه‌ریان، پشت‌پا (جفت‌پا)، کرماشانی، فتا (ح) پاشایی، لَبنان، سقزی، خان‌امیری، سه‌جار، شه‌لان، چه‌پی، مریوانی، شکاکی، موکری، زنگی، شکاکی، اوشاری و سوارانی را شامل می‌شود.[۶]
آسو نادری هنرمند رقصنده و پژوهشگر و مدرس رقص‌های کُردی نیز به گردآوری اطلاعات و تحلیل نشانه‌شناختی و اسطوره‌شناختی رقص‌های کُردی پرداخته و نتیجهٔ پژوهش‌های خود را در سال ۱۳۹۹ کتاب «هه‌لپه‌رکی: فرهنگ جامع پایکوبی کُردها» منتشر کرده‌است.[۷][۸]
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ «بانه، میزبان نخستین جشنوارهٔ استانیِ هه‌لپه‌رکی». فارس نیوز.
- ↑ الگو:به نقل از خبر
- ↑ https://www.academia.edu/6546183/Kurdish_Dance_Identity_In_Contemporary_Turkey
- ↑ (ذکاء، یحیی: تاریخ رقص در ایران، هنر و مردم، شماره‌های ۱۸۹–۱۸۸، خرداد ۲۵۳۷)[۱] بایگانی‌شده در ۳ ژانویه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
- ↑ (پژوهشی در آیین دینداری و دین‌ورزی طریقت قادریه در مناطق کردستان "نامهٔ انسان‌شناسی، پاییز و زمستان ۱۳۸۴، شماره ۸")[۲] بایگانی‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine
- ↑ مؤسسه فرهنگی-هنری ماهور: موسیقی رقص های کُردستان؛ بازدید در ۲۸ آبان ۱۴۰۱.
- ↑ هنرآنلاین: هه‌لپه‌رکی هنری که ما را به وادی فلسفۀ هستی می‌برد/ئاسو نادری حرکات آئینی کردها را آموزش می‌دهد، نوشته‌شده در ۱ دی ۱۳۹۴؛ بازدید در ۲۸ آبان ۱۴۰۱.
- ↑ خانۀ تئاتر: هه‌لپه‌رکی برای کُردها لحظۀ تلاقی ذهن و عمل است، نوشته‌شده در ۲۱ فروردین ۱۴۰۰؛ بایگانی‌شده در ۱۵ آوریل ۲۰۲۳ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۸ آبان ۱۴۰۱.