دانشنامه ایرانیکا

«ایرانیکا» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، ایرانیکا (ابهام‌زدایی) را ببینید.

دانشنامهٔ ایرانیکا (به انگلیسی: Encyclopædia Iranica) یک پروژهٔ گروهیِ بین‌المللی و بزرگ‌ترین و جامع‌ترینِ پروژهٔ ایران‌شناختی است که در دانشگاه کلمبیا در نیویورک، ایالات متحدهٔ آمریکا، در حال انتشار است. از ابتدای فعالیت این دانشنامه احسان یارشاطر سردبیر این دانشنامه بود ولی از ابتدای سال ۲۰۱۷ میلادی، التون دانیل به سردبیری این دانشنامه منصوب شده است. شورای ویراستاران متشکل از ۳۸ پژوهشگر برجستهٔ بین‌المللی از دانشگاه‌ها و مراکز علمی مختلف است که در زمینهٔ خاصی از مطالعات ایرانی صاحب‌نظرند و وظیفهٔ آن‌ها کمک به سردبیر برای انتخاب عنوان مدخل‌ها، گزینش نویسندگان هر مدخل و تهیهٔ اصول کلی برای نوشتن مدخل‌ها در زمینهٔ مورد تخصص‌شان است. هم‌اکنون، سرویراستار دانشنامه ایرانیکا، تورج دریایی است.

دانشنامهٔ ایرانیکا

جلد یکم دانشنامه ایرانیکا
ویراستار(ها)	سرویراستار: تورج دریایی تیم ویراستار: احمد اشرف نیکلاس سیمز-ویلیامز کریستوفر برونر محسن آشتیانی منوچهر کاشف کیومرث قرقلو ستی رضوی حورا یاوری حبیب برجیان داگمار ریدل
نویسنده(ها)	۱۲۰۰ مشارکت‌کننده
عنوان اصلی	Encyclopædia Iranica
زبان	انگلیسی
موضوع(ها)	ایران‌شناسی
گونه(های) ادبی	دانشنامه
ناشر	Persica Press
تاریخ نشر	۱۹۸۵ تاکنون
شابک	شابک ‎۱۵۶۸۵۹۰۵۰۴
شماره اوسی‌ال‌سی	۵۹۶۰۵۲۰۰

این دانشنامه به بررسی تاریخ و تمدن ایران در خاورمیانه، قفقاز، آسیای مرکزی و شبه‌قارهٔ هند می‌پردازد و همهٔ جنبه‌های تاریخ و فرهنگ ایران از جمله ادبیات و زبان‌های ایرانی را پوشش می‌دهد. بنیاد دانشنامه ایرانیکا در سال ۱۹۹۰ با هدف تضمین استقلال فکری دایرةالمعارف ایرانیکا و همچنین اطمینان انتشار مداوم آن در نسخه‌های دیجیتال و چاپی تأسیس شد.

دانشنامه ایرانیکا نه تنها برای علاقه مندان به زندگی و فرهنگ ایرانی، بلکه برای دانشجویان، متخصصان و خوانندگان عام تحصیل کرده علاقه‌مند به رشته‌های مختلف دانشگاهی سودمند است. رشته‌های ارائه شده عبارتند از: مردم‌شناسی، باستان‌شناسی، جغرافیا، تاریخ هنر، قوم‌شناسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد، تاریخ دین، فلسفه، عرفان، تاریخ علم و پزشکی، تاریخ اسلامی، گیاه‌شناسی، جانورشناسی، فولکلور، کشاورزی و صنعت، علوم سیاسی، روابط بین‌الملل و تاریخ دیپلماتیک.

دانشنامهٔ ایرانیکا یک دایرةالمعارف بین‌المللی است و از معتبرترین استادان در سراسر جهان برای اطمینان از کیفیت و قابلیت اطمینان مقالات خود استفاده می‌کند. تا به امروز بیش از ۱۳۰۰ محقق در سراسر جهان مقالاتی را به زبان‌های گوناگون از جمله انگلیسی، روسی، فارسی، ترکی و چینی ارائه کرده‌اند. تنها در جلد اول مقالاتی از ۲۸۵ نویسنده وجود دارد.

دانشنامه ایرانیکا از ایده‌ای که در سال ۱۹۶۹ توسط احسان یارشاطر، مدیر بنگاه ترجمه و نشر کتاب برای ترجمه فارسی ویرایش جدید دانشنامه اسلام مطرح شد، شکل گرفت. از آنجا که پرداختن به موضوعات مختلف مربوط به ایران در دانشنامه اسلام ناکافی تلقی می‌شد، ترجمه پیشنهادی قرار بود شامل مقالات جدید تکمیلی نیز برای جبران این کاستی‌ها باشد، تا حدودی به سبک دانشنامه ترک اسلام. انتشار دانشنامه گسترده‌تر، معروف به دانشنامه ایران و اسلام در سال ۱۳۵۴ شمسی/۱۹۷۵ آغاز شد و ۱۰ جزوه قبل از تعلیق پروژه در سال ۱۹۸۰ در نتیجه تحولات سیاسی در ایران منتشر شد. در همین حال، یارشاطر، بنیانگذار، سردبیر و روح هدایت‌کننده پروژه، در سال ۱۹۷۲ پیشنهاد تولید یک نسخه انگلیسی مشابه دانش‌نامه را داد و بودجه‌ای برای این منظور دریافت کرد. اثر جدید، دانشنامه ایرانیکا، کاملاً از دانشنامه اسلام متمایز می‌شد زیرا کاملاً از مقالات جدید تشکیل می‌شد. انقلاب ۱۳۵۷ عملاً به دانش‌نامه پایان داد، اگرچه در سال ۱۹۹۲ با شکلی کاملاً متفاوت انتشار آن از سر گرفته شد. با این حال، یارشاطر توانست ترتیبات دیگری اتخاذ کند تا پروژه موازی دانشنامه ایرانیکا را ادامه دهد. اولین جزوه در سال ۱۹۸۲ و اولین جلد صحافی شده در سال ۱۹۸۵، تحت سردبیری یارشاطر و با کمک یک هیئت تحریریه و مشاور برجسته منتشر شد. تا اوت ۲۰۲۰، ۱۶ جلد صحافی شده و تقریباً ۹۰۰۰ مقاله به صورت چاپی و آنلاین منتشر شده است. چهار جلد اول توسط روتلج و کگان پل، با مسئولیت محدود و جلدهای پنج، شش و هفت توسط انتشارات مزدا، جلدهای هشت، نه و ده توسط انتشارات کتابخانه پرسیکا و جلدهای یازده تا شانزده توسط بنیاد دانشنامه ایرانیکا، شرکت منتشر شده است. جلدهای منتشر شده به وضوح دانشنامه ایرانیکا را به عنوان یک اثر مرجع با اهمیت فوق‌العاده در مورد تمام موضوعات مربوط به ایران و فرهنگ ایرانی و تمدن ایرانی تثبیت کرده‌اند.

هدف و اصول دانشنامه ایرانیکا به طور مختصر در مقدمه توسط سردبیر، احسان یارشاطر (جلد اول، صفحات ۱-۳) بیان شده است: «دانشنامه ایرانیکا به عنوان ابزاری پژوهشی طراحی شده است که به نیازهای محققان، متخصصان و دانشجویان در مطالعات ایرانی و زمینه‌های مرتبط پاسخ می‌دهد. هدف آن پر کردن شکاف مهمی در محدوده منابع مرجع موجود است که به تاریخ و فرهنگ خاورمیانه می‌پردازند». برای رسیدن به این هدف، دانشنامه ایرانیکا قصد دارد مقالات علمی مرتبط با «فرهنگ ایرانی در یک زمینه وسیع و تأثیرات متقابل بین ایران و همسایگانش» را در دوره‌ای که «از دوران پیش از تاریخ تا به امروز» امتداد دارد، در بر بگیرد.

خوانندگان آگاه بلافاصله تشخیص خواهند داد که «شکاف مهمی» که دانشنامه ایرانیکا قصد پر کردن آن را داشت، شکافی است که توسط دانشنامه معتبر اسلام، اثر مرجعی که دانشنامه ایرانیکا مستقیماً با آن قابل مقایسه است، باز گذاشته شده است. مدت‌هاست آشکار شده است که دانشنامه اسلام، علی‌رغم شایستگی‌های فراوانش، انتظاراتی را که عنوان آن ایجاد می‌کند، برآورده نمی‌کند و شاید نتواند: یک بررسی واقعاً دایره‌المعارفی، جامع و علمی از موضوعی به وسعت و پیچیدگی «اسلام» ذاتاً هدفی دست نیافتنی است، همانطور که پروژه‌ای با همین سطح علمی بالا در مورد همه مردم، سرزمین‌ها و فرهنگ‌های «جهان مسیحیت» خواهد بود. ناهمواری حاصل در پوشش بسیاری از مناطق، الهام‌بخش تولید تعدادی دیگر از آثار مرجع برای تکمیل یا رقابت با دانشنامه اسلام با بازسازی آن به یک شکل یا شکل دیگر، از جمله نه تنها نسخه‌های ترکی، اردو و شیعه، بلکه ویرایش جدید خود دانشنامه اصلی اسلام بود. دانشنامه ایرانیکا به نوعی جدیدترین و شاید موفق‌ترین تلاش برای جبران برخی از نارسایی‌های درک شده دانشنامه اسلام است.

دانشنامه ایرانیکا و دانشنامه اسلام تا حدی در موضوعاتی که پوشش می‌دهند همپوشانی دارند و هر دو از نظر قالب مشابه هستند. آنها همچنین هر دو با مشکلات فنی خاصی در ارائه، مانند اینکه از کدام سیستم نویسه‌گردانی استفاده کنند، اینکه عناوین ورودی را ترجمه کنند یا نویسه‌گردانی کنند و چگونه با ارجاعات متقابل برخورد کنند، روبرو بوده‌اند. در غیر این صورت، آنها آثار کاملاً متفاوتی هستند. به نظر می‌رسد دانشنامه جدید اسلام بدون برنامه‌ریزی سیستماتیک زیادی آغاز شده، دهه‌ها با سرعت بسیار پایین منتشر شده و در طول سال‌ها تغییرات قابل توجهی در دامنه و اجرای آن داشته است. در مقابل، واضح است که زمان زیادی صرف آماده‌سازی دانشنامه ایرانیکا شده است و تلاش آگاهانه‌ای برای جلوگیری از مشکلات مرتبط با دانشنامه اسلام انجام شده است. به نظر می‌رسد این امر تولید دانشنامه ایرانیکا را تسریع کرده است، زیرا انتشار واقعی آن در ۳۰ سال اول به طرز چشمگیری سریع بوده و انتظار می‌رود تکمیل آن در اوایل قرن بیست و یکم باشد. همچنین نسبت به دانشنامه اسلام تمرکز بسیار واضح‌تر و انسجام کلی بیشتری دارد.

از نظر محتوا، دانشنامه ایرانیکا به وضوح کاری بسیار بیشتر از صرفاً جبران بی‌توجهی دانشنامه اسلام به ایران پیش از اسلام و نارسایی‌های آن در پوشش ایران اسلامی و تشیع انجام داده است. در حالی که دانشنامه اسلام با تعریف گسترده‌ای از آنچه باید شامل شود شروع کرد اما آن را نسبتاً محدود، به ویژه در جلدهای اولیه ویرایش جدید، اجرا کرد، دانشنامه ایرانیکا آنچه می‌توانست یک دیدگاه بسیار محدود باشد را در نظر گرفت و آن را کاملاً گسترده اجرا کرد. این شامل نه تنها موضوعات مربوط به فلات ایران، بلکه منطقه بسیار بزرگتری است که تحت تأثیر فرهنگ‌های ترک و ایرانی و هندوایرانی قرار گرفته است. انواع مقالات موجود بسیار متنوع است. بسیاری برای طیف وسیعی از خوانندگان عمومی جالب خواهد بود، در حالی که برخی دیگر برای متخصصان ارزش زیادی خواهند داشت. مانند دانشنامه اسلام، بیشتر مقالات به شرح حال شخصیت‌های برجسته تاریخی، توصیف جغرافیایی مکان‌های مهم و مفاهیم اجتماعی-سیاسی، مذهبی یا سایر مفاهیم فنی می‌پردازند. با این حال، تعداد شگفت‌آوری از مقالات به موضوعات کلی‌تر می‌پردازند و خلاصه‌های گسترده‌ای از اطلاعاتی را ارائه می‌دهند که به سختی می‌توان از هر منبع واحد دیگری به دست آورد. مثال‌های تا به امروز شامل مقالات عالی در مورد «انسان‌شناسی»، «معماری»، «زره»، «ارتش»، «طالع‌بینی و نجوم»، «حمام‌ها»، «بازار»، «فرش‌ها»، «سرامیک»، «کودکان»، «سینما در ایران»، «نظام طبقاتی»، «پوشاک»، «سکه و سکه‌شناسی» و حتی «نظریه‌های توطئه» است. برخی از مقالات چند بخشی تقریباً به اندازه یک کتاب هستند و نشان دهنده بررسی‌های واقعی از آخرین وضعیت موضوعات خود هستند. در این زمینه مقالات مربوط به «هنر»، «ارمنستان»، «افغانستان»، «باستان‌شناسی»، «ابن سینا»، «آذربایجان»، «بلوچستان» و «آسیای مرکزی» قابل توجه هستند. علاوه بر این، می‌توان مقالات کوتاه متعددی را یافت که از دیدگاه ایرانی به موضوعاتی مانند گیاهان و جانوران، قوم‌نگاری، هنرها، علوم، فناوری یا فرهنگ عامه می‌پردازند. بسیاری از این مقالات کاملاً منحصر به فرد هستند و هیچ مشابهی در دانشنامه اسلام یا سایر آثار مرجع ندارند. نمونه‌های جالب ویژه شامل مقالات مربوط به «روابط انگلیس و ایران»، «روابط بیزانس و ایران»، «روابط چین و ایران»، «مطالعات گیاه‌شناسی»، «مرزها»، «انقلاب مشروطه» و «دربارها و درباریان» است. یکی دیگر از ویژگی‌هایی که برای متخصصان در فعالیت‌های تحقیقاتی آنها مفید خواهد بود، گنجاندن مقالات در مورد متون منفرد در دانشنامه ایرانیکا است، از نوشته‌های باستانی مانند اوستا یا اعمال شهدای ایرانی گرفته تا رمان مدرن بوف کور. شرح حال ایران‌شناسان برجسته و تحلیل آثار آنها؛ و مقالات مرجع تخصصی، مانند مقالات مربوط به «کتابشناسی‌ها و فهرست‌ها» یا «تقویم‌ها». از نظر پوشش، بنابراین می‌توان دانشنامه ایرانیکا را واقعاً دایره‌المعارفی توصیف کرد. از برخی جهات شاید به طور مناسب‌تری با اثری مانند دانشنامه بزرگ شوروی نسبت به دانشنامه اسلام مقایسه شود.

علاوه بر وسعت و تعادل قابل توجه پوشش موضوعی و زمانی، دانشنامه ایرانیکا نیز در حفظ بالاترین استانداردهای علمی علاوه بر گستردگی و تعادل قابل توجه در پوشش موضوعی و زمانی، دانشنامه ایرانیکا در حفظ بالاترین استانداردهای علمی نیز بسیار موفق بوده است، به طوری که بسیاری از مقالات آن جامع‌ترین و معتبرترین بررسی‌های موجود در مورد موضوعات خود هستند و در عین حال، مقالات را برای افراد غیر متخصص نیز قابل دسترس، بدون ابهام، قابل فهم و مرتبط می‌سازند. علاوه بر این، از نظر نویسندگان مقالات نیز به طرز تحسین‌برانگیزی بین‌المللی بوده و شامل نوشته‌های بسیاری از محققان برجسته ایرانی است، حتی با وجود اینکه این امر مستلزم ترجمه آثار آنها به انگلیسی است.

استفاده از دانشنامه ایرانیکا نه تنها آموزنده و معتبر است، بلکه به طور کلی لذت‌بخش است. با توجه به ترتیب الفبایی مقالات، حتی افراد غیر متخصص نیز باید بتوانند به راحتی از آن استفاده کنند. با این حال، هنگام مراجعه به آن باید به چند نکته توجه داشت. اول از همه، آشنایی با سیستم نویسه‌گردانی مورد استفاده در آن ضروری است. این سیستم اساساً با سیستمی که توسط دانشنامه اسلام و بسیاری دیگر از نشریات و آثار مرجع استفاده می‌شود، متفاوت است. طرح نویسه‌گردانی به تفصیل در ابتدای دانشنامه شرح داده شده و به طور کاملاً منسجم به کار رفته است. با این حال، همانطور که در یادداشت‌های ویراستاری توضیح داده شده، از حرف B کمی اصلاح شده است. همچنین در طول مسیر با چند مورد غافلگیرکننده مانند استفاده از «ə» در برخی از کلمات پشتو روبرو می‌شویم. هیچ توضیحی در این مورد در مقدمه داده نشده است. آنچه به نظر می‌رسد فهرستی تصادفی از سربرگ‌ها باشد، گاهی اوقات تحت معادل انگلیسی و گاهی اوقات در نویسه‌گردانی، در واقع بر اساس اصل سازماندهی است که هر کدام از این دو ابتدا در الفبا ظاهر شوند، ورودی را دریافت می‌کنند و به عنوان یک قاعده، از دیگری به آن ارجاع داده می‌شود.

به عنوان مثال، ورودی‌هایی برای «ابریشم» (silk)، «عدس» (lentils)، «انگور» (grapes)، «بادام» (almonds)، «بامیه» (okra)، «باقلا» (broadbeans)، «به» (quince)، «برنج» (rice) یا «چای» (tea) وجود دارد، اما برعکس «پنبه» (Cotton)، «جو» (Barley)، «لوبیا» (Beans)، «نان» (Bread)، «چغندر» (Beet)، «کلم» (Cabbage)، «نارگیل» (Coconut) یا «قهوه» (Coffee) وجود دارد. «اسب» برای horse استفاده می‌شود، اما «خفاش‌ها» (Bats)، «سگ آبی» (Beaver)، «گراز» (Boar)، «شتر» (Camel) و «گربه» (Cat) همگی تحت نام‌های انگلیسی ظاهر می‌شوند. سایر موارد عجیب شامل «کشاورزی» (Agriculture) اما «آبیاری» (Ābyārī) و «دامداری» (Dāmdārī) است. «عمامه» (ʿAmāma) اما «کمربندها» (Belts)؛ یا «مدیریت» (Administration) اما «برنامه‌ریزی» (Barnāma-rīzī). ارجاعات متقابل فراوان به جبران این امر کمک می‌کند، اما در نهایت ممکن است داشتن یک فهرست جامع برای تسهیل یافتن اطلاعات خاص مطلوب باشد. خوانندگان همچنین باید به کاربرد اصطلاحات ایران/ایرانی و پارس/پارسی در دانشنامه توجه زیادی داشته باشند. تقریباً از جلد چهارم به بعد، پارس و پارسی به معنای محدودتری برای کشور و فرهنگ آنچه اغلب به عنوان «ایران» از آن یاد می‌شود، استفاده می‌شود، در حالی که ایران و ایرانی زمانی استفاده می‌شوند که منظور زمینه جغرافیایی و فرهنگی وسیع‌تر باشد. این تغییر نسبتاً گیج‌کننده و بحث‌برانگیز در سیاست در یادداشت‌های ویراستاری و به طور کامل‌تر در نامه‌ای از سردبیر، احسان یارشاطر، در مجله مطالعات ایرانی توضیح داده شده است. در نهایت، برخی از خوانندگان ممکن است از تصمیم ویراستاری مبنی بر عدم گنجاندن شرح حال افراد زنده در دانشنامه ناامید شوند. اگرچه حذف برخی از افراد زنده آشکارا مهم واقعاً تأسف‌انگیز خواهد بود، سردبیر قصد دارد جلدهای تکمیلی را در نظر بگیرد که در آن مقالات مربوط به چنین شخصیت‌هایی در صورت لزوم گنجانده شود.

دانشنامه ایرانیکا در چهار سال آماده‌سازی اولیه توسط سازمان برنامه و بودجه از طریق کمک مالی به مؤسسه ترجمه و نشر کتاب (بنگاه ترجمه و نشر کتاب) پشتیبانی می‌شد. از زمان انقلاب ۱۳۵۷ (۱۹۷۹ میلادی) تا سال ۲۰۱۶ میلادی، بنیاد ملی علوم انسانی، یک آژانس فدرال مستقل آمریکایی، حمایت مالی ارائه کرد. از زمان تأسیس آن در سال ۱۹۹۰، بنیاد دانشنامه ایرانیکا بیشترین بخش هزینه‌های عملیاتی دانشنامه را از طریق وجوه جمع‌آوری شده از ایرانیان خارج از کشور، سایر اهداکنندگان خصوصی و بنیادها تأمین کرده است.

واکنش منتقدان به دانشنامه ایرانیکا بسیار مثبت بوده است. ستایش ویژه‌ای برای تنوع موضوعات گنجانده شده؛ برخورد متعادل با دوره‌های باستان، قرون وسطی و مدرن؛ کیفیت مقالات فردی؛ و ویرایش دقیق و مستندسازی گسترده منعکس شده در مقالات وجود داشته است. انتقادات عمدتاً بر حذف‌های اجتناب‌ناپذیر و خطاهای جزئی که در چنین اثر مرجع وسیعی رخ می‌دهند، متمرکز بوده است. تقریباً همه منتقدان موافقند که دانشنامه ایرانیکا در تعریف هویت متمایز خود موفق بوده و اکنون معتبرترین و کاملاً ضروری‌ترین اثر مرجع در زمینه خود است.

پیشینه

مقاله‌های اصلی: احسان یارشاطر، دانشنامه اسلام، و دانشنامه ایران و اسلام

هنگامی که ویرایش دوم دانشنامهٔ اسلام منتشر شد، احسان یارشاطر از برنارد لوئیس (یکی از ویراستاران ویرایش دوم دانشنامهٔ اسلام) پرسیده بود که «چرا مدخل‌های دانشنامهٔ اسلام در رابطه با ایران (مثل مدخل احمدشاه قاجار) این قدر کم محتوا است؟» و لوئیس پاسخ داد که با نظر یارشاطر موافق بوده و علت آن‌ها مخالفت با ایران‌شناسی نیست بلکه کمبود پژوهشگر در زمینهٔ موضوعات ایران‌شناسی است. یارشاطر می‌گوید به همین خاطر ایدهٔ نوشتن دانشنامه‌ای برای خود ایرانی‌ها به ذهنش خطور کرد تا مطالبی که برای خود ایرانی‌ها مهم است، در این دانشنامه ثبت گردد.

یارشاطر در سال ۱۹۶۹ میلادی کوشید تا دانشنامهٔ اسلام به زبان فارسی ترجمه شود ولی به‌دلیل آنکه در مورد بسیاری از موضوعات مربوط به ایران، اطلاعات این دانشنامه را ناکافی می‌دانست، در سال ۱۹۷۵ میلادی دانشنامه‌ای جدید را که ترجمه‌ای از دانشنامهٔ اسلام به‌همراه مدخل‌هایی تألیفی بود تحت عنوان دانشنامهٔ ایران و اسلام منتشر کرد که تا فعالیت آن تا جلد دهم ادامه یافت ولی با پیروزی انقلاب اسلامی ایران ادامهٔ کار متوقف شد و آخرین جلد آن را در سال ۱۹۸۰ میلادی منتشر کرد.

یارشاطر پیش‌تر در سال ۱۹۷۲ میلادی تصمیم گرفته‌بود تا دانشنامه‌ای دربارهٔ ایران و به زبان انگلیسی منتشر کند و به همین منظور با اختصاص ۲ میلیون دلار بودجه توسط امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر وقت ایران، کار دانشنامه را آغاز کرد و آن را دانشنامهٔ ایرانیکا نام نهاد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ادامهٔ تدوین آن در ایالات متحده آمریکا دنبال گردید.

به دنبال رد پیشنهاد همکاری بنیاد دانشنامهٔ ایرانیکا با مسئولان جمهوری اسلامی، صدا و سیمای جمهوری اسلامی و رسانه‌های حکومتی با توسل به اتهام‌های مختلف همانند «فراماسونری»، «صهیونیست»، «بهایی» و «مزدور CIA» به احسان یارشاطر و بنیاد ایرانیکا مظنون بودند که با عدم حمایت نهادهای رسمی جمهوری اسلامی، این بنیاد توسط آمریکا مورد حمایت قرار گرفت. احمد تفضلی و علی اکبر سعیدی سیرجانی به مقابله با مسئولان جمهوری اسلامی برخاستند که بعداً در جریان قتل‌های زنجیره‌ای توسط عوامل جمهوری اسلامی ترور شدند.

حامیان و ویراستاران

در سال ۱۳۴۷ به پیشنهاد یارشاطر و با بودجه ۲ میلیون دلاری سازمان برنامه و بودجهٔ ایران کار تدوین دانشنامهٔ ایرانیکا آغاز شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ بودجهٔ دانشنامه قطع شد و با تلاش‌های یارشاطر بنیاد ملی علوم انسانی آمریکا عهده‌دار هزینه‌های ایرانیکا شد. احسان یارشاطر برای تأمین هزینه‌های ایرانیکا بخشی از مجموعهٔ آثار تاریخی خود را به ارزش ۳ میلیون دلار آمریکا به فروش رساند که بعضی از این آثار اکنون در موزهٔ متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شوند.

احسان یارشاطر تا پایان سال ۲۰۱۷ میلادی سرویراستار ایرانیکا بود ولی التون دانیل جانشین وی شد. هیئت ویراستاران و بیش از ۴۰ ویراستار و ۱۶۵۰ پژوهنده، در تکمیل این دانشنامهٔ بزرگ مشارکت دارند.با این حال، سرویراستار جدید دانشنامه ایرانیکا، تورج دریایی است.

مجلدها

دانشگاه کلمبیا، نیویورک

نخستین دفتر از دانشنامه در سال ۱۹۸۲ میلادی منتشر شد و نخستین جلد آن شامل ۸ دفتر در سال ۱۹۸۵ انتشار یافت. ۱۶ جلد دانشنامهٔ ایرانیکا تا سال ۲۰۱۲ منتشر شد. ۵ جلدِ اولِ دانشنامه هرکدام دارای ۸ دفتر (به انگلیسی: fascicle) بودند، ولی از جلد ۶ به‌بعد، هر جلد دارای ۶ دفتر است که هر ۴ ماه یک دفتر و هر ۱۸ ماه یک جلد از دانشنامه انتشار می‌یابد. همهٔ مدخل‌های چاپ‌شده به‌صورت آنلاین از طریق وبگاه www.iranicaonline.org در دسترس‌اند و افزون بر آن، حدود ۹۰۰ مدخلِ چاپ‌نشده -که در جلدهای بعدیِ دانشنامه چاپ خواهند شد- نیز به‌صورت آنلاین قابل دریافت‌اند.

دانشنامهٔ ایرانیکا، با هدف بیشترین دسترسی برای خوانندگان در سطح جهانی، به زبان انگلیسی منتشر می‌شود و احتمالاً تا زمانی که دانشنامه به پایان حرف Z برسد، تعداد جلدهای آن ۴۵ جلد خواهد بود.

جدول مجلدات
حرف (آغاز و انجام مدخل‌ها)	سال انتشار	شمارهٔ جلد (رومی)	شمارهٔ جلد (عددی)
ĀB – ANĀHID	۱۹۸۵	I	۱
ANĀMAKA – ĀṮĀR AL-WOZARĀʾ	۱۹۸۷	II	۲
ĀTAŠ – BEYHAQI	۱۹۸۹	III	۳
BĀYJU – CARPETS	۱۹۹۰	IV	۴
CARPETS – COFFEE	۱۹۹۲	V	۵
COFFEEHOUSE – DĀRĀ	۱۹۹۳	VI	۶
DĀRĀ(B) – EBN AL-AṮIR	۱۹۹۶	VII	۷
EBN ʿAYYĀŠ – EʿTEŻĀD-AL-SALṬANA	۱۹۹۸	VIII	۸
ETHÉ – FISH	۱۹۹۹	IX	۹
FISHERIES – GINDAROS	۲۰۰۱	X	۱۰
GIŌNI – HAREM I	۲۰۰۳	XI	۱۱
HAREM I – ILLUMINATIONISM	۲۰۰۴	XII	۱۲
ILLUMINATIONISM – ISFAHAN	۲۰۰۶	XIII	۱۳
ISFAHAN IX – JOBBĀʾI	۲۰۰۸	XIV	۱۴
KAŠḠARI, SAʿD-AL-DIN	۲۰۱۱	XV	۱۵
KASHAN – KAŠŠI, ABU ʿAMR KASHAN–KEŠAʾI DIALECT	۲۰۲۰	XVI	۱۶

دعوای حقوقی

در اوت ۲۰۱۹، دانشگاه کلمبیا در یک دعوای حقوقی در دادگاه فدرال خواهان آن شد که مالکیت حق تکثیر دانشنامهٔ ایرانیکا برای دانشگاه کلمبیا به رسمیت شناخته شود و نه برای بنیاد دانشنامهٔ ایرانیکا. بنیاد دانشنامهٔ ایرانیکا که توسط یارشاطر تأسیس شده پس از مرگ او تلاش به اعمال حق مالکیت تکثیر خود بر این دانشنامه را کرد که با شکایت دانشگاه کلمبیا مواجه شد. این دانشگاه در شکایت خود ادعای این بنیاد نسبت به حق تکثیر ایرانیکا را دروغین خواند. بنیاد دانشنامهٔ ایرانیکا هم در سپتامبر ۲۰۱۹ شکایتی علیه التون دنیل رئیس مرکز ایرانشناسی احسان یارشاطر در دانشگاه کلمبیا و انتشارات بریل به دادگاه تقدیم کرد. این بنیاد دانشگاه را متهم به محروم کردن آن از دسترسی به اسناد و دارایی‌های آن که در محدودهٔ این دانشگاه قرار دارد کرده است.

منابع

• حیدرزاده، محمد (۱۳۹۶). «پیشگفتار مترجمان». تاریخ ماد به‌گزارش دانشنامهٔ ایرانیکا. ترجمهٔ شهرام جلیلیان و محمد حیدرزاده. اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۴۱-۲۰۷-۳.

• Daniel, Elton L (1998). "ENCYCLOPAEDIA IRANICA". ENCYCLOPAEDIA IRANICA (به انگلیسی). Vol. VIII. p. 430-432. Archived from the original on 30 December 2024. Retrieved 15 June 2023.

برای مطالعهٔ بیشتر

• Daniel, Elton L (1998). "The "Encyclopaedia Iranica" and the Encyclopedic Tradition". Iranian Studies (به انگلیسی). Cambridge University Press. 31 (3/4): 377–387. {{cite journal}}: More than one of |دوره= و |جلد= specified (help)

پیوند به بیرون

• وبگاه رسمی
• شب «بوعلی سینا» به سود دانشنامهٔ ایرانیکا