الیزابت یکم

الیزابت یکم (انگلیسی: Elizabeth I؛ ۷ سپتامبر ۱۵۳۳ – ۲۴ مارس ۱۶۰۳) از ۱۷ نوامبر ۱۵۵۸ تا زمان مرگش در ۱۶۰۳ ملکهٔ انگلستان و ایرلند بود. او آخرین فرمانروا از دودمان تودور بود.

الیزابت یکم
پرتره دارنلی، ح. ۱۵۷۵
ملکهٔ انگلستان و ایرلند (بیشتر…)
سلطنت	۱۷ نوامبر ۱۵۵۸ – ۲۴ مارس ۱۶۰۳
تاج‌گذاری	۱۵ ژانویه ۱۵۵۹
پیشین	ماری یکم
جانشین	جیمز یکم
زاده	۷ سپتامبر ۱۵۳۳ کاخ پلاسنتیا، گرینویچ، انگلستان
درگذشته	۲۴ مارس ۱۶۰۳ (۶۹ سال) کاخ ریچموند، ساری، انگلستان
آرامگاه	۲۸ آوریل ۱۶۰۳ کلیسای وست‌مینستر
خاندان	تودور
پدر	هنری هشتم
مادر	آن بولین
امضاء

الیزابت تنها فرزند دوام‌آوردهٔ هنری هشتم و همسر دومش آن بولین بود. هنگامی که الیزابت دو ساله بود، مادرش اعدام شد. پیمان ازدواج آن به هنری فسخ شد و الیزابت فرزند نامشروع اعلان شد. هنگامی که الیزابت ۱۰ ساله بود، هنری او را به خط جانشینی بازگرداند. پس از مرگ هنری در ۱۵۴۷، برادر ناتنی الیزابت، ادوارد ششم، تا زمان مرگش در ۱۵۵۳ فرمانروایی را بر عهده داشت و سپس تاج را به لیدی جین گریِ پروتستان‌مذهب به میراث گذاشت و دست دو خواهر ناتنی خود یعنی مریِ کاتولیک‌مذهب و الیزابتِ جوان‌تر را از جانشینی تخت کوتاه کرد، اما این کار برخلاف قانون فرمان جانشینی بود. وصیت‌نامهٔ ادوارد دو هفته پس از مرگش کنار گذاشته، مری ملکه شد و لیدی جین گری را کنار گذاشته و اعدام کردند. در دوران سلطنت مری، الیزابت به اتهام حمایت از شورشیان پروتستان نزدیک به یک سال زندانی شد.

به‌محضِ مرگ خواهر ناتنی‌اش در ۱۵۵۸، الیزابت به تخت پادشاهی رسید و حکومت خود را با مشورت خوب آغاز کرد. او به شدت به گروهی از مشاوران مورد اطمینان خود به‌رهبری ویلیام سیسل تکیه داشت. یکی از نخستین اقدامات او به‌عنوان ملکه، تأسیس کلیسای پروتستان انگلستان بود، که خود رئیس عالی این کلیسا شد. این اجتماع مذهبی الیزابتی قرار بود به کلیسای انگلستان بدل شود. انتظار می‌رفت که الیزابت ازدواج کند و وارثی به دنیا آورد؛ با این حال، با وجود خواستگاری‌های متعدد، او هرگز این کار را نکرد و به‌سبب این موضوع، گاهی از او با نام «ملکهٔ باکره» یاد می‌کنند. در نهایت عمه‌زاده‌اش جیمز ششم اسکاتلند (فرزند ماری، ملکه اسکاتلند) جانشین الیزابت شد. الیزابت پیش از این مسئولیت زندانی‌کردن و اعدام مادر جیمز، ماری یکم، ملکه اسکاتلند را بر عهده داشت.

الیزابت در زمینهٔ نظارت بر حکومت، میانه‌روتر از پدرش و خواهر و برادر ناتنی‌اش بود. یکی از شعارهای او «video et taceo» («می‌بینم و هیچ نمی‌گویم») بود. در مسائل مذهبی، نسبتاً شکیبا بود و از آزار و اذیت سازمان‌یافته پرهیز می‌کرد. پس از سال ۱۵۷۰، زمانی که پاپ او را نامشروع خواند و پیروان الیزابت را از اطاعت دستوراتش منع کرد، چندین توطئه، زندگی ملکه را به خطر انداخت. اما تمامی این دسیسه‌ها با کمک سرویس مخفی وزرایش با شکست مواجه شد. الیزابت در روابط خارجی، محتاط عمل می‌کرد و در ارتباط با دو ابرقدرت فرانسه و اسپانیا تعادل را برقرار می‌کرد. او از شماری لشکرکشی بی‌بهره و با منابع ناچیز در هلند، فرانسه و ایرلند حمایت می‌کرد. تا میانهٔ دههٔ ۱۵۸۰، جلوگیری از جنگ با اسپانیا بیشتر از این نمی‌توانست ادامه پیدا کند و هنگامی که اسپانیا سرانجام در سال ۱۵۸۸ تصمیم به فتح انگلستان گرفت، شکست نیروی دریایی اسپانیا مشهور به (آرمادا)، ملکه الیزابت را با یکی از بزرگ‌ترین پیروزی‌های نظامی در تاریخ انگلستان پیوند داد.

با سالمندتر شدن، الیزابت به‌خاطر باکره‌گی‌اش شهرت یافت. کیشی شخصیتی در اطراف او پدید آمده و رشد کرد و در پرتره‌ها، نمایش‌ها و مراسم مجلل و تاریخی، و ادبیات آن زمان جشن گرفته می‌شد. دوران سلطنت الیزابت به دوره الیزابت معروف شد. این دوره برای رشد و شکوفایی نمایش انگلیس که توسط پیشگامانی چون ویلیام شکسپیر و کریستوفر مارلو رهبری می‌شد و نیز به خاطر قابلیت‌های دریانوردی ماجراجویان انگلیسی مانند فرانسیس دریک شهرت داشت. برخی از مورخان الیزابت را یک فرمانروای زودخشم و بعضاً دو دل توصیف می‌کنند که بیش‌تر از بختش برمی‌خورد. در اواخر سلطنت او، مجموعه‌ای از مشکلات اقتصادی و نظامی محبوبیت او را تضعیف کرد. می‌توان گفت در عصری که دولت متزلزل و محدود و پادشاهان در کشورهای همسایه با مشکلات داخلی که حتی تاج‌وتختشان را تهدید می‌کرد روبرو بودند، الیزابت نقش‌آفرینی کاریزماتیک و بازمانده‌ای سرسخت بود. پس از حکم‌فرمایی کوتاه‌مدت برادر و خواهر ناتنی‌اش، دورهٔ ۴۴ سالهٔ الیزابت بر تخت ثبات خوبی را برای قلمروی پادشاهی به ارمغان آورد و نیز به شکل‌گیری حس هویت ملی کمک کرد.

آغاز پادشاهی

ملکه ماری از خاندان تودور در هفدهم نوامبر ۱۵۵۸ بر اثر سرطان درگذشت. تعدادی از اعضای شورای سلطنتی برای گفتن خبر مرگ ماری یکم به سوی هیتفیلد شتافتند. آنان الیزابت را زیر درخت بلوطی در حال خواندن کتاب مقدسی به زبان یونانی یافتند. اعضای شورا فوراً پیش او زانو زدند و با ادای احترام او را ملکهٔ انگلستان خواندند. الیزابت بر زانوانش افتاد و این جمله را به زبان لاتین بر زبان آورد:

A Domino factum est ilud et mirabile in oculis nostris

این اراده پروردگار بوده و در نظر ما شگفت‌انگیز است

الیزابت در سال ۱۵۵۸ و در ۲۵ سالگی بر تخت نشست. پیش از آن وی از سال ۱۵۵۳ در زندان خواهرش ملکه ماری بود. الیزابت هوادار پروتستانها بود و این آیین را در کشور رسمی کرد. لردهای انگلستان نیز که پیرو این آیین بودند از وی پشتیبانی کردند. اینچنین دشمنی پاپ و اسپانیای کاتولیک بر الیزابت و انگلستان برانگیخته شد.

جنگ با اسپانیا

مقالهٔ اصلی: ناوگان اسپانیایی آرمادا

در اواخر دهه ۱۵۸۰ اسپانیا و انگلستان به سمت رویارویی سیاسی پیش می‌رفتند. جاسوسان الیزابت سال‌ها اسپانیا را زیر نظر گرفته و به دنبال نشانه‌ای مبنی بر برنامه‌ریزی اسپانیا برای حمله به انگلستان بودند. در سال ۱۵۸۷ الیزابت خبردار شد که فلیپه دوم پادشاه اسپانیا با ناوگانی متشکل از ۱۳۰ کشتی جنگی و سی هزار سرباز در حال آماده شدن برای حمله به کشور اوست. ناوگان اسپانیایی آرمادا برای حمله به انگلستان راهی دریای مانش شد. الیزابت تصمیم گرفت که زودتر و سریع‌تر به اسپانیا حمله کند. او سر فرانسیس دریک، دریاسالار نیروی دریای انگلستان را به جنگ با اسپانیا فرستاد. سر فرانسیس دریک، با ۲۴ کشتی و حدود سه هزار سرباز از پلیمورت انگلستان عازم جنگ و در نوزدهم آوریل ۱۵۸۷ وارد بندر کادیز اسپانیا شد. دریک و مردانش تمام کشتی‌های اسپانیائی این بندر را غارت و به آتش کشیدند. شبیخون انگلیسی‌ها طرح‌های نظامی فیلیپ را بیش از یک سال به تأخیر انداخت.

سر انجام در نوزدهم ژوئیه ۱۵۸۸ ناوگان اسپانیا (آرمادا) در ساحل کورنوال انگلستان از دور رؤیت شد. در جنگ دریائی که درگرفت، نیروهای دریائی اسپانیا به دلیل ناتوانی در مقابله با توفان شدید دریائی شکست سنگینی متحمل شدند. به این ترتیب نیروی دریائی انگلستان توانست به عنوان ابرقدرت دریائی جایگزین اسپانیایی‌ها شود. همچنین انگلیسی‌ها از ناتوانی اسپانیائی‌ها سود برده و به گشودن و یافتن سرزمین‌های آمریکای شمالی اقدام نموده و علاوه بر آن بخشی از نوآبادهای اسپانیا را نیز به تصرف خود درآوردند.

عصر طلایی انگلستان

دوره پادشاهی الیزابت بر انگلستان به عصر طلائی یا عصر الیزابت شناخته شده‌است. در این دوره نام‌آورانی چون ویلیام شکسپیر، کریستوفر مارلو، بن جانسن، والتر رالی و فرانسیس بیکن در انگلستان می‌زیستند. ادب و فلسفه در این روزگار سر برآورد و با ناتوانی کاتولیکها و پاپ روزگار رنسانس آغاز شد. الیزابت همچنین در برابر کاتولیکها روش تسامح را پیش گرفت. کمپانی هند شرقی بریتانیا در زمان حکمرانی وی تأسیس شد.

زندگی شخصی

الیزابت از کودکی در خانه خاله اش مری بولین می‌زیست چون که پدرش هنری که فرزند پسر می‌خواست او و مادرش را از خود رانده بود. الیزابت با آموزه‌های پروتستان بزرگ شد. او برای مصالح کشور هرگز تن به زناشویی نداد. گفته می‌شود او با توماس سیمور، دریاسالار اعظم، که به‌طور هم‌زمان شوهر چهارم کاترین پار، همسر ششم هنری هشتم بود روابط عاشقانه داشته‌است و دوشیزه بودن او نوعی تظاهر بوده‌است. از این روی نمی‌توان دربارهٔ لقب او که به ملکه دوشیزه معروف است اظهار نظر قطعی کرد. وی از بیماری بی‌خوابی رنج می‌برد و سرانجام در ۲۴ مارس ۱۶۰۳ در گذشت. پیکرش را در کنار ناخواهریش ماری در کلیسای وست‌مینستر به خاک سپردند.

تبارشناسی

شجره نامه

Thomas Boleyn, 1st Earl of Wiltshire

Elizabeth Howard

هنری هفتم انگلستان

الیزابت یورک

Mary Boleyn

آن بولین

هنری هشتم انگلستان

Margaret

ماری تودور

Catherine Carey

هنری کری، بارون هانسدون اول

الیزابت یکم انگلستان

ماری یکم انگلستان

ادوارد ششم انگلستان

جیمز پنجم، پادشاه اسکاتلند

Margaret Douglas

Frances Brandon

Catherine Carey

ماری یکم اسکاتلند

Henry Stuart, Lord Darnley

جین گری

جیمز یکم انگلستان

جستارهای وابسته

• اصلاحات پروتستانی
• نشان‌های سلطنتی انگلستان
• دوره تودور

منابع

کتاب‌شناسی

• Adams, Simon (2002), Leicester and the Court: Essays in Elizabethan Politics, Manchester: Manchester University Press, ISBN 978-0-7190-5325-2.
• Black, J. B. (1945) [1936], The Reign of Elizabeth: 1558–1603, Oxford: Clarendon, OCLC 5077207.
• Chamberlin, Frederick (1939), Elizabeth and Leycester, Dodd, Mead & Co..
• Collinson, Patrick. "Elizabeth I (1533–1603)" in Oxford Dictionary of National Biography (2008) Retrieved 23 Aug 2011 بایگانی‌شده در ۱۹ اوت ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine
• Collinson, Patrick (2007), Elizabeth I, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-921356-6.
• Croft, Pauline (2003), King James, Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan, ISBN 978-0-333-61395-5.
• Davenport, Cyril (1899), Pollard, Alfred (ed.), English Embroidered Bookbindings, London: Kegan Paul, Trench, Trübner and Co., OCLC 705685.
• Dobson, Michael & Watson, Nicola (2003), "Elizabeth's Legacy", in Doran, Susan (ed.), Elizabeth: The Exhibition at the National Maritime Museum, London: Chatto and Windus, ISBN 978-0-7011-7476-7.
• Doran, Susan (1996), Monarchy and Matrimony: The Courtships of Elizabeth I, London: Routledge, ISBN 978-0-415-11969-6.
• Doran, Susan (2003), Queen Elizabeth I, London: British Library, ISBN 978-0-7123-4802-7.
• Doran, Susan (2003), "The Queen's Suitors and the Problem of the Succession", in Doran, Susan (ed.), Elizabeth: The Exhibition at the National Maritime Museum, London: Chatto and Windus, ISBN 978-0-7011-7476-7.
• Edwards, Philip (2004), The Making of the Modern English State: 1460–1660, Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan, ISBN 978-0-312-23614-4.
• Flynn, Sian & Spence, David (2003), "Elizabeth's Adventurers", in Doran, Susan (ed.), Elizabeth: The Exhibition at the National Maritime Museum, London: Chatto and Windus, ISBN 978-0-7011-7476-7.
• Frieda, Leonie (2005), Catherine de Medici, London: Phoenix, ISBN 978-0-7538-2039-1.
• Guy, John (2004), My Heart is My Own: The Life of Mary Queen of Scots, London and New York: Fourth Estate, ISBN 978-1-84115-752-8.
• Haigh, Christopher (2000), Elizabeth I (2nd ed.), Harlow (UK): Longman Pearson, ISBN 978-0-582-43754-8.
• Hammer, P. E. J. (1999), The Polarisation of Elizabethan Politics: The Political Career of Robert Devereux, 2nd Earl of Essex, 1585–1597, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-01941-5.
• Haynes, Alan (1987), The White Bear: The Elizabethan Earl of Leicester, Peter Owen, ISBN 978-0-7206-0672-0.
• Hogge, Alice (2005), God's Secret Agents: Queen Elizabeth's Forbidden Priests and the Hatching of the Gunpowder Plot, London: HarperCollins, ISBN 978-0-00-715637-5.
• Jenkins, Elizabeth (2002) [1961], Elizabeth and Leicester, The Phoenix Press, ISBN 978-1-84212-560-1.
• Jenkins, Elizabeth (1967) [1957], Elizabeth the Great, New York: Capricorn Books, G.P. Putnam's and Sons, ISBN 978-1-898799-70-2.
• Kantorowicz, Ernst Hartwig (1997). The king's two bodies: a study in mediaeval political theology (2 ed.). Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-01704-4.
• Kenyon, John P. (1983), The History Men: The Historical Profession in England since the Renaissance, London: Weidenfeld & Nicolson, ISBN 978-0-297-78254-4.
• Kupperman, Karen Ordahl (2007), The Jamestown Project, Harvard University Press, ISBN 978-0-674-02474-8.
• Lacey, Robert (1971), Robert Earl of Essex: An Elizabethan Icarus, London: Weidenfeld & Nicolson, ISBN 978-0-297-00320-5.
• Loades, David (2003), Elizabeth I: The Golden Reign of Gloriana, London: The National Archives, ISBN 978-1-903365-43-4.
• McGrath, Patrick (1967), Papists and Puritans under Elizabeth I, London: Blandford Press.
• Neale, J. E. (1954) [1934], Queen Elizabeth I: A Biography (reprint ed.), London: Jonathan Cape, OCLC 220518.
• Parker, Geoffrey (2000), The Grand Strategy of Philip II, New Haven: Yale University Press, ISBN 978-0-300-08273-9.
• Rowse, A. L. (1950), The England of Elizabeth, London: Macmillan, OCLC 181656553.
• Skidmore, Chris (2010), Death and the Virgin: Elizabeth, Dudley and the Mysterious Fate of Amy Robsart, London: Weidenfeld & Nicolson, ISBN 978-0-297-84650-5.
• Somerset, Anne (2003), Elizabeth I (1st Anchor Books ed.), London: Anchor Books, ISBN 978-0-385-72157-8.
• Starkey, David (2001), Elizabeth: Apprenticeship, London: Vintage, ISBN 978-0-09-928657-8.
• Starkey, David (2003), "Elizabeth: Woman, Monarch, Mission", in Doran, Susan (ed.), Elizabeth: The Exhibition at the National Maritime Museum, London: Chatto and Windus, ISBN 978-0-7011-7476-7.
• Strong, Roy C. (2003) [1987], Gloriana: The Portraits of Queen Elizabeth I, London: Pimlico, ISBN 978-0-7126-0944-9.
• Strong, Roy C. & van Dorsten, J. A. (1964), Leicester's Triumph, Oxford University Press.
• Weir, Alison (1997), The Children of Henry VIII, London: Random House, ISBN 978-0-345-40786-3.
• Weir, Alison (1999), Elizabeth the Queen, London: Pimlico, ISBN 978-0-7126-7312-9.
• Williams, Neville (1964), Thomas Howard, Fourth Duke of Norfolk, London: Barrie & Rockliff.
• Williams, Neville (1972), The Life and Times of Elizabeth I, London: Weidenfeld & Nicolson, ISBN 978-0-297-83168-6.
• Willson, David Harris (1963) [1956], King James VI & I, London: Jonathan Cape, ISBN 978-0-224-60572-4.
• Wilson, Derek (1981), Sweet Robin: A Biography of Robert Dudley Earl of Leicester 1533–1588, London: Hamish Hamilton, ISBN 978-0-241-10149-0.
• Woodward, Jennifer (1997), The Theatre of Death: The Ritual Management of Royal Funerals in Renaissance England, 1570–1625, Boydell & Brewer, ISBN 978-0-85115-704-7

پیوند به بیرون

• پرتره‌هایی از الیزابت یکم در گالری ملی پرتره (لندن)
• کارهای الیزابت یکم در پروژه گوتنبرگ
• آثار نوشته‌شده یا دربارهٔ الیزابت یکم در بایگانی اینترنت
• آثار الیزابت یکم در لیبری‌واکس (کتابخانهٔ صوتی با مالکیت عمومی)

الیزابت یکم دودمان تودور زادهٔ: ۷ سپتامبر ۱۵۳۳ درگذشتهٔ: ۲۴ مارس ۱۶۰۳
عنوان سلطنتی
پیشین: ماری یکم و فلیپه دوم	فرمانروای انگلستان و ایرلند ۱۵۵۸–۱۶۰۳	پسین: جیمز ششم و یکم