تزکاتلیپوکا
تزکاتلیپوکا یا تسکاتلیپوکا (Tezcatlipoca [teskatɬiˈpo:ka])[۱] یکی از خدایان در اساطیر آزتک می‌باشد. او با مفاهیم بسیاری همراه است؛ بعضی از این مفاهیم، آسمان، شب، بادهای شبانه، توفندها، شمال، زمین، ابسیدین، دشمنی، اختلاف، حاکمیت، طالع‌بینی، وسوسه، جادوگری، زیبایی، جنگ و غیره می‌باشند. نام او در زبان ناهواتل به معنی «آیینهٔ دودی» است[۲] چون اون را مرتبط با ابسیدین می‌دانستند، که ماده‌ای با بافت شیشه‌ای سیاه‌رنگی است که در آمریکای میانه از آن آیینه می‌ساختند و همچنین در آیین‌های شمنیک از آن بهره می‌جستند.
| تزکاتلیپوکا | |
|---|---|
| عضوی از the Tezcatlipocas | |
 Tezcatlipoca as depicted in the Codex Borgia | |
| نام‌های دیگر | Black-Tecatlipoca, Acxomocuil, Necocyaotl, Miquizyaotl, Omacatl, Tlacanexquimilli, Teoxonecuilli, Teonexquimilli, Techimaltini, Tliltecuhlti, Yayauhqui, Yoalehecatl, Yoaltecuhtli, Yaotl |
| اقامتگاه | • Ilhuicatl-Teteocan (Twelfth Heaven) • Ilhuicatl-Yayauhco (Sixth Heaven) • the شمال |
| نماد | جگوار |
| جنسیت | نر (جنس) |
| منطقه | آمریکای میانه |
| گروه قومی | آزتک‌ها، Tlaxcaltec، تولتک (Nahoa) |
| جشنواره‌ها | گاه‌شماری آزتکی |
| اطلاعات شخصی | |
| والدین | توناکاته‌کوتلی و Omecihuatl (Codex Zumarraga) |
| خواهر و برادر | کوئتزالکواتل، زایپ توتک، اویتسیلوپوچتلی (Codex Zumarraga) |
| فرزندان | None |
او نام‌های بسیاری در متون باستانی، با توجه با جنبه‌های مختلف خدایی خود، داشته‌است: Titlacauan ("ما بندگان اوییم"), Ipalnemoani ("او به واسطهٔ ما زندگی می‌کند"), Necoc Yaotl ("دشمن دو سویه"), Tloque Nahuaque ("پروردگار نزدیک و شب") و Yohualli Èecatl (شب، باد), Ome acatl[۳] ("دو بار شمرده شده"), Ilhuicahua Tlalticpaque ("صاحب آسمان و زمین").[۴]
در تصاویر باستانی او معمولاً با نواری به رنگ‌های سیاه و زرد در سراسر چهره اش کشیده می‌شده‌است. در این تصاویر اغلب پای راست او با یک آینه ابسیدین یا یک مار جایگزین شدهاست - که اشاره به اسطوره خلقت، که در آن او پای خود را در جنگ با هیولای زمین از دست می‌دهد - دارد. گاهی آینه در قفسهٔ سینه‌اش نشان داده می‌شود و گاهی دود از آینه می‌آید. ناگوئال تزکاتلیپوکا، که جنبهٔ حیوانی او است، یک جگوار بود و سیمای جنبهٔ حیوانی خدای Tepeyollotl «سنگ‌دل» بود.
شخصیت تزکاتلیپوکا به باورهای باستانی قبایل مسوآمریکن پیش از میلاد مسیح در میان مردم مایا و اولمک بازمی‌گردد. شباهت‌های بسیاری میان او و کیچه در اساطیر مایا وجود دارد که پوپول ووه به آن پرداخته‌است. شکل اصلی پوپول ووه خدای تویل بود که نام او به معنی «ابسیدیان» است و برای او قربانی می‌کردند. همچنین خدای کلاسیک حاکمیت و رعد و برق در دین مایاها به عنوان «خدا ک» یا «مانیکین سپتر» و خدای مدرن‌تر مایاها به عنوان کوایل شناخته می‌شوند که با یک چاقو در دست در حالی که از پیشانی وی دود برمی‌خیزد، نشان داده می‌شود و همواره یک پا او با یک مار جایگزین شدهاست[۵]
تزکاتلیپوکا و کوئتزالکواتل
ویرایش
تزکاتلیپوکا همواره رقیب یکی دیگر از خدایان آزتک است که جنبهٔ قهرمانی دارد و نامش کوئتزالکواتل است. در نسخه‌ای از مکتوبات آزتکیان[۶] در داستان‌های مربوط به پنج خورشید، در نخستین آفرینش، «خورشید زمین» توسط تزکاتلیپوکا به وجود آمد ولی کوئتزالکواتل این جهان را زمانی که تزکاتلیپوکا را شکست داد، نابود کرد و تزکاتلیپوکا به جگوار تبدیل شد و تمامی انسان‌ها را خورد. کوئتزالکواتل خود خورشید دوم شد و دوباره به خلقت انسان پرداخت، اما تزکاتلیپوکا همه انسان‌ها را به میمون تبدیل کرد. کوئتزالکواتل این میمون‌ها را با یک توفند کشت و آسمان را برای ایجاد انسان‌های جدید ترک کرد.
در اسطوره‌های بعدی، چهار خدایانی که جهان را ایجاد کردند، تزکاتلیپوکا، کوئتزالکواتل، اویتسیلوپوچتلی و اکسیپه توتک به ترتیب با عنوان‌های تزکاتلیپوکاهای سیاه، سفید، آبی و سرخ شناسایی شدند. هر چهار تزکاتلیپوکا فرزندان Ometecuhtli و Omecihuatl، پردوردگاران مذکر و مؤنث از دوگانگی، و خالقان همه خدایان دیگر، و همچنین جهان و انسان، هستند.
پانویس
ویرایش- ↑ The vowel transliterated here as [i] may in fact have been long or followed by a glottal stop which is sometimes written as an <h>
- ↑ For a discussion of the many interpretations of the meaning of the name Tezcatlipoca see Olivier (2003) pp. 14-15.
- ↑ This name which comes from his Birthdate in the Aztec "2 Reed" which is the first date in the Aztec year is sometimes also spelled Omacatl
- ↑ For a summary of Tezcatlipocas epithets and their significance see Olivier (2003) Chapter 1.
- ↑ Jun Raqan "the one-legged" was an epithet of this Classic Maya Deity of rulership and thunder which eventually lead to the English word "Hurricane".
- ↑ The Version as it is recounted in the Codex Ramirez - also called "Historia de Los mexicanos por sus Pinturas". Full text of this Codex in English translation can be found at FAMSI
منابع
ویرایش- Miller, Mary (1993). The Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya. London: Thames and Hudson. ISBN 0-500-05068-6.
{{cite book}}: Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (help)نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link) - Olivier, Guilhem (2003). Mockeries and Metamorphoses of an Aztec God - Tezcatlipoca, "Lord of the Smoking Mirror". Translated by Michel Besson. University Press of Colorado. ISBN 0-87081-745-0.
{{cite book}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)