Jean François Champollion
Fear léinn ón bhFrainc ab ea Jean François Champollion a chur tús leis an léann Éigipteach agus leis an taighde ar na hiairiglifí, is é sin, córas scríbhneoireachta na sean-Éigiptise. Rugadh i bhFigeac i ndeisceart na Fraince é ar an 29 Nollaig 1790 agus fuair sé bás i bPáras ar an 4 Márta 1832.
Saol
cuir in eagarChuir Champollion spéis mhór sna teangacha ó laethanta a chéad óige, agus ní raibh sé ach sé bliana déag d'aois nuair a d'fhoilsigh sé an chéad saothar léinn. D'fhoghlaim sé teangacha an Oirthir cosúil leis an bPeirsis, an Araibis nó an Choptais, seanteanga na gCríostaithe san Éigipt.
Thuig sé gurbh í an Choptais an eochair don tSean-Éigiptis, agus rud eile fós d'aithin sé go raibh córas na n-iairiglifí ar nós an réabais, is é sin d'fhéadfá pictiúr an tí a úsáid le focal a bhreacadh síos a d'fhuaimneofá cosúil leis an bhfocal a chiallaigh "teach", mar shampla.
Roimh lá Champollion shíleadh an lucht léinn go raibh úsáid na n-iairiglifí bunaithe ar rúndiamhra an tseanchreidimh Éigiptigh agus nach raibh mórán bainte acu leis an teanga labhartha. Thaispeáin Champollion nach mar sin a bhí, agus go bhféadfá eolas saibhir ar ghnáthshaol na nÉigipteach a bhaint as na scríbhinní iairiglifeacha. Mar sin chuir sé bun le tuiscint nua chuimsitheach ar stair na tíre.
Fear fíochmhar ab ea Champollion i gcúrsaí polaitíochta, agus luiteamas láidir aige le Napoléon. Nuair a thosaigh athbhunú an mhonarcachais i ndiaidh do Napoléon a chumhacht a chailleadh, áfach, d'éirigh sé dainséarach tuairimí polaitiúla den chineál sin a nochtadh is a admháil, rud a chiallaigh gur chuir an pholaitíocht chomhaimseartha go mór isteach ar obair léannta Champollion.
Sa bhliain 1829 thug Champollion cuairt ar an Éigipt, ach má thug, chuaigh an turas seo chun dochair dá shláinte, agus ní raibh sé ach bliain thar an dá fhichid d'aois nuair a fuair sé bás le stróc.
Bhí cineál coimhlint ar siúl idir Champollion agus an scoláire Sasanach Thomas Young, agus an bheirt fhear ag iarraidh na hiairiglifí a mhíniú san am chéanna.
Oidhreacht
cuir in eagarI ndiaidh bhás Champollion cuireadh ina leith nár thuig sé urraim cheart do Young ina chuid scríbhinní féin agus gur tharraing sé ar shaothar Young gan an úsáid sin a admháil. Is é tuairim choitianta na scoláirí inniu, áfach, cé go raibh Young ábalta bang oibre a dhéanamh, ná nach raibh sé leath chomh ábalta le Champollion, agus go raibh a chuid taighde bacach botúnach i gcomparáid. Mar sin glactar leis i gcónaí gurbh é Champollion fíor-athair an léinn Éigiptigh.