Sourinanm

Répiblik di Sourinanm Republiek Suriname (nl)
Lanng ofisyèl	néyèrlandé
Kapital	Paramaribo
Siperfisi total	163 270 km²
Jantilé	Sourinanmen, sirinanmen
Popilasyon total	579 633 zab. (2015)

Sourinanm (pafwè Sirinanm), an fòrm lonng répiblik di Sourinanm (an néyèrlandé : Suriname é Republiek Suriname), sa roun péy di Lanmérik di Sid. Li sa sitchwé annan nò-lwès-a di kontinan, asou litoral-a di loséyan Atlantik-a, an tchò di plato dé Gwiyann. So vwézen-yan sa Gwiyannan à lwès-a, Brézil-a o sid ké Lagwiyann à lès-a, é so kapital sa Paramaribo. Péy-a divèt so non à so prensipal kour dilo, flèv Sourinanm-an. Ké roun popilasyon di anviron 520 000 zabitan pou 163 270 km2, Sourinanm sa péy-a ki mwen danséman péplé di Lanmérik. (190è ran mondjal).

Réjyon-an sa kolonnizé pa Provens-Ini-ya o xviie syèk é ka pran non-an di Gwiyann néyèrlandé. Li ka fourni souk, kafé, chokola ké koton à lanmétropòl-a di fè di lèsklavaj-a, jouk so labolisyon an 1863. Sourinanm-an ka divini roun réjyon otonnonm dé Péy-Ba an 1954 anvan di agsédé à lendépandans-a an 1975. Roun koudLéta militèr an 1980 ka signen koumansman di roun déséni di digtatir ki marké pa lègzékisyon-an d'opozan politik (masak di désanm 1982) ké léklatman-an di roun lagèr sivil. Processus démokratik-a sa rétabli o koumansman dé lannen 1990. Résponsab-a di koudLéta di 1980, Desi Bouterse, sa soupannan éli prézidan di Répiblik-a an 2010.

Grafi

Grafi-a Surinam, anplwayé dipi Candide di Voltaire, sa toujou sa ki itilizé annan rounlo gid touristik oben sèrten lòrgann di laprès-a.

Jòdla, lòrtograf Suriname sa itilizé pa Lòrgannizasyon dé Nasyonzini, Koumisyon di toponnimi di Lenstiti nasyonnal-a di lenfòrmasyon jéyografik-a ké forèstché(IGN), Linyon éropéyen-an ké Lòrgannizasyon entèrnasyonnal di nòrmalizasyon.

Listwè

Sourinanm-an sa roun dé nonbré kolonni di Lakot Sovaj-a, ant délta di Lorénòk-a é sa di Lanmazonn-an, ki tchipé jòdla pa roun parti di Vénézwéla é di Brézil, Lagwiyann, Sourinanm-an, ké Gwiyannan-an.

Dé group tribal anmérendjen ka enstalé yé kò à partir di 1100 anv. J.-K., asou plato dé Gwiyann : dé paléyo-endjen, Arawak-ya o ie syèk, épi bò'd lannen 900 Karib-ya é anfen Toupi-ya. Sa kat group-ya té òkò prézan lò di rivé-a dé Éropéyen.

Lépòk kolonnyal

Pronmyé kontagt ant Éropéyen ké Anmérendjen-yan ka fè so kò an 1500, lò di lèspédisyon èspangnòl asou lakot-ya (Pinzón). Dé èspédisyon britannik sa mennen byen plita (1595-1616) pa Walter Raleigh. À partir di 1616, pronmyé kolonni pèrmannan néyèrlandé-ya ka enstalé yé kò asou lèstchwèr di l’Essequibo, di Berbice épi Demerara (an atchwèl Gwiyannan). An 1630 ka enplanté yé kò dé Britannik an bouchou-a di flèv Sourinanm, sa ki ké mennen an 1651 à kréyasyon-an di propèr ké éfémèr kolonni britannik-a, pa Anthony Rowse ké Lord Francis Willoughby de Parham, gouvèlnò di Labarbad-a. Dé kolon britannik é dé lèsklav nwè ka rivé alò di Labarbad.

Sa kolonni sa konkéri an 1667 pa Néyèrlandé-ya, ki ka sédé o Anglé Nouvèl-Néyèrlann-an rétou. Jouk finisman-an di XVIIIè syèk, Néyèrlandé-ya ka divini mèt di litoral dé Gwiyann, di Maronni à l’Essequibo (swé Sirinanm-an ké Gwiyannan). Kat kolonni pèrmannan sa administré pa Konpangni-a dé Lenn ògsidantal, don lavil-a d’Amsterdam ka divini propriyétèr an 1770.

An 1783, apré roun syèk di révòlt é di fwit di lèsklav (maronnaj), di fè dé dou kondisyon di sa dannyé-ya, Néyèrlandé-ya ka signen roun trété ké chèf dé révolté Aloukiu Nenngé, ki sirnonmen Bonni, roukonnésan oun véritab lotonnonmi o Nwè ki réfijyé annan zonn forèstché-ya.

Lèsklavaj-a sa aboli tardivman, an 1863 (1794 épi 1848 annan kolonni fransé-ya). Kolon-yan ka fè alò vini dé travayò endoustanni (akò ké Lonn), janvannen ké chinwè.

Dipi lendépandans-a

Lakt di lendépandans sa adòpté 25 novanm 1975 pa palman sirinanmen. Gouvèlman-an sa alò sa di Henck Aaron, ki ka ranpòrté an 1973 lélègsyon jénéral-a pou akéri lotonnonmi gouvèlmantal-a. Ka sirvini alò roun légzòd dé Endoustanni, sirtou bò'd Péy-Ba-ya.

Jéyografi

Sitchwé tout o nò di Brézil, Sirinanm-an sa limité à lwès-a pa Gwiyannan-an, à lès-a pa Lagwiyann é o nò pa loséyan Atlantik-a. Sourinanm-an sa pli piti Léta-a di Lanmérik di Sid, swé 163 000 km2 di sipèrfisi, apré Lagwiyann (91 000 km2), é lékivalan toutmenm di bò'd kat fwè sipèrfisi-a dé Péy-Ba. Sourinanm-an sa bwazé à 96 %, popilasyon-an sa konsantré asou litoral-a. Kapital-a di péy sa Paramaribo. Péy-a sa divizé an dis distrigt : Brokopondo, Commewijne, Koronni, Marowijne, Nickerie, Para, Paramaribo, Saranmanka, Sipaliwini ké Wannika.

Frontchèr térès

• 600 km ké Gwiyannan-an

• 597 km ké Brézil-a

• 510 km ké Lafrans-a (Lagwiyann)

Kiltir

Lanng

Lokitò-ya di sa péy ka partajé yé kò roun kenzenn di lanng, don pli enpòrtan-yan sa : néyèrlandé-ya(300 000 lokitò) ; kriyòl sirinanmen-an à baz d'anglé (120 000 lokitò), aplé osi srannann ; lindi-a ki aplé « sarnami hindustani » (150 000 lokitò) ; janvannen ki aplé « sirinanmen janvannen » (60 000) ; kriyòl gwiyannen-an (500) ; ndjouka (oben okan) (25 000) ; kriyòl saranmanka (23 000) ; chinwè hakka (6 000), etc. A pou présizé ki pli di 120 000 lokitò ka palé kriyòl sirinanmen oben srannann tongo, kou lanng ségon ; ké 100 000 lokitò, néyèrlandé-a. À noté osi prézans-a di 10 000 lokitò di kriyòl aysyen. Anglé-a sa pratigman palé patou, favorizé an sala pa difizyon-an di Dé lanng kriyòl ké baz di anglé : srannann tongo ké saranmanka. Byen ki pa gen di èstati ofisyèl, anglé-a sa kouranman itilizé pa enstitisyon-yan, ladministrasyon-an ké médja-ya, don télévizyon-an. Fransé-a pa itilizé. Pakont potidjé-a ké èspangnòl-a sa Dé lanng tré prézan (sirtou palé an ségon lanng), mé nou ka ignoré nonm ègzak-a di lokitò.

40 000 Brézilyen-yan (anviron 8 % di popilasyon-an) ka palé potidjé-a, mé pa gen bokou di yé ki ka palé néyèrlandé. Papiamento, kriyòl ké baz di potidjé, é ka palé sirtou atè Lézanti néyèrlandé, sa osi prézan o Sourinanm, mé ké roun nonm di lokitò pli réstren.

Kod

Sourinanm-an gen pou kod :

• NS, soulon lis-a dé kod péy ki itilizé pa OTAN-an, kod alpha-2 ;

• PZ, soulon lis-a dé préfigs OACI d'immatrikilasyon dé laéronnèf ;

• SM, soulon lis-a dé préfigs kod OACI dé laéropò ;

• SME, soulon lis-a dé kod entèrnasyonnal dé plak minéralojik ;

• SR, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kod péy), kod alpha-2 ;

• SUR, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kod péy), kod alpha-3 ;

• SUR, soulon lis-a dé kod péy di CIO ;

• SUR, soulon lis-a dé kod péy ki itilizé pa OTAN-an, kod alpha-3.