Novela/A narración literaria

Introdución

Presentación sobre a narración para alumnos de ESO

Un texto, salvo en casos excepcionales, non está illado na literatura, senón que, debido á súa función sígnica, pertence con outros signos a un conxunto, é dicir, a un xénero literario, o cal, por esta causa, debe configurarse como un espacio en que unha obra concreta se sitúa establecendo unha complexa rede de relacións con outras obras.

Un xénero literario é, pois unha configuración histórica de constantes semióticas e retóricas que é coincidente cun conxunto de textos. Estas constantes forman un sistema con compoñentes intelixibles pola relación que establecen entre si, pero o xénero pode ser tamén definido dun modo non inmanente, colocándoo en presencia e oposición a outros xéneros. Lázaro Carreter refírese ó xénero como unha combinación de trazos (métricos, estilísticos, lingüísticos, enunciativos, temáticos, históricos ou sociolóxicos) que posteriormente se imitará.

De todo isto pódese deducir que

1. O labor da xenoloxía, disciplina lingüística que estudia os xéneros literarios tanto histórica como tipoloxicamente, é arduo pois os xéneros teñen que ser concibidos como entidades que existen ou existiron, variables arbitrarias, sen límites tallantes e nalgúns casos de difícil delimitación, aínda que por razóns pedagóxicas e didácticas procuremos aportar unha delimitación
2. É moi difícil dar unha definición unívoca de ‘narrativa’, xénero literario que ordinariamente está circunscrito só á novela e ó conto.

Hoxe en día, as metodoloxías estruturalistas estenden o concepto ‘narrativa’ a todas aquelas obras nas cales se describe un feito, dende a fábula ata o mito, dende o poema épico ata a novela curta. Dunha maneira moi elemental pode dicirse que un texto narrativo debe comprender unha ou varias secuencias que presenten no seu centro un personaxe caracterizado por determinadas calidades. Para que o relato exista, é preciso que haxa un proceso de transformación que modifique as calidades ou a situación do personaxe tal e como se presentaran na secuencia inicial.

A disciplina que se ocupa do estudio da narrativa en sentido sincrónico e paradigmático, a narratoloxía, prescinde -non así a xenoloxía- dun exame diacrónico da orixe e evolución da narrativa, pero se preocupa, sen embargo, -así o fan Angelo Marchese e Joaquín Forradellas- por cómo xorde o relato e pola relación entre narrador e lector, insuficientemente estudiada: Probablemente o relato xorde da necesidade radical de fabulación ínsita no inconsciente do home; cada un de nós debe de inventar historias nas cales poida proxectarse como protagonista e escoitar outras en que reviva o seu alter ego, sublimado e heroicizado. O noso tempo de soño prolóngase nas películas, a notoriedade no tebeo, a mitopoiese individual e de masa na novela

Planos do proceso narrativo

Todo acto literario provén dun contexto, remite a unha realidade referencial que pode ser analizada atendendo a tres diferentes planos:

1. Plano literario: O obxecto artístico, o texto, portador dunha visión particular da realidade, que por se-lo único factor visible e analizable se presenta, como di Barthes, como obxecto autónomo.
2. Plano do creador: No mesmo prodúcese a conversión dunha suposta realidade psíquica nunha concreta realidade cultural
3. Plano contextual: Marco de referencias de onde proceden os asuntos e ideas que se integran no artellamento argumental da obra. Pártese dunha visión parcial e particular da realidade en función de aspectos educativos, sociolóxicos e culturais do autor (ficción 1) sobre os que o lector fará tamén unha recepción particular (Ficción 2).

Peculiaridade da narración literaria

A particularidade da linguaxe narrativa non é outra que contar, transmitir uns feitos verídicos ou inventados coa finalidade de que sexan cridos e asumidos por unha conciencia receptora. É por este motivo polo que nos atrevemos a afirmar que a situación básica que subxace nos textos narrativos é a de relator de historias. O texto narrativo consiste fundamentalmente

• nunha historia narrada por alguén chamado frecuentemente narrador
• nunha configuración verbal ficticia de espacio e tempo e figuras en situación de conflicto (historia narrativa).
• nun intento de visión ou interpretación da realidade a través dun mundo posible.

En resumo, o texto narrativo consiste na ficcionalidade.

¿Qué é ficcionalidade? A ficcionalidade presupón contar, supón artellar unha ficción (universo de feitos e experiencias) que é necesario comunicar, polo que se debe estruturar e aplicar recursos, pero non só consiste nunha ficción de sucesos, senón tamén nunha ficción de estruturas de pensamento, de universos de valores máis ou menos complementarios ós da realidade. A ficcionalidade será entón o que nos describa o modo en que o autor transforma os coñecementos que posúe, converténdoos en materia textual: unha nova realidade.

A narración literaria presenta características específicas que a diferencian doutros tipos de textos narrativos:

1. O carácter ficcional dos acontecementos narrados. O mundo creado pola narración literaria ten entidade de seu e réxese por normas propias do plano da ficción; entre estas sobresae o criterio de verosimilitude, que afecta á coherencia e credibilidade dos sucesos narrados, por máis que poidan ser ou non ser explicados conforme ás leis que gobernan o mundo real. A separación entre o plano da realidade e o plano da ficción é unha condición necesaria para explica-la especificidade da narración literaria.

PARTICIPANTES DA NARRACIÓN NON LITERARIA:

• Mundo real: Emisor(autor), texto, Receptor (lector, oínte)

PARTICIPANTES DA NARRACIÓN LITERARIA:

• Mundo real: Autor real, texto, lector real.
• Plano da ficción: Narrador, relato, narratario.

2. A importancia da distinción entre narración, historia e discurso.

A narración: Narración e ficcionalidade explican o proceso de conversión do autor en narrador; estamos ante un factor, ante un plano sobre o que actúa sempre o autor que é quen impón os rexistros estilísticos segundo a ocasión. Tres son as técnicas máis empregadas:

• Narración iniciada polo autor, normalmente realizada en prólogos ou preliminares, sendo frecuente xogar co lector).
• Narración iniciada polo personaxe, que cumprirá funcións inherentes ó narrador ofrecendo unha visión moi parcializada que o lector sabe que debe ampliar.
• Narración tradicional en 3ª persoa que ofrece informacións básicas caracterolóxicas, temporais, espaciais coa pretensión de logra-la obxectividade; neste plano o autor poderá estar sempre e formar parte da creación artística.

A historia é unha serie de acontecementos ordenados nunha secuencia cronolóxica, protagonizada por personaxes encadrados nun marco espacial. Representa o plano do contido.

O discurso (ou relato) é o proceso de contar unha historia elixindo o punto de vista, a ordenación temporal dos acontecementos e a duración dos mesmos. Unha historia pode dar pé a múltiplos discursos narrativos. Representa o plano da forma.

En épocas de crise, a historia (o contido) é a máis suxeita a variacións, novos cambios sociais priman obras cargadas de argumento, mentres que en períodos de estabilidade se traballa con experimentacións (discurso, estructura).

Segundo sexan os presupostos argumentais poderiamos face-la seguinte clasificación do concepto de historia:

• Historias lineais: a historia implica a construcción do discurso e o acceso á narración.
• Historias estructurais: O discurso organiza, desde variados puntos de vista, a historia.
• Historias narrativas: A configuración lingüística é a creadora da realidade narrativa, chegando a desaparece-la trama argumental (‘Mazurca para dos muertos’).

Obsérvese que a historia presupón o plano do contidomentres que o discurso implica o plano da forma.

3. Estructura argumental coas seguintes partes:

• Situación inicial: Presentación do marco espacio-temporal e dos protagonistas.
• Conflicto: Acción que fai que mude a situación inicial.
• Accións: Serie de acontecementos encamiñados á consecución dun fin.
• Resolución: Acción que vén resolve-lo conflicto.
• Situación final: Situacións dos protagonistas ó final do relato.