Andalucía

Andalucía é unha Comunidade autónoma española situada no sur da Península Ibérica. Limita ao sur co mar Mediterráneo e o océano Atlántico, ao norte con Estremadura e Castela-A Mancha, ao leste coa Rexión de Murcia e ao oeste con Portugal.

Andalucía

Bandeira Brasón
Himno	Himno de Andalucía
Localización
37°24′18″N 5°59′15″O
Estado	España
Capital	Sevilla
Contén a división administrativa	Córdoba Provincia de Almería Provincia de Cádiz Provincia de Granada Provincia de Huelva Provincia de Málaga Provincia de Sevilla Provincia de Xaén
Poboación
Poboación	8.476.718 (2020) (97,13 hab./km²)
Lingua oficial	lingua castelá
Xeografía
Superficie	87.268 km²
Bañado por	Océano Atlántico e Mar Mediterráneo
Altitude	600 m
Punto máis alto	Mulhacén (3.482 m)
Comparte fronteira con	Estremadura Rexión de Murcia Castela-A Mancha Xibraltar
Datos históricos
Precedido por	Reino de Sevilla, Reino de Granada, Reino de Xaén, Reino de Córdoba e Novas Poboacións de Andalucía e Serra Morena
Creación	1835:  causado por División territorial de España en 1833
Día festivo	Día de Andalucía (28 de febreiro)
Organización política
Órgano executivo	Consello de Goberno da Xunta de Andalucía
• Presidencia da Xunta	Juan Manuel Moreno (2019–)
Órgano lexislativo	Parlamento de Andalucía , (Escano: 109)
Máxima autoridade xudicial	Tribunal Superior de Xustiza de Andalucía
Identificador descritivo
Código postal	AN
Fuso horario	UTC+01:00, horario estándar UTC+02:00, horario de verán
ISO 3166-2	ES-AN
Código NUTS	ES61
Outro
Irmandado con	Buenos Aires
Sitio web	juntadeandalucia.es

Está formada por oito provincias: Almería, Cádiz, Córdoba, Granada, Huelva, Málaga, Sevilla e Xaén. A capital da comunidade autónoma é Sevilla, cidade recoñecida no Estatuto de Autonomía como sede da organización institucional da Comunidade Autónoma, denominada Xunta de Andalucía. O novo Estatuto de Autonomía (2007) define Andalucía como unha "realidade nacional".

Xeografía

Andalucía é a segunda Comunidade Autónoma de maior extensión territorial de España por detrás de Castela e León, e a primeira en canto ao número de habitantes.

Andalucía componse de tres unidades fundamentais:

• Serra Morena, límite natural entre a meseta de Castela e Andalucía, de elevación escasa: soamente Serra Madrona logra superar os 1300 metros no seu punto máis alto (Bañuela). Dentro deste sistema montañoso salienta o desfiladeiro de Despeñaperros, que constitúe a fronteira natural con Castela.
• As cordilleiras Béticas (Subbética e Penibética) son paralelas ao Mediterráneo e non están aliñadas, deixando entre elas o 'Suco Intrabético'. As alturas da Andalucía encóntranse en Serra Nevada, ao sueste de Andalucía; onde se sitúan as cotas máis elevadas da Península Ibérica: o pico Mulhacén (3478 m.) e o Veleta (3392 m.).
• O val do Guadalquivir é un territorio case ttdo chan, aberto ao Golfo de Cádiz no suroeste.

Clima

Andalucía sitúase dentro do dominio climático mediterráneo, mais non toda Andalucía ten o mesmo clima.

As precipitacións diminúen do oeste ao leste, situándose en Andalucía o punto con máis chuvia da Península Ibérica (Serra de Grazalema, 2.138 litros anuais) e o menos chuvioso de Europa (Cabo de Gata, 117 litros anuais). A Andalucía húmida coincide cos puntos máis altos da Comunidade (as tres Serras), especialmente a área da Serranía de Ronda e a Serra de Grazalema. A Andalucía árida encóntrase representada por gran parte da provincia de Almería e o Foxo de Guadix-Baza. O val do Guadalquivir presenta pluviometría media.

Os días de chuvia por ano son case 75, descendendo de 50 nas zonas máis áridas. Pola contra, en grandes partes da Andalucía supéranse os 300 días de sol ao ano.

A temperatura media anual de Andalucía é superior aos 16 °C, e tamén con variacións xeográficas, oscilando desde os 18,5 °C de Málaga aos 15,1 °C en Baeza. O mes de máis frío é xaneiro (12,5 °C en Málaga, 6,4 °C en Granada) e o máis caloroso agosto (28,5 °C en Écija).

Hidroloxía

O Guadalquivir ao seu paso por Córdoba.

Andalucía ten unha gran diversidade hidrolóxica, debido principalmente a que os seus ríos poden ser das dúas vertentes: a atlántica e a mediterránea. Na vertente atlántica encontramos as bacías do Guadiana, Odiel-Tinto, Guadalquivir e Guadalete-Barbate, mentres que a vertente mediterránea pertencen os ríos da bacía Sur.

Os ríos máis importantes da Andalucía son:

• Guadiana, desemboca en Ayamonte.
• Odiel e Tinto, desembocan na Ría de Huelva.
• Guadalquivir, o río máis largo da Andalucía (657 km), pasa por Córdoba e Sevilla. Os seus afluentes principais son:
  • Genil e Guadiana Menor pola beira esquerda.
  • Guadalimar, Guadiato e Bembézar pola beira dereita.
• Guadalete, que desemboca en El Puerto de Santa María, e Barbate.
• Da multitude dos ríos menores mediterráneos destacan o Guadiaro, Guadalhorce, Guadalfeo, Andarax e Almanzora.

Historia

Figura ibera do Oso de Porcuna, no Museo Arqueolóxico Nacional de España.

Artigo principal: Historia de Andalucía.

A historia de Andalucía é dunha gran complexidade debido á súa ampla dilatación no tempo. A posición xeoestratéxica de Andalucía no extremo sur de Europa, entre esta e África, entre o océano Atlántico e o mar Mediterráneo, así como as súas riquezas minerais e agrícolas e a súa grande extensión superficial de 87.268 km² (maior que moitos dos países europeos), forman unha conxunción de factores que fixeron de Andalucía un foco de atracción doutras civilizacións xa desde o inicio da Idade dos Metais.

De feito, a súa situación xeográfica como nexo entre África e Europa, fai que algunhas teorías apunten a que os primeiros homínidos europeos, previo paso do Estreito de Xibraltar, situáronse no territorio andaluz. As primeiras culturas desenvolvidas en Andalucía (Os Milleiros, O Argar e Tartessos), tiveron un claro matiz orientalizante, debido a que pobos do Mediterráneo oriental asentáronse nas costas andaluzas á busca de minerais e deixaron o seu influxo civilizador. O proceso de paso da prehistoria á historia, coñecido como protohistoria, estivo ligado á influencia destes pobos, principalmente gregos e fenicios, amplo momento histórico no que se fundou Cádiz, a cidade máis antiga de Europa occidental, seguida en antigüidade por outra cidade andaluza: Málaga.

Vista parcial do foro das ruínas de Baelo Claudia.

Andalucía quedou incorporada plenamente á civilización occidental coa conquista e romanización da provincia Bética. Esta tivo grande importancia económica e política no Imperio, ao que achegou numerosos maxistrados e senadores, ademais das figuras sobresalientes dos emperadores Traxano e Adriano.

As invasións xermánicas de vándalos e posteriormente de visigodos non fixeron desaparecer o papel cultural e político da Bética e durante os séculos V e VI os terratenentes beticorromanos mantiveron practicamente unha independencia con respecto a Toledo. Neste período destacaron figuras como Santo Isidoro de Sevilla ou San Hermenexildo.

No 711 produciuse unha importante ruptura cultural coa invasión musulmá da Península Ibérica. O territorio andaluz foi o principal centro político dos distintos estados musulmáns de Al-Ándalus, sendo Córdoba a capital e un dos principais centros culturais e económicos do mundo naquel tempo. Este período de florecemento culminou no Califato Omeia de Córdoba, onde destacaron figuras como Abderramán III ou Alhakén II. Xa no século X houbo un período de grave crise, que foi aproveitado polos reinos cristiáns do norte peninsular para avanzar nas súas conquistas e polos distintos imperios norteafricanos que se foron sucedendo -Almorábides e Almohades- que exerceron a súa influencia na o-Ándalus e tamén estableceron os seus centros de poder na península en Granada e Sevilla, respectivamente. Entre estes períodos de centralización de poder, o seu produciu a fragmentación política do territorio peninsular, que quedou dividido en primeiros, segundos e terceiros reinos de taifas. Entre estes últimos, o Reino nazarí de Granada tivo un papel histórico e emblemático fundamental.

A Coroa de Castela foi conquistando paulatinamente os territorios do sur peninsular. Fernando III personalizou a conquista de todo o val do Guadalquivir no século XIII. O territorio andaluz quedou dividido nunha parte cristiá e outra musulmá ata que en 1492 a conquista da Península finalizou coa toma de Granada e a desaparición do reino homónimo.

A Batalla de Bailén, de Casado del Alisal.

No século XVI, é cando Andalucía explotou máis a súa posición xeográfica, xa que centralizou o comercio co Novo Mundo, onde tivo un papel fundamental no seu descubrimento e colonización. Con todo non existiu un verdadeiro desenvolvemento económico de Andalucía debido ás numerosas empresas da Coroa en Europa. O desgaste social e económico xeneralizouse no século XVII e culminou coa conspiración da nobreza andaluza contra o goberno do Conde-Duque de Olivares en 1641.

As reformas borbónicas do século XVIII non remediaron que España en xeral e Andalucía en particular fosen perdendo peso político e económico no contexto europeo e mundial. Así mesmo a perda das colonias españolas de Ultramar irán sacando a Andalucía dos circuítos económicos mercantilistas. Esta situación agravouse durante os séculos seguintes e Andalucía pasará de ser unha das rexións máis ricas de España a unha das máis pobres no final do errado proceso de industrialización no século XIX.

Xa no século XX, Andalucía vai dar un paso fundamental para a comprensión da historia actual da rexión, que é a súa configuración como Comunidade autónoma dentro de España. Andalucía afronta o seu futuro co obxectivo de saír da situación de subdesenvolvemento comparativo coas rexións máis ricas da Unión Europea.

Demografía

Andalucía é a primeira Comunidade Autónoma española en canto á súa poboación, que en 2005 era de 7 849 799 habitantes. Esta poboación concéntrase, sobre todo, nas capitais provinciais e nas áreas costeiras, polo que o nivel de urbanización de Andalucía é bastante alto; a metade da poboación andaluza concéntrase nas 26 cidades de máis de 50.000 habitantes.

As áreas máis poboadas son:

• Área de Sevilla (1 200 000 habitantes)
• Área de Málaga (900.000 habitantes)
• Baía de Cádiz (620.000 habitantes)
• Área de Granada (500.000 habitantes)

Cidades máis poboadas

Listaxe	Cidade	Provincia	Pob.	Listaxe	Cidade	Provincia	Pob.	Sevilla Málaga Córdoba
1	Sevilla	Sevilla	688.592	11	Cádiz	Cádiz	116.027
2	Málaga	Málaga	574.654	12	Xaén	Xaén	112.999
3	Córdoba	Córdoba	325.701	13	Roquetas de Mar	Almería	96.800
4	Granada	Granada	232.462	14	San Fernando	Cádiz	94.979
5	Xerez da Fronteira	Cádiz	212.749	15	El Puerto de Santa María	Cádiz	88.405
6	Almería	Almería	198.533	16	Chiclana de la Frontera	Cádiz	84.489
7	Huelva	Huelva	143.663	17	El Ejido	Almería	83.594
8	Marbella	Málaga	143.386	18	Mijas	Málaga	82.742
9	Dos Hermanas	Sevilla	133.968	19	Vélez-Málaga	Málaga	81.643
10	Alxeciras	Cádiz	121.957	20	Fuengirola	Málaga	81.643
Censo 2019

Organización territorial

Mapa provincial de Andalucía

Andalucía divídese en oito provincias, segundo o Decreto de 1833 da División Provincial, feito por Javier de Burgos. Á súa vez, estas provincias divídense en 771 concellos. As oito provincias son as seguintes:

• Provincia de Almería (565.310 habitantes, 102 municipios)
• Provincia de Cádiz (1 155 724 habitantes, 44 municipios)
• Provincia de Córdoba (775.944 habitantes, 75 municipios)
• Provincia de Granada (828.107 habitantes, 168 municipios)
• Provincia de Huelva (472.446 habitantes, 79 municipios)
• Provincia de Málaga (1 374 890 habitantes, 100 municipios)
• Provincia de Sevilla (1 782 862 habitantes, 105 municipios)
• Provincia de Xaén (651.565 habitantes, 97 municipios)

Símbolos

Artigos principais: Escudo de Andalucía, Bandeira de Andalucía e Himno de Andalucía.

Retrato de Blas Infante, realizado sobre azulexos, situado na avenida homónima de Xerez da Fronteira.

Versión vocal do himno de Andalucía.

Versión instrumental do himno de Andalucía.

O escudo de Andalucía mostra a figura dun Hércules mozo entre as dúas columnas de Hércules que a tradición sitúa no estreito de Xibraltar, cunha inscrición ós pés dunha lenda que di: Andalucía por sí, para España y la Humanidad, sobre o fondo dunha bandeira andaluza. Un arco coas palabras latinas Dominator Hercules Fundator ,tamén sobre a bandeira andaluza, pecha ás dúas columnas.

A Bandeira de Andalucía está composta por tres bandas horizontais verde, branca e verde, de igual tamaño; sobre a banda central branca está situado o escudo. Foi creada por Blas Infante e aprobada pola Asemblea de Ronda en 1918. Infante elixiu o verde como símbolo da esperanza e da unión e o branco como símbolo da paz e do diálogo. A elección destas cores débese a que Blas Infante considerou que foran os máis empregados ó longo da historia do territorio andaluz. Segundo el, o estandarte da dinastía andalusí dos Omeias era verde e representaba a convocatoria ó pobo. O branco, pola outra banda, simboliza o perdón entre os almohades, que na heráldica europea e interpretado como parlamento ou paz.

O himno de Andalucía é unha composición musical de José del Castillo Díaz con letra de Blas Infante. A música está inspirada no Santo Dios, un canto relixioso popular que os campesiños e xornaleiros dalgunhas comarcas andaluzas cantaban durante a sega Blas Infante puxo este canto en coñecemento do Maestro Castillo, quen adaptou e harmonizou a melodía. A letra do himno apela ós andaluces para que se mobilicen e pidan terra e liberdade, mediante un proceso de reforma agraria e un Estatuto de Autonomía para Andalucía, no marco de España.

O Parlamento de Andalucía aprobou de xeito unánime en 1983 que se recoñecera a Blas Infante no Estatuto de Autonomía de Andalucía como Padre de la Patria Andaluza.

O Día de Andalucía é celebrado o 28 de febreiro e conmemora o referendo do ano 1980 que deu a plena autonomía á comunidade andaluza tras unha longa loita a través do procedemento estipulado no artigo 151 da Constitución para aquelas comunidades que, coma a andaluza, non tiveron a oportunidade de referendar o seu estatuto durante a Segunda República á causa do estalido da guerra civil española.

Goberno e administración

Andalucía accedeu á autonomía mediante a denominada vía ou procedemento agravado, recollida no artigo 151 da Constitución española de 1978. Seguindo este procedemento, a Comunidade Autónoma de Andalucía constituír o 28 de febreiro de 1980 tras a celebración dun referendo, declarando no artigo 1º do seu Estatuto de autonomía (1981) que tal autonomía está xustificada na "identidade histórica, no autogoberno que a Constitución permite a toda nacionalidade, en plena igualdade ao resto de nacionalidades e rexións que compoñan España, e cun poder que emana da Constitución e o pobo andaluz, reflectido no seu Estatuto de Autonomía".

O Estatuto de Andalucía regulamenta as distintas institucións encargadas do goberno e a administración dentro da Comunidade. A Xunta de Andalucía é a institución principal na que se organiza o goberno. Por outra banda, existen outras institucións de autogoberno: o Defensor do Pobo Andaluz, o Consello Consultivo, a Cámara de Contas, o Consello Audiovisual de Andalucía e o Consello Económico e Social.

Xunta de Andalucía

Palacio de San Telmo, sede da Presidencia da Xunta de Andalucía.

A Xunta de Andalucía é a institución en que se organiza o autogoberno da Comunidade Autónoma de Andalucía. Está integrada por:

• o presidente da Xunta de Andalucía, que é o supremo representante da comunidade autónoma e o representante ordinario do Estado nela. A súa elección prodúcese co voto favorable da maioría absoluta do pleno do Parlamento de Andalucía e o seu nomeamento correspóndelle ao Rei. O presidente da Xunta é Juan Manuel Moreno, que accedeu ao cargo o 16 de xaneiro de 2019.

• o Consello de Goberno que é o órgano político e administrativo superior da Comunidade, ao que lle corresponde o exercicio da potestade regulamentaria e o desempeño da función executiva. Está composto polo presidente da Xunta, que o preside, e polos conselleiros nomeados por el para facerse cargo dos diversos departamentos ou consellerías. Na lexislatura actual (2019-23) a Xunta de Andalucía está composta por 11 consellerías.

• o Parlamento de Andalucía que é a asemblea lexislativa autonómica, a que lle corresponde a elaboración e aprobación das leis e a elección e cesamento do presidente da Xunta. Os partidos políticos con representación no Parlamento durante a lexislatura actual (2019-2023), por número de deputados, son: PSOE-A, PP-A, Cidadáns, Adelante Andalucía (coalición composta por Podemos, Izquierda Unida e outras formacións de menor tamaño), e Vox.

Poder xudicial

O órgano xurisdicional superior da Comunidade Autónoma é o Tribunal Superior de Xustiza de Andalucía, con sede en Granada, ante o que se esgotan as sucesivas instancias procesuais sen prexuízo da xurisdición que corresponde ao Tribunal Supremo. No entanto, o Tribunal Superior de Xustiza de Andalucía non é un órgano da Comunidade Autónoma senón que fai parte do Poder Xudicial, que é único en todo o Reino e que non pode ser transferido ás Comunidades Autónomas. O territorio andaluz está dividido en 88 partidos xudiciais.

Economía

Segundo a Contabilidade Rexional elaborada polo Instituto Nacional de Estatística, a renda por habitante da comunidade situouse en 2006 en 17.251 €, que segue sendo unha das máis baixas de España. No entanto, o crecemento da comunidade especialmente nos sectores de industria e servizos foi superior á media de España e maior a varias comunidades da eurozona.

Ronda, grande atractivo turístico de Andalucía.

O sector primario, a pesar de ser o que menos VAB achega á economía, aínda representa certa importancia relativa respecto ao resto de sectores produtivos. Importancia que se fai maior se o comparamos co sector primario doutras economías occidentais, onde se reduciu ao mínimo. O sector primario de longa tradición andaluza, produce o 8,26% do total e emprega o 8,19% (IEA 2007) da poboación activa. En termos monetarios pode considerarse un sector de competitividade crecente nos últimos anos.

O sector industrial andaluz tivo tradicionalmente un escaso peso na economía e caracterizouse pola súa debilidade. No entanto en valores absolutos a industria achegou en 2007 11.979 millóns de Euros e asalariou máis de 290.000 traballadores. A contribución de produción representa un 9,15%, por baixo do 15,08% da economía española, situación acrecentada co descenso do peso do sector industrial a respecto da economía andaluza, a pesar do lixeiro aumento do peso da comunidade no último lustro.

O sector terciario ou de servizos, tanto en termos de produción como de emprego, experimentou nas últimas décadas un crecemento moi significativo na súa participación na economía. De ser un sector minoritario, pasou a ser amplamente maioritario como na maior parte das economías occidentais. Cabe destacar o seu turismo, sendo a segunda comunidade máis visitada logo de Cataluña, con 30 millóns de visitantes anuais, sendo os principais destinos a Costa do Sol e Serra Nevada.

Transporte

Rede viaria en Andalucía de primeira orde.

Interior do Aeroporto de Sevilla.

A rede ferroviaria convencional permanece similar á de hai 100 anos, cunha estrutura centralizada cara a Sevilla e Madrid, carecendo de conexións directas entre moitas das capitais de provincia. Dúas rutas principais son a que une Alxeciras con Sevilla e a que une Almería e Granada con Madrid, que conecta Andalucía coa capital do Estado. A través de Córdoba faise por Alta Velocidade e por Xaén por vía convencional. A Alta Velocidade andaluza foi pioneira en España xa que o primeiro traxecto foi o de Sevilla-Madrid en 1992.

Os eixos principais da rede viaria convertéronse en autovía en boa parte, conformando unha extensa rede. A E-05 (A-4) que vai de Madrid a Sevilla e continúa ata Cádiz, entra por Despeñaperros e pasa por Bailén e Córdoba. Desde Bailén parte a A-44 (E-902) que ten un ramal ata Granada e Motril. A comunidade autónoma é atravesada de leste para oeste pola autovía A-92 que comunica Sevilla, Málaga, Selecta e Almería coa autovía A-49 Sevilla-Huelva e que segue cara ao oeste ata Portugal. Tamén existe un eixo transversal Norte-Sur que comunica Córdoba con Málaga A-45. Con todo, as necesidades de accesibilidade non terminan de estar resoltas, conxestionándose moitos tramos da rede viaria na época de vacacións, e soportando moito tráfico pesado desde as zonas agrícolas da costa. Puntualmente, o paso de magrebís que traballan en Europa incrementa o uso das conexións ata Tarifa e Alxeciras.

Porto de Málaga.

Entre os portos de interese xeral de Andalucía destaca, tanto no transporte de pasaxeiros como de mercancías, o Porto Baía de Alxeciras, sendo o de maior tráfico de España con máis de 60 millóns de toneladas en 2004. Así mesmo cunha menor magnitude e unha certa especialización funcional completan o panorama portuario comercial o Porto de Málaga, o Porto da Baía de Cádiz, o Porto de Huelva e o Porto de Sevilla, único porto fluvial comercial de España.

En 2008 Andalucía posúe seis aeroportos públicos, todos cualificados de interese xeral, e xa que logo internacionais. O tráfico de pasaxeiros está moi concentrado, tendo o Aeroporto de Málaga o 60,67% dos pasaxeiros totais da comunidade. Os dous aeroportos con máis tráfico (o de Málaga e o Aeroporto de Sevilla), acaparan o 80,79% do total e se a estes se lles engade o Aeroporto de Xerez, o 87,96%.

O Consello de Goberno aprobou o Plan de Infraestruturas para a Sostibilidade do Transporte en Andalucía (PISTA) 2007-2013, que suporá un investimento de 30.000 millóns de euros en infraestruturas e servizos de transporte.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Cosas de Andalucía, identidad e historia de los símbolos de Andalucía
• Xunta de Andalucía
• Centro Informático y Científico de Andalucía (C.I.C.A.)
• Agencia IDEA Arquivado 29 de marzo de 2010 en Wayback Machine.
• Agencia Andaluza de Promoción Exterior, EXTENDA Arquivado 27 de outubro de 2011 en Wayback Machine.
• Centro de Estudios Andaluces
• Filmoteca de Andalucía
• Museos de Andalucía
• Legado Andalusí
• Andalucía Turismo