Cuñaxe

No ámbito numismático, a cuñaxe é o proceso de fabricación de moedas mediante estampaxe de metais utilizando cuños, que poden ser utilizados á man ou mediante maquinaria. Oponse, xa que logo, á obtención de moeda en moldes con fundición do metal, característica das emisións dos primeiros séculos.

Prensa de cuñaxe de moeda da Royal Mint de Londres (1818)

Un cuño monetario é cada unha das dúas pezas metálicas utilizadas para a cuñaxe de moeda, unha para os motivos do anverso e outra para os do reverso, que aparecen impresos en negativo.

Os cuños actuais, elaborados con aceiro endurecido, son capaces de cuñar centos de milleiros de pezas antes de seren retirados pola súa deformación.

Historia

Idade Antiga

Cuño do reverso dunha moeda do rei grecobactriano Demetrio (200-185 a. de C.)

A historia da cuñaxe de moedas está moi ligada á evolución dos métodos produtivos e das técnicas da metalurxia. As primeiras moedas coñecidas, do século VII a. de C., cuñábanse de xeito artesanal, mediante un simple golpe de martelo sobre un punzón que incidía nun disco prequentado apoiado nunha bigornia. Xa que logo, estas moedas apenas presentaban unhas simples marcas xeométricas e só nunha das súas faces.

Ás de Octavio Augusto do obradoiro galego de Lucus Augusti, obtido por cuñaxe a martelo

A evolución do método deu lugar a moedas máis perfeccionadas, gravadas por ambas as caras. Para este avance foi necesaria a aparición dos cuños, que estaban fabricados individualmente e á man por artesáns especializados chamados gravadores, que tiñan que ilos substituíndo á medida que se ían deteriorando no proceso da cuñaxe. Porén, en ocasións, sobre todo en épocas de dificultades económicas, como a crise do Imperio Romano no século III, os cuños mantíñanse en uso estando xa moi gastados ou mesmo fendidos, co que as moedas producidas amosaban serias imperfeccións.

Durante o proceso de cuñaxe, o cuño inferior estaba apoiado nunha superficie estable e inmóbil, en tanto que no outro recaía a percusión do martelo, de tal xeito que ambos deixaban impresos os seus motivos no disco metálico previamente recortado que se colocaba entre eles, para se converter nunha nova moeda. Era habitual ese disco se quentase con anterioridade para o facer máis brando.

O cuño que recibía a martelada, xeralmente o do reverso, era o primeiro en deteriorarse. No entanto, a arqueoloxía experimental suxire que cabería esperar que os cuños inferiores poderían soportar ata 10.000 golpes, dependendo do nivel de desgaste que se considerase admisible en cada época e cultura.

Idade Media

Baixorrelevo en Rostock, Alemaña, que reproduce a cuñaxe a martelo

Na Idade Media europea, os gravadores chegaron a constituír un gremio propio.

A gran maioría das moedas producidas nesta época estaban cuñadas en frío, sen un quentamento previo dos discos, e con cuños habitualmente elaborados en ferro.

En tanto que os cuños da maioría das moedas da antigüidade se gravaban moi coidadosamente, os da primeira moeda altomedieval adoitaban elaborarse á base de simples golpes de punzón que apenas desprazaban o metal en lugar de retiralo, dando como resultado moedas con trazados moi esquemáticos e con motivos e lendas ás veces dificilmente recoñecibles. Porén, á medida que a tecnoloxía e os procesos industriais se ían perfeccionando, e a economía evolucionaba ao longo do período medieval, así ocorreu tamén cos métodos de elaboración dos cuños, aínda que no esencial o método seguía a ser o herdado da época antiga.

Idades Moderna e Contemporánea

A prensa de volante

Gravado dunha prensa de volante para a cuñaxe de moeda, extraído da Encyclopédie de Diderot e D'Alembert

No século XVI produciuse un importante avance nas técnicas de cuñaxe coa aparición da prensa de volante, inventada polo florentino Benvenuto Cellini cara a 1530. Tratábase dun novo procedemento para producir moeda por presión, que permitía cuñar unha maior cantidade de pezas (unhas 30 por minuto) e ademais cunha aparencia máis regular que polo métido do martelo.

Esta nova técnica foi experimentada en Francia no reinado de Henrique II (1547-1559) e xeneralizouse nese país en 1640 pola iniciativa do gravador e escultor Jean Varin, inicialmente na Monnaie de París e logo no resto das casas de moeda do país, para a produción da moeda corrente. En España empezou a utilizarse en 1585 na Casa de Moeda de Segovia.

Trebello deseñado para a cuñaxe dos cantos

Previamente á cuñaxe cumprían dous procesos previos, tamén mecanizados: a laminaxe, mediante roletes, para crear unha lámina de metal do grosor final das moedas, e o posterior recorte dos discos, realizado tamén mediante unha prensa de volante preparada para o efecto.

A prensa de cuñaxe estaba gobernada por un brazo lastrado con dous pesos en senllos extremos, controlados horizontalmente pola man do encargado. O movemento da prensa cara a abaixo estaba conducido por un parafuso que provocaba un desprazamento con ángulo constante, co que a presión dos cuños sobre os discos era uniforme a as moedas resultantes presentaban unha factura idéntica.

A boa calidade obtida mediante a cuñaxe mecanizada favoreceu tamén a loita contra a fraude por acernamento, que era común nas producidas a martelo, por teren os bordos irregulares, o que permitía aos particulares extraeren pequenas partes do metal das moedas, particularmente das de ouro e prata. Esta práctica, moi perseguida pola xustiza, dificultouse máis aínda co posterior engadido de estrías ou outros adornos nos cantos, que se facía nun proceso á parte da cuñaxe do anverso e do reverso.

A prensa a vapor

As de Monneron foron unhas das primeiras moedas cuñadas en prensa de vapor, na ceca de Soho (1792). Gravador: Augustin Dupré.

Xa en plena Revolución Industrial, cara a 1790, os industriais ingleses Matthew Boulton e James Watt inventaron unha nova prensa movida por vapor, que daba un rendemento de 50 pezas por minuto na súa casa de moeda de Soho. Probada inicialmente en Francia polos comerciantes irmáns Monneron, o uso da nova prensa xeneralizouse na Royal Mint de Inglaterra, a partir de 1805.

En 1817, o alemán Uhlhorn perfeccionou o modelo ata chegar a lograr un rendemento de 100 moedas cuñadas por minuto. Un novo paso deuno en 1830 o enxeñeiro suízo Jean Pierre Droz, quen introduciu no sistema a posibilidade de cuñar tamén o canto da moeda, de xeito simultáneo ao do anverso e o reverso.

A cuñaxe actual

O avance máis recente na evolución dos métodos de cuñaxe produciuse no inicio do século XX, cando a electricidade substituíu o vapor como sistema para mover as prensas.

Moderna maquinaria de cuñaxe na Royal Australian Mint, en Camberra.

Os avances da electrónica e da informática, o deseño asistido por computador e o control numérico cumputerizado aplicado á elaboración dos cuños, así como a incorporación de novos materiais, fixeron que a produtividade chegase a cantidades como as 800 pezas por minuto nas factorías máis modernas, como a fábrica da Monnaie de Paris en Pessac ou a Fábrica Nacional de Moneda y Timbre de España.

Do mesmo xeito que nas etapas anteriores, as prensas actuais de cuñaxe de moeda teñen dous compoñentes fundamentais, un cuño para o anverso e outro para o reverso, aos que se lles engade un colar ou cuño para o canto, que é intercambiable e axustable para se adaptar á cuñaxe de moedas de diferentes valores faciais. O colar é, xa que logo, unha peza circular de aceiro endurecido que actúa como parede da cámara formada entre os cuños no momento da cuñaxe, que proporciona a impresión do contorno uniformemente arredor da moeda.

Véxase tamén

Outros artigos

• Casa de moeda
• Metais e aliaxes de cuñaxe
• Formas das moedas

Bibliografía

• Alfaro Asins, C. et al. Diccionario de numismática. Ministerio de Cultura. Madrid, 2009. ISBN 978-84-8181-405-7
• Amandry. Dictionnaire de Numismatique. Larousse. París. 2001. ISBN 978-2035050762
• Bean, S. The coinage of Atrebates and Regni. Tese de doutoramento. University of Nottingham. 1994.
• Clay T. "Metallurgy and Metallography in Numismatics". En Numismatica e Antichita Classiche 17. 1988.
• Cooper, D. The art and craft of coinmaking: A history of minting technology. Spink. Londres, 1988. ISBN 9780907605270
• Cooper, D. Coins andd Minting. Shire, Princes Risborough. 1996. ISBN 9780747800699
• Gozalbes, M; Ripollès, P. “La fabricación de la moneda en la Antigüedad”. En Actas XI Congreso Nacional de Numismática, Zaragoza 2002.
• Muñiz García, B. Fabricación de la moneda a través de los tiempos. Edición electrónica.
• Torres, Julio. “La fabricación de la moneda en la Edad Media". En Actas XI Congreso Nacional de Numismática, Zaragoza 2002.

Ligazóns externas

• Vídeo: "Como se faz a cunhagem de uma moeda".
• "Proceso de fabricación de la moneda". Portal Fuenterrebollo.
• "Tecnología de la Acuñación de Moneda Arquivado 24 de novembro de 2018 en Wayback Machine.". Asociación Amigos de la Casa de la Moneda de Segovia.
• "A brief history of the coin minting process and technology". Provident Metals.