Filadelfia

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Filadelfia (homónimos).

Filadelfia (en inglés: Philadelphia, ou coloquialmente Philly) é unha cidade estadounidense situada no condado do mesmo nome, no estado de Pensilvania. Segundo o censo de 2020, a poboación era de 1 603 797 habitantes, converténdoa na sexta cidade máis poboada dos Estados Unidos.

Filadelfia

Philadelphia (en)
Bandeira
Alcume	Philly e City of Brotherly Love
Localización
39°57′10″N 75°09′49″O
Estado	Estados Unidos de América
Estado federado	Pensilvania
Condado	Philadelphia County (en)
Capital de	Philadelphia County (en)
Poboación
Poboación	1.603.797 (2020) (4.339,17 hab./km²)
Número de fogares	613.125 (2020)
Xeografía
Situado na entidade territorial estatística	Vale do Delaware (pt) (Poboación:6.245.051)
Superficie	369,609252 km²
Auga	6,0305 % (1 de abril de 2010)
Bañado por	Rio Delaware (pt)
Altitude	12 m
Comparte fronteira con	Upper Darby Township (pt) Bensalem Township (en) Lower Southampton Township (en) Delanco Township (en) Cinnaminson Township (en) Delran Township (pt) Riverton (pt) Lower Moreland Township (en) Rockledge (pt) Whitemarsh Township (en) Abington Township (en) Springfield Township (en) Cheltenham Township (en) Lower Merion Township (en) Palmyra (pt) Camden (pt) Colwyn (pt) Darby Township (pt) Darby (pt) Millbourne (pt) Yeadon (pt) Pennsauken (pt) Folcroft (pt) West Deptford Township (en) Gloucester City (pt) Tinicum Township (pt) Westville (pt) National Park (pt) Haverford Township (en)
Datos históricos
Fundador	William Penn
Creación	1682
Organización política
• Mayor of Philadelphia, Pennsylvania (en)	Jim Kenney (pt) (2016–)
Membro de	Organización das Cidades do Patrimonio Mundial
Identificador descritivo
Código postal	19019–19255, 19171 e 19172
Fuso horario	Zona de Tempo Oriental UTC−05:00, horario estándar UTC−04:00, horario de verán
Prefixo telefónico	267 e 215
Outro
Irmandado con	Mosul Salvador Kōbe Abruzzo Aix-en-Provence Florencia (1964–) Tel Aviv (1966–) Toruń (1976–) Tianjin (1980–) Incheon (1984–) Douala (1986–) Nizhnii Novgorod (1992–) Frankfurt (2015–)
Páxina web	phila.gov

Xeografía

É a máis setentrional das cidades estadounidense en ser considerada dentro da zona climática subtropical húmida. Os veráns son calorosos, outonos e primaveras tépedos e invernos fríos. A media de nevadas por ano é de 534 mm , aínda que esta cantidade é moi variable de ano en ano, presentándose invernos de só nevadas leves e outros con grandes tormentas de neve.

Demografía

De acordo co censo de 2020, hai 1 603 797 persoas residindo na cidade, o que supón un aumento do 1,2% con respecto a estimación do ano anterior. A conformación racial da cidade é de 39,3% afroamericanos, 36,3% brancos, 8,7% asiáticos, 0,4% nativos americanos 8,7% doutras razas e 6,9% multirraciais. Os hispanos ou latinos constitúen o 14,9% da poboación. O 23.9% fala unha lingua distinta ao inglés na casa, sendo a máis común o español (10,8%)

Historia

Firma do tratado de paz en Shackamaxon.

En 1681, cando William Penn obtivo a concesión de Carlos II de Inglaterra do territorio despois chamado Pensilvania, o val do río Delaware onde pensou establecer unha vila capital era a terra dos indios lenape da nación algonquina, quen tiñan alí un poboado chamado Shackamaxon.

No 1682, Penn firmou un tratado de amizade co xefe lenape, e inda que non tiña obriga, mercoulle a terra, todo porque a súa idea era establecer unha colonia utópica de paz e harmonía, unha cidade que non precisase murallas defensivas e que fose un lugar de comercio, progreso e coñecemento para todos sen discriminar a ninguén. Así o nome que lle deu foi Filadelfia (en grego "amor fraternal").

Plan de William Penn

A planta da nova cidade (ao sur de Shackamaxon) foi a clásica cuadrícula hipodámica estendida rectangularmente, dúas millas ao longo por unha ao ancho, entre o Delaware e o seu afluente polo oeste, o Schuylkill. As augas do primeiro brindaban un protexido porto, e as do segundo unha vía de penetración na colonia que se estendía máis aló dos Apalaches, ata os Grandes Lagos.

Foi o primeiro plan con esta ambición e a esta escala nesta parte de Norteamérica. Dúas grandes e amplas avenidas (hoxe Market e Broad Street) cortaban a malla en catro cuadrantes cada un cun baleiro para parque, e no seu encontro no centro abríase unha gran praza cos edificios públicos significativos.

Tan ambicioso que ata case que o final do século XIX non foi completado. Pola contra, xa no século XVIII desbordouse na fronte ao Delaware cunha chea de peiraos. Para o tempo da independencia era a cidade máis poboada das trece colonias. Pasaba por seren un centro do saber e a cultura ("Atenas de América", impulsado por Benjamin Franklin, que se establecera na cidade en 1723) ademais de ser famosa pola súa loita antiescravista e tolerancia relixiosa que atraeu xentes de toda Europa e afroamericanos do sur. Nese ambiente ilustrado desenvolveuse un foco revolucionario.

Declaración da Independencia

Dende 1753 o edificio da State House de Pensilvania (cun engadido que cumpría coma concello e outro coma futuro congreso) dominaba cos chapiteis das igrexas o perfil da cidade. Foi alí onde en 1776 se asinou a Declaración de Independencia dos Estados Unidos de América. Entre outros asinantes figuraban Benjamin Franklin, John Adams e Thomas Jefferson. Despois, en 1790, a Declaración de Dereitos (constitución) e a capitalidade provisional da nova nación ata 1799 no que foi rematada Washington. O edificio presidiu dende entón a Independence Square lindeira á praza do sueste (futura Washington Square).

Industrialización: "taller do mundo"

O século XIX foi para Filadelfia (a pesar da perda de importancia coma porto en beneficio de Nova York) o dun extraordinario crecemento froito dunha completa revolución industrial: téxtil, metalurxia, fabricación de papel e material ferroviario, construción naval, agro-alimentaria acompañada das necesarias infraestruturas: camiños, canais e ferrocarrís que a converteron no maior centro fabril dos Estados Unidos ("o taller do mundo" tiña por alcume). A máis, era o primeiro centro financeiro do país. Grandes continxentes de inmigración europea e afroamericana dos estados do sur arriban para fornecer a man de obra que se precisaba. Unha primeira ponte sobre o Schuylkill constrúese en 1804 continuando Market Street e permitindo o desenvolvemento de West Philadelphia.

As epidemias de fins do XVIII e a forte industrialización fixeron urxente un plan para o saneamento e abastecemento de augas da cidade (Fairmount Water Works, o primeiro e modelo para as cidades norteamericanas). De resultas do cal Filadelfia se dotou no seu ángulo noroeste, augas arriba do Schuylkill, dunha extensa zona verde, Fairmount Park, que co tempo se foi ampliando e dotando con instalacións de lecer (zoo) e institucións culturais (sinaladamente o Museo de Arte). Alí, co gallo do centenario da Independencia, celebrouse a Exposición Universal de 1876 (primeira fóra de Europa).

Século XX

Xurdiu a necesidade de unir o parque e o centro da cidade cunha grande avenida. Inspirada nos Campos Elisios de París, a Benjamin Franklin Parkway (1918) foi a irrupción na trama ortogonal de Penn dun grande eixo diagonal enlazando o novo auditorio municipal (rematado en 1884 na praza central) co Museo de Arte (1928), enriquecendo o seu percurso cunha serie de academias de ciencia e arte (vg. o Museo Rodin).

En 1926, o Delaware Bridge (hoxe B. Franklin Bridge) significou a primeira ponte de unión coa beira de Nova Jersey (Camden). E nos anos cincuenta levouse a cabo un proxecto que dende os trinta pretendía esponxar o vello centro histórico do lado do Delaware, cun parque ao redor da Independence Square (o Independence National Historical Park), ao que se uniu perpendicularmente outro plan (1962) que buscaba preservar conmemorativamente aqueles lugares e acontecementos que deran orixe á nación americana, o Independence Mall.

En xeral, o século pasado foi para a cidade o dun estancamento se non unha lenta decadencia no conxunto dos Estados Unidos. A obsolescencia do seu tecido industrial sen atopar un substitutivo axeitado e a corrupción municipal levárona a perder posicións entre as grandes metrópoles americanas.

Museos

• Museo de Arte de Filadelfia
• Museo Auguste Rodin (a maior colección das súas obras fóra de Francia)
• A Fundación Barnes (Barnes Foundation)
• Atwater-Kent Municipal Museum
• Independence Hall e a Campá da Liberdade
• Edgar Allan Poe House
• Museo da fundación Rosenbach
• O centro nacional da Constitución dos Estados Unidos de América (National Constitution Center)

Cidades irmás

• Florencia (1964)
• Niza
• Aix-en-Provence
• Kobe
• Tel Aviv (1966)
• Mosul
• Toruń (1976)
• Tianjin (1980)
• Incheon (1984)
• Douala (1986)
• Nizni Nóvgorod (1992)

Véxase tamén

Outros artigos

• Casa da Moeda de Filadelfia

Ligazóns externas

• Páxina oficial de Filadelfia (en inglés).
• www.philadelphia.com (unha guía para visitantes) (en inglés).
• Plano Interactivo de Filadelfia Arquivado 18 de xuño de 2008 en Wayback Machine. Plano Navegable da Cidade de Filadelfia (en castelán).

Listaxe	Cidade	Estado	Pob.	Listaxe	Cidade	Estado	Pob.	Nova York Os Ánxeles Chicago
1	Nova York	Nova York	8.622.698	11	Austin	Texas	950.715
2	Os Ánxeles	California	3.999.759	12	Jacksonville	Florida	892.062
3	Chicago	Illinois	2.716.450	13	San Francisco	California	884.363
4	Houston	Texas	2.312.717	14	Columbus	Ohio	879.170
5	Phoenix	Arizona	1.626.078	15	Fort Worth	Texas	874.168
6	Filadelfia	Pensilvania	1.580.863	16	Indianapolis	Indiana	863.002
7	San Antonio	Texas	1.511.946	17	Charlotte	Carolina do Norte	859.035
8	San Diego	California	1.419.516	18	Seattle	Washington	724.745
9	Dallas	Texas	1.341.075	19	Denver	Colorado	704.621
10	San Jose	California	1.035.317	20	Washington, D.C.	Distrito de Columbia	693.972
Datos do censo de 2017.