Illa de Nova Guinea
Nova Guinea (tok pisin: Niugini; holandés: Nieuw-Guinea; indonesio: ''Papua''), coñecido historicamente como Irian ou Irian Jaya, é unha illa situada ao norte de Australia. É a segunda illa máis grande do mundo. Papúa refírese a toda ou unha parte da illa. A illa está divida politicamente de oeste a leste en dúas metades aproximadamente iguais.
| (tpi) Niugini (ho) Niu Gini (id) Papua  | |||||
| |||||
| Tipo | illa | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Epónimo | Guiné (pt)  | ||||
| Parte de | continente australiano | ||||
| Localización | |||||
| Continente | Oceanía insular | ||||
| División administrativa | Papúa, Indonesia e Papua Ocidental, Indonesia (pt) | ||||
| |||||
| Bañado por | Mar de Arafura | ||||
| Características | |||||
| Altitude | 164 m | ||||
| Dimensións | 400 ( ) × 2.398 ( ) km | ||||
| Punto máis alto | Puncak Jaya (4.884 m ) | ||||
| Superficie | 785.753 km² | ||||
.svg&lang=gl)
A metade oriental é Papúa Nova Guinea, país independente desde 1975.
A metade occidental está incorporada a Indonesia, cas provincias de Papúa (anteriormente coñecida como Irian occidental ou Irian Jaya) e a nova provincia de Papúa Occidental.
Debido á antigüidade do seu poboamento e a súa paisaxe moi fracturada, na illa fálanse un número infrecuentemente alto de idiomas, unhas 1.000 linguas (unha cifra superior á da maioría dos continentes) foron catalogadas sobre un total estimado en todo o mundo de 6.000 idiomas humanos. A maioría están clasificados como linguas papúas, un termo xeográfico xeralmente aceptado. Numerosas linguas austronesias fálanse na costa e nas illas do litoral.
Nomes
editarA illa foi coñecida por varios nomes.
O nome Papúa utilízase para referirse a partes da illa antes do contacto con Occidente.[1] A súa etimoloxía é incerta;[1] unha teoría é que vén do tidore, a lingua utilizada no Sultanato de Tidore que controlaba as partes da rexión costeira da illa o nome veu de Papo (unir) e ua (negación), o que significa territorio non unido ou, que está xeograficamente moi lonxe (e polo tanto non unido).[2] Segundo Ploeg a palabra papúa deriva da palabra malaia papúa ou pua-pua, que significa "de pelo rizado", en referencia ao cabelo moi rizado dos habitantes destas áreas.[3] Outra posibilidade, (presentada por Sollewijn Gelpke en 1993) é que se trata da frase Biak sup i papwa, que significa "a terra baixo [o atardecer]" e refírese ás illas ao oeste da Cabeza de Paxaro, en Halmahera. Calquera que sexa a orixe do nome Papua, chegou a ser asociado con esta zona, e máis especialmente con Halmahera, que foi coñecida polos portugueses por este nome durante a época da colonización desta parte do mundo.
Cando os exploradores españois e portugueses chegaron á illa a través das Illas das Especias. Se referiron a ela como Papua. Pero, o nome de Nova Guinea sería utilizado máis tarde polos occidentais empezando polo explorador español Íñigo Ortiz de Retes en 1545, en referencia ás similitudes de aparencia dos pobos indíxenas cos indíxenas da rexión de Guinea de África. Os holandeses que chegaron máis tarde ao mando de Lemaire e Schouten chamárona illa Schouten, pero finalmente este nome úsase só para referirse a illas ao norte da costa de Papua, as Illas Schouten ou Biak Island. Cando os holandeses colonizárona como parte das Indias Orientais Neerlandesas, chamárona Nieuw Guinea.
O nome Irian utilízase no idioma indonesio para referirse á illa e a provincia de Indonesia, como "provincia de Irian Jaya". O nome foi proposto en 1945 por Marcus Kaisiepo,[1] irmán do futuro gobernador Frans Kaisiepo. Está tomado da Lingua Biak da illa Biak, e significa subir, ou espírito crecente. Este nome Irian é o nome que se utiliza na linguaxe de Biak e outros idiomas como o Serui, Merauke e linguas Waropen. O nome foi utilizado ata o ano 2001 cando o nome de Papua foi utilizado de novo para a illa e a provincia. O nome Irian, escollido inicialmente polos nativos, agora considérase que é un nome imposto pola autoridade de Iacarta.
Xeografía
editar
Nova Guinea é unha illa no norte do continente Sahul, tamén coñecido como Australia. Atópase illada polo Mar de Arafura ao oeste e o Estreito de Torres e o Mar do Coral cara ao leste. Ás veces considerada como a illa máis oriental do Arquipélago Malaio, se atopa no extremo norte de Australia, Golfo de Carpentaria e península do Cabo York, e ao oeste da Arquipélago Bismarck e o Arquipélago das Illas Salomón.
A forma de Nova Guinea é a miúdo comparada co dun ave do paraíso, e isto dá lugar aos nomes habituais dos dous extremos da illa: a Península Cabeza de Paxaro no noroeste (Vogelkop en holandés, Kepala Burung en Indonesio, tamén coñecida como a Península Doberai), e a Península Cola do Paxaro no sueste (tamén coñecida como a Península de Papúa).
Existe un cordal de montañas de leste a oeste, as New Guinea Highlands, domina a xeografía de Nova Guinea, e se estende máis de 1600 km. da "cabeza" á "cola" da illa. A metade occidental da illa de Nova Guinea contén as montañas máis altas de Oceanía, elevándose ata 4.884 m. de altura, son a garantía dun constante fornecemento de choiva da atmosfera ecuatorial. A liña de árbores está ao redor de 4.000 m. de altura e os picos máis altos conteñen glaciares ecuatoriais permanentes que están en retirada polo menos desde 1936.[4][5][6] Outros cordais máis pequenos aparecen tanto ao norte como ao oeste das serras centrais. Agás nas altas cumes, a maioría de zonas posúen un clima cálido e húmido durante todo o ano, con algunha variación estacional asociada coa tempada do monzón do nordeste.
Os picos máis altos da illa de Nova Guinea son:
- Puncak Jaya, ás veces coñecido polo seu antigo nome holandés Pirámide de Carstensz, é un pico de pedra calcaria cuberto de néboa na parte indonesia da fronteira. Con 4.884 metros, Puncak Jaya fai de Nova Guinea a cuarta illa máis alta do mundo.
- Puncak Mandala, situado en Papua, é o segundo pico máis alto da illa con 4.760 metros.
- Puncak Trikora, tamén en Papua, con 4.750 metros.
- Monte Wilhelm é o pico máis alto no lado da fronteira de PNG con 4.509 metros. O seu pico de granito é o punto máis alto da Cordilleira de Bismarck.
- Monte Giluwe 4.368 metros é o segundo cume máis alto de Papús Nova Guinea. Tamén é o pico volcánico máis alto de Oceanía.
Outra característica importante do hábitat son as vastas chairas sur e norte. Esténdese por centos de quilómetros, que inclúen bosques nas terras baixas, extensas zonas húmidas, pasteiros na sabana e algunhas das maiores extensións de bosques de mangleiros do mundo. As terras baixas do sur son a sede do Parque Nacional Lorentz, tamén son Patrimonio da Humanidade da UNESCO. As terras baixas do norte son regadas principalmente polo río Mamberamo e os seus afluentes na parte indonesia, e polo Sepik no lado de PNG; as máis extensas terras baixas do sur o son por un gran número de ríos, principalmente o Digul no lado indonesio e o Fly no lado de PNG. Estes son os principais sistemas de ríos da illa, que desembocan ao noroeste, nordeste, suroeste e sueste, respectivamente. Moitos teñen grandes áreas de meandros e tradúcense en grandes zonas de lagos e pantanos de auga doce. A illa máis grande da costa, Dolak (Frederik Hendrik, Yos Sudarso), atópase cerca do estuario Digul, separada por unha canle tan estreita que foi chamado "arroio".
Nova Guinea contén moitos dos tipos de ecosistemas do mundo: os glaciares, tundra alpina, sabana, montano e terras baixas de selva, mangleiral, humedal, lagos, ecosistema fluvial, pradaría mariña é, e algúns dos máis ricos arrecife de coral do planeta.
Antes da década de 1970, os arqueólogos chamaban a única masa de terra do Plistoceno co nome de Australasia, aínda que esta palabra utilízase máis a miúdo para unha rexión máis ampla que inclúe as terras como Nova Zelandia que non están na mesma plataforma continental. A principios da década de 1970 introduciuse o termo Maior Australia para o continente do Plistoceno. Logo, nunha conferencia de 1975 e a conseguinte publicación, estenderon o nome Sahul do seu uso anterior por só o Sahul Shelf para cubrir o continente.
Divisións políticas
editarPoliticamente, a illa de Nova Guinea divídese máis ou menos en dúas metades iguais a través dunha liña que discorre de norte a sur:
- A parte oeste da illa, Nova Guinea Occidental ou Papúa Occidental (Irian en indonesio), situada ao oeste do meridiano 141° E de lonxitude (agás nunha pequena parte de territorio ao leste do río Fly que pertence a Papúa Nova Guinea) está administrada por Indonesia e se subdivide en dúas provincias:
- Papúa Occidental (Papua Barat, antes chamadaIrian Jaya Barat), con capital en Manokwari.
- Papúa (antes chamada Irian Jaya), con capital en Jayapura. Propúxose subdividir esta provincia en dúas: Papúa Central (Papúa Tengah) e Papúa Oriental (Papúa Timur), pero o proxecto aínda non se levou a cabo.
- A parte oriental conforma a parte principal de Papúa Nova Guinea, estado independente desde o 1975, antes coñecido como o territorio de Papúa e Nova Guinea gobernado por Australia, que consistía no Territorio en fideicomiso de Nova Guinea (barrio nordeste, anteriormente Nova Guinea Alemá), e o Territorio de Papua (barrio sueste). A cidade principal é a capital do estado, Port Moresby. O país componse de catro rexións:
- Papua, que consiste nas provincias Occidental, Golfo, Central, Oro e Milne Bay.
- Highlands, que consiste en Serra Sur, Hela, Jiwaka, Enga, Western Highlands, Simbu e Eastern Highlands.
- Momase, que consiste en Morobe, Madang, Sepik do Leste e Sandaun.
- Illas, que consiste en Manus, Nova Bretaña Occidental, Nova Bretaña Oriental e Nova Irlanda, e a Rexión Autónoma de Bougainville.
Historia
editar- Véxase tamén: Historia de Papúa Nova Guinea.
Prehistoria
editar
Os primeiros habitantes de Nova Guinea chegaron polo menos hai uns 40.000 anos, logo de viaxar a través da península do sueste asiático. Estes primeiros habitantes, dos cales os pobos de Papúa son probablemente descendentes, adaptáronse á diversidade ecolóxica e no seu tempo desenvolveron unha das agriculturas máis antigas coñecidas. Os restos deste sistema agrícola, en forma de antigos sistemas de rego nas terras altas de Papúa Nova Guinea, están sendo estudados polos arqueólogos. Este traballo atópase aínda nas súas primeiras etapas polo que aínda hai incerteza en canto a exactamente que cultivos cultivábanse, ou cando / onde xurdiu a agricultura. A cana de azucre cultivouse por primeira vez en Nova Guinea ao redor do 6.000 aC.[7]
As hortas das Nova Guinea Highlands son antigas, a permacultura intensiva, adaptada ás altas densidades de poboación, as moi altas precipitacións (tan altas como 10.000 mm / ano), aos terremotos, as zonas accidentadas e as xeadas ocasionais. Coberturas complexas, rotación de cultivos e labranza utilízanse en rotación en socalcos con complexos sistemas de irrigación. Os agrónomos occidentais aínda non entenden todas as prácticas, e observouse que os labregos nativos teñen tanto ou máis éxito que a maioría dos agricultores científicos na crianza de certos cultivos.[8] Hai evidencia de que os labregos de Nova Guinea inventaron a rotación de cultivos antes que os europeos occidentais.[9] Unha característica única da permacultura de Nova Guinea é a silvicultura da Casuarina oligodon, unha árbore ironwood alta e robusta, adecuada para utilizar a súa madeira ou como combustible, con nódulos nas raíces que fixan o nitróxeno. Estudos de pole mostran que foi adoptado durante unha época antiga de deforestación extrema.
En milenios máis recentes unha nova onda de persoas chegou ás costas de Nova Guinea. Estes foron os pobos austronesios, que se estenderon cara a abaixo desde Taiwán, a través do sueste de Asia por mar, colonizando moitas das illas no camiño. Os pobos austronesios tiñan a tecnoloxía e habilidades extremadamente ben adaptadas para viaxar no océano, e as persoas que falan Linguas austronesias están presentes ao longo de gran parte das zonas costeiras e as illas de Nova Guinea. Estes emigrantes austronesios considéranse antepasados da maioría dos habitantes nas illas do sueste de Asia desde Sumatra e Xava ata Borneo e Sulawesi, e a costa de Nova Guinea.[10]
Historia Pre-colonial
editar
A parte occidental da illa estaba en contacto cos reinos doutras partes da actual Indonesia. Durante o goberno de Tidore, as principais exportacións da illa durante este período foron resinas, especias, escravos e as plumas de alto prezo da Ave do paraíso. O Sultan Nuku, un dos máis famosos sultáns de Tidore que se rebelaron contra a colonización holandesa, chamouse a si mesmo "sultán de Tidore e Papua",[11] durante a súa revolta en 1780. El ordenou a lealdade tanto dos xefes das Molucas e de Papúa, sobre todo os das illas Raja Ampat. Trala derrota de Tidore, gran parte dos territorios na parte occidental de Nova Guinea quedaron baixo dominio holandés como parte das Indias Orientais Neerlandesas.
Contacto europeo
editarO primeiro contacto europeo con Nova Guinea foi feito por mariñeiros portugueses e españois no século XVI. En 1526/27 o explorador portugués Jorge de Meneses viu a punta occidental de Nova Guinea e chamouna Ilhas dos papúas. En 1528 o navegante español Álvaro de Saavedra tamén rexistrou o seu avistamento ao tratar de regresar desde Tidore a Nova España. En 1545 o español Íñigo Ortiz de Retes navegou ao longo da costa norte de Nova Guinea ata o Río Mamberamo preto do cal desembarcou o 20 de xuño, nomeando á illa 'Nueva Guinea'.[12] O primeiro mapa que mostra toda a illa (como illa) foi publicado en 1600 e a mostra como 'Nova Guinea'. En 1606 Luís Vaz de Torres explorou a costa sur de Nova Guinea desde Milne Bay ata o Golfo de Papúa incluíndo Orangerie Bay que chamou Baía de San Lourenzo. A súa expedición tamén descubriu a Illa Basilaki e chamouna Tierra de San Buenaventura, que, foi reivindicada para España en xullo de 1606.[13] O 18 de outubro a expedición chegou á parte occidental da illa, na actual Indonesia, e tamén reclamou o territorio para o rei de España.
.
Produciuse unha sucesiva demanda europea en 1828, cando os Países Baixos reivindicaron formalmente a metade occidental da illa como Nova Guinea Neerlandesa. En 1883, logo dunha breve anexión francesa de Nova Irlanda, a colonia británica de Queensland anexouse o sueste de Nova Guinea. Pero, as autoridades superiores do goberno de Queensland no Reino Unido revogaron a reclamación, e (formalmente) asumiron a responsabilidade directa en 1884, cando Alemaña reclamou o nordeste de Nova Guinea como protectorado, a Nova Guinea Alemá (tamén chamada Kaiser-Wilhelmsland).
As primeiras bases do goberno holandés establecéronse en 1898 e en 1902: Manokwari na costa norte, Fak-Fak no oeste e Merauke no sur na fronteira coa Nova Guinea británica. Os administradores coloniais alemáns, holandeses e británicos intentaron reprimir as prácticas dos redutores de cabezas aínda xeneralizadas nas guerras entre aldeas, dentro dos seus respectivos territorios.[14]
En 1905 o goberno británico transferiu parte da responsabilidade administrativa sobre o sueste de Nova Guinea a Australia (que chamouna "Territorio de Papúa"), e en 1906, transferiu toda a responsabilidade restante a Australia. Durante a primeira guerra mundial, as forzas australianas se incautaron da Nova Guinea alemá, que en 1920 converteuse no Territorio de Nova Guinea, que será administrado por Australia en virtude dunha orde da Sociedade de Nacións. Os territorios baixo administración australiana foron coñecidos colectivamente como os territorios de Papúa e Nova Guinea (ata febreiro de 1942).
Antes de 1930, os mapas europeos mostraban as terras altas como bosques deshabitados [Cómpre referencia]. Cando o primeiro avión sobrevoou a zona, observáronse numerosos asentamentos con socalcos agrícolas e empalizadas. O descubrimento máis sorprendente tivo lugar o 4 de agosto de 1938, cando Richard Archbold descubriu o Grand Valley do río Baliem no que foron descubertos 50.000 agricultores da Idade de Pedra que vivían en aldeas ordenadas. O pobo, coñecido como os Dani, foron a última sociedade do seu tamaño en ter o primeiro contacto co resto do mundo Diamond, Jared.[15]
Segunda guerra mundial
editar- Artigo principal: campaña de Nova Guinea.
A Nova Guinea Neerlandesa e os territorios australianos foron invadidas en 1942 polos xaponeses. Os territorios australianos foron postos baixo administración militar e eran coñecidos simplemente como Nova Guinea. As terras altas, partes do norte e leste da illa convertéronse en campos de batalla clave no Fronte do Suroeste do Pacífico na segunda guerra mundial. A miúdo os papúas brindaron unha asistencia vital ós Aliados, loitando xunto ás tropas australianas, e levando equipo e aos feridos a través de Nova Guinea. Aproximadamente 216.000 xaponeses, australianos e estadounidenses soldados, mariños e aviadores morreron durante a Campaña de Nova Guinea.[16]
Logo da segunda guerra mundial
editarTralo retorno á administración civil logo da 2ª Guerra Mundial, a zona australiana era coñecida como o Territorio de Papua-Nova Guinea (1945-1949) e logo como Papúa e Nova Guinea. Aínda que o resto das Indias Orientais Neerlandesas lograron a independencia con Indonesia o 27 de decembro de 1949, os Países Baixos recuperaron o control do oeste de Nova Guinea.
Durante a década de 1950 o goberno holandés comezou a preparar a Nova Guinea Neerlandesa para a plena independencia e permitiu eleccións en 1959; o elixido Consello Nova Guinea asumiu o cargo o 5 de abril de 1961, o Consello decidiu o nome de Papúa Occidental para o territorio, xunto cun emblema, bandeira, e o himno para complementar os dos Países Baixos. O 1 de outubro de 1962, os holandeses entregaron o territorio á Autoridade Executiva Temporal das Nacións Unidas, ata o 1 de maio de 1963, cando Indonesia tomou o control. O territorio foi renomeado como West Irian e logo Irian Jaya. En 1969 Indonesia, baixo o Acordo de Nova York de 1962, organizou un referendo chamado Lei de Libre Elección, na que os líderes tribais de Papúa chegaron a un consenso para continuar a unión con Indonesia. [Cómpre referencia]
Houbo resistencia á integración e a ocupación indonesia,[17] tanto a través da desobediencia civil (por exemplo, o uso da bandeira) xa a través da formación do Organisasi Papúa Merdeka (OPM, ou Movemento Papúa Libre) en 1965. Amnistía Internacional estimou que máis de 100.000 papúas, unha sexta parte da poboación, morreron como resultado da violencia patrocinada polo goberno indonesio contra os cidadáns de Papúa Occidental.[18]
Desde 1971, o nome de Papua Nova Guinea utilizouse para o territorio australiano. O 16 de setembro de 1975, Australia outorgou plena independencia a Papúa Nova Guinea.
En 2000, Irian Jaya foi renomeada oficialmente "A Provincia de Papúa" e foi aprobada unha Lei de Autonomía Especial en 2001, A Lei estableceu unha Asemblea Popular de Papúa (MRP) con representantes das diferentes culturas indíxenas de Papúa. O MRP estaba facultado para protexer os dereitos dos papúas, elevar o status das mulleres en Papúa, e aliviar as tensións relixiosas en Papua, foron asignadas subvencións en bloque para a aplicación da lei, 266 millóns de $ en 2004.[19] Os tribunais indonesios na aplicación da Lei de Autonomía Especial bloquearon a creación de subdivisións de Papúa: aínda que o presidente Megawati Sukarnoputri foi capaz de crear unha provincia separada Papúa Occidental en 2003 como feito consumado, os plans para unha terceira provincia no oeste de Nova Guinea foron bloqueados polos tribunais. (King, 2004, p. 91) Os críticos argumentan que o goberno de Indonesia mostrouse contrario a establecer ou emitir varios regulamentos de desenvolvemento, para que as disposicións legais da autonomía especial podéranse por en práctica, e como resultado a autonomía especial en Papúa fallou.[20]
Canibalismo
editarNova Guinea é popularmente coñecida polo ritual do canibalismo que era practicado por algúns grupos étnicos. Son os últimos grupos no mundo que dicían participar en actos antropófagos no pasado recente. Na área de Asmat, no suroeste de Papúa, puido terse practicado ata principios dos anos 1970. Entre a xente Fore en Papúa Nova Guinea, o canibalismo ritual producía á extensión do kuru, impulsando a administración australiana a proscribir a práctica en 1959.
O canibalismo podería aparecer en Nova Guinea debido á escaseza de fontes de proteínas. As colleitas tradicionais de taro e Pataca doce, son baixos en proteína comparada co trigo, e os únicos animais comestibles dispoñibles eran pequenos e pouco apetitosos, como ratos, arañas, e monos.
Notas
editar- ↑ 1,0 1,1 1,2 Pickell, David; Kal Müller (2002). Between the tides: a fascinating journey among the Kamoro of New Guinea. Tuttle Publishing. p. 153. ISBN 978-0-7946-0072-3.
- ↑ Singh, Bilveer (2008). Papua: geopolitics and the quest for nationhood. Transaction Publishers. p. 26. ISBN 978-1-4128-1206-1.
- ↑ Ploeg, Anton (2002). "'De Papoea' What's in a name?". Asia Pacific Journal of Anthropology 3 (1): 75–101. doi:10.1080/14442210210001706216.
- ↑ Prentice, M.L. and G.S. Hope (2006). "Climate of Papua". Ch. 2.3 in Marshall, A.J., and Beehler, B.M. (eds.). The Ecology of Papua. Singapore: Periplus Editions. The authors note that "The magnitude of the recession of the Carstensz Glaciers, its causes, and its implications for local, regional, and global climate change are only qualitatively known. The recession of the Carstensz Glaciers from ~11 km² in 1942 to 2.4 km² by 2000 represents about an 80% decrease in ice area."
- ↑ "Kincaid and Kline, "Retreat of the Irian Jaya Glaciers from 2000 to 2002 as Measured from IKONOS Satellite Images", paper presented at 61st Eastern Snow Conference, Portland, Maine, 2004" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 17 de maio de 2017. Consultado o 06 de agosto de 2014.
- ↑ Recent Global Glacier Retreat Overview
- ↑ Sugar cane early origins and spread Arquivado 06 de xullo de 2009 en Wayback Machine.. Plant Cultures (2004-11-18). Consultado o 29-7-2013.
- ↑ Diamond, Jared. Collapse. (German translation), Frankfurt 2005, p. 350.
- ↑ Diamond, Jared. Collapse. (German translation), Frankfurt 2005, p. 351.
- ↑ Austronesian diaspora and the ethnogeneses of people in Indonesian archipelago:proceedings of the international symposium. Yayasan Obor Indonesia. 2006. p. 61. ISBN 978-979-26-2436-6.
- ↑ Satrio Widjojo, Muridan (2009). The revolt of Prince Nuku: cross-cultural alliance-making in Maluku, c.1780-1810. BRILL. ISBN 978-90-04-17201-2.
- ↑ Collingridge, George The discovery of Australia, Sidney, 1895, pp.186-187
- ↑ Translation of Torres’ report to the king in Collingridge, G. (1895) Discovery of Australia p.229-237. Golden Press Edition 1983, Gladesville, NSW. ISBN 0-85558-956-6
- ↑ White, Osmar. Parliament of a Thousand Tribes, Heinemann, London, 1965
- ↑ Diamond, Jared. The Third Chimpanzee. Harper Collins, 1993
- ↑ "Remembering the war in New Guinea Arquivado 11 de outubro de 2009 en Wayback Machine.". Australian War Memorial.
- ↑ Philippe Pataud Celerier, Autonomy isn’t independence; Indonesian democracy stops in Papua, Le Monde Diplomatique, June 2010
- ↑ "Report claims secret genocide in Indonesia - University of Sydney". Arquivado dende o orixinal o 15 de xuño de 2011. Consultado o 09 de agosto de 2014.
- ↑ Pogau, Oktovianus (2011-01-13). "The Thinker: Pending in Papua". Jakarta Globe. Arquivado dende o orixinal o 21 de marzo de 2013. Consultado o 2011-04-18.
- ↑ Special Autonomy Issue - ETAN
Véxase tamén
editarWikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Illa de Nova Guinea  |
Bibliografía
editar- Jared Diamond, Guns, germs and steel. A short history of everybody for the last 13'000 years, 1997.