Liberdade

A liberdade, do latín "libertas, -ātis" e do grego "ή ελευθερία", é a capacidade que ten o ser humano de obrar ou non segundo a súa intelixencia e sen unha obriga externa á propia persoa. Tamén se representa a liberdade como aquel estado no que o home non está sendo escravizado nin preso por outro, facendo alusión a aqueles aspectos relacionados coa independencia.

A Liberdade guiando o pobo de Eugène Delacroix.

Mais a liberdade do home vese fundamentada polo feito da súa carencia de instintos. Deste xeito, a un estímulo externo o ser humano pode responder con múltiples opcións, entre as cales temos que escoller unha. Os animais non racionais, ó ter a resposta ós estímulos programada polos instintos, non poden escoller e polo tanto non son libres.

Polo tanto, alguén que obra en liberdade, é un ser humano libre. Esta facultade refírese tamén á incorporación do home á sociedade ao alcanzar a súa madurez sexual, para que comence a asumir responsabilidade, pois non se pode tomar decisións sen ter en conta as consecuencias correspondentes. Isto pode observarse no campo do dereito e da teoloxía no caso dos accidentes, crimes pasionais, homicidios e asasinatos.

Referencias filosóficas

O concepto de liberdade é algo que ó longo da existencia humana nos fixo reflexionar en múltiples sentidos, sendo un dos temas fundamentais da filosofía. A idea de liberdade só se manifesta abríndose camiño a través dos diferentes conceptos de liberdade que, á súa vez, están determinados por un conxunto de procesos históricos, culturais e sociais.

Polo tanto, esta idea só pode analizarse por medio destas concrecións, as cales a seguirán modelando nun futuro. Segundo isto, a filosofía non formula unha resposta igual, senón que se divide en subcampos, segundo os diferentes puntos de vista ou a doutrina que seguiu cada sociedade dentro de certas condicións e modalidades. É dicir, que hai que interpretar o termo liberdade segundo o contexto no que se atope.

Para outras correntes da filosofía, a liberdade garda relación coa autonomía, que se entende como a dimensión da razón que lle permite ao ser humano pensar aplicándose normas a si mesmo sen que medie ningunha autoridade, o que comporta a responsabilidade persoal e social. (Principio do filósofo Immanuel Kant). Ademais de Kant, outros moitos filósofos importantes aludiron a esta cuestión, este é o caso de:

Para Aristóteles, a liberdade está ligada á capacidade de decidir por si mesmo no ser humano, e estaba ligada á moral. En virtude desta definición, a liberdade está relacionada coa autonomía, que aínda que leva limitacións de representación ética, constitúe a concepción de actuar dentro dun código moral. Para iso o home debe ter plena conciencia ou razón de internalizar este valor pero na marxe que establece a cidadanía (sentido político conforme á lei do Estado). De acordo con esta consideración, a persoa cre ser libre cando realiza accións ligadas á seguridade que lle permite o seu pensamento, onde asumindo os principios éticos, sabe que é libre. Isto, feito mediante a representación de accións libres e voluntarias que non son produto de coacción, nin de ignorancia e a súa conceptualización vai ligado á razón de liberdade. Para Aristóteles, de aí hai que dicir que se fai libre e voluntariamente o que obramos cando estamos alleos a toda coacción.

René Descartes: Para el, a liberdade consiste soamente en que, para afirmar ou negar, perseguir ou evitar, as cousas que nos propón o entendemento, obramos de tal maneira que non sentimos que ningunha forza nos obrigue. Tamén afirma que a liberdade só pode residir na alma, xa que ao non ser algo físico non se atopa sometida ó ditado polas leis. Esta conten en si dúas funcións, por un lado o entendemento, como facultade de pensamento, de ter intuicións das verdades claras e distintas; e por outro lado, a vontade, considerada por el como a facultade de afirmar ou negar, identificando esta última coa liberdade.

Baruch de Spinoza: Para el, é libre "o que existe unicamente por necesidade da súa natureza e só por ela se determina a acción". Todas as cousas da natureza teñen liberdade para chegar a ser o que son, ou que non poden ser o que non son. O home, como parte da natureza é libre para desenvolver o seu potencial pero non é libre para facer o que quere, porque segundo el só Deus ou a natureza son causa de si mesmas e teñen liberdade total. Só pode facer esforzos para conseguir ter liberdade para ser quen é, pero xamais terá vontade libre.

Para Hegel, o concepto é fundamentalmente a liberdade da idea. O universal e racional pertence a todos os homes e son os seus máis xenuínos motivos. O home individual non pode ser libre como un todo, porque só pode ser libre se se recoñece no todo. Se a liberdade individual fose absoluta sería independente de todo e indiferente con respecto á realidade e para os efectos da súa propia conduta sobre o resto. Actuaríase en forma egoísta en función das propias paixóns excluíndo ás circunstancias exteriores perdendo todo vínculo. Só Deus é totalmente libre di Hegel, o home, pola súa característica finita e limitada non pode selo sen referencia ao todo. Ademais, a liberdade dos individuos non pode estar separada da eticidade ou ética colectiva ou da razón universal, pola necesidade tanto vital coma política de facer coincidir a vontade particular cás vontades xerais.

Segundo Henri Bergson, a liberdade é a capacidade da conciencia de rexerse pola súa propia natureza, independentemente das leis e dos fenómenos da natureza. Para el, a orixe das nosas accións é o eu profundo, interior, o suxeito da duración, onde non hai diferenciación de motivos, sentimentos, decisións, senón que cada un deles, di, retomando unha frase de Platón, representa á alma enteira, é dicir, que a alma se determina por calquera destes sentimentos é, pois, o mesmo que recoñecer que se determina por si mesma.

Jean Paul Sartre: Para el o ser humano é libre á forza. Nega calquera xénero de determinismo. Non cre no determinismo teolóxico, nin biolóxico nin social: nin Deus nos deu un destino irremediable, nin a Natureza nin a sociedade determinan absolutamente as nosas posibilidades, a nosa conduta. Somos o que quixemos ser, sempre poderemos deixar de ser o que somos. Os fins que perseguimos no nos veñen dados ni do exterior ni do interior, dunha suposta natureza, é a nosa liberdade a que os elixe. Segundo el "Estamos condenados a ser libres": condenados porque non nos temos dado a nos mesmos a liberdade, non nos temos creado, non somos libres de deixar de ser libres. Nin sequera os valores, a ética, se presentan como un límite da liberdade, pois en realidade, di Sartre, os valores non existen antes de que nos queiramos, non existen os valores como realidades independentes da nosa vontade, os valores morais créaos a nosa determinación de facer real o estado das cousas. Ao escoller uns valores no lugar doutros, a vontade dálles a realidade. A liberdade refírese ós actos e volicións particulares, pero aínda máis á elección do perfil básico de min mesmo, do proxecto fundamental da miña existencia, proxecto que se realiza cás volicións particulares.

Isaiah Berlin: define a liberdade desde dúas perspectivas, a liberdade positiva e a liberdade negativa. A liberdade negativa refírese ó campo dentro do cal o home pode actuar sen obstrucións doutros; a partir desta concepción deixase de ser libre cando un terceiro nos impide realizar calquera actividade co propósito de alcanzar unha meta, en consecuencia ése libre en canto non existan estas interferencias e obstáculos. Mais esta noción de liberdade implica serios problemas á hora de vivir en sociedade con outros homes. Ante a imposibilidade de que os propósitos e actividades dos demais harmonicen entre si, é necesario establecer unha serie de normas comúns que limiten a liberdade do home sen chegar ao grao de impedirlle todo, xa que se corre o risco de inhibir o seu desenvolvemento. O problema era determinar entre os aspectos que deberían ser regulados e os que non; trazar unha fronteira entre o ámbito da vida privada e o da autoridade pública.

Por outro lado a liberdade positiva deriva do desexo do individuo para ser o seu propio amo, que implica a capacidade de cada un para determinar o curso da súa vida e dos seus actos de xeito autónomo. Mais a acción do home non debe determinarse polas baixas paixóns de cada individuo, paixóns que o escravizan e limitan a súa liberdade. Pola contra, os actos humanos deben determinarse a partir da razón, da natureza superior que hai en cada home. Antepóñense dous: un racional e outro pasional, para ser verdadeiramente libre debemos guiarnos pola razón. Esta idea, advirte Berlin, é sumamente perigosa, serve de fundamento para a imposición duns, recoñecidos ou auto nomeados como racionais, sobre a masa amorfa que se deixa guiar polas súas paixóns; impóñenselles en prol de que fagan o mellor posible para eles mesmos: "se ese é o meu ben non estarei a ser forzado, por que o desexei, sépalo ou non, e son libre aínda que o meu pobre corpo mortal e a miña mente estúpida o rexeitan iradamente, e aínda que loite co maior desespero contra os que, a pesar de todo, traballan benignamente de impoñelo. Esta concepción da liberdade dá cabida ao ascenso de réximes totalitarios nos cales a mesma liberdade estaría en perigo.

Aludindo á teoloxía, outras figuras, como é o caso de Agostiño de Hipona, tamén fixeron referencia a este concepto:

Segundo Agostiño de Hipona, a liberdade consiste na realización efectiva do ben, para alcanzar a beatitude. Segundo el, Deus concedeunos aos seres humanos dous dons:

• O libre albedrío: Ao contrario que ao resto dos animais, que teñen unha función determinada, ao principio dos tempos Deus lle concedeu ao ser humano unha vontade indeterminada que lle permitiu elixir entre dous camiños: o ben (o que quere Deus) ou o mal (un querer propio). O primeiro home que puido elixir foi Adán, e escolleu o mal. Polo tanto, seguindo a tese traduccionista, sabemos que a súa alma a herdamos todos, polo que estamos condenados a non poder non pecar,"temos unha vontade mutilada".
• A liberdade: é o segundo don que Deus concede a algúns homes tras desaproveitar o primeiro. Este permítelles non pecar. Os homes dotados son influenciados por Deus para que escollan o Ben, a pesar de que eles pensen que é a súa propia vontade a que lles permite elixir.

Liberdades cívicas

A capacidade de poder elixir entre múltiples opcións, cantas máis opcións maior liberdade, é polo tanto, poder elixir entre un número infinito delas, sen limitacións. Pero se á liberdade individual lle engadimos o feito de que non vivimos sós, senón que compartimos a realidade con outros individuos que tamén teñen intereses, entón a liberdade debe ser limitada en beneficio dos outros.

Este problema, xunto con outras contradicións implica a necesidade de normativizar a vida humana no mundo. Todas as nacións e sociedades formadas sobre o planeta posúen leis e normas que rexen o comportamento humano, mais este feito non implica a supresión da liberdade. Para asegurar unha boa convivencia, e a igualdade entre todas as persoas, creouse a Declaración Universal dos Dereitos Humanos. Segundo o artigo 4 deste documento, defínese a liberdade engadíndolle unha excepción, a cal consiste en limitar a liberdade cando esta cause prexuízo a outros: "A liberdade consiste en poder facer todo aquilo que non cause prexuízo a outro."

Véxase tamén

Outros artigos

• Liberdade de asociación.
• Liberdade de culto.
• Liberdade de prensa.
• Liberdade de cátedra.
• Liberdade persoal.

Ligazóns externas

• Páxina coa definición de liberdade (en castelán)
• Páxina sobre a liberdade segundo a filosofía (en castelán)
• Páxina sobre a teoría de Isaiah Berlin (en castelán)
• Páxina sobre as liberdades cívicas (en castelán)
• Páxina con citas e definicións sobre o que é a liberdade para a filosofíaArquivado 23 de xaneiro de 2013 en Wayback Machine. (en castelán)