Colonia Copia Claudia Augusta Lugdunum^[1]^[2] (a moderna Lión, Francia) foi unha importante cidade romana na Galia, establecida no actual sitio de Lión. A cidade fundouse no 43 a.C. por Lucius Munatius Plancus. Serviu como capital da provincia romana de Gallia Lugdunensis e foi unha cidade importante na metade occidental do Imperio Romano durante séculos. Dous emperadores, Claudio e Caracalla, naceron en Lugdunum. No período entre 69 e 192 d.C. a poboación da cidade puido ser de 50.000 a 100.000 habitantes, e posiblemente ata 200.000 habitantes.^[3]^[4]^[5]^[6]

A cidade romana orixinal estaba situada ao oeste da confluencia do Ródano e o Saona, nas alturas de Fourvière. A finais dos séculos do imperio gran parte da poboación estaba situada no val do río Saona aos pés de Fourvière.

Nome

Maqueta da *Colonia Copia Claudia Augusta Lugdunum*

A cidade romana foi fundada como Colonia Copia Felix Munatia, nome que invoca a prosperidade e a bendición dos deuses. A cidade foi cada vez máis referida como Lugdunum (e ocasionalmente Lugudunum^[7]) finais do século I d.C. Durante a Idade Media, Lugdunum transformouse en Lión por cambios naturais de son.

Lugdunum é unha latinización do galo *Lugudunon, que significa "Fortaleza (ou outeiro) de (o deus) Lugus" ou, alternativamente, "Fortaleza do campión" (se *lugus é un substantivo común relacionado co irlandés antigo lug "guerreiro, heroe, loitador").

O deus celta Lugus aparentemente era popular en Irlanda e Gran Bretaña como se atopa na literatura irlandesa medieval como Lug(h) e na literatura galesa medieval como Lleu (tamén escrito Llew).

Segundo Pseudo Plutarco, Lugdunum toma o seu nome da palabra gala lugos, que el di que significa "corvo" (κόρακα), e da palabra gala para describir unha eminencia ou terreo alto (τόπον ἐξέχοντα), dunon.^[8]

Unha interpretación temperá do galo Lugduno como significado de "Montaña desexada" está rexistrada nunha glosa do Glosario de Endlicher do século IX,^[9] pero isto pode reflectir de feito un intento de etimoloxía popular dun falante nativo de lingua franca de vincular o primeiro elemento do nome, Lugu- (que, no momento en que se compuxo esta glosa, xa se pronunciaríase lu'u, o "g" converteríase en mudo) coa palabra xermánica de son similar para "amor", *luβ.^[10]

Outra etimoloxía popular do nome altomedieval, que se atopa na glosa do poeta latino Juvenal, conecta o elemento Lugu- coa palabra latina para "luz", lux (luci- en compostos) e traduce o nome como "Outeiro brillante" (lucidus mons).^[11]

Asentamentos prerromanos e a zona antes da fundación da cidade

Probas arqueolóxicas^[12] mostran que Lugdunum era un asentamento pre-galo desde o neolítico, e un asentamento galo con ocupación continua a partir do século IV a.C. Estaba situada nas alturas de Fourvière sobre o río Saona. Houbo comercio con Campania de cerámica e viño, e uso dalgún mobiliario doméstico de estilo itálico antes da conquista romana.

Os romanos controlaron a parte sur da Galia no século II a.C., fundando a provincia de Gallia Transalpina no 121 a.C.^[13] Xulio César conquistou a Galia para os romanos entre os anos 58 e 53 a.C.. A súa descrición do país nos seus De Bello Gallico é a nosa principal fonte escrita de coñecemento para a Galia prerromana, pero non hai mención específica da área de Lugdunum ou arredores.

Fundación da cidade romana

No 44 a.C., dez anos despois da conquista da Galia, Xulio César foi asasinado e estalou a guerra civil. Segundo o historiador Dión Casio, no 43 a.C., o Senado romano ordenou a Munatius Plancus e Lepidus, gobernadores da Galia central e a Galia Transalpina respectivamente, para fundar unha cidade para un grupo de refuxiados romanos que foran expulsados de Vienne (unha cidade a uns 30 km. ao sur) polos Alóbroges e estaban acampados na confluencia dos ríos Saona e Ródano. Dión Casio di que isto foi para evitar que se unisen a Marco Antonio e levasen os seus exércitos ao conflito en desenvolvemento.^[7] A evidencia Epigráfica suxire que Munatius Plancus foi o principal fundador de Lugdunum.^{[Cómpre referencia]}

Lugdunum parece ter unha poboación de varios miles de habitantes na época da fundación romana. Os cidadáns foron adscritos administrativamente á tribo gala. O acueduto dos Monts d'Or, rematado ao redor do 20 a.C., foi o primeiro de polo menos catro acuedutos que abastecían de auga á cidade.

En 50 anos, Lugdunum aumentou moito en tamaño e importancia, converténdose no centro administrativo da Galia e da Xermania romana. Ao final do reinado de Augusto, Estrabón describiu Lugdunum como o cruzamento de catro estradas principais (a Vía Agrippa): ao sur ata Narbonensis, Massilia e Italia, ao norte ata o río Rin e Alemaña, ao noroeste ata o mar (Canal da Mancha), e ao oeste ata Aquitania.

A proximidade á fronteira con Alemaña fixo que Lugdunum fose estratexicamente importante durante os catro séculos seguintes, como escenario para a expansión romana en Alemaña, así como a capital "de facto" e centro administrativo das provincias galas. A súa grande e cosmopolita poboación converteuno tamén no corazón comercial e financeiro das provincias do noroeste.

Lugdunum converteuse nunha ceca imperial durante o reinado de Augusto, no 15 a.C., substituíndo ás cecas en Hispania. Probablemente elixiuse pola súa conveniente localización entre as fontes de prata e ouro en Hispania e as lexións do Rin e do Danubio. Despois do 12 a.C., foi a única ceca que produciu moedas de ouro e prata para todo o Imperio Romano, posición que mantivo ata que Nerón trasladou a produción a Roma no ano 64 d.C.^[14]^[15]

Atención dos emperadores

No século I, Lugdunum foi moitas veces obxecto de atención ou visitas dos emperadores ou da familia imperial. Agripa, Drusus, Tiberio e Germanicus (nacido el mesmo en Lugdunum) estaban entre os gobernadores xerais que serviron en Lugdunum. Pénsase que Augusto a visitou polo menos tres veces entre o 16 e o 8 a.C. Druso viviu en Lugdunum entre o 13 e o 9 a.C. No 10 a.C naceu alí o seu fillo Claudio (o futuro emperador). Tiberio detívose en Lugdunum no 5–4 a.C, camiño do Rin, e de novo no 21 d.C, facendo campaña contra os Andecavi. A visita de Calígula nos anos 39–40 foi máis longa, máis estraña e mellor documentada por Suetonio. Claudio e Nerón tamén contribuíron á importancia e crecemento da cidade.

No ano 12 BC, Druso completou un censo administrativo da zona e dedicoulle un altar ao seu padrasto Augusto no cruzamento dos dous ríos. Quizais para promover unha política de conciliación e integración, foron convidados todos os homes notables das tres partes da Galia. Caius Julius Vercondaridubnus, membro da tribo dos heduos, instalouse como o primeiro sacerdote do novo santuario de culto imperial, que posteriormente coñeceuse como Santuario da Unión ou Santuario das Tres Galias. O altar, cos seus distintivos polos extremos verticais, estaba gravado cos nomes de 60 tribos galas, e destacouse nas moedas da ceca de Lugdunum durante moitos anos. O "consello das tres Galias" continuou a celebrarse anualmente durante case tres séculos, mesmo despois de que a Galia fose dividida en provincias.

O sueste da Galia tornouse cada vez máis romanizado. No ano 19 d.C polo menos un templo romano e o primeiro anfiteatro da Galia (agora coñecido como Amphithéâtre des Trois-Gaules) construíranse nas ladeiras do outeiro Croix-Rousse. No 48 d.C, o emperador Claudio pediu ao Senado que lles concedese aos notables homes dos tres galos o dereito de acceder ao Senado. A súa solicitude concedeuse e unha placa de bronce gravada do discurso (as Táboas de Claudio) erixíuse en Lugdunum. Hoxe, as pezas da enorme placa son o orgullo do Museo Galorromano de Lión.

Suetonio informou da visita de Calígula a Lugdunum nos anos 39–40 d.C ao comezo do seu terceiro consulado como característica do seu reinado. No anfiteatro organizáronse espectáculos para honralo e entretelo a el e ao seu convidado, Ptolomeo, rei de Mauretania (a quen Calígula asasinará máis tarde). Celebrouse un concurso de retórica no que os perdedores debían borrar o seu traballo coa lingua. Subhastou mobles traídos do palacio de Roma, asignando prezos e compradores. Cando Calígula quixo desfacerse de Herodes Antipas, rei de Xudea, enviouno ao exilio en Lugdunum.

Claudio naceu en Lugdunum no 10 a.C. e viviu alí polo menos dous anos. Como emperador, regresou no ano 43 d.C. camiño da súa conquista de Gran Bretaña e detívose de novo despois da súa conclusión vitoriosa no 47. Descubriuse unha fonte que honraba a súa vitoria. Seguiu mostrando un interese solidario pola cidade, facendo que os notables da cidade fosen elixibles para servir no Senado romano, como se describiu anteriormente.

Durante o reinado de Claudio, a importancia estratéxica da cidade foi reforzada pola ponte do río Ródano. A súa profundidade e o seu val pantanoso foron un obstáculo para as viaxes e comunicacións cara ao leste. A nova ruta, denominada compendio, acurtou a ruta cara ao sur Vienne e fixo que as estradas de Lugdunum a Italia e Alemaña fosen máis directas. Ao final do seu reinado, o nome oficial da cidade converteuse en Colonia Copia Claudia Augusta Lugudunenisium, abreviado CCC AVG LVG.

Nerón tamén se interesou pola cidade. Os cidadáns de Lugdunum contribuíron con catro millóns de sestercios á recuperación tras o Grande incendio de Roma no 64 d.C.. Nese mesmo ano, pechouse a ceca de Lugdunum, unha produción que se trasladou a Roma.^[14]^[15] Poucos anos despois, Nerón contribuíu con catro millóns de sestercios á reconstrución de Lugdunum despois dun incendio igualmente devastador. Aínda que a destrutividade do lume descríbese nunha carta de Séneca a Lucilio,^[16] os arqueólogos non puideron descubrir unha capa confirmatoria de cinzas.

A admiración dos habitantes de Lugdunum por Nerón non era universalmente compartida, a tiranía, a extravagancia e a neglixencia fomentaron o rancor e planificáronse golpes de estado. En marzo do 68 AD, un aquitano romanizado chamado Caius Julius Vindex, que era gobernador de Gallia Lugdunensis liderou un levantamento destinado a substituír a Nerón por Galba, un gobernador romano de España. Os cidadáns de Vienne, con todo, responderon con máis entusiasmo que os lioneses, a maioría dos cales seguían sendo leais a Nerón. Unha pequena forza de Vienne asediou brevemente Lugdunum, pero retirouse cando Vindex foi derrotado polas lexións do Rin unhas semanas máis tarde en Vesontio. A pesar da derrota de Vindex, a rebelión creceu. Nerón suicidouse en xuño e Galba proclamouse emperador. A lealdade de Lugdunum a Nerón non foi apreciada polo seu sucesor, Galba, quen castigou algúns dos partidarios de Nerón con confiscacións de bens.

Noutro xiro para Lugdunum, as políticas de Galba foron inmediatamente impopulares, e en xaneiro do 69 d.C, as lexións do Rin prestaron rapidamente o seu apoio a Vitelio como emperador. Chegaron á amigable Lugdunum, onde foron persuadidos polos lioneses para castigar a próxima Vienne. Vienne deixou rapidamente as armas e pagou un "rescate" para evitar o saqueo. Mentres tanto, Vitelio chegou a Lugdunum, onde, segundo Tácito, declarouse formalmente Imperator, castigou aos soldados pouco fiables e celebrou con festas e xogos no anfiteatro. Afortunadamente para Lugdunum, o aspirante a emperador e o seu exército apresuráronse a entrar en Italia, derrotaron a Otón, e á súa vez foron derrotados por Vespasiano e o exército de Oriente, provocando o caos do Ano dos Catro Emperadores ata o final. Baixo Vespasiano, a cidade retomou brevemente a produción de moedas de bronce, poñendo fin á escaseza da oferta monetaria que se desenvolvera nos anos anteriores.^[17]

Malia a falta de visitas imperiais durante a maior parte do século seguinte, Lugdunum prosperou, ata que Septimio Severo e a Batalla de Lugdunum (véxase máis abaixo) provocaron devastación no 197 d.C.

Crecemento e prosperidade nos primeiros séculos do Imperio

No século II, Lugdunum prosperou e pasou a unha poboación de 40.000 a 200.000 persoas.^[18] Catro acuedutos levaban auga ás fontes da cidade, baños públicos, e casas ricas. Os acuedutos estaban ben deseñados e incluían varios sifóns.

Seguiu sendo unha capital de provincia con funcións e servizos adicionais de goberno como a ceca e o servizo de aduanas. Lugdunum tiña polo menos dous bancos e converteuse no principal centro de fabricación de cerámica, traballos de metal e tecidos na Galia. A terracota, a cerámica e o viño lioneses foron comercializados por toda a Galia, e moitos outros artigos foron elaborados para a exportación.

A propia cidade estaba dirixida por un "senado" de decurións (o ordo decurionum) e unha xerarquía de maxistrados: questoress, ediles, e duumvires. As clases sociais da época estaban formadas polos decurións na cúspide, que podían aspirar á condición de Senador, seguidos dos cabaleiros (equites), e dos augustais, seis dos cales estaban a cargo do culto imperial municipal. Este último status era a distinción máis alta á que podía aspirar un liberto rico. Moitos dos ricos comerciantes e artesáns eran libertos. Debaixo deles estaban os obreiros e os escravos.

Os ríos Ródano e Saona eran navegables, como a maioría dos ríos da Galia, e o tráfico fluvial era intenso. A compañía lionesa de barqueiros (nautae) foi a máis grande e "máis honrada" da Galia. As evidencias arqueolóxicas suxiren que a marxe dereita do Saona tiña a maior concentración de peiraos, embarcadoiros e almacéns. Os barqueiros lioneses dominaban o comercio de viño desde Narbonensis e Italia, así como o aceite de España, ata o resto da Galia.

A forte concentración do comercio converteu a Lugdunum nunha das cidades máis cosmopolitas da Galia, e as inscricións dan fe dunha gran poboación nacida no estranxeiro, especialmente italianos, gregos e inmigrantes das provincias orientais de Asia Menor e Siria- Palestina.

Hai evidencias de numerosos templos e santuarios en Lugdunum. Os deuses galaicos tradicionais como Sucellus portador de mazo e as deusas nais chamadas Matres (representadas con cornucopias) seguían sendo adoradas un tanto sincretismo xunto cos deuses romanos. Os cultos relixiosos adicionais chegaron cos inmigrantes orientais, que trouxeron as relixións misteriosas orientais ao val do Ródano. Un santuario importante da deusa Fríxia Cibeles construíuse na proximidade de Vienne, e tamén parece que atopou un favor especial en Lugdunum a finais do século I e do século II.

Batalla de Lugdunum

Artigo principal: Batalla de Lugdunum.

O século II rematou con outra loita pola sucesión imperial. O emperador Pertinax foi asasinado en 193, e catro xenerais volveron "loitaron pola púrpura". Dous dos rivais, Clodio Albino e Septimio Severo, inicialmente formaron unha alianza política. Albino foi un antigo legado de Britannia e comandaba lexións en Gran Bretaña e Galia. Septimio Severo comandou as lexións de Panonia, e dirixiunas con éxito contra Didio Juliano preto de Roma en 193, e derrotou a Pescennio Níxer no 194. Severo consolidou o seu poder en Roma e rompeu a súa alianza con Albino. O Senado apoiou a Severo e declarou a Albino inimigo público.

Clodio Albino estableceuse co seu exército preto de Lugdunum a principios do 195. Alí, el mesmo proclamouse Augusto e fixo plans para contrarrestar a Severo. Albino reabriu a ceca de Lugdunum, por primeira vez en máis dun século, emitindo moedas para celebrar a súa "clemencia", así como unha dedicada ao "Xenio de Lugdunum".^[19] A el uniuse un exército ao mando de Lucio Novio Rufus, o gobernador de Hispania Tarraconensis. Atacaron con éxito ás tropas alemás de Virius Lupus pero non puideron impedilas de apoiar a Severo.

Severo trouxo o seu exército de Italia e Alemaña a finais do 196. Os exércitos loitaron nun enfrontamento inicial e inconcluso en Tinurtium (Tournus), uns 60 km. ata o Saona desde Lugdunum. Albino retirouse coas súas forzas cara a Lugdunum.

O 19 de febreiro de 197, Severo volveu atacar a Clodio Albino ao noroeste da cidade. O exército de Albino foi derrotado na cruenta e decisiva Batalla de Lugdunum. Dión Casio describiu a 300.000 homes implicados na batalla, aínda que esta foi unha das batallas máis grandes das que se coñecen cos exércitos romanos involucrados, suponse que este número é unha esaxeración. Albino suicidouse nunha casa preto do Ródano, a súa cabeza foi enviada a Roma como advertencia aos seus partidarios. As súas cohortes derrotadas foron disoltas e as lexións vitoriosas castigaron aos de Lugdunum que apoiaran a Albino mediante desamortización, desterro ou execución. A cidade foi saqueada ou polo menos gravemente danada pola batalla. Legio I Minervia permaneceu acampada en Lugdunum de 198 a 211.

Decadencia de Lugdunum e do Imperio

Lugdunum
Tipo	cidade romana; colonia romana
Epónimo	Lugus
Localización
División administrativa	Gallia Lugdunensis
	45°46′N 4°49′L / 45.76, 4.82
Composto por	Teatro galorromano de Fourvière ; Odeón de Lión ; anfiteatro das Tres Galias
Características
Parte dun sitio do Patrimonio da Humanidade
Data	?
Identificador	832
Monumento histórico clasificado
	Teatro galorromano de Fourvière
Data	14 de decembro de 1935
Identificador	PA00117984
Monumento histórico clasificado
	Teatro galorromano de Fourvière
Data	23 de xullo de 1933
Identificador	PA00117984
Monumento histórico clasificado
	Teatro galorromano de Fourvière
Data	21 de maio de 1933
Identificador	PA00117984
Monumento histórico clasificado
	Teatro galorromano de Fourvière
Data	6 de outubro de 1905
Identificador	PA00117984
Monumento histórico clasificado
	Teatro galorromano de Fourvière
Data	5 de setembro de 1905
Identificador	PA00117984
	;
Monumento histórico clasificado
	Odeón de Lión
Data	14 de decembro de 1935
Identificador	PA00117984
Monumento histórico clasificado
	Odeón de Lión
Data	23 de xullo de 1933
Identificador	PA00117984
Monumento histórico clasificado
	Odeón de Lión
Data	21 de maio de 1933
Identificador	PA00117984
Monumento histórico clasificado
	Odeón de Lión
Data	6 de outubro de 1905
Identificador	PA00117984
Monumento histórico clasificado
	Odeón de Lión
Data	5 de setembro de 1905
Identificador	PA00117984
	;
Monumento histórico clasificado
	anfiteatro das Tres Galias
Data	27 de novembro de 1961
Identificador	PA00117781
Historia
Data de creación ou fundación	43 a. C.

Antoniniano golpeado por Floriano no ano 276 d.C. na reaberta ceca de Lugdunum.

A evidencia histórica e arqueolóxica indica que Lugdunum nunca se recuperou completamente da devastación desta batalla.

Cando as cecas comezaron a instalarse fóra de Roma despois do ano 260 d.C., existía unha ceca gala que puido estar localizada en Lugdunum, pero máis probablemente en Tréveris,^[20] que foi definitivamente a ceca do Imperio Galo. Aureliano trasladou a acuñación de Tréveris a Lugdunum no 274 d.C., foi a única ceca do imperio occidental.^[21]

Unha importante reorganización da administración imperial comezou a finais do século III durante o reinado de Diocleciano e completada unhas décadas máis tarde por Constantino reduciu aínda máis a importancia de Lugdunum. Esta reorganización normalizou o tamaño e o status das provincias, dividindo moitas das máis grandes. As novas provincias agrupáronse en distritos administrativos máis grandes. Lugdunum converteuse na capital dunha rexión moito máis pequena que contén só dúas cidades ademais de Lugdunum: Autun e Langres. O novo gobernador levaba o título de cónsul. A ceca foi mantida en Lugdunum, así como unha oficina de impostos administrativas e unha fábrica de roupa de la dirixida polo Estado.

Lugdunum xa non era a principal cidade e capital administrativa da Galia. Aínda que a cidade continuou, parece que houbo un cambio de poboación desde as alturas de Fourviere onde estaba situada a cidade romana orixinal ata o val do río debaixo. Outras evidencias suxiren que outras cidades superaron a Lugdunum como centros comerciais.

Aínda que o Imperio Romano de Occidente persistiu ata o ano 476 d.C., as rexións fronteirizas que se estenden ao longo do río Rin en Alemaña ata o río Danubio en Dacia volvéronse moito máis importantes desde o punto de vista militar e estratéxico. Cidades como Augusta Treverorum (Tréveris) eclipsaron a Lugdunum en importancia. O status das provincias occidentais diminuíu aínda máis cando Constantino fixo de Bizancio (máis tarde chamada Constantinopla despois da súa morte) a capital da parte oriental do Imperio.

A medida que o Imperio de Occidente se desintegraba no século V, Lugdunum converteuse na principal cidade do Reino dos borgoñóns no ano 443. A ceca de Lugdunum permaneceu en funcionamento baixo os novos gobernantes.^[22]

Notas

Referencias

↑ Gaffiot, Félix (1934). Dictionnaire illustré Latin-Français (en francés). Paris: Librairie Hachette. p. 926.
↑ Pinkster, Harm, ed. (2018). Woordenboek Latijn/Nederlands. (7th revised ed.). Amsterdam: Amsterdam University Press. ISBN 9789463720519.
↑ Lugdunum en Google Books..
↑ Lugdunum en Google Books..
↑ Lugdunum en Google Books..
↑ Lugdunum en Google Books..
↑ ^7,0 ^7,1 Cassius Dio, Historia romana, 46.50.4.
↑ Delattre, Charles (ed.), Pseudo-Plutarque. De fluviorum et montium nominibus et de iis quae in illis inveniuntur, Presses Univ. Septentrion, 2011, pp. 109–111 (en latín).
↑ Lugduno desiderato monte: dunum enim montem Lugduno: "Montaña desexada"; porque dunum é montaña" en Endlicher Glossary.
↑ Toorians, Lauran, "Endlicher’s Glossary, an attempt to write its history", in: García Alonso (Juan Luis) (ed.), Celtic and other languages in ancient Europe (2008), pp. 153–184.
↑ "Lugdunum est civitas Gallie quasi lucidum dunam, id est lucidus mons, dunam enim in Greco mons." en Andreas Hofeneder, Die Religion der Kelten in den antiken literarischen Zeugnissen: Sammlung, Übersetzung und Kommentierung, Volume 2, Austrian Academy of Sciences Press, 2008, pp. 571–572 (en alemán).
↑ Mathieu Poux, Hugues Savay-Guerraz, Lyon avant Lugdunum, Infolio éditions, 2003, p. 151 (en francés), ISBN 2-88474-106-2.
↑ Maddison, Angus (2007). Contours of the World Economy 1–2030 AD: Essays in Macro-Economic History. Oxford: Oxford University Press. p. 41. ISBN 9780191647581. .
↑ ^14,0 ^14,1 Duncan-Jones, Richard (1994). Money and government in the Roman empire. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 99–100. ISBN 978-0-521-44192-6.
↑ ^15,0 ^15,1 Wolters (2012). "The Julio-Claudians". En Metcalf, William E. The Oxford handbook of Greek and Roman coinage. Oxford: Oxford University Press. pp. 336–340. ISBN 978-0-19-530574-6.
↑ Epistulae ad Lucilium, 91.
↑ Carradice (2012). "The Flavians". En Metcalf, William E. The Oxford handbook of Greek and Roman coinage. Oxford: Oxford University Press. pp. 376–380. ISBN 978-0-19-530574-6.
↑ L'Express. No 3074 (en francés).
↑ Abdy (2012). "The Flavians". En Metcalf, William E. The Oxford handbook of Greek and Roman coinage. Oxford: Oxford University Press. p. 503. ISBN 978-0-19-530574-6.
↑ B=land (2012). "From Gordian III to the Gallic Empire (AD 238–274)". En Metcalf, William E. The Oxford handbook of Greek and Roman coinage. Oxford: Oxford University Press. pp. 526–530. ISBN 978-0-19-530574-6.
↑ Estiot (2012). "The Later Third Century". En Metcalf, William E. The Oxford handbook of Greek and Roman coinage. Oxford: Oxford University Press. pp. 550–551. ISBN 978-0-19-530574-6.
↑ Stahl (2012). "The Transformation of the West". En Metcalf, William E. The Oxford handbook of Greek and Roman coinage. Oxford: Oxford University Press. p. 649. ISBN 978-0-19-530574-6.

Véxase tamén

Ligazóns externas

[1] Gaffiot, Félix (1934). Dictionnaire illustré Latin-Français (en francés). Paris: Librairie Hachette. p. 926.

[2] Pinkster, Harm, ed. (2018). Woordenboek Latijn/Nederlands. (7th revised ed.). Amsterdam: Amsterdam University Press. ISBN 9789463720519.

[3] Lugdunum en Google Books..

[4] Lugdunum en Google Books..

[5] Lugdunum en Google Books..

[6] Lugdunum en Google Books..

[:0-7] 7,0 ^7,1 Cassius Dio, Historia romana, 46.50.4.

[8] Delattre, Charles (ed.), Pseudo-Plutarque. De fluviorum et montium nominibus et de iis quae in illis inveniuntur, Presses Univ. Septentrion, 2011, pp. 109–111 (en latín).

[9] Lugduno desiderato monte: dunum enim montem Lugduno: "Montaña desexada"; porque dunum é montaña" en Endlicher Glossary.

[10] Toorians, Lauran, "Endlicher’s Glossary, an attempt to write its history", in: García Alonso (Juan Luis) (ed.), Celtic and other languages in ancient Europe (2008), pp. 153–184.

[11] "Lugdunum est civitas Gallie quasi lucidum dunam, id est lucidus mons, dunam enim in Greco mons." en Andreas Hofeneder, Die Religion der Kelten in den antiken literarischen Zeugnissen: Sammlung, Übersetzung und Kommentierung, Volume 2, Austrian Academy of Sciences Press, 2008, pp. 571–572 (en alemán).

[12] Mathieu Poux, Hugues Savay-Guerraz, Lyon avant Lugdunum, Infolio éditions, 2003, p. 151 (en francés), ISBN 2-88474-106-2.

[maddy-13] Maddison, Angus (2007). Contours of the World Economy 1–2030 AD: Essays in Macro-Economic History. Oxford: Oxford University Press. p. 41. ISBN 9780191647581. .

[Cambridge_University_Press-14] 14,0 ^14,1 Duncan-Jones, Richard (1994). Money and government in the Roman empire. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 99–100. ISBN 978-0-521-44192-6.

[Oxford_University_Press-15] 15,0 ^15,1 Wolters (2012). "The Julio-Claudians". En Metcalf, William E. The Oxford handbook of Greek and Roman coinage. Oxford: Oxford University Press. pp. 336–340. ISBN 978-0-19-530574-6.

[16] Epistulae ad Lucilium, 91.

[17] Carradice (2012). "The Flavians". En Metcalf, William E. The Oxford handbook of Greek and Roman coinage. Oxford: Oxford University Press. pp. 376–380. ISBN 978-0-19-530574-6.

[18] L'Express. No 3074 (en francés).

[19] Abdy (2012). "The Flavians". En Metcalf, William E. The Oxford handbook of Greek and Roman coinage. Oxford: Oxford University Press. p. 503. ISBN 978-0-19-530574-6.

[20] B=land (2012). "From Gordian III to the Gallic Empire (AD 238–274)". En Metcalf, William E. The Oxford handbook of Greek and Roman coinage. Oxford: Oxford University Press. pp. 526–530. ISBN 978-0-19-530574-6.

[21] Estiot (2012). "The Later Third Century". En Metcalf, William E. The Oxford handbook of Greek and Roman coinage. Oxford: Oxford University Press. pp. 550–551. ISBN 978-0-19-530574-6.

[22] Stahl (2012). "The Transformation of the West". En Metcalf, William E. The Oxford handbook of Greek and Roman coinage. Oxford: Oxford University Press. p. 649. ISBN 978-0-19-530574-6.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]