Manuel Godoy
Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. (Desde xullo de 2015.) |
Manuel de Godoy y Álvarez de Faria Ríos Zarosa, nado en Badaxoz o 12 de maio de 1767 e finado en París o 4 de outubro de 1851, foi un fidalgo e político español, ennobrecido e favorito real. Primeiro Ministro ou Ministro Universal durante o reinado de Carlos IV e recoñecido como Príncipe da Paz polos seus supostos grandes dotes para negociar. Foi Duque de Alcudia e de Sueca.
Traxectoria
editarNaceu na rúa de Santa Lucía de Badaxoz, fillo de José de Godoy, cuxa familia procedía de Castuera, e dona María Antonia Álvarez de Faria, de orixe portuguesa. Ambos eran da nobreza, pero de facenda mediana e na súa maior parte herdada.
José de Godoy, coronel do exército, preocupouse canto puido da instrución dos seus fillos no aspecto intelectual e na educación física, por medio da práctica da equitación ou a esgrima; indispensable para que puidesen seguir con éxito a carreira militar. Logo de acabar os estudos elementais, Godoy adquiriu coñecementos de matemáticas, humanidades e filosofía.
En 1784 chegou á Corte e foi admitido por Carlos III na Garda de Corps, onde servía o seu irmán máis vello Luís. Estudou francés e italiano cos irmáns Joubert aos que manifestaba deber moito, así como ao seu confesor.
A rápida ascensión de Godoy
editarO 15 de novembro de 1792, oito anos logo do seu ingreso na Garda de Corps, Manuel Godoy foi elevado ao cargo de primeiro secretario de Estado ou do Despacho, é dicir, Primeiro Ministro ou Ministro Universal, polo novo soberano Carlos IV, quen dende que subiu ao trono en 1788 non cesara de enchelo de honores: cadete, axudante xeral da Garda de Corps, brigadier, mariscal de campo e sarxento maior da Garda.
Xa primeiro ministro, o 25 de maio de 1793, Godoy asinou en Aranjuez o convenio provisional de alianza defensiva contra Gran Bretaña cos títulos de duque de Alcudia, grande de España de primeira clase, rexedor perpetuo da cidade de Santiago de Compostela, cabaleiro do Vélaro de Ouro, gran Cruz da Orde de Carlos III, comendador de Valencia do Ventoso, conselleiro de Estado, primeiro secretario, secretario da raíña, superintendente xeral de Correos e Camiños, xentilhome de cámara con exercicio, Capitán xeneral dos Reais Exércitos, inspector e sarxento maior do Real Corpo de Garda de Corps.
A todos estes honores os reis engadíranlle o de Príncipe da Paz con motivo de asinarse a paz de Basilea o 22 de xullo de 1796. Máis tarde, Godoy foi nomeado ademais como señor de Soto de Roma e do Estado de Albalá; rexedor perpetuo da vila de Madrid e das cidades de Cádiz, Málaga e Écija; vinte e catro da de Sevilla; cabaleiro gran cruz da Orde de Cristo e da relixión de San Juan; protector da Real Academia de Nobres Artes e dos Reais Institutos de Historia Natural, Xardín Botánico, Laboratorio Químico e Observatorio.
En 1801 foi nomeado xeneralísimo, título nunca usado antes en España. Finalmente, en 1807, preto xa da súa caída, Carlos IV concedeulle os cargos de almirante, con tratamento de alteza serenísima, e de presidente do Consello de Estado.
Motivos da súa rápida ascensión
editar- Un sector atribúe este ascenso á paixón que a raíña María Luísa sentiu por tan aposto garda: alto, rexo, pelo louro, faciana branca, ollos azuis... Así nolo describen os que o coñeceron e se percibe no retrato de Goya. Beleza e intelixencia foron as virtudes que a soberana apreciou no seu protexido, e a idea que chegou a forxarse do talento político de Godoy logrou infundirlla tamén ao seu home. A súa suposta aventura coa raíña contribuíu ao desprestixio da monarquía, como demostran estas coplas que circulaban naquela época:
- O meu posto de Almirante
- deumo Luisa Tonante,
- Ajipedobes douna,
- considerade onde estou.
- [...]Teño con ela un enredo,
- son eu máis que Mazarredo.
- [...]E sendo eu o que goberna
- todo vai pola entrepierna
- Outro sector de xente, pese a que recoñecen a aventura da raíña con Godoy, considérana nun papel secundario. Opinan que a rápida ascensión de Godoy foi impulsada polas repercusións que a revolución francesa e o seu xiro cada vez máis radical tiveron na península. Ante os acontecementos que obrigaron a renunciar ao trono a Lois XVI, o ministro Floridablanca adoptou unha actitude vacilante, sen atreverse a intervir, á vez que intentou manter a salvo o país da ideoloxía revolucionaria (1789 - 1791). Fracasada esta política Aranda tomou o poder, pero debido á súa ideoloxía ilustrada, non soubo mellorar a delicada situación da monarquía de Carlos IV, nin a do rei francés, na cal xa se proclamara unha república. Ante estes acontecementos o rei nomeou a Godoy para gobernar, un home libre de influencias e relacións con Floridablanca ou co partido aragonés de Aranda.
Nas súas Memorias o favorito protesta contra os que atribuíron ao galanteo e ás tonadas as preferencias que por el tiveron os reis: "Na miña vida entendín de guitarra, nin de cantar, nin podía acudir a esas habilidades, que non tiña, para sosterme na corte. Eu direi poucas cousas sobre isto, e observarei o decoro que require a súa memoria, como convén entre españois." Non pode negarse nobreza de intención en devanditas palabras.
Con todo, a repugnancia dos españois polo intruso foi grande: así o testemuña o Abade Muriel segundo o sentir xeral da época; non pola mocidade de Godoy, pois un mozo podía gobernar ben, e en Inglaterra tiñan o exemplo de Pitt, senón pola forma en que chegara ao cargo.
Pola súa banda, Carles, membro da embaixada francesa en Madrid, explica que a rápida ascensión daquel "aventureiro" era causa de murmuración de tódalas clases sociais e que a falta de modestia da "raíña lasciva", quen enriquecía ao seu favorito a expensas do tesouro público, escandalizaba a todos.
En 1908 Juan Pérez de Guzmán intentou por primeira vez a vindicación da desprestixiada María Luísa. O marqués de Villaurrutia fere de novo á soberana na súa obra A raíña María Luisa, esposa de Carlos IV, mentres que o mexicano Carlos Pereyra na súa edición das Cartas confidenciais da Raíña María Luísa e de don Manuel Godoy considerou calumnioso todo o referente á ilustre dama e someteuno a aguda crítica.
Na última edición das Memorias do Príncipe da Paz o doutor Carlos Seco ofrece quizais unha das versións máis desapaixonadas e completas da orixe da privanza do favorito. Admite a posibilidade de amores con María Luisa, pero lles dá unha importancia secundaria. A orixe do fervor de ambos os soberanos -non da raíña soa- habería que atopala na procura, cando eran príncipes de Asturias, de alguén que llelo debese todo a eles para contrapolo aos omnipotentes ministros de Carlos III, con quen non simpatizaban.
Primeiro Ministerio (1792-1798)
editarA guerra con Francia e a paz de Basilea
editar
O 21 de xaneiro de 1793, Lois XVI morría na guillotina. Tras algúns intentos inútiles co fin de deter a execución, Godoy provocou o conflito para castigar o magnicidio e a Convención abriu as hostilidades. A Guerra da Convención foi nun principio favorable para España. O xeneral Ricardos chegou ata Perpiñán, pero a organización da defensa por parte francesa freou o pulo inicial. En decembro de 1794, españois e ingleses aliados levantaron o asedio de Toulon, praza que fora recuperada polos republicanos.
A contraofensiva francesa arrefriou os ánimos dos españois que foran á contenda na defensa da relixión e da monarquía. Godoy gañou a partida a Aranda, partidario do cesamento da loita, polo que foi desterrado. A morte do xeneral Ricardos e a invasión de Cataluña, Navarra e País Vasco por parte republicana, así como a adecuada réplica española, estabilizaron as frontes.
Ante o cansazo de ambos os contendentes, chegouse á paz de Basilea ( 22 de xullo de 1795), na cal España cedeu a Francia a súa parte da illa de Santo Domingo a cambio da retirada francesa dos territorios peninsulares conquistados.
Godoy apresurouse a recoller o premio do cesamento de hostilidades e foi investido polo seu soberano como Príncipe da Paz, ademais de recibir catro grandezas de España, sete grandes cruces de Carlos III, dez bandeiras de María Luisa, e outros moitos premios.
Alianza co Directorio e guerra con Inglaterra
editarEntón Godoy esqueceu a inimizade con Francia e aliouse con ela mediante o primeiro Tratado de San Idelfonso o 18 de agosto de 1796. O favorito temeu que o rearmamento inglés se empregase contra os territorios hispanos de ultramar, debido ao desgusto británico ao asinar en Madrid a paz de Basilea, sen unha previa consulta ao seu anterior aliado. Ademais Carlos IV e María Luisa necesitaban o apoio francés ante o futuro do ducado de Parma, xa que a súa filla Mará Luisa, estaba casada co herdeiro daquel territorio.
Finalmente, Godoy palpaba a hostilidade crecente cara á súa persoa e ao temer a caída, como se manifestou pola fracasada conspiración de Malaspina, pensou que ao aliarse co Directorio acalaría os últimos devaneos republicanistas suscitados en España, o que lle atraería, aínda máis se cabe, o agradecemento dos seus augustos señores.
Aínda que a derrota da escuadra española xunto ao cabo de San Vicente (14 de febreiro de 1797) e a conquista inglesa da illa Trinidad foi compensada pola defensa de Cádiz, Porto Rico e Tenerife, as intrigas contra o favorito, atizadas polo propio Directorio, que abriu negociacións de paz con Inglaterra sen contar con España, deron o seu froito, e Godoy tivo que retirarse como primeiro secretario de Despacho (28 de marzo de 1798).
Política en España
editarNamentres, Godoy retomou as políticas reformistas, aínda que sen poder maquillar o seu desprestixio. Reduciu os monopolios gremiais, apoiou a lei agraria, suprimiu algúns impostos, liberalizou os prezos das manufacturas e ata en 1797 reuniu un goberno integrado polo máis granado da Ilustración española, a maioría dos cales xa desempeñara postos relevantes con Carlos III. Gaspar Melchor de Jovellanos converteuse en Secretario de Xustiza. Francisco de Saavedra fíxose cargo da Facenda. Francisco de Cabarrús, un dos creadores do Banco de San Carlos, foi enviado como embaixador a París. O escritor Juan Meléndez Valdés e Mariano Luís de Urquijo ocuparon tamén postos importantes. Non é máis ca un episodio da tremenda fractura ideolóxica que a revolución francesa e as guerras napoleónicas producirían na sociedade española.
Segundo Ministerio
editarNa caída de Godoy interviñeran algúns ministros que el incorporara ao seu Consello para conferirlle certo ton liberal, así Saavedra e Jovellanos os cales quedaron como homes fortes dos destinos do país, pero non tardaron en ser relevados por motivos de saúde.
En 1801, Godoy desfíxose dos seus rivais e, aínda que o cargo de primeiro secretario o ocupou o seu curmán político Pedro Cevallos, volveu ser de novo a figura preeminente do goberno.
Napoleón, primeiro cónsul de Francia ofreceu á duquesa de Parma, filla Carlos IV, o novo reino de Etruria como propiedade da familia real española (2º Tratado de San Ildefonso, outubro de 1800); a cambio, España prometía a Luisiana a Francia e debía unir o destino da súa frota ao da francesa, así como abrir as hostilidades con Portugal para obrigarlle a renunciar á alianza inglesa. A duración desta guerra - denominada Guerra das Laranxas, polo ramo de devandita froita que ofreceu Godoy, investido como xeneralísimo, á raíña - foi breve (20 de maio - 6 de xuño de 1801). Portugal pediu a paz, cedeu a España a praza de Olivença e comprometeuse a pechar os portos aos ingleses.
Aínda que o resultado non satisfixo a Napoleón, necesitado dunha tregua, asinou a Paz de Amiens con Inglaterra (1802), pola que España recobrou Menorca, perdida durante a contenda, e cedeu a illa Trinidad aos británicos. Por parte, o Príncipe da Paz ratificaba o tratado de San Ildefonso de 1800.
Co pretexto de que Godoy favorecía aos ingleses. Napoleón obrigaba a España con ameazas a executar os seus designios. Así arrincou primeiro a Carlos IV un convenio de neutralidade e despois unha nova alianza (1805), que trouxo a derrota da frota franco-española en Trafalgar (21 de outubro de 1805) a mans británicas. Entón Godoy deuse conta de que a súa privanza tocaba á súa fin. En torno ao príncipe herdeiro Fernando agrupáronse os descontentos coa política do favorito, quen, ao temer pola súa sorte e a de Carlos IV, creu que, polo momento, o mellor era unirse máis estreitamente ao emperador francés.
Napoleón desprezaba a Godoy como home e como ministro, pero fomentou aqueles receos e ambicións para os seus fins. Entre 1805 e 1806, Godoy propúxolle entrar nunha repartición de Portugal e que lle concedese unha das porcións. Ao parecer ata concibiu cambiar a orde de sucesión ao trono español para eliminar ao príncipe herdeiro Fernando ou exercer el a rexencia. No inverno de 1806, o emperador concedeu o reino de Nápoles ao seu irmán Xosé tras expulsar a Fernando IV de Borbón, irmán do soberano español e pai de María Antonia, casada co príncipe de Asturias. Lograr a aprobación de Carlos IV non fora fácil sen contar coa animadversión de Godoy ao príncipe.
Napoleón na cúspide da súa gloria desoiu as pretensións do favorito e esixiu en cambio homes, diñeiro, a adhesión de España ao bloqueo continental contra Inglaterra, así como o porto de Pasajes ou as Baleares para o rei destronado de Nápoles. Godoy deuse conta entón das verdadeiras intencións do emperador e pretendeu afastarse da súa órbita, pois ata pensou en aliarse cos seus inimigos (Cuarta Coalición), pero a vitoria francesa de Jena obrigouno a disimular.
O Príncipe da Paz pregouse entón ás exorbitantes esixencias napoleónicas, mentres o francés finxiu crer na sinceridade de Godoy e aliouse cos partidarios do príncipe Fernando. España adheriuse ao bloqueo continental (19 de febreiro de 1807 e outorgou a Napoleón o seu concurso militar. Pero como era preciso que Portugal entrase tamén no bloqueo e o rexente do reino se opuña, o emperador francés preparou con Esquerdo, axente secreto de Godoy, o tratado de Fontainebleau (27 de outubro de 1807). Polo que Portugal se dividiría en tres partes: a do norte, para compensar aos destronados reis de Etruria, a do centro, para cambiala por Xibraltar e demais colonias arrebatadas polos ingleses, e a do sur, para Godoy, como príncipe dos Algarves. Carlos IV, a quen Napoleón garantía a posesión dos seus estados de Europa, tomaría o título de emperador das Américas. Un exército francés entraría en España camiño de Portugal, ao que seguiría outro español. Cando Godoy descubriu que nos cálculos napoleónicos, ademais de someter a Portugal, se achaba o de ocupar a propia España, xa non tería remedio.
Motín de Aranjuez: a caída de Godoy
editarPouco antes da ratificación do tratado, tropas francesas franquearon os Pireneos co beneplácito de Godoy, que confiaba no pactado, e do príncipe Fernando, que aproximado a Napoleón para facer caer o favorito, intentara, sen conseguilo, emparentar co emperador, ao enviuvar a princesa María Antonia. Pero Godoy descubriu os plans do partido fernandista para derrocar a Carlos IV. No proceso de El Escorial (outubro de 1807 - xaneiro de 1808) o príncipe de Asturias, ao ser perdoado, contribuíu a que o desprestixio de Godoy fose en aumento.
As tropas franco-españolas apoderáronse de Portugal, mentres as principais prazas de España eran gornecidas por tropas do emperador. Entón Napoleón esixiu un camiño militar ata Portugal ou a liña do río Ebro como fronteira con Francia. Os reis desde Aranjuez decidiron partir cara a América. O pobo alarmouse, e aínda que se fixou unha proclama na que se declaraba falsa a proxectada viaxe, fixo culpable a Godoy da desgraciada política levada ata entón.
A noite do 17 de marzo de 1808, o vulgo asaltou o palacete do favorito, que foi destituído dos seus cargos e honores e encerrado no castelo de Villaviciosa de Odón (Madrid) por orde do príncipe Fernando e que a duras penas salvou a vida grazas á intervención de Murat, quen o conduciu a Bayona, onde se viu por primeira vez directamente con Napoleón. Alí atopouse tamén cos seus señores e co seu inimigo Fernando; nin pai nin fillo eran xa reis por facer cesión dos seus dereitos á coroa española á dinastía Bonaparte (Abdicacións de Bayona).
Desterro e morte
editar
Ao acabar a Guerra da Independencia, Fernando VII regresou a Madrid o 14 de abril de 1814. O 1 de outubro de 1814, Carlos IV abdicou novamente no seu fillo Fernando VII, a cambio de oito millóns de reais. Os monarcas instaláronse definitivamente no exilio e residiron na corte papal, en Roma. Fernando VII tamén conseguiu que Manuel de Godoy fose desterrado a Pesaro (Italia).
No exilio, a fidelidade de Godoy aos seus antigos soberanos é digna de encomio. A súa esposa, María Teresa de Borbón e Vallabriga, Condesas de Chinchón, curmá de Carlos IV, con quen casou en 1797), abandonouno, cansada xa da súa constante infidelidade con Pepita Tudó, á que Godoy conferira os títulos de condesas de Castillofiel e vizcondesa de Rocafuerte co fin de que pasasen aos seus dous fillos bastardos que tivera con ela.
Godoy acompañou a Carlos IV e María Luisa a Compiégne e Marsella. En 1812 instalouse con eles en Roma, onde morreron os reis (1819). Fernando VII, xa rei de España, perseguiuno constantemente. Obrigouno a renunciar ao título de Príncipe da Paz e ao principado de Bassano, concedido polo papa. Pouco antes, morreu a súa esposa lexítima e Godoy apresurouse a regularizar a súa unión con Pepita Tudó, aínda que finalmente esta tamén optou por deixarlo.
Instalado en París en 1832, Lois Filipe de Orleáns concedeulle unha modesta pensión, coa que puido dedicarse a escribir as súas Memorias, traducidas ao francés polo coronel Esménard e publicadas en París entre 1836 e 1838 e logo en Madrid en versión española.
Dous decretos de 1844 e 1847 de Isabel II devolveron a Godoy todos os seus bens (aínda que foron retidos ata logo da súa morte), títulos e honores, salvo os de Príncipe da Paz, xeneralísimo e grande almirante. Con oitenta anos, Godoy puido por fin volver á patria, pero non se decidiu. En París asistiu ás xornadas revolucionarias de xuño de 1848 e á exaltación ao poder de Napoleón III.
O 4 de outubro de 1851, faleceu sen que a súa desaparición apenas interesase nin en Francia nin en España. Foi enterrado nunha modesta sepultura do cemiterio do Pére Lachaise. Da condesa de Chinchón sobreviviríalle unha filla, Carlota Luísa, herdeira do condado e duquesa de Sueca, que casaría con Camilo Ruspoli.
Valoración
editarA historia ensañouse con Godoy, en especial pola orixe do seu rápido ascenso social. Foi o último dos validos do antigo réxime, cun poder superior a un Lerma ou a un Olivares, xa que conseguiu ser equiparado á realeza: os seus criados vestiron igual que os do monarca, Carlos IV visitábao na súa casa e axudábao a vestirse[Cómpre referencia], uniuse en matrimonio cunha infanta de Borbón etc.
O resultado da súa política exterior foi catastrófico ao ser desbordados os seus escasos dotes polos acontecementos revolucionarios e pola chegada de Napoleón.
No aspecto ideolóxico a súa actuación foi vacilante, pois, aínda que favoreceu o regalismo e o enciclopedismo e mantivo baixo control á Inquisición, ás veces valeuse dela para os seus fins e autorizou a volta dos xesuítas.
O seu labor cultural resultou, pola contra, encomiable. En 1793 fundou a primeira escola de veterinaria e dous anos despois, unha escola superior de medicina en Madrid. Creou o corpo de Enxeñeiros Cosmógrafos, o Depósito Hidrográfico, o Observatorio Astronómico, a Escola de Xordomudos etc.
Foi tamén un gran mecenas: protexeu a Goya, Meléndez Valdés, Moratín etc.
Véxase tamén
editarWikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Manuel Godoy  |