Roma antiga

Reis de Roma
Rómulo	-753 --716
Numa Pompilio	-715--674
Tulio Hostilio	-673--642
Anco Marcio	-642--617
Tarquinio Prisco	-616--579
Servio Tulio	-578--535
Tarquinio o Soberbio	-535--510

Roma antiga
Localización
	41°53′N 12°29′L / 41.89, 12.48
Capital	Roma
Poboación
Poboación	50.000.000 (século II)
Xeografía
Parte de	civilización romana
Comparte fronteira con	Persia
Datos históricos
Creación	d. 753 a. C.
Disolución	476
Sucedido por	Historia medieval do Imperio Romano
Día festivo	Saturnais (17 de decembro)

A Roma antiga, en orixe unha cidade-estado, deu nome ao estado máis extenso da antigüidade europea, comezando coa República Romana para despois formar o Imperio Romano.

Historia

Animación mostrando a expansión de Roma desde os inicios até a caída do Imperio Romano (510 a. C. ao 530 d. C.). República Romana Imperio Romano Imperio Romano de Occidente Imperio Romano de Oriente

Comeza coa fundación de Roma (no século VIII a. C.) e pode dividirse en tres etapas: a Monarquía, a República e o Imperio. A fundación de Roma está envolta nunha morea de lendas, que a arqueoloxía só pode corroborar en parte. Parece que o primeiro núcleo de poboación foi a aldea de Alba Longa e Roma foi unha extensión da mesma, e que os sete outeiros foron poboados por dous pobos diferentes, os sabinos e os latinos, pero o poboamento final dos outeiros non chegou ata o século VI a. C.

Monarquía

Artigo principal: Monarquía romana.

Imaxe da loba romana que segundo a tradición deu de mamar os xemelgos Rómulo e Remo.

Segundo a tradición, ao primeiro rei, Rómulo, sucedérono Numa Pompilio, Tulio Hostilio (vencedor en Alba), Anco Marcio, e os reis etruscos Tarquinio o vello, Servio Tulio e Tarquinio o Soberbio. O derrocamento deste último polos nobres romanos no ano -509 inicia a República.

O suposto reinado de Rómulo é moi pouco verosímil, pero Numa Pompilio, é considerado o organizador da relixión oficial. Con Tulio Hostilio, chega a destrución de Alba Longa, á que Roma estaba sometida e foi tamén o primeiro lexislador do seu pobo. Coa expansión etrusca, chega a conquista deste pobo, e os seus reis deixaron importantes obras públicas na cidade, como o desecamento do pantano, onde máis tarde se construíu o Foro, que chegaría a ser o núcleo da vida pública da cidade e arredor do cal se organizaría o desenvolvemento urbanístico da cidade. A drenaxe do pantano fíxose a través da Cloaca Maxima, que xa quedaría dende entón como o eixo do sistema de sumidoiros. Os etruscos introduciron o alfabeto escrito, animando o comercio e a actividade económica en xeral. Co rei Servio Tulio, tivo Roma a súa primeira Constitución.

Seguramente a institución romana mais antiga sexa a gens unha unidade social baseada nun antepasado común. E posíbel que se formase pola unión de varias familias establecida nunha mesma veciñanza, que se reunían para tomar decisións que os afectaban colectivamente e celebraban os seus ritos relixiosos e fúnebres particulares e pechados aos estraños. Os membros da gens ou gentiles poderían ter clientes, isto é, persoas adscritas á gens pero alleas a ela, que lles prestaban servizo a cambio de protección. Máis tarde, coa promulgación da lei das Doce Táboas, as obrigacións mutuas quedaron fixadas e outorgaron ao cliente o dereito a recibir axuda en materia xudicial por exemplo, pero debía prestar apoio á gens de carácter militar, político e mesmo de diñeiro. Nesa época arcaica adoitaban ser campesiños que se adscribían á terra que traballaban cos conseguintes dereitos e obrigas. Dentro da gens foi gañando peso e autonomía a familia. Esta estaba sometida por enteiro ao paterfamilias que gobernaba aos seus fillos e escravos e era o titular dos bens. A familia era patrilineal, e no caso de que non houbese descendencia, as funcións do pai pasaban á rama colateral.

Outra agrupación importante foi a Curia, que proviña da antiga organización tribal das primitivas aldeas e era o terceiro nivel de encadramento social do individuo na Roma arcaica, xa que correspondía máis ou menos a sacerdotes, guerreiros e produtores. O nome de cada Curia vén do sitio onde se reunían, pero, co paso do tempo, estas reunións celebráronse no Palatino. Nun principio a Curia tiña un propósito relixioso á fronte se colocou un curio máximo. Outra funciono da Curia foi o recrutamento de infantes, xa que debía proporcionar unha centuria en caso dalgún conflito bélico.

Patricios e plebeos

Parece que nun primeiro intre, non habería antagonismo entre as dúas clases. A distinción viña máis ben da súa orixe: os patricios serían os descendentes dos pobos latinos establecidos en Roma, que se impuxeran aos autóctonos. Quizais os sabinos e os descendentes autóctonos serían a plebe. A estrutura social e impermeábel das gentes tería impedido ou dificultado as mesturas entre eles. Nos derradeiros tempos da monarquía, as diferenzas serían económicas, xa que o patriciado estaba maiormente dedicado á gandería, mentres que os membros da plebe eran agricultores e man de obra inmigrada.

En calquera caso, co paso dos séculos, os patricios iríanse constituíndo en clase, procurando acaparar os privilexios. Este acaparamento foi consagrado ao facerse co poder e proclamar a república.

Precisamente o nome de patricios vén de pater 'pai', cando uns senadores, representantes de determinadas gentes, reclamaron o carácter hereditario do seu cargo e o remataron obténdoo.

O rei e o Senado

A monarquía latina non era absoluta nin se herdaba. Non se sabe moi ben cales eran os criterios para nomear o rei, pero todo parece indicar que se fiaban dos augurios. Os poderes rexios estaban moi limitados polo Senado. En materia relixiosa, o rei desempeñaba o cargo de summus pontifex (o que tende as pontes entre os homes e os deuses). Outra competencia tamén era a fixación do calendario, ao que se procedía na época das kalendas. Na xuntanza do pobo comunicábaselles entón cales eran os días fastos e cales os nefastos, que se establecían tamén mediante augurios, e cando conviña entón convocar xuntanzas, cando administrar a xustiza.

Esta derradeira función corría a cargo do rei, aínda que dadas as atribucións do pater familias no ámbito da súa competencia, o rei viña a ser como un arbitro, sobre todo cando habería problemas entre dúas gentes. Parece que esta función xudicial ou arbitral estaba conectada coas súas funcións relixiosas.

En materia política tamén desempeñaría unha función unificadora e de mantemento da cohesión social. Foi o Senado co que compartiu o poder e fiscalizou a actuación deste. Seguramente a orixe do Senado hai que buscala na necesidade das primitivas aldeas había pouco unificadas de dispoñeren dunha Asemblea de orde superior na que estivesen representados os patres familias. Sabemos que inicialmente o constituían cen membros, cantidade que se triplicou durante a monarquía etrusca. Os poderes do Senado nesta fase non están claros, e pola mesma razón non están tampouco os do rei, é case seguro que compartían o exercicio da autoridade.

República

Artigo principal: República Romana.

Na república, as atribucións do rei pasan a ser exercidas por dous cónsules durante un ano que poden, con permiso do Senado, designar un ditador con poderes case ilimitados pero temporais (seis meses). Co cambio de réxime comezan as largas loitas entre dúas clases sociais: os patricios e os plebeos, ao redor do ano 300 a. C. os patricios tiveron que ceder e os plebeos alcanzaron a igualdade legal (máis aparente que real). A causa disto foi a situación exterior de Roma, que ata o ano 202 a. C. estivo implicada sucesivamente en guerras contra os etruscos, os latinos, os volscos, os ecuos e os samnitas (guerras samnitas). Ao final destas guerras, Roma gobernaba toda Italia, e estendíase alén do Mediterráneo coa conquista de Taranto (272 a. C.) e, seguindo coa súa política de expansión enfróntase a Cartago nas guerras púnicas. Tras a derrota destes no ano 146 a. C., Roma pasa a controlar o norte de África. Nese mesmo ano Corinto foi arrasada e Macedonia conquistada, así Roma tiña o control das dúas beiras do Mediterráneo e emprendeu a conquista da Península Ibérica e das Galias.

Tras estas conquistas tivo lugar un intento de reforma agraria por parte dos irmáns Graco que trataba de mellorar a situación da plebe, cada día máis miserábel e numerosa, pero a tentativa fracasou e a nobreza seguiu conservando a súa superioridade. A guerra de Numidia fixo que Mario destacase pola captura do rei Iugurta no 105 a. C., comeza así unha crise social debida á rivalidade entre Mario (apoiado polas clases populares) e Sila (apoiado pola aristocracia), na que este último vence e se proclama ditador sen límite temporal (82 a. C.). No ano 60 a. C., tras a abdicación de Sila, Pompeio toma o poder e forma un triunvirato con Xulio César e Craso. A loita polo poder desencadeou unha guerra civil que deixou a César como ditador ata o seu asasinato en marzo do 44 a. C., a súa morte levou a unha guerra civil entre Marco Antonio e Octavio Augusto.

Imperio

Artigo principal: Imperio Romano.

Mapa da expansión romana durante o mandato do emperador Traxano.

Tras a derrota de Marco Antonio no ano 27 a. C., o senado concédelle a Octavio o título sacrosanto de augusto, converténdose así no primeiro emperador e inaugurando a dinastía Xulio-Claudia; certo que Octavio non aboliu legalmente a República e compartía o poder co Senado, pero, na realidade, era el quen tomaba as decisións. O Imperio estableceu novas estruturas económicas, políticas e relixiosas para administrar un territorio cada vez máis grande. Octavio adoptou ao seu fillastro Tiberio ao que seguiron varias dinastías de emperadores.

Baixo o mando de Constantino I, no século IV, o cristianismo converteuse na relixión preponderante do Imperio. O emperador Xuliano o Apóstata tentou volver ao paganismo, pero con Teodosio I o cristianismo asentouse definitivamente nun Imperio que á súa morte, de feito, xa estaba invadido polos bárbaros e se desmembrou. Finalmente, no ano 476 Roma caeu nas mans dos visigodos ao mando de Alarico, só sobreviviu o Imperio Romano de Oriente, ata que en 1453 os turcos tomaron Constantinopla.

Emperadores romanos

Octavio Augusto 27 a.C. - 14 d.C.
Tiberio 14 - 37
Calígula 37 - 41
Claudio 41 - 54
Nerón 54 - 68
Galba 68 - 69
Otón 69
Vitelio 69
Vespasiano 69 - 79
Tito 79 - 81
Domiciano 81 - 96
Nerva 96 - 98
Traxano 98 - 117
Adriano 117- 138
Antonino Pío 138 - 161
Marco Aurelio 161 - 180
Cómodo 180 - 192
Pertinax 193
Didio Xuliano 193
Septimio Severo 193 - 211
Xeta 211 - 212
Caracalla 211 - 217
Macrino 217 - 218
Heliogábalo 218 - 222
Alexandre Severo 222 - 235
Maximino Tracio 235 - 238
Gordiano I 238
Gordiano II 238
Pupieno 238
Balbino 238
Gordiano III 238 - 244
Filipo o Árabe 244 - 249
Decio 249 - 251
Treboniano Galo 251 - 253
Emiliano 253
Valeriano 253 - 260
Galieno 253 - 268
Póstumo 260 - 268
Leliano 268
Mario 268
Victorino 268 - 270
Tétrico 270 - 274
Claudio II o Gótico 268 - 270
Aureliano 270 - 275
Tácito 275 - 276
Probo 276 - 282
Caro 282 - 285
Diocleciano 284 - 305
Maximiano 286 - 305
Constancio I Cloro 305 - 306
Galerio 305 - 311
Flavio Severo 306 - 307
Maxencio 306 - 312
Maximino Daia 308 - 313
Constantino o Grande 307 - 337
Licinio 308 - 323 (abdica)
Constantino II 337 - 340
Constante 337 - 350
Constancio II 337 - 361
Magnencio 350 - 353
Xuliano o Apóstata 360 - 363
Xoviano 363 - 364
Valentiniano I 364 - 375
Valente 364 - 378
Graciano 367 - 378
Valentiniano II 375 - 392
Teodosio I 379 - 395
Honorio 395 - 423
Xoán 423 - 425
Valentiniano III 425 - 455
Petronio Máximo 455
Avito 455 - 456
Maioriano 457 - 461
Libio Severo 461 - 465
Antemio 467 - 472
Anicio Olibrio 472
Glicerio 473 - 474
Xulio Nepote 474 - 475
Rómulo Augústulo 475 - 476

Sociedade

A vida romana propiamente dita tiña lugar nas cidades xa que este era o único modo civilizado de vida para os romanos, que asociaban a vida do campo cos pobos bárbaros, se ben é certo que os romanos ricos gozaban da natureza e gustáballes ter grandes vilas lonxe da cidade aínda que a estancia no campo podía resultar moi perigosa pois eran comúns os grupos de bandidos.

Clases sociais

A sociedade romana é ante todo unha sociedade con profundas divisións de clases, os cidadáns romanos dividíanse en patricios (pertencentes á nobreza) e plebeos (o resto do pobo). No ano 450 a.C, tras anos de loitas civís (e mesmo unha secesión da plebe) promúlgase a Lei das XII táboas, coa que os plebeos alcanzaron a igualdade legal, pero esta igualdade era máis aparente que real; os patricios tiñan o poder económico, o poder político (a pesar de os plebeos tamén teren representantes no senado, eran os patricios quen ocupaban os cargos políticos), relixioso e xudicial. A sociedade romana era unha sociedade pensada para acentuar as diferenzas entre as clases sociais, porque os patricios eran tamén os únicos en ter acceso á cultura. De todos modos, tanto os patricios como os plebeos estaban por riba do resto dos habitantes das provincias do Imperio, xa que posuían a categoría de cidadáns romanos, que lles outorgaba privilexios legais e tributarios, ademais do dereito ao voto. Co edicto de Caracalla (ou Cosntitutio Antoniana), promulgado no ano 212, todos os habitantes do Imperio foron declarados cidadáns romanos.

Os únicos que practicamente non melloraron a súa condición durante os 1000 anos de civilización romana foron os escravos, que non eran máis que simples obxectos, que realizaban o traballo manual, se ben é certo que algúns escravos realizaban labores intelectuais (os helenísticos) e nalgúns casos mantiñan relacións de amizade co señor (dominus) ou a señora (domina), que podían terlles agarimo ou mesmo permitirlles comprar a súa liberdade. Os escravos liberados chamábanse libertos e ocupaban unha posición moi baixa na escala social (carecían practicamente de dereitos), ademais moitos deles seguían mantendo relacións de fidelidade cos antigos donos. No século VI, o emperador Xustiniano I deu a cidadanía romana aos libertos.

A familia

A familia estaba baixo o mando do pai que tiña poder absoluto sobre a súa esposa e fillos (pater familias). Os fillos só se libraban da potestade do pai cando este finaba ou, no caso das mulleres, cando casaban (e pasaban a estaren baixo o mando do seu home). Ademais, os fillos tiñan que ser recoñecidos polo pai cando nacían, e se non eran abandonados, ou incluso o pai podía mandar matalos. Respecto ao matrimonio hai que aclarar que o concepto que tiñan os romanos del era moi diferente ao actual, para os romanos o matrimonio non se baseaba no amor senón que era unha mera cuestión reprodutiva. Así, eran frecuentes os divorcios que se levaban a cabo mediante a simple presentación dunha carta. Aínda así, hai que apuntar que a pesar de que o seu papel na sociedade era moi escaso, as mulleres eran respectadas.

Relixión

Por estraño que pareza, coñécense moi poucas fontes informativas da relixión romana xa que os historiadores romanos daban máis importancia a outros temas, como as conquistas do Imperio. As poucas fontes coñecidas dan a entender que a relixión romana se baseaba nuns ritos que se celebraban en actos públicos por sacerdotes ou maxistrados. Os ritos podían ser de dous tipos: o sacrificio ou a adiviñación. O sacrificio consistía en matar un animal para logo ser comido nun banquete polos sacrificadores. A adiviñación era unha especie de solicitude que facían aos deuses para que estes aceptasen as accións que ían realizar.

Os romanos tiñan un concepto de relixión moi diferente ao noso, para eles non era necesaria a fe, bastaba coa pietas (piedade), a adoración aos deuses mediante a celebración dos ritos.

Cada familia, gens, ou cidade tiña os seus deuses favoritos. En cada casa había un "altar" dedicado ao deus da familia que ás veces o era xa dende tempos ancestrais.

No século I a. C., ao primeiro emperador, Octavio, concédenlle o título de Augusto que o identificaba como un representante dos deuses na Terra, o que quere dicir que para romanos o emperador era unha especie de divindade terreal á que se rendía culto.

Os romanos non trataban de impoñer a súa relixión aos pobos conquistados e, polo xeral, eran respectuosos coas súas relixións, sempre que respectasen a pax deorum, que respectasen aos seus deuses. Os cristiáns foron perseguidos porque ademais de criticar o sacrificio, se negaban a render culto ao emperador e foron vistos como unha ameaza.

Panteón de deuses

Artigo principal: Mitoloxía romana.

Sábese que xa os primeiros pastores romanos adoraban a algunhas divindades. Cando, séculos máis tarde, os romanos entraron en contacto coa cultura grega tomaron deles, entre outras cousas, o seu panteón de deuses, asimilando as divindades gregas coas súas. Estes deuses non eran seres perfectos e cheos de virtude, senón que eran iguais aos humanos en defectos, o único que os diferenciaba era que eran inmortais e que posuían poderes sobrenaturais.

Os deuses máis importantes eran:

Deus/Deusa	Atribucións
Apolo	Deus do Sol
Baco	Deus do viño
Ceres	Deusa da Terra
Cupido	Divindade do amor e da reprodución
Diana	Deusa da Lúa e da caza
Fortuna	Deusa da sorte
Xano	Deus das portas
Xuno	Esposa de Xúpiter, deusa do matrimonio
Xúpiter	Divindade suprema, deus dos fenómenos físicos
Marte	Deus da guerra
Mercurio	Mensaxeiro dos deuses
Minerva	Deusa da sabedoría
Neptuno	Deus dos mares
Plutón	Deus do inferno
Proserpina	Esposa de Plutón
Saturno	Deus do tempo
Urano	Deus dos ceos
Venus	Deusa do amor
Vesta	Deusa do fogar
Vulcano	Deus do lume

Véxase tamén

Bibliografía

Adkins, Lesley; Roy Adkins (1998). Handbook to Life in Ancient Rome. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-512332-8.
Casson, Lionel (1998). Everyday Life in Ancient Rome. Baltimore: The Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-5992-1.
Dio, Cassius. "Dio's Rome, Volume V., Books 61-76 (AD 54-211)". http://www.gutenberg.org/files/10890/10890-h/10890-h.htm. Consultado o 2006-12-17.
Duiker, William; Jackson Spielvogel (2001). World History (Third edition ed.). Wadsworth. ISBN 0-534-57168-9.
Durant, Will (1944). The Story of Civilization, Volume III: Caesar and Christ. Simon and Schuster, Inc..
Elton, Hugh (1996). Warfare in Roman Europe AD350-425. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-815241-8.
Flower (editor), Harriet I. (2004). The Cambridge Companion to the Roman Republic. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-00390-3.
Cowell, Frank Richard. Life in Ancient Rome. Nova York: G.P. Putnam's Sons, 1961 (ISBN 0-399-50328-5).
Gabucci, Ada. Rome (Dictionaries of Civilizations; 2). Berkekely: University of California Press, 2007 (ISBN 0-520-25265-9).
Scheidel, Walter, Ian Morris, e Richard P. Saller, eds. The Cambridge Economic History of the Greco-Roman World (2008) 958pp
Wyke, Maria. Projecting the Past: Ancient Rome, Cinema, and History. Nova York; Londres: Routledge, 1997 (hardcover, ISBN 0-415-90613-X, ISBN 0-415-90614-8).