Vaga de calor europea de 2003

O verán boreal de 2003 caracterizouse por unha vaga de calor en Europa, cuxa duración e a súa intensidade, reflectiron os valores alcanzados noutras ondas xeradas nos séculos XIX e XX.

Diferenza de temperaturas respecto á normal durante a vaga de calor europea de 2003

As consecuencias foron dramáticas nos ecosistemas, na poboación e as infraestruturas, pero nalgúns países, como é o caso de Francia tiveron lugar importantes crises políticas relacionadas coa resposta aos danos ocasionados polas altas temperaturas.

Meteoroloxía

Como é habitual, os países do sur (España, Italia e Portugal) foron os que rexistraron as temperaturas máis altas. No Alentexo, ao sur de Portugal, alcanzáronse os 47,3 °C o 1 de agosto. Ese mesmo día batéronse os rexistros de temperatura máxima en Badaxoz con 45 °C e en Xerez da Fronteira con 45,1 °C. Sevilla alcanzou 45,2 °C e Córdoba 46,2 °C. As temperaturas máximas foron excepcionalmente altas, e tamén as mínimas, nalgúns casos superiores aos 24 °C. As temperaturas altas prolongáronse durante toda a primeira quincena de agosto alcanzándose rexistros en Toledo e Ourense de 42 °C, Bilbao de 41,9 °C, Murcia de 41,8 °C, Cidade Real de 41,6 °C, Xirona, Granada e Xaén de 41,2 °C, Zaragoza 41 °C, Burgos 38,8 °C, Donostia 38,6 °C, Pontevedra 38,2 °C, Barcelona 37,3 °C e superándose os 40 °C a diario en boa parte da Península Ibérica.

En Francia, as temperaturas e a duración da onda de calor foron as máis importantes desde 1950 (no s. XIX houbo moito máis importantes). Segundo Météo-France, rexistráronse temperaturas superiores aos 35 °C en dous terzos das estacións meteorolóxicas, e temperaturas superiores aos 40 °C no 15 % das cidades. En París alcanzáronse os 39,8 °C durante o día, e a temperatura nocturna marca de 25,5 °C na noite entre o 10 e o 11 de agosto.

Os países nórdicos, as rexións occidentais e meridionais de Alemaña e o sur do Reino Unido tamén foron afectados, con temperaturas marca de 37,9 °C no Aeroporto de Heathrow, en Londres (baixo a bomba de calor urbana actual, Reino Unido), 33,3 °C en Finlandia e 32 °C en Dinamarca.

As causas da infrecuente canícula hai que buscalas nunha seca importante durante a primavera e o principio do verán.

Consecuencias da vaga

Durante xullo e agosto, morreron miles de persoas en Europa como consecuencia da onda de calor. Os máis afectados foron os máis débiles: os anciáns, nenos e enfermos.

Realizáronse recontos oficiais de mortos ao longo do verán nos países afectados.

Francia

O número exacto de mortes relacionadas directamente coa forte calor está suxeito a controversias. O Goberno anunciou ao principio 3.000 mortes, posteriormente 5.000, e as proxeccións elaboradas polas empresas de pompas fúnebres calcularon un exceso dunhas 10.400 mortes en relación con anos anteriores, susceptibles de ser imputables a esta canícula.

Segundo un estudo publicado o 25 de setembro, faleceron 14.802 persoas entre o 1 e o 15 de agosto, o que supón unha sobremortalidad do 55 %.

Os días 11 e 12 de agosto foron particularmente funestos debido á ausencia de vento. Os efectos da canícula foron acentuados por temperaturas nocturnas moi elevadas.

Aínda que os servizos públicos mobilizáronse durante xullo polos incendios forestais, tardaron en tomar conciencia do drama humano que a onda de calor estaba provocando. Os responsables dos servizos de urxencias dos hospitais, que se vían desbordados, lanzaron as primeiras alarmas. Cando os efectos da canícula atenuáronse despois do 15 de agosto, sinalouse ás autoridades francesas pola lentitude do plan de urxencia (plan blanc). O director xeral da saúde, Lucien Abenhaïm dimitiu. O presidente da República, Jacques Chirac, cuxo silencio foi criticado pola oposición de esquerda e extrema dereita, expresouse sobre a situación tras o final da crise, cando regresou de vacacións. Negou a responsabilidade do executivo na traxedia e subliñou a falta de solidariedade entre os cidadáns, e anunciou unha revisión dos servizos de prevención e de alerta, así como dos servizos de socorro e urxencias. O mundo médico contestou de forma xeral rexeitando a simplificación e a falta de responsabilización.

A cifra dos mortos en Francia foi a maior de Europa. Isto expuxo varios interrogantes sobre a sociedade francesa, a solidariedade interxeneracional e a eficacia dos servizos sociais.

España

Aínda que as cifras oficiais que o Ministerio de Sanidade manexou no seu momento foron de 141 mortos, o Centro Nacional de Epidemioloxía cifra en 6.500 o número de falecementos atribuíbles á calor. Aínda que se alcanzaron temperaturas moi altas en todo o país, con máximas de máis de 40 °C na maioría da cidades do interior e mínimas de máis de 20 °C no sur e a costa mediterránea, a superación das máximas históricas só se produciu nalgúns observatorios, tal como pódese ver na táboa adxunta.

Número de días con temperatura mínima maior ou igual a 20 °C (Noites tropicais) no verán de 2003.

Portugal

En Portugal, durante a vaga de calor houbo numerosos incendios forestais. O 5% do monte e o 10% dos bosques (215.000 hectáreas) foron destruídos, aproximadamente 4.000 quilómetros cadrados. Ademais, 18 persoas faleceron nos incendios e houbo entre 1.866 e 2.039 mortes pola calor. As temperaturas chegaron ata os 48 °C en Amareleja, no sueste do país. O 1 de agosto foi o día máis caloroso en séculos, con temperaturas nocturnas próximas aos 30 °C. Ese mesmo día produciuse unha gran tormenta na zona sur durante a madrugada e os días seguintes o vento quente do Sáhara foi intenso.

Italia

O verán de 2003 foi un dos máis cálidos dos últimos tres séculos en Italia e as temperaturas máximas dos meses de xullo e agosto estiveron por enriba dos 30 °C. A alta humidade aumentou a sensación da calor na poboación. Moitas estacións rexistraron longos períodos de temperaturas extremas. Por exemplo, a estación meteorolóxica de Catenanuova, en Sicilia, rexistrou unha media mensual de 31,5 °C en xullo, cunha máxima absoluta de 46,0 °C o 17 de xullo. A media de temperaturas máximas nesta estación foron de 36 °C en xuño, 38,9 °C en xullo e 38 °C en agosto de 2003.

Chipre

A temperatura máis alta da vaga de calor rexistrouse en Chipre. Na capital, Nicosia, oficialmente as temperaturas chegaron aos 52,1 °C, aínda que de forma non oficial hai rexistros que afirman que se superaron os 57 °C. Como resultado das mortes pola calor e as altas temperaturas, o goberno declarou o toque de queda durante tres días entre as 11 da mañá e as 5 da tarde. O anterior récord de temperatura en Chipre databa de 1995 cando se rexistraron 49,2 °C. Neste pequeno país mediterráneo, as temperaturas adoitan chegar aos 45 °C durante o verán.

Países Baixos

Houbo aproximadamente 1.500 mortes nos Países Baixos pola calor, especialmente persoas maiores. A vaga de calor non rompeu aquí ningún rexistro, pero a temperatura máis alta rexistrada foi o 7 de agosto, cando se rexistrou en Arcen, en Limburgo, unha temperatura de 37,8 °C, que está 0,8 °C por debaixo do récord do estado (desde 1704). O 8 de agosto a temperatura foi de 37,7 °C e o 12 de agosto, 37,2 °C.

Alemaña

En Alemaña, rexistrouse unha nova marca de temperatura de 40,4 °C en Roth bei Nürnberg, Baviera. Con todo, algúns expertos cren que as temperaturas máis altas foron rexistradas no Rin Superior, zona caracterizada polas súas altas temperaturas. Nalgunhas estacións (emisoras privadas, como Mannheim o Frankenthal), as temperaturas chegaron aos 41 °C pero non son recoñecidas nas estatísticas oficiais. Con só a metade das precipitacións habituais, o nivel dos ríos era moito máis baixo do habitual e non se podía navegar polo Elba ou o Danubio. Unhas 300 persoas, especialmente maiores, faleceron pola vaga de calor.

Suíza

O derretemento dos glaciares nos Alpes causou inundacións repentinas e avalanchas en Suíza. Un novo récord de temperatura a nivel nacional de 41,5 °C foi rexistrado en Grono, no cantón dos Grisóns.

Reino Unido

O Reino Unido en xeral sufría un verán cálido con temperaturas bastante máis altas que a media. Con todo, os ciclóns do Atlántico trouxeron un tempo máis fresco e húmido a finais de xullo e principios de agosto, xusto antes de que as temperaturas comezaran a aumentar considerablemente a partir do 3 de agosto. Batéronse varios rexistros, incluíndo a temperatura máis alta estatal, cos 38,5 °C rexistrados en Gravesend, en Kent, o 10 de agosto. Londres tamén rexistrou 38,0 °C. Tamén en Escocia alcanzáronse novos récords, con 32,9 °C en Greycrook o 9 de agosto. Segundo a BBC ao redor de 2.000 persoas máis do habitual morreron no Reino Unido durante a vaga de calor de 2003.

Irlanda

O verán de 2003 foi máis cálido que a media en Irlanda, pero moito menos pronunciado que no resto de Europa. Agosto foi o máis cálido, soleado e seco, con temperaturas duns 2 °C máis altas que a media. A temperatura máis alta rexistrouse o 8 de agosto en Belderrig, no Condado de Mayo, con 30,3 °C.