Castanea
| Castiñeiros (xénero Castanea) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Castiñeiro común, Castanea sativa | |||||||||||||
| Clasificación científica | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Especies | |||||||||||||
| |||||||||||||
Castanea é un xénero de plantas da familia das fagáceas, nativas das rexións temperadas do hemisferio norte, coñecidas comunmente coma castiñeiros. Os froitos dos castiñeiros son noces comestíbeis coñecidas coma castañas ou bullotes[1]
O castiñeiro común é unha das árbores de maior importancia na economía e historia de Galiza. Os lugares poboados de castiñeiros denomínanse castiñeiras ou castañais. Os soutos son un tipo de formación de castiñeiros para o aproveitamento de leña e froitos típicos de Galiza.
Descrición
editarAs especies de Castanea son árbores de folla caediza, que necesitan certo grao de humidade. Prefire solos silíceos descarbonatados. Son lonxevas, atopándose individuos milenarios, como o castiñeiro de Pumbariños.
Presentan follas alternas co bordo denticulado. Son plantas monoicas: a flor masculina nunha longa candea erecto con periantio soldado pola base e 12 a 8 estames; a flor feminina na base do dicasio masculino. Dicasio feminino completo (3 flores). Ovario trígono unilocular con 7 a 9 estilo. Froito en cúpula con longas espñas, xeralmente con 3 aquenios. A madeira de castiñeiro é de cor amarelenta, de aspecto semellante ao do carballo, porén máis doada de traballar e máis estábel. É un pau de dureza media, elástica, tenaz e flexíbel.
Especies
editarOs castiñeiros pertencen á mesma familia, que os carballos e as faias, as Fagáceas. Hai catro especies principais, habitualmente coñecidos coma castiñeiros europeos, chineses, xaponeses e americanos[2]:
- Especies europeas: Castiñeiro común (Castanea sativa) é a única especie europea de castiñeiro, é a común en Galiza.
- Especies asiáticas: Castanea crenata (castiñeiro do Xapón[3]), Castanea mollissima (castiñeiro da China ou chinés), Castanea davidii (China), Castanea henryi e Castanea seguinii (China).
- Especies americanas: Inclúen Castanea dentata (o castiñeiro americano[4] - estados do leste dos EUA), Castanea pumila (Estados do leste dos EUA), Castanea alnifolia (Estados do sur), Castanea ashei (Estados do sur), Castanea floridana (Estados do sur) e Castanea paupispina (Estados do sur).[5][6]
Cómpre non confundir os castiñeiros co xénero Aesculus, o castiñeiro de bruxas, que non está relacionado con Castanea e se lles chamou así por producir froitos de aparencia semellante mais non comestíbeis. Outra árbore que se adoita confundir co castiñeiro é a especie de carballo: (Quercus prinus) e tamén a faia americana (Fagus grandifolia) pola semellanza das follas.[7]
Galiza
editarEn Galiza só contamos cunha especie considerada autóctona, o castiñeiro común ou europeo; algúns historiadores sinalan a chegada dos castiñeiros a Galiza e, en xeral á Península Ibérica na época do Imperio Romano, os romanos espallaron a especie por todo o seu Imperio. Porén algunhas pescudas realizadas[8] sinalan que xa existía con anterioridade téndose atopado pole e restos de carbón de castiñeiro moi anteriores á conquista romana. Así, podemos considerar o castiñeiro unha especie autóctona de Galiza. O castiñeiro da China e o castiñeiro do Xapón poden atoparse en arboredos e novas plantacións, ás veces hibridados ou coma padróns do castiñeiro común para mellorar producións ou obter individuos resistentes a doenzas fúnxicas coma o chancro ou a tinta.
Enfermidades
editar- Micosphaerella maculiformis , fungo ascomiceto que ataca ás follosas en xeral. Causa a antracnose do castiñeiro. Óllanse manchas pardas principalmente nas follas e máis raramente nos pecíolos e os ourizos. Os danos non son graves.
- Cryphonectria parasitica, o coñecido chancro do castiñeiro, chegou á Península Ibérica nos anos 40. É hoxe en día a doenza máis devastadora que afecta ás castiñeiras de Galiza e Asturias. As follas muchan e marelecen, secando as pólas. Inchazón e formación de fendas lonxitudinais na casca que se torna avermellada; presenza do micelio do fungo por baixo da casca. Para controlar esta enfermidade o método máis estendido é o uso de virus de cepas resistentes, ou a loita química.
- Phytophthora cambivorae Phytophthora cinnamomi, a tinta do castiñeiro, xéneros de protistas da clase Oomycetes, que destrúen o castañal; é a doenza radicular máis importante que afecta a esta frondosa. Os síntomas da enfermidade son: podremia do sistema radicular, marelecemento das follas, secado da punta das pólas e aborto dos froitos. Ademais as raíces aparecen ennegrecidas se se elimina a casca.
- Armillaria mellea, fungo basidiomiceto que pode causar podremias radiculares en diferentes especies de leñosas.[9]
Os castiñeiros tamén poden verse afectados por distintos tipos de pestes, principalmente larvas de avelaíñas.
Aproveitamento
editar| Valor nutricional por 100 g | |
|---|---|
| Enerxía | 820 kJ (200 kcal) |
44 g | |
| Azucres | 11 g |
1.3 g | |
1.6 g | |
| Vitaminas | Cantidade %DV† |
| Vitamina A equiv. | 0% 1 μg |
| Tiamina (B1) | 13% 0.144 mg |
| Riboflavina (B2) | 1% 0.016 mg |
| Niacina (B3) | 7% 1.102 mg |
| Vitamina B6 | 27% 0.352 mg |
| Ácido fólico (B9) | 15% 58 μg |
| Vitamina B12 | 0% 0 μg |
| Vitamina C | 48% 40.2 mg |
| Minerais | Cantidade %DV† |
| Calcio | 2% 19 mg |
| Ferro | 7% 0.94 mg |
| Magnesio | 8% 30 mg |
| Fósforo | 5% 38 mg |
| Potasio | 10% 484 mg |
| Sodio | 0% 2 mg |
| Cinc | 5% 0.49 mg |
| Outros constituíntes | Cantidade |
| Auga | 60.21 g |
| |
| †As porcentaxes son aproximadas empregando a recomendación de US para os adultos. Fonte: Base de datos USDA Nutrient | |
Actualmente o principal uso dos castiñeiros é a obtención da súa madeira, moi valorada para fabricar mobles, chans, instrumentos musicais etc. Antigamente empregábase, ademais de para a fabricación de mobles, para trabes e pezas do carro.
Outro dos aproveitamentos destas especies é o froito: tradicionalmente empregouse coma fonte enerxética (especialmente en Galiza até a chegada da pataca) e como alimento para o gado (fundamentalmente porcos). É por iso que aínda nalgunhas zonas de Galiza chamen ás patacas castañas de terra (igual que en francés as patacas reciben o nome de pommes-de-terre, mazás de terra). Tradicionalmente a castaña pode consumirse crúa, aínda que tamén cocida ou asada. O marrón-glacé é un doce de receita francesa que aumenta enormemente o valor enerxético das castañas. En Galiza salientan os magostos coma festas de enxalzamento deste froito.
Recentemente fomentouse o reaproveitamento da castaña mediante a oferta de produtos tradicionais coma a augardente de castaña, a crema de castaña, o pan de castaña etc., con todo nos últimos anos continuou unha tendencia á caída da produción e mais o consumo.
Taxonomía
editarO xénero foi descrito por Philip Miller e publicado en The Gardeners Dictionary ...Abridged...fourth edition 1: vol. 1. 1754.[10]
Castanea: nome xenérico que deriva do nome dado en latín ao froito e é probábel que o nome do xénero derive directamente desta palabra.[11] Algúns, porén, avanzan na hipótese de que o nome deriva da cidade grega de Kastania en Tesalia, mais o máis probábel e que a vila tomase o nome da a´rbore e non en troques.[5][12][13]
Notas
editar- ↑ "Copia arquivada". Arquivado dende o orixinal o 22 de xullo de 2013. Consultado o 19 de febreiro de 2013.
- ↑ Industry information Arquivado 08 de agosto de 2008 en Wayback Machine. por David McLaren. De The Chestnut Growers Information Book, Chestnut Australia Inc.
- ↑ Nome vulgar recomendado por Diccionario das ciencias da natureza e da saúde, A Coruña, Deputación da Coruña, 2000
- ↑ Nome vulgar galego recomendado polo Servizo de Normalización Lingüística da USC
- ↑ 5,0 5,1 The Grocer's Encyclopedia - Encyclopedia of Foods and Beverages Arquivado 12 de febreiro de 2010 en Archive-It. Por Artemas Ward. Nova York. 1911.
- ↑ Postharvest Physiology and Pathology of Chestnuts. En Postharvest Handling and Storage of Chestnuts. Por Fabio Mencarelli. Food and Agriculture Organisation United Nations. Novembro de 2001.
- ↑ Chestnut Tree en chestnuttree.net.
- ↑ GUILLÉN OTERINO, A.: "Sobre la introducción del castaño en el Mediterráneo occidental" ZEPHYRVS, XXXIV-XXXV, 1982. Págs. 99-102.
- ↑ "Copia arquivada". Arquivado dende o orixinal o 17 de outubro de 2014. Consultado o 19 de febreiro de 2013.
- ↑ "Castanea". Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultado o 12 de febreiro de 2013.
- ↑ New RHS Dictionary of Gardening. By A. Huxley ed. 1992. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.
- ↑ Chestnut Tree.
- ↑ En Nombres Botánicos
Véxase tamén
editarOutros artigos
editarLigazóns externas
editar
- Flora Europaea: Castanea sativa
- Flora of North America:Castanea Arquivado 04 de marzo de 2016 en Wayback Machine.
- Flora of China:'Castanea'
- Información sobre Castanea Sativa en Wikisilva (Universidad de Vigo)Arquivado 17 de marzo de 2013 en Wayback Machine.
- Rushforth, K. (1999). Árboles de Bretaña y Europa. HarperCollins ISBN 0-00-220013-9.