Col

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Col (homónimos).

A col, coella ou coia é un termo botánico xeral que se refire a distintas variedades cultivadas a partir da especie Brassica oleracea (col brava ou col de pena). Son plantas do xénero Brassica pertencentes á familia das brasicáceas. Teñen grande importancia na alimentación, e moita na gastronomía galega, xa que hortícolas coma o repolo, as verzas, o brócoli, as coles de Bruxelas ou a coliflor son variedades desta mesma especie.

A col tamén recibe nalgunhas zonas os nomes de coube e coubella.

Distribución e hábitat

A col brava é nativa da costa do sur e do oeste de Europa. Ten o seu cultivo unha tolerancia boa aos solos con alto contido de sal e xeso mais posúe unha intolerancia a outros contornos que a fan competir con outras plantas en inferiores condicións. Por esta razón o seu hábitat se reduce a solos de calcaria en cantís.

Descrición

A Brassica oleracea é unha planta bienal que forma unha especie de roseta de follas durante o primeiro ano de cultivo, as follas desta variedade son sempre carnosas e teñen proteínas capaces de lles facer almacenar auga e nutrientes. No seu segundo ano, os almacéns de nutrientes fan que se forme unha inflorescencia amarela dun ou dous metros de altura.

Cultivo e usos

Esta variedade foi cultivada durante centos de anos, e nun amplo abano de cultivos incluso repolo, verza, brócoli, coliflor e outras plantas recoñecíbeis dentro da mesma especie. Trátase dunha das plantas máis importantes para ser empregadas coma alimento humano. De acordo coa teoría do Triángulo da U, a B. oleracea está moi relacionada con outras cinco especies do xénero Brassica. Os grupos de cultivo de B. oleracea están agrupados en sete grupos de cultivo, dos cales o grupo da Acephala ten as variedades máis salvaxes ou bravas en aparencia:

• Brassica oleracea Grupo Acephala - col de follas (col verde) e verza (col galega)
• Brassica oleracea Grupo Alboglabra - kai-lan (brócoli chinés)
• Brassica oleracea Grupo Botrytis - coliflor (e romanesco)
• Brassica oleracea Grupo Capitata - repolo (e col de Savoia)
• Brassica oleracea Grupo Gemmifera - col de Bruxelas
• Brassica oleracea Grupo Gongylodes - col ravo
• Brassica oleracea Grupo Italica - brócoli

Cómpre mencionar tamén o Brassicoraphanus ou Raphanobrassica, xénero híbrido entre o ravo e o repolo.

Algúns (en especial col de Bruxelas e brócoli) conteñen altos niveis de sinigrina que axudaría a previr o cancro de duodeno.

Diversos cultivos de Brassica oleracea, que inclúen a col de follas ou col verde, a col de Bruxelas, a col de Savoia e maila col verde chinesa.

Pragas e enfermidades

• - Helicoverpa armigera Cadela da verdura, eiruga da coia.
• - Pulgóns.
• - Vermes cinsentos
• - Gurgullo das coles.
• - Hernia da col.
• - Brevicoryne brassicae pulgón da verza.
• - Pieris brassicae bolboreta da col, bolboreta da verza.
• - Pieris rapae bolboreta pequena da col.

Etnografía

Refráns

• As coles de San Antoniño manteñen ao dono e ao veciño.
• Coles e nabos, pra nunha son entrambos .
• Dálle coles por San Xoán a quen queiras de fame matar.
• Entre col e col, leituga.
• Nabos e coles, comer de señores.
• O que quer a col, quer as follas do seu arredor.
• Regoldádevos, coles, que andan os nabos cocendo no pote .

Sinonimia

• Brassica alba Boiss. nom. illeg.
• Brassica alboglabra L.H.Bailey
• Brassica arborea Steud.
• Brassica bullata Pasq.
• Brassica campestris subsp. sylvestris (L.) Janch.
• Brassica capitala DC. ex H.Lév.
• Brassica cauliflora Garsault nom. invalid.
• Brassica caulorapa (DC.) Pasq.
• Brassica cephala DC. ex H.Lév.
• Brassica fimbriata Steud.
• Brassica gemmifera H.Lév.
• Brassica laciniata Steud.
• Brassica maritima Tardent
• Brassica millecapitata H.Lév.
• Brassica muscovita Steud. nom. invalid.
• Brassica odorata Schrank ex Steud. nom. invalid.
• Brassica peregrina Steud. nom. invalid.
• Brassica quercifolia DC. ex H.Lév.
• Brassica rubra Steud.
• Brassica sabauda (L.) Lizg.
• Brassica sabellica Pers. nom. invalid.
• Brassica suttoniana H.Lév.
• Brassica sylvestris (L.) Mill.
• Crucifera brassicaE.H.L.Krause
• ?Rapa rotunda Mill. Unresolved
• Raphanus brassica Crantz nom. illeg.

Ademais, todos os innumerábeis táxones infraespecíficos descritos son meros sinónimos da especie .