Elx

Elx ou Elxe (en valenciano: Elx, en castelán: Elche, as dúas denominacións oficiais) é unha cidade e concello do País Valenciano pertencente á provincia de Alacant. Situada ás beiras do río Vinalopó, é cabeceira da comarca do Baix Vinalopó.

Elx

Brasón
Localización
38°16′01″N 0°41′54″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Comunidade Valenciana
Provincia	Provincia de Alacant
Comarca da Comunidade Valenciana	Baixo Vinalopó
Capital de	Baixo Vinalopó
Capital	Elche
Poboación
Poboación	238.293 (2023) (730,74 hab./km²)
Lingua oficial	lingua catalá (lingua predominante)
Xeografía
Superficie	326.100.000 m²
Bañado por	Mar Mediterráneo
Altitude	86 m
Comparte fronteira con	Alacant Guardamar del Segura Monforte del Cid San Fulgencio Dolores Aspe Crevillent Santa Pola
Datos históricos
Creación	século V a. C.
Evento clave 9 de abril de 1332 Siege of Elche (en)
Santo padrón	Agathangelus of Rome (en) e Asunción de María
Organización política
• Alcalde	Pablo Ruz Villanueva (pt) (2023–)
Identificador descritivo
Código postal	03201–03208, 03293, 03139, 03194–03195, 03290–03296 e 03320
Fuso horario	UTC+01:00
Prefixo telefónico	966 y 965
Código INE	03065
Código ARGOS de concellos	03065
Outro
Irmandado con	Tolosa Kasukabe Boltaña Monzón San Bartolomé de Tirajana Jaca Subotica Orán
Sitio web	elche.es

A súa poboación alcanza os 228.348 habitantes (INE 2008), sendo o terceiro concello valenciano en poboación, tras Valencia e Alacant. A área metropolitana de Alacant-Elx, que agrupa a Elx coa conurbanización de Alacant e coas localidades próximas de Santa Pola e Crevillent, é a oitava máis poboada do estado, cuns 735.000 habitantes.

Historia e características

No século V a. C. foi fundada a cidade ibera de Ilici. Coa chegada dos romanos, desenvolveuse un proceso de formación dunha colonia poboada con veteranos das Guerras Cántabras, que pasaría a chamarse colonia Iulia Illici Augusta, en torno ao ano 26 a. C. Baixo o dominio musulmán na Idade Media, a cidade estableceuse na súa localización actual. Por mor da conquista cristiá, ao redor do ano 1250, a cidade pasou á Coroa de Castela. No ano 1265 os musulmáns foron expulsados da cidade tras unha rebelión e, en 1305, Elx foi cedida ao Reino de Valencia. Durante o reinado de Amadeu I en 1871, o monarca outorgoulle o título de Cidade, tras unha visita á vila. Durante os anos 60 e 70 do século XX, a cidade experimentou un forte aumento de poboación ligado á industrialización, que convertería a Elx nun dos principais produtores de calzado de Europa.

O Palmeiral de Elx, xunto coa representación sacra do Misterio de Elx, foron declarados pola UNESCO Patrimonio da Humanidade e Obra Mestra do Patrimonio Oral e Intanxíbel da Humanidade respectivamente. Estes símbolos de identidade ilicitanos son uns dos principais atractivos turísticos desta cidade de tradición industrial.

Xeografía

Elx, un oasis entre palmeiras.

Panorámica de El Fondo, Espazo Natural Protexido nos termos de Elx e Crevillent.

Praia de La Marina.

Climograma de Elx.

Pazo de Altamira.

A cidade de Elx sitúase na costa mediterránea da provincia de Alacant, a 23 km ao suroeste da cidade de Alacant e a 179 km ao sur de Valencia. Ten unha extensión de 326,07 km² e atópase a unha altura media de 86 metros sobre o nivel do mar.

Elx limita cos outros dous municipios que forman parte da comarca do Baix Vinalopó, Crevillent e Santa Pola. Ao norte, o termo municipal limita con Asp e Monforte del Cid do Vinalopó Mitjà, e coa cidade de Alacant (na comarca do Alacantí). Ao sur atópase Dolors, Sant Fulgenci e Guardamar del Segura do Baix Segura.

Noroeste: Asp	Norte: Monforte del Cid	Nordés: Alacant
Oeste: Crevillent		Leste: Santa Pola
Suroeste Dolors	Sur: Sant Fulgenci	Sueste: Guardamar del Segura

Relevo

Elx aséntase nunha chaira cruzada polas serras do Molar, Tabaià e Castellar, últimos contrafortes do sistema bético que configuran as variadas paisaxes do termo municipal onde a palmeira é un elemento constante e característico. A cidade é atravesada polo río Vinalopó, de escaso caudal, pero cunha conca que chega a alcanzar os 100 metros, a cal divide Elx de norte a sur.

O máis representativo da paisaxe ilicitana é sen dúbida o conxunto de hortos que recibe o nome do Palmeiral e que cobre unha gran parte da cidade e o seu campo. Destaca o xardín botánico do Hort del Cura, coa palmeira Imperial no centro da cidade. No termo municipal pódese gozar de paraxes de importante valor ecolóxico, como son o Parque Natural de El Hondo, que comparte con Crevillent, e a Paraxe Natural Municipal do Clot de Galvany, que conteñen unha flora e fauna de gran relevancia. Cabe sinalar tamén o Encoro de Elx, declarado Ben de Interese Cultural, que construído no ano 1632, reúne as augas do río Vinalopó que cruzan o municipio.

Litoral

O litoral ilicitano ten unha extensión de 12 km, dos cales 9 km son praias formadas por dunas e piñeirais nunha característica paisaxe mediterránea. Na zona norte atópanse as extensas dunas das praias de l'Altet e o Fondet da Senieta que se prolongan até os Arenales del Sol, centro turístico cunha ampla oferta de servizos. A continuación ábrense as praias das Dunas, o Carabasí (praia nudista) e L'Escull, ao pé da serra de Santa Pola. Ao sur do termo atópase o Pinet, a Marina e Lles Pesqueres, praias de augas transparentes e area fina rodeadas de piñeirais. Arenales del Sol, El Altet, El Carabassi, La Marina e Les Pesqueres-El Rebollo contan (2019) con bandeira azul.

Clima

O clima é mediterráneo árido cunhas temperaturas medias que oscilan entre os 6 °C de xaneiro e os 26 °C de xullo, alcanzándose todos os veráns máximas de 35 °C nos días máis cálidos debido principalmente aos ventos de poñente. As choivas son escasas, ao redor de 250 mm ao ano. Pódense dar choivas torrenciais provocadas pola acumulación de calor nas capas de nubes e a chegada de masas de aire frío polar, sobre todo en outono.

Topónimo

O primeiro nome do que se ten constancia documentada é Illici en latín clásico (pronunciado Il.liki ou Iliki), nunha inscrición achada en Italia onde, facendo referencia a unha persoa orixinaria de Elx, aparece Illici. Todo apunta a que este puidese derivar do nome que os iberos daban ao seu poboado antes da chegada dos romanos. Constan documentos co nome de Helike en grego realizados polos historiadores clásicos Diodoro e Tolomeo.

Foi baixo a dominación visigoda cando o nome de Illici comeza a adoptar formas diversas con aparición da E en substitución da I como son Elici, Elice ou Elece. Na división de Al-Andalus, levada a cabo por Yusuf al-Fihrí aparece ﺍﻟﺶ (pronunciado Elsh), como o nome árabe de Elx no século VIII. A finais do século XIII e baixo o dominio castelán do Reino de Murcia é cando aparece a denominación de Elche. A partir de 1305, xa na Coroa de Aragón, a cidade pasa a ser denominada en valenciano antigo cos nomes de Elch, Eltx ou Elx. Dende mediados do século XV, Elig converteríase na ortografía habitual da cidade en valenciano, ata que caese en desuso tras a promulgación dos Decretos de Nueva Planta no ano 1707, polos cales se institucionalizaba a forma castelá, Elche, na documentación oficial do Reino. Tralas Normas de Castelló (1932) existiu unha certa controversia sobre se o nome en valenciano debía ser escrito como Elx ou como Elig, no entanto foi o Concello quen acabou optando pola primeira grafía.

Demografía

Entidades de poboación	Habitantes (2007)
Matola	1680
Algoda	780
Algorós	626
Altabix	2.663
Atzavares	1.358
L'Altet	4.531
Els Arenals del Sol	1.254
Asprella	435
Les Baies	2.164
Carrús	1.299
Daimes	1.266
El Derramador	448
Elx	185.807
La Foia de Elx	2.316
Jubalcoi	1.124
Maitino	881
La Marina	2.109
La Perleta	1.164
Pla de Sant Josep	2.021
Puçol	367
La Torre del Pla	6.369
Vallverda	1.672

Poboación

En 2008 o municipio de Elx tiña 228.348 habitantes, segundo cifras oficiais do INE. O 83,5 % da súa poboación vivía na cidade de Elx e o resto nas numerosas partidas rurais e pedanías coas que conta o municipio. A distribución da poboación por núcleos indícase na táboa da dereita.

Evolución demográfica

En 1900 Elx tiña 27.308 habitantes e era a cuarta cidade da provincia de Alacant por detrás de Alacant, Alcoi e Orihuela. Até 1940 creceu ao mesmo ritmo que Alcoi e Orihuela pero a partir desta data despuntou coa industrialización e recibiu moitos inmigrantes, polo que pasou de 46.596 en 1940 a 73.320 en 1960 e 162.873 en 1981. Elx non deixou de medrar nos últimos anos aínda que máis lentamente debido ao descenso da natalidade e pasou de 188.062 en 1991 a 194.767 en 2001 e 228.348 en 2008. Nos últimos anos o crecemento demográfico reforzouse pola chegada de inmigrantes iberoamericanos e magrebís.

Evolución demográfica de Elx (1900-2007).

Evolución demográfica do municipio de Elx
1787	1857	1877	1887	1900	1910	1920	1930	1940
17.554	19.533	19.636	23.847	27.308	30.511	33.167	38.013	46.596
1950	1960	1970	1981	1991	1996	2001	2006	2008
55.877	73.320	122.663	162.873	187.596	191.660	198.190	219.032	228.348

Área metropolitana

A área metropolitana de Alacant - Elx ten 760.431 habitantes (2007), sendo a oitava área metropolitana do Estado por poboación. Trátase dunha área metropolitana bipolar entre as áreas urbanas de Alacant (446.994) e Elx-Crevillent (313.437). Segundo o proxecto AUDES5 a área metropolitana de Alacant-Elx está formada por 16 municipios.

Inmigración

Posición	Nacionalidade	Poboación
1ª	Marrocos	3.955
2ª	Romanía	3.589
3ª	Colombia	2.758
4ª	Ecuador	2.723
5ª	Arxentina	1.222
6ª	Alxeria	1.148
7ª	Reino Unido	847
8ª	China	787
9ª	Italia	596

A poboación estranxeira en Elx sufriu un incremento de máis do 83% en tan só seis anos, pasando de 4.241 en 2001 a 25.334 a comezos de 2007, o que representa un 11,4% da poboación total. Os residentes estranxeiros máis numerosos son os marroquís (16,41% do total de estranxeiros censados), os romaneses (15,28% do total de estranxeiros censados), os ecuatorianos (10,87%), e os colombianos (10,28%). Por continentes de orixe, o 35,98% dos estranxeiros censados en Elx proviñan de Iberoamérica e o 35,06% doutras partes do continente europeo.

Lingua

Segundo o último censo lingüístico da Generalitat Valenciana, do 2001, Elx cidade tiña no 2001 un 40% de valenciano-parlantes (nos barrios tradicionais e nos primeiros ensanches entre un 50% e un 65% afirman saber falar valenciano mentres que a lingua é moi minoritaria nos barrios de alta inmigración coma Carrús, os Palmerars ou Sant Antoni). No Camp d'Elx o valenciano é claramente maioritario e se achega a máis do 80% de falantes nas vilas ao sur da cidade, algunhas moi poboadas: a Baia, Asprella, a Foia, Matola etc. onde a fidelidade lingüística interna é moi alta.

Economía

A Institución Ferial Alicantina (IFA), está situada ao nordés do núcleo urbano de Elx e ao sur da cidade de Alacant, cerca do aeroporto de Alacant. Conta con dous pavillóns de usos múltiples de 26.500 m² e con 5.000 prazas de aparcadoiro. Na actualidade atópase fase de ampliación, cun pazo multifuncional proxectado de capacidade para 8.500 persoas acondicionado para albergar todo tipo de eventos, dende concertos, obras teatrais e eventos deportivos até o seu uso para exposición da mesma Feira. Ademais, o recinto disporá dun centro de convencións de 21.200 m².

Dama de Elx.

Sector primario

A agricultura, que perdeu peso ultimamente, continúa sendo un sector importante que nos últimos anos oriéntase cara a produtos de uso non alimentario, por exemplo viveiros. Ao redor da cidade esténdense trinta partidas rurais poboadas de vivendas de labor e recreo. Nesta zona agrícola, denominada o Camp d'Elx, cultívanse granadas, figos, dátiles, cítricos, améndoas, algodón e diversas hortalizas.

Sector secundario

O sector económico por excelencia é o industrial e xira en torno ao calzado e os seus produtos intermediarios. En Elx fabrícase arredor dun 42 % do calzado producido en EspañaOficina de Turismo de Elx e é un dos principais produtores de Europa Análise monográfica do Calzado de ElxArquivado 12 de febreiro de 2010 en Wayback Machine.. A exportación de calzado ilicitano contribúe notablemente a que a provincia de Alacant presente un gran saldo exportador. Unha gran parte das empresas do sector concéntranse na área de Elx Parque Industrial, cunha superficie de máis de 1 200 000 m². O resto do sector industrial é diverso, habendo empresas das industrias do metal, da química e da construción entre outras.

Sector terciario

O comercio ocupa un 20% da poboación. A cidade conta co Centro de Congresos Ciutat de Elx, a Institución Feiral Alacantina (IFA), onde se celebra Expocalzado Internacional, que constitúe a principal feira do sector, e o Aeroporto Internacional de Alacant no Altet. O turismo, con pouco peso respecto dos outros sectores económicos e moito máis modesto que o doutros municipios da provincia, ten como principais bazas o seu coñecido palmeiral, o seu casco antigo, o Misterio de Elx (representado na Basílica de Santa María), e as praias do seu termo municipal.

Educación

A educación en Elx depende da Consellería de Educación do País Valenciano.

Educación superior

Elx ten tres centros de ensino universitario. Dende 1997 é a sede central da Universidade Miguel Hernández onde se atopan as seguintes facultades:

Edificio Altabix, no campus de Elx.

• Escola Politécnica Superior de Elx
• Facultade de Ciencias Experimentais
• Facultade de Ciencias Sociais e Xurídicas de Elx

O que fose antigo edificio do colexio A Nosa Señora do Carme, en pleno centro histórico, é na actualidade unha das sedes da universidade privada CEU Cardeal Herrera, onde se imparten as carreiras de Administración e dirección de empresas, Dereito, Xornalismo, Enfermaría e Fisioterapia, entre outras.

A Universidade Nacional de Educación a Distancia (UNED) posúe unha sede situada nuns dos hortos de palmeiras da cidade, denominado Hort do Balconet.

Sanidade

Na cidade atópase o hospital da comarca do Baix Vinalopó, chamado Hospital General Universitari d'Elx, que foi inaugurado o 6 de maio de 1978. Dá cobertura asistencial á Área Sanitaria 20, que engloba os municipios de Elx, Santa Pola e Crevillent. O hospital universitario conta coas especialidades de Oncoloxía Médica, Consello Xenético, Oncoloxía Radioterápica, Neurocirurxía, Cirurxía Vascular, Resonancia Magnética, Pediatría-Neonatoloxía, Obstetricia, Nefroloxía, Hemodinámica, Litotricia, e Prevención de Riscos Laborais Departamento de Saúde 20. Actualmente atópase en fase de construción o novo Hospital de Elx-Crevillent.

Festividades

• 5 de xaneiro: Queima dos fachos (atxes), fabricados con folla de palma seca que os nenos ilicitanos queiman a noite do 5 de xaneiro co fin de indicar o camiño aos Reis Magos.
• 17 de xaneiro: Romaría de Santo Antón, no barrio do mesmo nome e na que se levan animais a bendicir.
• 3 de febreiro: Santo Agatánxelo, patrón de Elx, nacido na antiga Illici, no século IV dC.
• Semana Santa Ilicitana
  • Domingo de Ramos, Procesión do Domingo de Ramos, famosa pola exhibición das artesanías feitas coas palmas brancas, declarada Festas de interese turístico internacional.
  • Domingo de Resurrección, Procesión de Gloria, das Aleluias.
• 17 de maio: San Pascual Bailón
• 4 de agosto: Aniversario do descubrimento da Dama de Elx.
• Do 10 ao 15 de agosto: Festas na honra da patroa, a Asunción de Maria
  • Moros e Cristiáns
  • 13 de agosto: Nit de l'Albà. Famosa polo enorme castelo pirotécnico lanzado desde a torre da Basílica, que semella unha gran palmeira que cobre de luz a cidade
  • 14 de agosto: Nit de la roà.
  • 14 e 15 de agosto: Misteri d'Elx, Festas de interese turístico internacional, declarada Patrimonio da Humanidade pola UNESCO.
• 25 de outubro: Romaría na honra de San Crispín, patrón do gremio dos zapateiros.
• 28 de decembro: Festa da Chegada (Vida) da Virxe da Asunción, patroa da cidade.

Cidades irmandadas

• Jaca
• Orán
• Subotica
• Tolosa