Foi fillo dun médico rural. Pasou a súa infancia na rexión de Maremma antes de trasladarse a Pisa en 1853, onde estudou Filosofía e Letras na Universidade. Logo de exercer de profesor en diferentes centros docentes, de 1860 a 1904 foi profesor de literatura italiana na Universidade de Boloña, cátedra que mantivo durante 42 anos.
Oposto ao papado, á monarquía e ao sentimentalismo que dominaban a literatura italiana do seu tempo, foi o primeiro poeta que adaptou con éxito os metros clásicos latinos á poesía italiana moderna. En toda a súa obra son notorias a afirmación da súa personalidade, a súa rebeldía e incorformismo -sobre todo na súa época xuvenil- e o seu anticlericalismo militante.
A súa primeira colección de versos foi Juvenilia (1856-1860), á que seguirían Levia Gravia (1861-1871), Giambi ed epodi (1867-1879), Rime nuove (1871), Odi barbare (1877-1889), Rime e ritmi (1890-1897), Intermezzo (1874-1886), La canzone dei Legnano (1879), Ça ira (1883) e Primizie e reliquie, publicada postumamente en 1928.
