Guerra das Galias

A guerra das Galias foi un conflito militar librado entre o procónsul romano Xulio César e as tribos galas entre o ano -58 e -51. No curso destas, a República romana someteu á Galia, extenso país que abranguía dende o Mediterráneo ata a Canle da Mancha. Os romanos tamén realizaron incursións a Britania e Xermania, pero estas expedicións non chegaron a transformarse en invasións en grande escala. A Guerra das Galias culminou na Batalla de Alesia en -52, onde os romanos puxeron fin á resistencia organizada dos galos. Esta decisiva vitoria romana supuxo a expansión da República romana sobre todo o territorio galo. As tropas empregadas durante esta campaña conformaron o exército co que o xeneral marchou sobre a capital da República.

Guerra das Galias
Vercinxetórix guinda as súas armas ós pés de Xulio César por Lionel Noel Royer (1899).
Data -58 - -51 Lugar Galia, Xermania e Britania Resultado Vitoria romana Casus belli Migración dos helvecios Cambios territoriais Roma anexiona a Galia.
Belixerantes
República romana	Galos: Arvernos Atrebates Atuátucos Biturixes Cáletes Eburóns Helvecios Menapios Mórinos Nervios Sociates Suesones Vénetos Veriocases Viromanduos outros Xermanos: Suevos Bretóns
Líderes
Caio Xulio César Tito Acio Labieno Publio Licinio Craso Quinto Titurio Sabino† Quinto Tulio Cicerón Lucio Aurunculeio Cota† Décimo Xuño Bruto Gaio Fabio Gaio Caninio Rébilo Marco Antonio Marco Licinio Craso Servio Sulpicio Galba Gaio Volcacio Tulo	Vercinxetórix Ambiórix Comio Ariovisto Divicón Casivelauno Dúmnorix† Vercasivelauno Galba Boduognato
Forzas en combate
Estímase que uns 120.000 (lexionarios e auxiliares)	Estímase que varios centos de miles, ata millóns
Baixas
Estimase que decenas de miles (30.000 segundo algunhas fontes)	Segundo César, 1 millón de mortos Segundo Plutarco de 1,5 a 3 millóns de mortos 1 millón de escravizados

Pese a que César xustificou esta invasión como unha acción defensiva preventiva, a maioría dos historiadores coinciden en que o principal motivo da campaña foi potenciar a carreira política do xeneral e cancelar as súas grandes débedas. Porén, ninguén pode obviar a importancia militar deste territorio para os romanos, que tiñan sufrido varios ataques por parte de tribos bárbaras que chegaron tanto da Galia como do norte francés. A conquista destes territorios permitiu a Roma asegurar a fronteira natural do río Rin.

Esta campaña militar é descrita extensamente polo propio Xulio César na súa obra De bello Gallico (traducida ó galego no 2019 por Alfonso Blanco Quintela baixo o título A guerra da Galia, fonte histórica de maior importancia sobre esta campaña e obra máis importante do xeneral. O libro é tamén unha obra mestra de propaganda política, xa que César estaba sumamente interesado en influír ós seus lectores en Roma.

Contexto político

No ano -58, Xulio César rematou o seu consulado en Roma. O ex-cónsul estaba moi endebedado desde o seu edilato, mais, sendo membro do Primeiro Triunvirato (a alianza política composta por el mesmo, Marco Licinio Craso e Pompeio) obtivera o goberno de dúas provincias: Galia Cisalpina e Ilírico. Cando Quinto Cecilio Metelo Céler, gobernador da Galia Transalpina, morreu de forma inesperada, César foi nomeado tamén gobernador desta provincia. Mediante votación, levada a cabo no Senado, ditaminouse que César gobernara sobre estes territorios durante o sorprendente período dun lustro.

Inicialmente, César contaba con catro lexións veteranas baixo o seu mando directo: Legio VII, Legio VIII, Legio IX Hispana e Legio X. César coñecía persoalmente a maioría (talvez a todas) esas lexións, posto que fora gobernador da Hispania Ulterior en -61 e xunto a elas fixera magas nunha campaña contra os lusitanos. Entre os seus legados encontrábanse seus curmáns Lucio Xulio César e Marco Antonio, Tito Labieno, Décimo Xunio Bruto Albino, Caio Trebonio, Aulo Hircio e Quinto Tulio Cicerón (irmán máis novo de Marco Tulio Cicerón). Ademais, César tiña a autoridade legal para recrutar máis lexións e tropas auxiliares se así o cría conveniente.

Probablemente, a ambición de César era realizar unha campaña que o enxalzara e aliviara a súa situación económica, pero é discutible que elixira os galos como obxectivo inicial. O máis probable é que César estivese planeando unha campaña contra o reino de Dacia, nos Balcáns.

Por outra parte, as tribos galas eran civilizadas, ricas e atopábanse completamente divididas. Moitas delas comerciaban con mercadores romanos e foran xa influídas pola cultura romana. Algunhas incluso mudaran os seus sistemas políticos, abandonando a monarquía tribal para instalar repúblicas inspiradas na romana.

Os romanos respectaban e temían os galos e as tribos xermánicas. Había só 45 anos, no ano -109, que Italia fora invadida por unha gran migración xermana e rescatada tras varias sanguentas e custosas batallas lideradas polo xeneral Caio Mario. Había pouco tempo, a tribo xermánica dos suevos migrara ao territorio da Galia encabezada polo seu líder, Ariovisto. Parecía que as tribos volveran poñerse en movemento, e iso ameazaba de novo a existencia da República.

O transcurso da campaña

Guerra contra os Helvecios

Migración helvecia

Un mapa da Galia no século -I onde pode verse a posición relativa dos helvecios e os sécuanos.

No ano -61, instigados por Orxétorix, os helvecios comezaron a planificar e organizar unha migración masiva. Os líderes dos helvecios non estaban satisfeitos coa extensión do seu territorio, cercados polas tribos xermánicas, os sécuanos celtas e os romanos da Galia Narbonense. En materia diplomática, Orxétorix negociou cos sécuanos e os heduos, e estableceu tamén contactos persoais e unha alianza con Cástico e Dúmnorix, chegando incluso a casar coa filla do último. César acusou os tres homes de ansiar ser coroados reis. Durante tres anos, os helvecios preparáronse para a guerra, trazando plans e enviando emisarios a varias tribos galas para procurarse salvocondutos e alianzas.

No -58 a tribo de Orxétorix deuse conta da súa ambición e xulgaron o seu líder. Aínda que conseguiu escapar, acabou morrendo e sospeitouse que incluso puidera terse suicidado. Non obstante, todo este asunto non evitou que os helvecios continuaran adiante cos seus plans. Debido ás súas loitas constantes e distancia, os helvecios eran unha tribo guerreira e o seu gran número de habitantes representaba unha grande ameaza para calquera que se lles opuxese. Cando se puxeron en marcha, o 28 de marzo segundo os datos que achega César, incendiaron todas as súas aldeas e vilas para eliminar calquera tentativa de retirada. Tamén se uniron a eles outras tribos veciñas: os ráuracos, os tulingos, os latobicos e os boios. Ante eles, había dúas rutas posibles: a primeira era a través do perigoso e complicado Pas de l'Ecluse, situado entre a cordilleira do Xura e o río Ródano; a segunda, que era moito máis simple, levaríaos á vila de Xenebra, onde o lago Léman desemboca no Ródano e unha ponte permitía o cruzamento do río. Estas terras pertencían aos alóbroxes, unha tribo que fora sometida por Roma e, polo tanto cuxo territorio se encontraba baixo a esfera de influencia da República romana.

No Lago Léman

Por aquelas, César atopábase en Roma, deixando unha única lexión na Galia Transalpina encontrándose esta en perigo. Ao ser informado destes acontecementos, inmediatamente apresurou a súa marcha cara a Xenebra e, ademais de ordenar a leva de varias tropas auxiliares, ordenou a destrución da ponte. Os helvecios enviaron unha embaixada baixo o mando de Nameio e Veruclecio para negociar o paso do seu pobo polo seu territorio, prometendo non provocar ningún dano. César estancou as negociacións, tratando de gañar tempo para que as súas tropas fortificasen as súas posicións ao outro lado do río mediante unha muralla de case cinco metros de alto e unha gabia que corría paralela a esta.

Mapa da Guerra das Galias.

Cando a embaixada regresou, César rexeitou de maneira oficial a súa petición e advertiunos de que calquera intento de cruzar o río pola forza sería contrarrestado. Rexeitáronse inmediatamente varios intentos. Os helvecios regresaron sobre os seus pasos e iniciaron negociacións cos sécuanos para que os deixasen pasar pacificamente. Tras deixar a súa única lexión baixo a dirección do seu segundo ao mando, Tito Labieno, César dirixiuse rapidamente cara á Galia Cisalpina. Alí asumiu o mando das tres lexións situadas en Aquileia e recrutou outras dúas novas lexións, a Legio XI e a Legio XII. Á fronte destas cinco lexións, César cruzou os Alpes polo camiño máis curto, atravesando territorios hostís e enfrontándose ao seu paso a varias tribos.

Persecución dos helvecios

Mentres tanto, os helvecios xa cruzaran o territorio dos sécuanos e saqueaban as terras dos heduos, ambarros e alóbroxes. Estas tribos, incapaces de enfrontarse a eles, solicitaron axuda a César como aliadas de Roma. César accedeu e sorprendeu os helvecios cando atravesaban o río Arar (o actual río Saona). Tres cuartas partes dos helvecios xa cruzaran, pero o outro cuarto, os tigurinos (un clan helvecio), permanecía na marxe oriental. Tres lexións, baixo o mando de César, emboscaron e derrotaron os tigurinos na Batalla do Arar, causándolles grandes perdas. Os tigurinos superviventes fuxiron ao bosque próximo.

Tras a batalla, os romanos construíron unha ponte sobre o Arar para perseguir os demais helvecios, estes enviaron unha embaixada liderada por Divicón, pero as negociacións fracasaron. Os romanos mantiveron a súa persecución durante quince días ata que tiveron problemas de subministración. Aparentemente, Dúmnorix estaba facento todo o posible por atrasar a chegada desta subministración, polo que os romanos abandonaron a persecución e dirixíronse para a fortaleza hedua de Bibracte. A sorte cambiou e os helvecios comezaron a perseguir os romanos, fustrigando a súa retagarda. César escolleu un alto próximo para plantar batalla e as lexións romanas detivéronse para enfrontarse aos seus inimigos.

Na Batalla de Bibracte as lexións venceron os seus opoñentes e os helvecios, derrotados, ofreceron a súa rendición, ao que César accedeu. Non obstante, 6.000 homes do clan helvecio dos verbixenos fuxiron para evitar ser capturados. Baixo ordes de César, outras tribos galas capturaron e trouxeron os fuxitivos, que foron executados. Os que se renderan recibiron a orde de regresar á súa terra para reconstruíla e organizar a provisión de subministración para alimentar as lexións, posto que eran un recurso moi útil como tapón entre os romanos e outras tribos do norte para permitir que migrasen a outra parte. No campamento helvecio capturado encontrouse un censo escrito en grego: dun total de 368.000 helvecios, dos cales 92.000 eran homes sen discapacidades, só 110.000 sobreviviron para regresar ao seus fogares.

Mapa da Batalla de Bibracte.

A guerra contra os suevos

Chegada dos suevos

Tras a vitoriosa campaña, varios aristócratas galos de case todas as tribos acudiron a felicitar a César pola súa vitoria. Reunidos nun consello galo para discutir certas cuestións, invitaron a Xulio César.

Nesta reunión os delegados queixáronse de que, debido ás loitas entre os heduos e os arvernos, estes últimos contrataran un gran número de mercenarios xermánicos. Os mercenarios, liderados por Ariovisto, rei dos suevos, traizoaran os arvernos e tomaran como reféns varios dos fillos dos aristócratas galos. Ademais, gañaran distintas batallas, recibindo moitos reforzos, co que a situación estaba descontrolada.

As negociacións

Entón, César mandou emisarios a Ariovisto, propoñéndolle unha reunión, para discutir o asunto, pero Ariovisto negouse, dicindo que non confiaba en César, e era moi custoso trasladar o seu exército ao sur. César respondeulle dicíndolle, que entón el pasaría a ser o seu inimigo, debido aos agravios que fixeran aos aliados de Roma, e terse negado a entrevistarse cos seus aliados.

César soubo de que Ariovisto ameazaba con tomar Vesontio, a principal cidade dos secuanos, que ademais era unha praza fortificada fácil de defender, polo que este marchou coas súas lexións e impediu que fose tomada. En Vesontio, os soldados de César empezaron a temer os xermanos, a excepción da décima, lexión na que César confiaba, pero este temor esfumouse cando Ariovisto lle pediu a César unha entrevista baixo a condición de que ambos bandos levaran unicamente xinetes, de maneira que era difícil tender unha emboscada.

Ao chegar o día sinalado, César e Ariovisto entrevistáronse, pero a reunión foi inútil, xa que a cabalaría de Ariovisto atacou a romana no medio da entrevista, polo que César retirouse, ordenándolle aos seus cabaleiros que non atacasen para que despois non circulase o rumor de que el fora quen comezara coa batalla. Uns días despois, Ariovisto pediulle a César que mandara emisarios para seguir negociando, pero, á chegada do emisario romano, este foi arrestado por Ariovisto.

Batalla dos Vosgos

Artigo principal: Batalla dos Vosgos.

Tras o fracaso das negociacións, César situou as súas lexións en dous campamentos, un dos cales foi atacado sen éxito pola cabalaría de Ariovisto, tanto ao construírse como ao instalarse as tropas. César preguntou aos prisioneiros por que Ariovisto non atacaba o campamento central con todo o seu exército, e estes responderon que era porque a súa relixión non lles permitía combater antes da lúa chea.

Aproveitando a desvantaxe psicolóxica dos xermanos, César marchou coas súas lexións cara ao campamento inimigo, conseguindo o seu flanco esquerdo impoñerse con celeridade, o flanco dereito en cambio tivo que ser reforzado para alzarse coa vitoria. Cando souberon o resultado da batalla ao outro lado do Rin, os suevos desistiron de cruzar o río e seguir conquistando a Galia.

Conflito cos belgas

No -57, César volveu intervir nun conflito entre as tribos galas cando marchou contra os belgas, que habitaban a zona que hoxe en día conforma aproximadamente o territorio de Bélxica e ademais atacaran unha tribo aliada con Roma. O seu exército sufriu un ataque por sorpresa mentres acampaba preto do río Sambre e estivo a punto de ser derrotado, pero logrou rearmarse grazas á súa disciplina e á intervención de César en persoa durante o conflito. Os belgas sufriron grandes perdas e finalmente rendéronse cando viron imposible lograr a vitoria.

Expedicións punitivas

Véxase tamén: Invasións da Britania por Xulio César.

Un mapa da Galia onde poden apreciarse todas as tribos e cidades mencionadas na Guerra das Galias.

O ano seguinte, -56, César centrou a súa atención nas tribos da costa atlántica, principalmente na tribo dos vénetos, que habitaban na rexión de Armórica (a actual Bretaña). Esta tribo reunira unha confederación de tribos para combater a Roma. Os vénetos eran un pobo marítimo e consturíran unha frota no golfo de Morbihan, polo que os romanos deberon construír galeras e realizar unha campaña pouco convencional por terra e mar. Unha vez máis, César venceu os galos na batalla do Golfo de Morbihan, saqueando o territorio dos derrotados.

Entre o -56 e o -55, as tribos xermanas dos usípetes e os téncteros (que sumaban de 150 a 180 mil persoas, aínda que segundo César eran 400 mil) cruzaron o Rin, establecendo o seu campamento no Mosa. Desde alí, a cabalaría xermana atacou un campamento romano e matou uns 6000 romanos. César reuniu o seu exército e comezou as negociacións cos xermanos; pero cando a cabalaría destes se afastou para pacer, o romano atacou o campamento inimigo, matando ou capturando 100.000 deles, na súa maioría mulleres, nenos e anciáns. En consecuencia, ambas tribos xermanas volveron ao seu país cos sobreviventes.

César conduciu as súas forzas ao outro lado do Rin no -55 para levar a cabo unha expedición punitiva contra os xermanos. Con cerca de 40 mil homes construíu unha ponte e cruzou o río, os xermanos retiráronse ante o avance romano e non presentaron batalla. O propio César estimaba en 430 mil guerreiros xermanos a forza a combater aínda que hoxe se considera unha esaxeración. Non obstante, os suevos, contra quen principalmente se dirixira a expedición, xamais chegaron a ser atacados.

Posteriormente, César cruzou o Canal da Mancha á cabeza de dúas lexións para realizar unha expedición similar contra os britanos. A incursión en Britania case finalizou en desastre cando o mal clima destruíu gran parte da súa frota e a infrecuente visión dunha inmensa cantidade de carros de guerra provocou confusión entre as súas tropas. César logrou desembarcar e venceu en dúas batallas os britanos, pero ao non ter a súa cabalaría como reforzo e ante a proximidade do inverno, decidiu retirarse do solo britano para reorganizar as súas forzas e planear unha segunda expedición. Dos britanos asegurouse unha promesa de reféns, aínda que só dúas tribos cumpriron co acordado. Tras retirarse, regresou o ano seguinte cun exército moito maior que venceu os poderosos catuvelaunos e forzounos a pagar tributo a Roma. O efecto das expedicións non durou moito, pero foron unha gran propaganda das vitorias de César. O pobo de Roma consideraba este xeneral que vencera os estraños britanos e os belicosos galos e xermánicos como o mellor xeneral da historia, ensombrecendo a Pompeio Magno, algo que finalmente viraría en contra de César.

As campañas do ano -55 e principios do -54 causaron gran controversia durante moitos séculos. Foron incluso controvertidas na época dos contemporáneos de César, e en especial entre os seus opositores políticos, que as censuraron como un custoso exercicio destinado ao engrandecemento persoal. En épocas modernas, os expertos dividíronse entre quen critican o claro plan imperialista de César e quen defenden os beneficios xerados na Galia por medio desta expansión do poderío romano.

Consolidación e revoltas

Un denario de prata romano coa cabeza dun galo cativo no -48, logo das campañas de César.

No invierno do -54 ao -53, o descontento entre os galos subxugados provocou un gran levantamento, cando os eburóns do nordeste da Galia se rebelaron baixo o seu líder, Ambiórix. Quince cohortes romanas foron aniquiladas en Atuátuca (Atuatuca Tungrorum, a actual Tongeren en Bélxica) e unha gornición comandada por Quinto Tulio Cicerón logrou sobrevivir ao ser socorrida por César xusto a tempo. O resto do -53, ocupouse cunha campaña punitiva contra os eburóns e os seus aliados, de quen se di foron practicamente exterminados polos romanos.

Revolta de Vercinxetórix

No ano -52, o xefe averno Vercinxetórix rebelouse unindo todos os pobos galos baixo o seu mando, a excepción dos heduos, a quen o seu maxistrado Divicíaco mantiña aliados a Roma. Vercinxetórix e os seus galos decidiron non facer enfrontamentos directos, senón utilizar a táctica de terra queimada. Xulio César, que se encontraba na Cisalpina, ao sabelo cruzou os Alpes, para encontrarse con que Vercinxetórix invadía a Galia transalpina, mentres que os habitantes romanos da Galia sometida por César eran asasinados. Xulio César marchou con dúas lexións a Narbona, capital da transalpina, e enviou o legado Tito Labieno ao norte para someter os rebeldes da rexión. Os que ían invadir a transalpina, comandados por Lucrecio, ao ver que César os atacaría, retrocederon en busca de Vercinxetórix. Xulio César aproveitou isto tomando as cidades das tribos rebeldes do sur da Galia, principalmente as dos carnutes e alobogres. Entón, Vercinxetórix decidiu queimar todas as cidades galas que foran difíciles de defender para privar así de subministracións a César. O xefe galo ordenoulle á tribo dos biturigues que abandonasen e queimasen a súa capital, Avárico. Mais estes confiaban nas súas murallas e negáronse. Ante isto, Vercinxetórix acampou fora da poboación, pero non puido impedir o sitio dos romanos. Os romanos construíron murallas ao longo do seu campamento, mentres que os biturigues alzaban as súas murallas a medida de que as torres de asedio romanas eran construídas. Un día chuvioso, cando os biturigues menos o esperaban, Xulio César atacou a cidade, tomándoa tras unhas horas de combate. Este triunfo, permitiulle recoller todas as provisións que necesitaba.

Tras a batalla de Avárico, Vercinxetórix, que estaba a uns cantos miles de pasos da cidade retirouse á capital dos avernos, Xergovia, unha cidade situada nun alto de difícil acceso, e protexida por un muro e douscentos mil soldados galos. César tomou seis lexións e marchou cara a Xergovia, pero encontrouse con que Vercinxetórix queimara todos as pontes que había sobre o río Liger (río Loira), polo que se lle dificultaba o acceso a Xergovia, xa que en caso de querer construír unha ponte, sería destruída polas tropas galas que estaban ao outro lado do río, cerca de Gorgobina. Entón, Xulio César, enviou a metade do seu exército cara ao sur, para que o inimigo pensase que se estaba retirando. Ao ver isto, os galos marcharon cara ao sur para impedir que se construíra unha ponte alí. Entre tanto, Xulio César e a outra metade do exército construíron unha ponte e cruzaron o río. Ao día seguinte, cando os galos se decataron, foron atacalo, deixando pasar polo río a outra metade dos romanos. Ao saber que estes tamén estaban dese lado do río, os galos fuxiron a Xergovia. Cando Xulio César chegou a Xergovia, instalou dous campamentos, un ao pé da costa e outro na metade desta. Xulio César esperaba recibir axuda dos seus aliados heduos, pero resultou que o seu maxistrado Divicíaco morrera e que o novo non era moi capaz. Os inimigos políticos do novo maxistrado decidiron aliarse con Vercinxetórix e inventaron que Xulio César asasinara algúns nobres heduos, e dixeron aos reforzos que debían levarlle a Vercinxetórix a cabeza de César, pero cando os heduos se achegaban, Xulio César, a través de espías sabía o planeado, e marchou cara ao campamento heduo cos nobres que segundo dicían algúns, asasinara. Ao ver que estes estaban vivos, desculpáronse ante Xulio César e uníronse a el.

Tras isto, César observou que non sería difícil tomar unha posición vantaxosa máis próxima á cidade. Entón, ordenou atacar a pequena gornición gala que se encontraba alí. Vencida esta, ordenoulle aos seus soldados retirarse para non facelos combater en terreos desvantaxosos, pero só a cabalaría e a lexión décima o obedeceron, xa que o resto, ansiando unha vitoria rápida, cargaron ata as propias murallas da cidade. O groso do exército galo saíu ao seu encontro e pouco a pouco os romanos foron caendo. Vendo isto, Xulio César, enviou a lexión que deixara de reserva no seu campamento a colocarse cerca dos galos, para protexer as lexións que desobedeceran o xeneral romano, e facilitarlles a retirada. Finalmente, Xulio César logrou retirar da zona de combate o exército que atacara por si só, ao que, ao día seguinte lle explicaría que se desobedecían nunca poderían derrotar os galos de Vercinxetórix. Nos días seguintes, só houbo escaramuzas de xinetes, pero, no país dos heduos, o seu maxistrado decidiu aliarse con Vercinxetórix. Logo, César, tras un combate favorable da cabalaría, retirouse cara ao país dos heduos, pero non puido evitar que entraran na confederación gala de Vercinxetórix. Os galos eran poderosos debido á súa inmensa cabalaría, polo que César pediu aos seus aliados xermanos que colaborasen con algúns cabalos, xa que podía usar lexionarios como xinetes de cabalaría. Así, Xulio César logrou obter unha inmensa cabalaría, e colocou as súas tropas nunha planicie cerca da cidade fortificada de Alesia. Os galos posicionaron a súa cabalaría nun outeiro próximo, e César decidiu atacalos, marchando coa súa cabalaría, así como cunha lexión oculta. Cando os xinetes inimigos atacaron, os lexionarios deixáronse ver, e cos seus arqueiros mataron moitos dos galos, que fuxiron en desbandada ao campamento da infantaría de Vercinxetórix. Este, vendo a derrota dos seus xinetes, decidiu refuxiarse en Alesia, esperando que pasara o mesmo que en Xergovia.

Cando Vercinxetórix chegou a Alesia, enviou uns soldados seus pedirlle reforzos aos galos, xa que só tiña 80 mil homes. César, que o estaba perseguindo, ao ver as fortificacións da cidade gala, deixou de lado a idea de atacala e optou por sitiala. Para iso, construíu sete campamentos fortificados, apoiados por redutos nos puntos claves. Logo, construíu un foso de seis pasos de profundidade sobre toda a circunferencia de Alesia para impedir a fuxida dos sitiados e ao lado do foso, construíu unha muralla de tres pasos de altura. Para impedir a chegada de reforzos aos sitiados, construíu, a cen pasos da outra muralla, tres fosos de seis pasos de profundidade, e unha muralla de tres pasos de altura, situada arriba dun terraplén de catro pasos de altura. Ás murallas, colocoulles unha torre cada vinte pasos e de dez pasos de altura. A muralla interior, aproximadamente, medía dezaseis mil pasos de lonxitude, mentres que a exterior medía vinte e seis mil. Debido á escaseza de víveres, os sitiados expulsaron as mulleres e os nenos, para aforrar provisións. Tras varias semanas, chegaron catrocentos mil galos de reforzo comandados por Comio, un aliado de Vercinxetórix, tamén de orixe averna. Comio realizou algunhas escaramuzas de cabalaría, que fracasaron, así que decidiu utilizar a súa inmensa infantaría para atacar a César. A media noite, avanzaron os catrocentos mil homes de Comio ata a muralla que gornecía os cincuenta mil homes de César. Ao chegar, fixeron ruído, para que os sitiados saísen de Alesia e atacasen. Así se fixo, pero, despois de reencher o foso, retiráronse.

Ao día seguinte, Comio, dividiu o seu exército en dous, para que un atacase a muralla romana, e o outro marchou cara a unha parte da circunferencia que, pola natureza do terreo, os romanos non a puideran fortificar, mentres que Vercinxetórix saía da cidade, obrigando a Xulio César a combater, non só quintuplicado en número, senón a facelo por ambos flancos. O forte romano non protexido estaba defendido por dúas lexións comandadas polo legado Labieno. Con todo, cando a muralla foi queimada polos galos, Xulio César tivo que loitar en desvantaxe, e decidiu ir en axuda de Labieno, quen estaba sendo atacado por varios flancos. Entón, César, enviou o legado Marco Antonio coa cabalaría e dúas lexións a saír do campamento pola parte que non estaba sendo atacada, e que atacara pola retagarda os galos de Comio, quen, ao ver a Antonio e os seus xinetes, fuxiron en desbandada, e os sitiados rendéronse, xunto co seu xefe, que foi arrestado.

No ano seguinte, -51, producíronse campañas de pacificación contra os carnutes e os belóvacos. No -50 persistiu a resistencia, en Uxeloduno, que foi rendida por César despois de cortar o seu abastecemento de auga. Tratábanse de tarefas de "limpeza" e rebelións menores, pero o control de Roma sobre a Galia non se viu comprometido seriamente ata o século II.

Resultado da contenda

Ademais, segundo Plutarco, os resultados da guerra foron 800 cidades conquistadas, 300 tribos sometidas, un tributo de máis de 40 millóns de sestercios para César, un millón de prisioneiros vendidos como escravos e outros tres millóns mortos en batalla (estímase que a poboación gala era duns 3 a 15 millóns de habitantes antes da guerra). Aínda que os historiadores antigos son coñecidos por esaxeracións deste tipo, certamente a conquista da Galia por parte de Xulio César foi a maior xesta militar desde as campañas de Alexandre Magno.

Análise da estratexia

O triunfo romano na Guerra das Galias debeuse a unha combinación de astucia política, a campañas efectivas e a unha maior capacidade militar que os seus opoñentes galos. César levou a cabo unha política de "divide e conquista" para acabar cos seus inimigos, poñéndose do lado de tribos individuais durante as súas disputas con opoñentes locais. Reuniu de forma sistemática información sobre as tribos galas para identificar as súas características, debilidades e divisións, o que á súa vez lle permitía poder librarse delas.

Moitos soldados das tropas de César eran galos, así que o conflito non foi simplemente unha guerra entre romanos e galos. Certamente o seu exército era unha entidade cosmopolita en extremo. O seu núcleo constaba de seis, máis tarde dez, lexións de infantaría pesada, co apoio do equivalente a dúas máis en campañas posteriores. Dependía de aliados estranxeiros para a súa cabalaría e infantaría lixeira, recrutándoos entre as tribos numidias, cretenses, hispanas, xermánicas e galas. César empregaba as súas forzas de maneira sumamente efectiva, estimulando o orgullo das unidades individuais para que realizasen un maior esforzo.

Os opoñentes galos de César eran considerablemente menos hábiles que os romanos en termos militares. Podían dispoñer de inmensos exércitos pero sufrían falta de flexibilidade e disciplina. Os guerreiros galos eran opoñentes feroces e isto era admirado polos romanos (véxase o Galo moribundo), pero carecían de disciplina no campo de batalla. As súas tácticas estaban restrinxidas a cargar en masa sobre os seus inimigos, e a súa falta de cohesión tornábaos incapaces de ser sofisticados durante os enfrontamentos. Tampouco tiñan un apoio loxístico e non podían permanecer no campo tanto tempo como os romanos.

Por outro lado, tamén é posible que a derrota gala se debese á enorme debilitación sufrida por varias das súas xeracións a causa da constante guerra contra os invasores xermánicos, quen eran sometidos á custa da perda de grandes cantidades de guerreiros.

A Guerra das Galias na literatura e a cultura

A principal fonte histórica acerca da Guerra das Galias son os Comentarios sobre a guerra das Galias do propio Xulio César, un dos mellores exemplos que aínda se conservan de prosa en latín sen adornos. Co paso do tempo, converteuse en obxecto de intenso estudo por parte dos latinistas e unha das fontes clásicas en prosa que se utilizan tradicionalmente como textos para a ensinanza do latín moderno.

A Guerra das Galias transformáronse nun contexto popular para a ficción histórica moderna, en especial en Francia e Italia. Claude Cueni escribiu unha novela semihistórica, Il druido di Cesare, sobre un druída ficticio, servente de César, que gardaba o rexistro das campañas de César. Ademais, o cómic Astérix transcorre pouco despois da Guerra das Galias.

Xulio César só menciona dous militares de baixa graduación, dous «centurións excepcionalmente valentes», Tito Pulón e Lucio Voreno (libro V, cap. 44). Estes dous personaxes protagonizan a serie de televisión Rome, da HBO, que se desenvolve xusto tras a batalla de Alesia.

Véxase tamén

Bibliografía

Antiga

• César, Caio Xulio. Obra completa. Tradución (ao castelán) a cargo de Valentín García Yebra, 3 volumes bilingüe español-latín. Madrid: Editorial Gredos, ed. Guerra de las Galias. 

1. 2.ª ed. revisada. 2ª reimpresión, 1996 (ed.). Volumen I: Libros I-II-III. ISBN 978-84-249-3547-4. 
2. 2ª edición, 1996 (ed.). Volumen II: Libros IV-V-VI. ISBN 978-84-249-1020-4. 
3. 2ª edición, 1989 (ed.). Volumen III: Libro VII. ISBN 978-84-249-1021-1. 

• –. Obra completa. Tradución (ao castelán) a cargo de Valentín García Yebra, 2 volumes con notas en latín. Madrid: Editorial Gredos, ed. Guerra de las Galias. 

1. 9ª edición revisada, 1999 (ed.). Volumen I: Libros I-II-III-IV. ISBN 978-84-249-3388-3. 
2. 9ª edición, 1997 (ed.). Volumen II: Libros V-VI-VII. ISBN 978-84-249-3389-0. 

• Plutarco. 2007. Madrid: Editorial Gredos, ed. Vidas paralelas. Obra completa. Volume VI: Alejandro & César; Agesilao & Pompeyo; Sertorio & Eumenes. ISBN 978-84-249-2881-0. 

Moderna

• Gilliver, Kate (2002). Londres: Osprey Publishing, ed. Caesar's Gallic Wars 58-50 BC. ISBN 0-415-96858-5. 
• Goldsworthy, Adrian (2004). Londres: Phoenix Press, ed. In the name of Rome: The Men Who Won the Roman Empire. ISBN 0-7538-1789-6. 
• Holland, Tom (2005). Barcelona: Planeta, ed. Rubicón: Auge y caída de la República Romana. ISBN 0-385-50313-X. 
• Matyszak, Philip (2004). Londres: Thames & Hudson, ed. The enemies of Rome: from Hannibal to Attila the Hun. ISBN 0-500-25124-X. 

Ligazóns externas

• Guerra de las Galias
• Hispanos en la Guerra de las Galias
• Los "comentarios" de Julio Cesar
• Sobre los "Comentarios de la guerra de las Galias y de la guerra civil", de Cayo Julio César. Por Mitus
• La Guerra de las Galias
• La Guerra de las Galias en IMPERIVM ROMANVM.
• Apiano: Das cuestións gálicas.
  • Texto inglés, con índice electrónico, no Proxecto Perseus. Na parte superior dereita están os rótulos activos "focus" (para cambiar ao texto grego) e "load" (para o texto bilingüe).