Kazakhstán

Kazakhstán
	Қазақстан Республикасы (kk); Қазақстан (kk)
	Bandeira Brasón
Himno	Meniñ Qazaqstanım
Lema	«El meu Kazakhstan» ; «Менің Қазақстаным»
Epónimo	Pobo kazakh
Localización
	48°N 68°L / 48, 68
Capital	Astana (1997–)
Contén a división administrativa	Almati ; Aqmola (pt) ; Aqtöbe (pt) ; Astana ; Atyrau (pt) ; Baikonur ; Cazaquistão Ocidental (pt) ; Cazaquistão Oriental (pt) ; Cazaquistão do Norte (pt) ; Cazaquistão do Sul (pt) ; Jambyl (pt) ; Mangghystau (pt) ; Pavlodar (pt) ; Provincia de Almati ; Qaraghandy (pt) ; Qostanay (pt) ; Qyzylorda (pt) ; Shymkent (pt) (2018–)
Poboación
Poboación	19.002.586 (2021) (6,97 hab./km²)
Lingua oficial	Lingua kazakh ; lingua rusa
Xeografía
Parte de	Asia Central ; Europa Oriental
Superficie	2.724.900 km²
Punto máis alto	Khan Tengri (pt) (7.010 m)
Punto máis baixo	Karagiye (−132 m)
Comparte fronteira con	Turkmenistán ; Uzbekistán ; Kirguizistán ; República Popular da China ; Rusia
Datos históricos
Precedido por	República Socialista Soviética de Casaquistán e Unión Soviética
Creación	1991: causado por Disolución da Unión Soviética
Organización política
Forma de goberno	presidencialismo
• Presidente	Kassym-Jomart Tokayev (2019–)
Órgano executivo	Goberno de Kazakhstán
• Primeiro ministro	Älihan Smaiylov (2022–)
Órgano lexislativo	Parlamento de Kazakhstán ,
Membro de	Grupo de Provedores Nucleares ; Grupo para as observacións da Terra ; Organización Mundial da Saúde ../... 26+
PIB nominal	197.112.255.361 $ (2021)
Moeda	tenge kazakh
Identificador descritivo
Fuso horario	UTC+05:00
Dominio de primeiro nivel	.kz e .қаз
Prefixo telefónico	+7
Teléfono de emerxencia	112, 101, 102 e 103
Código de país	KZ
Outro
Irmandado con	Toyota
Sitio web	gov.kz

Kazakhstán,^[1]^[2] tamén chamado Casaquistán^[3] ou Kazhakhstán,^[4]^[5]^[6]^[7] é un país fundamentalmente asiático, aínda que tamén inclúa unha rexión relativamente pequena que, xeograficamente, pertence á Europa: a área situada ao oeste do río Ural, o punto máis oriental do continente europeo. Limita ao norte e oeste con Rusia (6.846 quilómetros de fronteira), ao leste coa China (1.533 km), a sur co Kirguizistán (1.051 km), o Uzbekistán (2.203 km) e Turkmenistán (379 km) e a oeste co Mar Caspio. É o noveno país máis grande do mundo por superficie, mais ten unha densidade de 6 hab./km².

Kazakhstán foi un dos países que se volveron independentes coa disolución da Unión Soviética, proclamando a súa independencia o 16 de decembro de 1991.

Historia

Artigo principal: Historia de Casaquistán.

Os kazakh, ou cabaleiros das estepas, descenden de tribos nómades de orixe turca e relixión islámica que, no século XVII, piden protección ao tsar ruso perante a ameaza de invasión mongol. O Imperio Ruso retira o poder dos xefes tribais e domina gradualmente Kazakhstán.

Coa abolición da servidume polo imperio, no 1861, millóns de labregos rusos e ucraínos instálanse nas terras kazakh doadas polo goberno central, provocando resentimentos entre os nativos. O exército tzarista reprime unha rebelión contra o poder ruso no 1916, matando 150.000 persoas.

Cambio de presidente, e do nome da capital

Nursultan Nazarbayev, veterano ex-comunista, o único dirixente da antiga URSS no poder sen interrupcións desde a disolución do país en 1991, o político que máis tempo permaneceu no poder en todo o espazo post-soviético, anunciou por sorpresa, o 19 de marzo de 2019 a súa dimisión tras practicamente 30 anos á fronte de Kazakhstán. Nazarbáyev, de 78 anos de idade, fixo pública a súa decisión a través dunha alocución televisada polos principais canais do país. «Este ano cumpriranse 30 anos desde que ocupo o cargo máis alto. O pobo outorgoume a posibilidade de ser o primeiro presidente do Kazakhstán independente», dixo diante as cámaras despois de dar a coñecer a súa renuncia.^[8]^[9]

Porén, o líder kazakh non se apartará demasiado dos centros de poder. Segundo as súas palabras, manterse á fronte do Consello de Seguridade da república, do Consello Constitucional e do seu partido Nur Otan, o maioritario no Parlamento. Até que se celebren unhas novas eleccións, o presidente é Kassym-Jomart Tokayev, que ocupaba o cargo de presidente do Senado no momento da renuncia do xefe de Estado.^[8]^[9]

A primeira medida adoptada polo Parlamento kazakh, tras renunciar Nursultan Nazarbayev ao seu cargo de Xefe do Estado e tras tomar posesión o novo presidente interino, Kassym-Jomart Tokayev, non caeu ben entre algúns cidadáns de Astana,^[10] a capital do país, cuxo nome foi cambiado ao do pai da Nación, Nur-Sultan.^[9] Con todo, só tres anos despois, a cidade volveu cambiar de nome, recuperando a denominación de Astana.^[11]

Xeografía

Kazakhstán é un país transcontinental, coa maior parte do seu territorio situado na Asia Central e unha menor (ao oeste do río Ural) en Europa. Cunha superficie de 2 724 900 km²,^[12] é o noveno país máis grande do mundo, así como o estado sen litoral marítimo máis extenso do mundo (considerando o mar Caspio como un lago). Kazakhstán é un dos seis Estados túrquicos independentes, xunto a Turquía, Acerbaixán, Kirguizistán, Uzbekistán e Turkmenistán; comparte fronteiras cos tres últimos e con Rusia e a China, ao mesmo tempo que posúe costas no mar Caspio e no mar de Aral. A capital foi trasladada en 1997 de Almati, a cidade máis poboada de Kazakhstán, a Astana. Kazakhstán pertence á rexión natural denominada Asia Central, formada ademais, xunto con Tadjiikistán, por tres dos países xa citados, Kirguizistán, Uzbekistán e Turkmenistán.

A maior parte do territorio está cuberta por deserto, semi-deserto e estepa, aínda que ao norte o país atinxa a zona da taiga. O clima é continental, con veráns quentes e invernos fríos.

Organización político-administrativa

Artigo principal: Subdivisións de Kazakhstán.

Kazakhstán está formado por 14 provincias (oblystar; en singular: oblys) e tres cidades (qala; en singular: qalasy). Á súa vez, as provincias divídense en distritos.

Provincia	Capital	Área (km²)	Poboación
Akmola	Kokshetau	121,400	829,000
Aktobe	Aktobe	300,600	661,000
Almaty⁽¹⁾	Almaty	324.8	1,226,300
Provincia de Almati	Taldykorgan	224,000	860,000
Astana⁽¹⁾	Astana	710.2	600,200
Atyrau	Atyrau	118,600	380,000
Baiconur⁽²⁾	Baikonur	57	70,000
Casaquistán oriental	Oskemen	283,300	897,000
Karagandy	Karagandy	428,000	1,287,000
Kostanay	Kostanay	196,000	975,000
Kyzylorda	Kyzylorda	226,000	590,000
Mangystau	Aktau	165,600	}316,847
Casaquistán setentrional	Petropavl	123,200	586,000
Pavlodar	Pavlodar	124,800	851,000
Casaquistán meridional	Shymkent	118,600	1,644,000
Casaquistán occidental	Oral	151,300	599,000
Zhambyl	Taraz	144,000	962,000

Notas:^[12]

(1) As cidades de Almaty e Astana non pertencen a ningún oblys.
(2) A cidade de Baikonur ten un status especial, pois actualmente, até o ano 2050, está gobernada polos rusos debido á presenza do cosmódromo Baikonur.

Economía

Artigo principal: Economía de Casaquistán.

Mapas e imaxes

Mapa
Imaxe satélite
Mapa político
Mapa

Notas

↑ Real Academia Galega (2016). Listaxe de países participantes en Rio2016, ordenados por continente (PDF). Portal das Palabras. Real Academia Galega.
↑ "Kazakh". Digalego. Consultado o 24/12/2024.
↑ Anaír Rodríguez Rodríguez, Montserrat Davila Ventura (2004). Área de Normalización Lingüística da Universidade de Vigo, ed. Lingua galega: dúbidas lingüísticas (PDF). p. 116. ISBN 84-8158-266-2.
↑ Diciopedia do século 21.
↑ Santa María, Inés; Massó, Noé (2009). Atlas xeográfico e histórico de Galicia e do Mundo. Do Cumio. ISBN 978-84-8289-328-0.
↑ Goretti Sanmartín Rei et al. (2012). Servizo de Normalización Lingüística, Universidade da Coruña, ed. Criterios para o uso da lingua (PDF). ISBN 84-9749-199-8.
↑ Castro Figueiras, Eva María; Rodríguez Ricart, María Cristina (2019). Área de Normalización Lingüística da Universidade de Vigo, ed. Na universidade onde queiras pero en galego (PDF). ISBN 978-84-8158-827-9.
↑ ^8,0 ^8,1 El presidente kazajo y último líder soviético, renuncia tras 30 años en el poder. La Voz de Galicia, 20-03-2019.
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 Nazarbayev dimite por sorpresa como presidente de Kazajstán tras tres décadas en el poder. ABC, 19-03-2019.
↑ "La cacicada de poner a la capital el nombre de Nazarbáyev provoca protestas en Kazajstán". abc (en castelán). 2019-03-21. Consultado o 2019-07-12.
↑ "Kazakhstan changes capital's name from Nur-Sultan back to Astana" (en inglés). 18 de setembro de 2022. Consultado o 26 de setembro de 2022.
↑ ^12,0 ^12,1 Kazajistán. Geografía (Oratlas. Tradución ao castelán do World Factbook da CIA)

Véxase tamén

Este artigo sobre xeografía é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.
Existen igualmente outros artigos relacionados con este tema nos que tamén podes contribuír.

[1] Real Academia Galega (2016). Listaxe de países participantes en Rio2016, ordenados por continente (PDF). Portal das Palabras. Real Academia Galega.

[2] "Kazakh". Digalego. Consultado o 24/12/2024.

[3] Anaír Rodríguez Rodríguez, Montserrat Davila Ventura (2004). Área de Normalización Lingüística da Universidade de Vigo, ed. Lingua galega: dúbidas lingüísticas (PDF). p. 116. ISBN 84-8158-266-2.

[4] Diciopedia do século 21.

[5] Santa María, Inés; Massó, Noé (2009). Atlas xeográfico e histórico de Galicia e do Mundo. Do Cumio. ISBN 978-84-8289-328-0.

[udc-6] Goretti Sanmartín Rei et al. (2012). Servizo de Normalización Lingüística, Universidade da Coruña, ed. Criterios para o uso da lingua (PDF). ISBN 84-9749-199-8.

[7] Castro Figueiras, Eva María; Rodríguez Ricart, María Cristina (2019). Área de Normalización Lingüística da Universidade de Vigo, ed. Na universidade onde queiras pero en galego (PDF). ISBN 978-84-8158-827-9.

[VG1-8] 8,0 ^8,1 El presidente kazajo y último líder soviético, renuncia tras 30 años en el poder. La Voz de Galicia, 20-03-2019.

[ABC1-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 Nazarbayev dimite por sorpresa como presidente de Kazajstán tras tres décadas en el poder. ABC, 19-03-2019.

[10] "La cacicada de poner a la capital el nombre de Nazarbáyev provoca protestas en Kazajstán". abc (en castelán). 2019-03-21. Consultado o 2019-07-12.

[11] "Kazakhstan changes capital's name from Nur-Sultan back to Astana" (en inglés). 18 de setembro de 2022. Consultado o 26 de setembro de 2022.

[CIA-12] 12,0 ^12,1 Kazajistán. Geografía (Oratlas. Tradución ao castelán do World Factbook da CIA)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]