Malta

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Malta (homónimos).

Malta ( pronunciación ) (en maltés: Malta, [ˈmɐl.tɐ] (AFI); en inglés: Malta, [ˈmɔːl.tə] (AFI),  escoitar), oficialmente República de Malta ( pronunciación ) (en maltés: Repubblika ta' Malta, [rɛˈpʊbb.lɪ.kɐ ˈtɐ ˈmɐl.tɐ] (AFI); en inglés: Republic of Malta) é un pequeno país europeo, que consta dun arquipélago de tres illas moi próximas unhas das outras. Atópase 80 km ao sur de Sicilia (Italia), 284 km ao leste de Tunisia, e 333 km ao norte de Libia. As linguas oficiais son o maltés e inglés, e o 66% da poboación actual de Malta polo menos conversa en lingua italiana. A súa capital é A Valeta.

Malta

Bandeira Brasón
Himno	L-Innu Malti
Epónimo	mel
Localización
35°54′N 14°30′L
Capital	A Valeta
Contén a división administrativa	Eastern Region (Lvant) (en) (2021–) Gozo Region (Ghawdex) (en) (1993–) Northern Region (Tramuntana) (en) (2009–) Port Region (Port) (en) (2021–) Southern Region (Nofsinhar) (en) (2009–) Western Region (Punent) (en) (2021–)
Poboación
Poboación	553.214 (2023) (1.750,68 hab./km²)
Lingua oficial	Lingua maltesa lingua inglesa
Relixión	cristianismo
Xeografía
Parte de	Espazo Económico Europeo Unión Europea Commonwealth de Nacións (1800–1964)
Superficie	316 km²
Bañado por	Mar Mediterráneo
Punto máis alto	Ta' Dmejrek (pt) (253 m)
Punto máis baixo	Mar Mediterráneo (0 m)
Comparte fronteira con	Italia
Datos históricos
Precedido por	Estado de Malta (pt) e Colônia da Coroa de Malta (pt)
Creación	21 de setembro de 1964
Organización política
Forma de goberno	democracia parlamentaria
• Presidente	Myriam Spiteri Debono (pt) (2024–)
Órgano executivo	Government of Malta (en)
• Primeiro ministro	Robert Abela (pt) (2020–)
Órgano lexislativo	Parlamento de Malta (pt) , (Escano: 79)
Máxima autoridade xudicial	Constitutional Court of Malta (en)
Membro de	Grupo de Fornecedores Nucleares (pt) Organización Mundial do Comercio Grupo para as observacións da Terra ../... 27+
PIB nominal	17.743.376.199 $ (2021)
Moeda	euro
Identificador descritivo
Fuso horario	UTC+01:00, horario estándar
Dominio de primeiro nivel	.mt
Prefixo telefónico	+356
Teléfono de emerxencia	112, 191 (pt) , 199 (pt) , 196 (en) e 116117 (en)
Código de país	MT
Código NUTS	MT
Páxina web	gov.mt

Malta está habitada desde aproximadamente o 5900 a.C. A súa localización no centro do Mediterráneo deulle historicamente unha grande importancia estratéxica como base naval, cunha sucesión de potencias que disputaron e gobernaron as illas, incluíndo os fenicios e Cartaxineses, romanos, gregos, árabes, normandos, aragoneses, Cabaleiros de San Xoán, franceses e británicos, entre outros.

Cunha poboación duns 516.000 nunha área de 316 km², Malta é o décimo país máis pequeno do mundo en superficie e cuarto país soberano máis densamente poboado. A súa capital é a Valletta, que é a capital nacional máis pequena da Unión Europea por superficie e poboación. Segundo os datos de Eurostat de 2020, a Área Urbana Funcional e a rexión metropolitana cubrían toda a illa e conta cunha poboación de 480.134 habitantes, e segundo a Nacións Unidas, ESPON e a Comisión da UE, "todo o territorio de Malta constitúe unha única rexión urbana". Cada vez máis se refire a Malta como cidade-estado, e tamén figuran nas clasificacións relativos ás cidades ou áreas metropolitanas. Malta é un dos dous países insulares do Mediterráneo, xunto con Chipre.

Malta converteuse nunha colonia británica en 1813, servindo como estación de paso para os barcos e como cuartel xeral da Frota Mediterránea británica. Foi o asediado polas potencias do Eixe durante a segunda guerra mundial e foi unha importante base aliada para as operacións no norte de África e no Mediterráneo. O parlamento británico aprobou a Lei de Independencia de Malta en 1964, que outorgou a Malta a independencia do Reino Unido como Estado de Malta, con Isabel II do Reino Unido como a súa raíña. O país converteuse nunha república en 1974. Foi un estado membro da Comunidade de Nacións e as Nacións Unidas desde a independencia, e uniuse á Unión Europea en 2004, pasou a formar parte da unión monetaria da zona euro en 2008.

Historia

Artigo principal: Historia de Malta.

Prehistoria e Antigüidade

Templo Megalítico de Ġgantija, na illa de Gozo. Construído no Neolítico é Patrimonio da Humanidade.

Consérvanse restos megalíticos que datan de máis de 5000 anos. O seu nome antigo foi Melita (Μελίτη) derivado de mel. Os primeiros poboadores de Malta foron agricultores da Idade de Pedra que chegaron ao arquipélago no 5200 a.C., probablemente Sicanos da veciña Sicilia, xa que ata a data eles son os únicos habitantes coñecidos da illa entón. Durante 3500 anos esta vila construíu algunhas das estruturas autónomas máis antigas, entre as que destacan as relixiosas, en Ġgantija na illa de Gozo. Tamén en Hagar Qim e Mnadjra hai outros templos megalíticos coas mesmas características.

No 1000 a.C., os comerciantes fenicios ocuparon as illas e utilizáronas como base para as súas exploracións no Mediterráneo occidental camiño de Cornualla. Ao redor do 700 a.C., os gregos chegaron ás illas e establecéronse preto d´A Valeta.

As illas pasaron máis tarde baixo o control de Cartago (no 400 a.C.). Na primeira guerra púnica estaba nas mans dos cartaxineses e foi atacada pola frota romana dirixida por Atilio Régulo, no 257 a.C., pero non foi ocupada. Na segunda guerra púnica a guarnición cartaxinesa era comandada por Amilcar, fillo de Gisgó, que se rendeu ante a frota de Tiberio Sempronio Longo e desde entón pertenceu a Roma 218 a.C e foi incorporada dentro da provincia de Sicilia. Durante este período Malta foi considerada un municipium e un foederata civitas. Aínda se conservan moitos vestixios da presenza romana, que dan fe da estreita relación entre os dous pobos. No ano 60 d.C., as illas foron visitadas por Paulo de Tarso, quen se di que naufragou nas costas do que hoxe se coñece como Baía de Sab Paulo. Malta na época do Imperio Romano formaba parte administrativamente de Sicilia.

Siciliano medieval

Despois dun breve dominio Bizantino en 533 e dun probable saqueo polos Vándalos, Malta foi conquistada en 870 polo árabes, o que cambiou case por completo a poboación romanizada da illa. A influencia árabe agora pódese recoñecer na lingua maltesa moderna, que orixinariamente derivaba en parte do árabe vernáculo moi romanizado (aínda que algúns lingüistas cren que ten orixes fenicias). En 1090, despois da invasión normanda de Malta os árabes foron substituídos polos normandos e a illa atopouse baixo o dominio cristián e de novo ligada á próxima Sicilia. Moitos colonos sicilianos mudáronse para Malta. Foi entón cando se creou a nobreza maltesa, toda de orixe italiana, que segue vixente; actualmente conta con trinta e dous títulos, sendo o máis antigo o dos "Baróns de Djar il Bniet e Buqana".

Período aragonés e traslado aos Cabaleiros Hospitalarios

A partir de 1282 Malta pasou á Coroa de Aragón xunto con Sicilia, coa que tivo vínculos moi estreitos, logo de ser conquistada polos almogávares de Roger de Lauria. Continuou baixo o control da Coroa de Aragón durante dous séculos e medio. En 1530, o rei Carlos I de España deixou as illas en arrendamento permanente aos Cabaleiros Hospitalarios, entón coñecidos como a Orde de San Xoán de Xerusalén, xa que Suleiman o Magnífico os expulsara de Rodas en 1522. Establecíase a entrega dun falcón como pago da renda anual. Os Cabaleiros Hospitalarios (hoxe coñecidos como Orde de Malta) grazas á intervención do Papa Clemente VII, ademais de Malta conseguiron Trípoli a condición de permanecer neutrais nos conflitos entre nacións Cristiáns. Os Cabaleiros Hospitalarios declararon o italiano a lingua oficial de Malta, favorecendo a inmigración á illa de colonias de sicilianos e napolitanos para fortalecer o carácter cristián de Malta.

O asedio de Malta e a batalla de Lepanto

O Asedio de Malta de 1565

O Asedio de Malta comezou o 18 de maio de 1565. Os Cabaleiros da Orde de Malta, baixo o mando do Gran Mestre Jean Parisot de la Valette, enfrontáronse a máis de 160 galeras e 30.000 soldados otománs. Como os musulmáns gobernaban entón o Norte de África, a caída de Malta permitiría o acceso turco ao control estratéxico do Mediterráneo occidental, ademais de protexer os seus barcos mercantes. A Orde conseguiu defender a illa en gran parte grazas á axuda do exército español.

Ao fracaso turco sumouse, seis anos despois, a derrota na Batalla de Lepanto contra a Liga Santa, formada por España, Venecia, Xénova e a Santa Sé, o que supuxo a neutralización do seu proxecto de expansión mediterránea. Para protexer a illa de futuros desembarcos, construíuse unha cidade fortificada na península do monte Sceberras, chamada A Valeta, en honor do Gran Mestre Jean Parisot de La Valette.

Napoleón e a ocupación francesa

O goberno dos Cabaleiros Hospitalarios rematou despois da Conquista francesa de Malta dirixida por Napoleón Bonaparte en 1798 camiño de Exipto. Para ocupar o arquipélago, o entón xeneral francés pediu permiso para atracar no seu porto e, unha vez alí, os cabaleiros rendéronse e apoderouse da cidade. Aboliu todos os dereitos feudais, reformou os mosteiros e garantiu os mesmos dereitos a cristiáns, xudeus e musulmáns. Tamén saqueou as súas arcas, ante a pasividade dos cabaleiros hospitalarios que prometeran non tomar as armas contra ningún príncipe cristián.

A ocupación francesa foi impopular, polo que os malteses subleváronse e os franceses víronse obrigados a refuxiarse nas fortificacións. Gran Bretaña e o Reino das Dúas Sicilias enviaron munición e axuda. Os británicos tamén enviaron a súa frota, baixo o mando do almirante Nelson, quen levou a cabo o bloqueo das illas. Forzas francesas illadas rendéronse en 1800, e os británicos tomaron o control do arquipélago, converténdoo no seu protectorado.

Dominio británico e segunda guerra mundial

Durante o Asedio de Malta 1940, na segunda guerra mundial, a illa resultou moi danada.

En 1814, como parte do Tratado de París, Malta pasou oficialmente a formar parte do Imperio Británico. Debido á súa proximidade á Canle de Suez usouse como porto de escala para a India e foi o cuartel xeral da frota ata mediados da década de 1930.

No século XIX, Malta foi escenario dun proceso de "anglicanización" por parte das autoridades británicas, na que destacou por contraste o intento político de unir Malta co Reino de Italia. (favorecido especialmente nas décadas de Mussolini) e sucesivamente o desenvolvemento do movemento independentista maltés do século XX. O evento culminante foi a abolición do italiano como lingua oficial en 1936, moi contestada por moitos cidadáns malteses que se consideraban irredentistas (como Carmelo Borg Pisani).

Malta tivo un papel importante durante a segunda guerra mundial debido á súa proximidade ás liñas de navegación do Eixe, polo que estivo de novo asediada. A coraxe do seu pobo motivou a Xurxo VI a conceder a Malta, o 15 de abril de 1942, a George Cross. que se pode ver hoxe na bandeira do país.

Independencia

Arquitectura típica construída nos últimos anos en Malta

Aínda que Malta se independizou o 21 de setembro de 1964, os británicos permaneceron no seu territorio e mantiveron o control total dos portos, aeroportos, oficinas de correos e estacións de radio e televisión. Segundo a Constitución de 1964, a raíña Isabel II do Reino Unido seguía sendo a soberana de Malta, e un gobernador xeral exercía a autoridade executiva no seu nome. O 13 de decembro de 1974, con todo, Malta converteuse nunha república dentro da Commonwealth of Nations (Commonwealth), co Presidente como xefe de estado.

O 31 de marzo de 1979 fíxose efectiva a saída dos británicos, xa que o seu goberno negouse a pagar a taxa que lle esixía o goberno de Malta para permitir a súa estadía.Modelo:Citación requirida. Entón Malta atopouse sen bases militares estranxeiras por primeira vez na súa historia. Este evento celébrase como o Día da Liberdade.

Malta uniuse á Unión Europea o 1 de maio de 2004 e accedeu á zona euro o 1 de xaneiro de 2008.

Política

O Estado de Malta é unha república cun presidente honorífico, recaendo o goberno no gabinete ministerial encabezado polo primeiro ministro. O Presidente da República nomea como Primeiro Ministro o cabeza do partido que gañe as eleccións, por un período de cinco anos. Os membros do goberno son nomeados polo Presidente da República, baixo proposta do Primeiro Ministro, de entre os membros do órgano lexislativo.

A República de Malta ten un poder lexislativo unicameral (Kamra tar-Rappreżentanti/House of Representatives) segundo a constitución de 1974. A Cámara de Representantes ten entre 65 e 69 membros, elixidos cada 5 anos baixo un sistema de representación proporcional. Esta cámara escolle o Presidente da República para un período de 5 anos.

Subdivisións

Mapa de Malta

Dende 1993, Malta foi dividida en 68 municipios ou localidades. Estas van dende as máis sinxelas formas ata o goberno local. Non hai niveis intermedios entre o goberno local e o goberno nacional. A seguinte lista amosa os municipios das dúas principais illas:

Illa de Malta		Illa de Gozo
Attard Balzan Birkirkara Birżebbuġa Cospicua (Bormla) Dingli Fgura Floriana Gudja Ġżira Għargħur Għaxaq Ħamrun Iklin Kalkara Kirkop Lija Luqa Marsa Marsaskala Marsaxlokk Mdina (Rabat) Mellieħa Mġarr Mosta Mqabba Msida Mtarfa	Naxxar Paola Pembroke Pietà Qormi Qrendi Rabat (Rabat, Malta) Safi St. Julian’s (San Ġiljan) St. Lucia’s (Santa Luċija) St. Paul’s Bay (San Pawl il-Baħar) San Ġwann Santa Venera Senglea (Illa) Siġġiewi Sliema Swieqi Ta' Xbiex Tarxien A Valeta Vittoriosa (Birgu) Xgħajra Żabbar Żebbuġ Żejtun Żurrieq	Fontana Għajnsielem Għarb Għasri Kerċem Munxar Nadur Qala Victoria (Rabat, Gozo) Saint Lawrence (San Lawrenz) Sannat Xagħra Xewkija Żebbuġ

Xeografía

Principais cidades de Malta.

O arquipélago Maltés sitúase no centro do Mediterráneo, a uns 90 km das costas do sur de Sicilia. Compóñeno as illas de Malta, Gozo e Comino, sendo a maior de todas a illa de Malta.

A súa extensión é de 316 km² e ten unha poboación de 382.525 habitantes (ano 2000) dos cales 352.835 residían na illa de Malta, o que dá unha alta densidade de poboación (1210 hab./km²) para un país tan pequeno.

Malta non ten grandes montañas nin ríos, a illa é unha serie de campos e socalcos en pequenos outeiro. Os cantís, baías, calas son propias das illas, sobre todo de Malta. Así mesmo, existen gran cantidade de praias de area fina, sobre todo na illa de Gozo.

A principal cidade pola súa poboación e a súa importancia cultural e política é a capital do Estado, A Valeta (100.700 hab. na aglomeración urbana), séguelle Rabat (13000 hab).

Economía

Artigo principal: Economía de Malta.

Días festivos

Días festivos en Malta

Día	Festividade
1 de xaneiro	Aninovo
10 de febreiro	Santo Paul Shipwreck
19 de marzo	San Xosé
31 de marzo	Día da Liberdade
marzo/abril (data variable)	Venres Santo
1 de maio	Día do traballo
7 de xuño	Sette Giugno
29 de xuño	Festividade de San Pedro e San Paulo
15 de agosto	Día da Asunción de Santa María
8 de setembro	Día da Victoria
21 de setembro	Día da Independencia
8 de decembro	Inmaculada Concepción
13 de decembro	Día da República
25 de decembro	Nadal

Véxase tamén

Ligazóns externas

Goberno

• Gov.mtModelo:Spaced ndash Páxina oficial do goberno de Malta
• Malta Environment and Planning Authority's Arquivado 29 de abril de 2018 en Wayback Machine. GIS
• Visit Malta – Maltese tourism official site

Información xeral

• Malta. The World Factbook. Central Intelligence Agency.
• Malta Arquivado 4 de marzo de 2016 en Wayback Machine. from UCB Libraries GovPubs
• Malta en Curlie (en inglés)
• Wikimedia Atlas de Malta.
• Geographic data related to Malta at OpenStreetMap

• Goberno de Malta