María I de Escocia

María I, de nome María Estuardo (inglés: Mary Stuart, Mary Stewart ou Marie Steuart); nada o 8 de decembro de 1542 e finada o 8 de febreiro de 1587), foi raíña de Escocia do 14 de decembro de 1542 ao 24 de xullo de 1567. Única filla lexítima de Xacobe V, con seis días de idade sucedeu ao seu pai no trono escocés. Pasou a maior parte da súa infancia en Francia, mentres Escocia era gobernada por rexentes. En 1558 desposouse co delfín Francisco, quen ascendeu ao trono francés en 1559. María foi brevemente raíña consorte de Francia ata a morte repentina de Francisco en decembro de 1560. Xa viúva, regresou á súa terra o 19 de agosto de 1561. Catro anos máis tarde, casou co seu curmán Henrique Estuardo, con quen, en xuño de 1566, tivo o seu único fillo, Xacobe.

A Súa Graza
María I de Escocia

Nome orixinal	(sco) Marie Stuart
Biografía
Nacemento	8 de decembro de 1542 Palacio de Linlithgow (Reino de Escocia)
Morte	8 de febreiro de 1587 (44 anos) Fotheringhay Castle (Reino de Inglaterra)
Causa da morte	pena de morte, decapitación
Lugar de sepultura	Abadía de Westminster (1612–) Peterborough Cathedral (en) (1587–1612)
Consort of France (en)
10 de xullo de 1559 – 5 de decembro de 1560
Raíña de Escocia
14 de decembro de 1542 – 24 de xullo de 1567 ← Xacobe V de Escocia – Xacobe VI de Escocia e I de Inglaterra →
Datos persoais
Residencia	Escocia (–1548 (Gregoriano)) París (1548 (Gregoriano)–1561 (Gregoriano)) Chartley Castle (en) Fotheringhay Castle (en)
Relixión	Catolicismo
Actividade
Ocupación	política, Raíña Reinante, aristócrata, raíña, raíña consorte
Profesores	George Buchanan
Obra
Obras destacables (1570) Oxburgh Hangings (en)
Arquivos en	Arquivos da Escola Politécnica Federal de Zúric [ CH-001807-7:Hs 668]
Outro
Título	Raíña consorte de Francia (1559–1560) Queen of Scotland (en) (1542–1587) Princesa (1542–1542) Raíña
Familia	Casa de Estuardo
Cónxuxe	James Hepburn (1567–1578) Barón Darnley (1565 (Gregoriano)–1567) Francisco II de Francia (1558–1560)
Fillos	stillborn twin Hepburn  () James Hepburn stillborn twin Hepburn  () James Hepburn Xacobe VI de Escocia e I de Inglaterra  () Barón Darnley
Pais	Xacobe V de Escocia   e Maria de Guise
Irmáns	Francisco III de Orleães-Longueville Robert Stewart James Stuart, Conde de Moray James, Duke of Rothesay James Stewart Adam Stewart Robert Stewart John Stewart, Commendator of Coldingham Jean Stewart
Parentes	Henrique VIII de Inglaterra, tío avó Príncipe Rupert do Reno, bisneto Margarida Tudor, avoa
Cronoloxía
9 de setembro de 1543 (Gregoriano)	coroación (Castelo de Stirling)
Premios
Rosa de Ouro
Sinatura
Descrito pola fonte	Dictionary of National Biography Dicionario Enciclopédico Brockhaus e Efron Pequeno Dicionario Enciclopédico de Brockhaus e Efron

En febreiro de 1567, a residencia da súa consorte foi destruída por unha explosión e Henrique foi atopado asasinado no xardín. Pensouse que James Hepburn orquestrara o asasinato, pero foi absolto dos cargos en abril de 1567 e, ao mes seguinte, uniuse en matrimonio coa viúva. Logo dunha sublevación contra a raíña, foi encerrada no castelo do lago Leven. O 24 de xullo de 1567 forzárona a abdicar a favor do seu fillo dun ano de idade. Tras un intento fracasado de recuperar o trono, fuxiu cara ao sur en busca da protección da súa «curmá» ou tía Isabel I, raíña de Inglaterra. Antes de chegar a Inglaterra, María xa reclamara dereitos ao trono inglés e moitos católicos ingleses considerábana a lexítima soberana, entre eles os participantes nunha rebelión coñecida como o Levantamento do Norte. Ao percibila como unha ameaza, Isabel I a confinou en varios castelos e palacios señoriais no interior do país. Logo de dezaoito anos e medio baixo custodia, María foi declarada culpable de conspirar para asasinar á raíña inglesa en 1586. Foi decapitada ao ano seguinte no castelo de Fotheringhay.

Traxectoria

Primeiros anos e ascenso ao trono

Os seus pais Xacobe V de Escocia e María de Guisa. O monarca escocés finou seis días despois de que nacera a súa filla, quen foi proclamada raíña.

María naceu o 8 de decembro de 1542 no palacio de Linlithgow (Escocia). Era filla do rei escocés Xacobe V e a súa segunda esposa francesa, María de Guisa, que uns anos antes provocara un escándalo pola súa negativa a converterse na cuarta esposa do soberano inglés Henrique VIII. Segundo algunhas fontes, naceu prematuramente. Era a única filla lexítima do rei. María era sobriña neta de Henrique VIII, xa que a súa avoa paterna Margarida Tudor era irmá deste. O 14 de decembro, seis días logo do seu nacemento, foi proclamada raíña de Escocia, trala morte do seu pai, probablemente polos efectos dun colapso nervioso logo da batalla de Solway Moss ou por beber auga sucia durante a campaña.

Unha lenda popular, rexistrada por primeira vez por John Knox, afirma que Xacobe V, ao oír no seu leito de morte que a súa esposa dera a luz a unha filla, exclamou con tristeza: «¡Veu dunha rapariga e acabará nunha rapariga!» (It cam wi' a lass and it will gang wi' a lass!). A casa de Estuardo obtivera o trono escocés polo matrimonio de Marjorie Bruce -filla de Roberto I Bruce- con Walter Stewart, VI gran senescal de Escocia. Por iso, Xacobe V referíase a que a Coroa chegara á familia a través dunha muller e perderíaa por unha muller. Esta declaración lendaria xurdiu en realidade moito máis tarde, non por María, senón dunha das súas descendentes, a raíña Ana.

María foi bautizada na próxima igrexa de St. Michael pouco logo de nacer. Propagáronse rumores de que era débil e fráxil, pero un diplomático inglés, Ralph Sadler, viu á bebé no palacio de Linlithgow en marzo de 1543, desenvolta pola súa enfermeira, e escribiu ao rei Henrique VIII: «é tan fermosa a nena tal como vina para a súa idade e canto lle gusta vivir». Debido á súa minoría de idade, Escocia foi gobernada por rexentes ata que alcanzase a adultez. Desde o principio, houbo dous reclamacións á rexencia: unha do cardeal católico David Beaton e outra do protestante James Hamilton, II conde de Arran, o segundo na liña de sucesión ao trono escocés. A reclamación de Beaton baseábase nunha versión da última vontade do rei, pero que os seus opoñentes descartaron como unha falsificación. Co apoio do seus amigos e familiares, o conde de Arran ocupou a rexencia ata 1554, cando a raíña nai logrou destituílo e tomar o poder.

Tratado de Greenwich

Ocardeal David Beaton era líder do bando católico en Escocia e o principal opositor de Henrique VIII de Inglaterra.

Hnrique VIII de Inglaterra aproveitou a rexencia para propoñer o matrimonio entre o seu fillo e herdeiro Eduardo e María, coa esperanza dunha unión de Escocia e Inglaterra. O 1 de xullo de 1543, cando María tiña seis meses, asinouse o Tratado de Greenwich, que estipulaba que, á idade de dez anos, casaríase con Eduardo e trasladaríase a Inglaterra, onde Henrique VIII podería supervisar a súa educación. Tamén se establecía que os dous países permanecerían legalmente separados e que se a parella non tiña fillos a unión temporal disolveríase. Con todo, o cardeal Beaton volveu ao poder de novo e comezou a impulsar unha axenda pro-católica e pro-francesa, o que enfureceu a Henrique VIII, quen quería romper a alianza escocesa con Francia. Beaton quería levala ao fortificado castelo de Stirling, pero o rexente Arran opúxose ao traslado, aínda que accedeu cando os partidarios armados de Beaton reuníronse en Linlithgow. O conde de Lennox escoltou a María e a súa nai a Stirling o 27 de xullo de 1543 con 3500 homes armados. Foi coroada na capela do castelo o 9 de setembro de 1543, con «a solemnidad que se afai neste país, non é moi custosa», segundo o informe de Ralph Sadler e Henry Ray.

Pouco antes da coroación, foron arrestados por Henrique VIII os comerciantes escoceses que se dirixían a Francia e os seus bens foron confiscados. As aprehensións causaron ira en Escocia e motivaron ao conde de Arran a aliarse con Beaton e converterse ao catolicismo. O Tratado de Greenwich foi anulado polo Parlamento de Escocia en decembro. A supresión do acordo de matrimonio e a renovación da Auld Alliance entre Francia e Escocia impulsaron o «cortexo á inglesa» por Hnrique VIII, unha campaña militar deseñada para impoñer o enlace do seu fillo con María. As forzas inglesas montaron unha serie de redadas en territorio escocés e francés. En maio de 1544, o conde de Hertford, futuro duque de Somerset, chegou ao fiorde de Forth coa esperanza de tomar Edimburgo e secuestrar a María, pero a raíña nai escondeu á nena nas cámaras secretas do castelo de Stirling. En maio de 1546, Beaton foi asasinado por lairds (terratenentes) protestantes e, o 10 de setembro de 1547, nove meses despois da morte de Henrique VIII, os escoceses sufriron unha dura derrota na batalla de Pinkie Cleugh, no que se coñeceu como «Sábado Negro» (Black Saturday). Os gardiáns de María, medorentos pola súa seguridade, enviárona ao priorato de Inchmahome por ao redor de tres semanas e recorreron aos franceses solicitando axuda.

Henrique II de Francia propuxo a unión de Francia e Escocia coa voda entre a nova raíña e o seu fillo de tres anos, o delfín Francisco. A María de Guisa pareceulle a única solución razoable para resolver a situación. Coa promesa de axuda militar e o título de duque en Francia, o conde de Arran acordou o compromiso. En febreiro de 1548, ao decatarse de que os británicos estaban de regreso, María foi trasladada, de novo por seguridade, ao castelo de Dumbarton. Os ingleses deixaron ao seu paso un ronsel de devastación e apoderáronse da cidade de Haddington. En xuño, a moi esperada axuda francesa arribou a Leith para asediar e finalmente retomar Haddington. O 7 de xullo, unha asemblea escocesa celebrada nun convento próximo á cidade aprobou o Tratado de Haddington con Francia.

Vida en Francia

María e Francisco no libro de horas de Catarina de Médici (c. 1558).

Co acordo matrimonial en vigor, María, de cinco anos, foi enviada a Francia para pasar os seguintes trece anos na corte dos Valois, onde os seus parentes, os Guisa, controlaron a política francesa durante un tempo. A frota enviada por Henrique II e comandada por Nicolas Durand de Villegagnon navegou con ela desde Dumbarton o 7 de agosto de 1548 e arribou unha semana -ou máis tarde- a Roscoff (ou Saint-Pol-de-Léon) na Bretaña. Estivo acompañada pola súa propia corte, entre eles dous medio irmán ilexítimos e as «catro Marías» -catro rapazas da súa mesma idade, co mesmo nome e fillas dalgunhas das familias máis nobres de Escocia: Beaton, Seton, Fleming e Livingston-. Janet Estuardo, nai de Mary Fleming e media irmá de Xacobe V, foi nomeada institutriz.

María, a quen as fontes históricas da época descríbena como unha nena vivaz, fermosa, dotada dun carácter amable e intelixente, tivo unha infancia prometedora. Na corte francesa era a favorita de todos, excepto da esposa de Henrique II, Catarina de Médici. Recibiu a mellor educación posible: aprendeu a tocar o laúde e o virxinal, cultivouse en prosa, poesía, equitación, cetrería e costura, e educouse en francés, italiano, latín, castelán e grego, separadamente de falar o seu nativo scots. A súa futura cuñada, Isabel de Valois, era a súa amiga íntima, de quen «retiña recordos nostálxicos na súa vida posterior». A súa avoa materna, Antonieta de Borbón-Vendôme, tivo unha importante influencia na súa infancia e foi unha dos seus principais asesores.

A súa beleza era encomiada por moitos dos seus contemporáneos e a súa complexión física tiña o porte solemne que se apreciaba nunha soberana. Os seus retratos mostran que tiña unha cabeza pequena e ovalada, un pescozo longo e grácil, cabelo louro cincento na infancia que se escureceu na madurez ata alcanzar unha cor rubia, ollos de cor marrón abelá, pálpebras grosas e baixos, cellas finamente arqueadas, pel suave e pálida, fronte alta e regular con características firmes. Nalgún momento da súa infancia ou nenez contraeu varíola, que non lle deixou marcas visibles no seu físico ao tratarse cun ungüento especial; con todo, Isabel I describiu a súa face desfigurada pola enfermidade. Era elocuente e cunha talle particularmente alta segundo os estándares do século XVI, xa que alcanzou unha altura adulta de 5 pés e 11 polgadas (1.80 m), mentres que o fillo e herdeiro de Henrique II, Francisco, tartamudeaba e era anormalmente baixo de estatura. O rei francés comentou: «desde o primeiro día que se coñeceron, o meu fillo e ela entendéronse tan ben coma se coñecésense desde fai moito tempo». O 4 de abril de 1558, María asinou un acordo secreto no que legaba Escocia e a súa reclamación de Inglaterra á Coroa francesa se ela morría sen descendencia. Vinte días máis tarde, casou na catedral de Notre-Dáme de París co delfín de Francia, quen ademais foi proclamado rei de Escocia iure uxoris.

Reclamante do trono inglés

Isabel I de Inglaterra, «curmá» de María, a quen consideraba unha ameaza.

En novembro de 1558 morreu a filla máis vella de Henrique VIII, María I, a última raíña católica de Inglaterra, e foi sucedida pola súa media irmá Isabel I. Segundo a liña xenealóxica, a raíña de Escocia era a segunda na sucesión do trono inglés logo da súa prima Isabel. Os dereitos reclamados remontábanse aos irmáns Henrique VIII e Margarida Tudor (avoa paterna de María). Margarida estivo casada con Xacobe IV de Escocia, pai de Xacobe V e avó de María. Con todo, dado que Isabel I era considerada ilexítima por moitos católicos en Europa -de feito, o seu propio pai sacouna da liña de sucesión ao anular o seu matrimonio con Ana Bolena-, Henrique II de Francia proclamou ao seu fillo máis vello e nora reis de Inglaterra; en Francia, as armas reais de Inglaterra foron acuarteladas nos escudos de Francisco e María. En Inglaterra, de acordo á terceira Lei de Sucesión, aprobada en 1543 polo Parlamento, Isabel foi recoñecida como herdeira da súa media irmá, xa que a última vontade e testamento de Henrique VIII excluíra aos Estuardo da sucesión.

A reclamación do trono inglés foi un permanente punto de fricción entre as raíñas de Escocia e Inglaterra. Cando Henrique II morreu o 10 de xullo de 1559, debido a lesións sufridas nunha xusta, Francisco (de 15 anos) e María (de 17) foron declarados reis de Francia. Dous dos tíos da raíña -o duque de Guisa e o cardeal de Lorena- dominaban entón a política francesa e gozaban dun poder denominado por algúns historiadores como a tyrannie Guisienne.

En Escocia, o poder dos protestantes Lores da Congregación crecía a expensas da nai de María, quen retiña o control efectivo mediante o uso de tropas francesas. Os lores protestantes invitaron ás tropas inglesas a Escocia nun intento de asegurar a súa relixión. En marzo de 1560, unha sublevación hugonote en Francia -a conxura de Amboise- imposibilitou que os franceses enviasen máis apoio. Os cincuenta e dous conspiradores de Amboise foron executados publicamente e ante Francisco II, a súa nai Catarina, o seu irmán Carlos e María, quen foi a única que se arrepiou, pero foi reprendida pola súa sogra, que lle recordou que «unha raíña non debía sentir emocións». Os Guisa enviaron embaixadores para negociar un acordo. O 11 de xuño de 1560, morreu a nai de María e o problema das futuras relacións franco-escocesas era apremiante. De acordo aos termos do Tratado de Edimburgo, asinado por representantes de María o 6 de xullo de 1560, Francia e Inglaterra comprometéronse a retirar as súas tropas de Escocia, mentres que o rei francés recoñeceu o dereito de Isabel I a gobernar Inglaterra. A delicada situación política e relixiosa en Francia non permitía outras solucións, pero Francisco II e María -aínda doída pola morte da súa nai- negáronse a ratificar oficialmente o tratado.

Regreso a Escocia

O seu atondo de loito branco valeulle en Francia o alcume de La Reine Blanche («a raíña branca»). Retrato dotaller de Clouet (c. 1560).

O 5 de decembro de 1560, aos dous anos de matrimonio, Francisco II morreu dunha infección do oído medio que derivou nun absceso cerebral. A súa viúva, de dezaoito anos, estaba aflixida, pasou a vestir de branco de loito e viviu en soidade o duelo de corenta días; logo trasladouse a Lorena cos seus tíos. Catarina de Médici, xa rexente do irmán de dez anos do falecido rei, Carlos IX, cría que dúas raíñas viúvas eran demasiadas e, cando os Estuardo regresaron á corte, ordenoulle regresar a Escocia para arranxar a grave crise que se estaba formando no seu país. De feito, o Parlamento escocés, sen o consentimento real, ratificara a modificación da relixión estatal, que pasou de católica a protestante. A raíña negouse a apoiar as leis aprobadas polo Parlamento e a nova Igrexa existía nun estado de inseguridade xurídica.

María partiu a Escocia nove meses despois e arribou a Leith o 19 de agosto de 1561. Ao vivir en Francia desde os cinco anos tiña pouca experiencia coa perigosa e complexa situación política en Escocia; se non contaba co apoio da súa curmá Isabel I, tería que capitular rapidamente. Devota católica, era tratada con sospeita por moitos dos seus súbditos, así como pola raíña de Inglaterra. Escocia estaba dividida entre faccións católicas e protestantes. O medio irmán ilexítimo de María, o conde de Moray, era un dos líderes protestantes. O reformador protestante John Knox predicaba duramente contra ela e condenábaa por ir a misa, danzar e usar roupa moi elaborada, entre moitos outros «pecados». Knox foi convocado pola raíña para obxectar contra as súas maldicións, pero non se presentou; máis tarde, acusouno de traizón, aínda que foi absolto e posto en liberdade.

A despedida de María, raíña de Escocia, en Francia (1867), por Robert Herdman.

Para decepción do bando católico, a raíña tolerou a supremacía protestante recentemente establecida e mantivo ao seu medio irmán, o conde de Moray, como o seu principal conselleiro. O seu consello privado de dezaseis homes -nomeado o 6 de setembro de 1561- ratificou nos seus cargos de Estado aos que xa os ocupaban e mantívose dominado polos líderes protestantes da crise de reforma de 1559-1560: os condes de Argyll, Glencairn e Moray. Só catro dos conselleiros eran católicos: os condes de Atholl, Erroll, Montrose e Huntly, quen ademais era lord chanceler. A historiadora moderna Jenny Wormald atopou isto excepcional e suxeriu que o fracaso da raíña de non poder nomear un consello real que simpatizara cos intereses católicos e franceses indicaba que o seu obxectivo primordial era o trono inglés en detrimento dos asuntos internos escoceses. Ademais, a única incorporación posterior significativa ao concilio, lord Ruthven, en decembro de 1563, era outro protestante que persoalmente desagradáballe. Con isto, recoñecía a súa falta de poder militar ante os lores protestantes, á vez que seguía unha política que fortalecía os seus vínculos con Inglaterra. En 1562, aliouse con lord Moray na expulsión do principal magnate católico de Escocia, lord Huntly, quen encabezou unha rebelión nas Terras Altas contra ela. Enviou a William Maitland de Lethington como embaixador ante a corte inglesa para presentar o seu caso de presunta herdeira do trono. Isabel I rexeitou nomear un posible herdeiro, xa que temía que ao facelo estimularía unha conspiración para desprazala co sucesor designado: «coñezo a inconstancia do pobo de Inglaterra, sei que sempre lles desgusta o goberno actual e teñen os ollos postos na seguinte persoa na liña de sucesión». Con todo, Isabel I asegurou a Maitland que, entre os posibles herdeiros, a súa sobriña era a súa favorita e a que tiña máis dereitos lexítimos. A finais de 1561 e principios de 1562, fixéronse arranxos para que as dúas raíñas se reuniran en Inglaterra, probablemente en York ou Nottingham, en agosto ou setembro de 1562, pero en xullo Isabel I enviou a Henry Sidney a cancelar os plans debido á guerra civil en Francia.

María concentrouse en atopar un novo esposo proveniente da realeza de Europa que lle garantise unha alianza política útil. Sen pedir o seu consentimento, o cardeal de Lorena, o seu tío, iniciou negociacións co arquiduque Carlos de Austria, fillo do emperador Fernando I. Porén, María non viu ningunha vantaxe nesa unión e tivo un altercado co seu tío, por habela involucrado demasiado noutros acordos políticos. O seu propio intento de convir un matrimonio con Carlos, o herdeiro mentalmente inestable de Filipe II de España, foi rexeitado por este último.

Nun intento por neutralizala, Isabel I suxeriulle que se casase co protestante inglés Robert Dudley, conde de Leicester -cuñado de Henry Sidney e favorito ou amante, segundo algunhas fontes, da raíña inglesa-, en quen confiaba e cría que podía controlar. Ademais, con Dudley, un protestante, tal unión resolvería satisfactoriamente o dobre problema da raíña inglesa. Enviou un embaixador -Thomas Randolph- a Escocia para propoñer o compromiso da súa sobriña con devandito nobre inglés e que se ela aceptaba Isabel I «procedería á inquisición do seu dereito e título para ser nosa futura curmá e herdeira». A proposta quedou en nada, sobre todo porque Dudley non estaba disposto.

Por outro lado, un poeta francés na corte de María, Pierre de Boscosel de Chastelard, aparentemente estaba namorado dela. A principios de 1563, foi descuberto nun rexistro de seguridade escondido baixo a cama da raíña. Polo visto planeaba sorprendela cando estivese soa e declararlle o seu amor. María estaba arrepiada e o desterrou do reino, pero el ignorou o edicto e, dous días despois, abriuse paso á forza na súa habitación cando ela estaba a piques de espirse. A raíña reaccionou con furia e medo e, cando Moray entrou correndo á habitación ante os gritos de socorro, exclamou: «apuñala coa túa daga ao vilán!»; Moray non accedeu, xa que Chastelard xa fora reducido. O poeta foi xulgado por traizón e decapitado. Maitland afirmou que a paixón de Chastelard era finxida e que el era parte dun complot hugonote para desacreditar á raíña e empanar a súa reputación.

Matrimonio con lord Darnley

Co seu segundo esposo, Henrique Estuardo, lord Darnley.

En febreiro de 1561, coñeceu brevemente ao seu curmán nado en Inglaterra, Henrique Estuardo, lord Darnley, cando estaba de loito por Francisco II. Os pais de Darnley -o conde e a condesa de Lennox- eran aristócratas escoceses e terratenentes ingleses que enviaran o seu fillo a Francia para expresar os seus condolencias, á espera dunha posible unión entre o seu fillo coa raíña escocesa. Tanto María como Darnley eran netos de Margarida Tudor -irmá de Henrique VIII de Inglaterra- e descendentes patrilineais dos grandes senescais do país. Darnley era parte dunha liñaxe máis recente dos Estuardo coa familia Hamilton, descendente de María Estuardo, condesa de Arran e filla do rei Xacobe II. Máis adiante, atopáronse o sábado 17 de febreiro de 1565 no castelo de Wemyss en Escocia, onde posteriormente María namorouse do «raparigo alto» -Isabel I mencionou que el medía máis de seis pés ou aproximadamente 1.80m-. Casaron no palacio de Holyrood o 29 de xullo de 1565, pero, aínda que ambos eran católicos, non se obtivo unha dispensa papal para o matrimonio de curmáns.

Os estadistas ingleses William Cecil e o conde de Leicester traballaran para obter a licenza de Darnley para viaxar a Escocia desde a súa residencia en Inglaterra. Aínda que os seus conselleiros reuniran á parella, Isabel I sentíase ameazada polo matrimonio, xa que, ao ser descendentes da súa tía, tanto María como Darnley reclamaban o trono inglés e os seus fillos, de habelos, herdarían esta pretensión. No entanto, a insistencia de María con este matrimonio parece xurdir do amor en lugar da estratexia política. Sobre isto, o embaixador inglés Nicholas Throckmorton declarou que se di que ela seguramente está embruxada» e que ademais o enlace só podía evitarse «con violencia». A unión enfureceu a Isabel I, quen consideraba que non debeu celebrarse sen o seu permiso, xa que Darnley era o seu curmán e un súbdito inglés.

James Hepburn, IV conde de Bothwell, terceiro e último esposo de María.

O matrimonio de María cun líder católico levou ao seu medio irmán, o conde de Moray, a unirse a unha gran rebelión xunto a outros lores protestantes -entre eles, os lores Argyll e Glencairn-. María partiu de Edimburgo o 26 de agosto de 1565 para enfrontarse a eles e, o 30 dese mes, Moray entrou nesa cidade, pero pouco despois abandonou o castelo; a raíña regresou ao mes seguinte para reunir máis tropas. No que se coñeceu como a incursión de Chaseabout, María e as súas forzas e Moray e os lores rebeldes arrodearon por Escocia sen chegar ao combate directo. As tropas reais estaban impulsadas pola liberación e restauración do fillo de lord Huntly e o regreso de James Hepburn, conde de Bothwell, do seu exilio en Francia. Incapaz de reunir suficiente apoio, Moray abandonou Escocia en outubro para solicitar asilo en Inglaterra. María ampliou o seu consello privado con máis católicos -o bispo de Ross John Lesley e o alcalde de Edimburgo Simon Preston de Craigmillar- e protestantes -o novo lord Huntly, o bispo de Galloway Alexander Gordon, John Maxwell de Terregles e James Balfour-.

En pouco tempo, Darnley, descrito como fisicamente atractivo, pero aburrido e violento, volveuse arrogante e esixiu a chamada «coroa matrimonial», o que lle fixo soberano con dereitos sobre o trono se sobrevivía á súa esposa. María rexeitou a súa solicitude e a súa relación con el tensouse, malia que concibiron un fillo en outubro de 1565. Nunha ocasión, Darnley agrediu fisicamente á súa esposa nun intento infrutuoso de facela abortar. Tamén estaba celoso da amizade de María co seu secretario privado católico, David Rizzio, de quen se rumoreaba era o pai do neno. Rizzio, un astuto e ambicioso músico de orixe piemontés, volveuse o confidente máis íntimo da raíña: as relacións entre ambos eran tan estreitas que se empezou a rumorear que eran amantes. O estraño vínculo espertou a acalorada hostilidade dos nobres protestantes derrotados na incursión de Chaseabout e, en marzo de 1566, Darnley entrou nunha conspiración secreta con eles. O 9 de marzo, un grupo de confabuladores, acompañado por Darnley, asasinou a Rizzio ante a embarazada María nunha cea no palacio de Holyrood. Dous días despois, o desilusionado Darnley cambiou de bando e a raíña recibiu a Moray en Holyrood. Na noite do 11 ao 12 de marzo, Darnley e María escaparon do palacio e refuxiáronse temporalmente no castelo de Dunbar antes de regresar a Edimburgo o 18 de marzo. Tres dos conspiradores -os lores Moray, Argyll e Glencairn- foron restaurados ao consello.

O fillo de María e Darnley, Xacobe, naceu o 19 de xuño de 1566 no castelo de Edimburgo, pero o asasinato de Rizzio conduciu inevitablemente á ruptura do matrimonio. Darnley era visto como un consorte e gobernante incapaz, ata o punto de que a súa esposa privouno gradualmente de toda responsabilidade real e conxugal. En outubro de 1566, mentres se hospedaba en Jedburgh, nas marcas escocesas, a raíña facía longas viaxes a cabalo de polo menos catro horas cada un para visitar o conde de Bothwell no castelo do Hermitage, onde xacía enfermo polas feridas sufridas nunha escaramuza contra bandoleiros na fronteira. A viaxe foi utilizada máis tarde polos seus inimigos como proba de que ambos eran amantes, aínda que non xurdiron sospeitas no momento porque era acompañada polos seus conselleiros e gardas. Inmediatamente logo de regresar a Jedburgh, sufriu unha enfermidade grave que incluía vómitos frecuentes, perda da vista, perda do fala, convulsiones e lapsos de inconsciencia; críase que estaba a piques de agonizar ou morrer. A súa recuperación o 25 de outubro foi acreditada á habilidade dos seus médicos franceses. A causa da súa enfermidade era descoñecida; os diagnósticos posibles foron esgotamento físico e estrés mental, unha hemorraxia debido a unha úlcera gástrica ou porfiria.

Kirk o' Field nun debuxo encargado por William Cecil posterior ao asasinato de lord Darnley (1567).

No castelo de Craigmillar, preto de Edimburgo, María e os principais nobres reuníronse para discutir o «problema de Darnley» a fins de novembro de 1566. Barallouse o divorcio, pero probablemente acordouse entre os lores presentes a eliminación de Darnley por outros medios: «pensouse que era conveniente e máis proveitoso para o ben común [...] que un bobo tan novo e un tirano tan orgulloso non debería reinar ou ter autoridade sobre eles; [...] que [Darnley] debería desilusionarse dun xeito ou outra; e quenquera que consiga a fazaña ou a faga, debería defendelos». Darnley temía pola súa seguridade e, despois do bautismo do seu fillo en Stirling pouco antes de Nadal, dirixiuse a Glasgow para residir temporalmente nas propiedades do seu pai. Ao comezo da viaxe, padecera febre -oficialmente tiña varíola, pero é posible que padecese sífilis ou fose o resultado dalgún envelenamento- e permaneceu enfermo durante algunhas semanas.

A finais de xaneiro de 1567, María ordenou ao seu esposo regresar a Edimburgo. Recuperouse da súa enfermidade nunha casa pertencente ao irmán de James Balfour na antiga abadía de Kirk o' Field, xusto dentro das murallas da cidade. A raíña visitábao a diario, de modo que parecía que progresaban cara a unha reconciliación. Na noite do 9 ao 10 de febreiro de 1567, foi velo a primeira hora da noite e logo asistiu ás celebracións de voda dun membro da súa familia, Bastian Pagez. Nas primeiras horas da mañá, unha explosión devastou Kirk o' Field e Darnley foi atopado morto no xardín, aparentemente sufocado. Non había marcas visibles de estrangulamento ou violencia no corpo. Este feito, que debía ser a salvación de María, danou gravemente a súa reputación, aínda que aínda se dubidaba que estivese ao tanto do plan para asasinar ao seu marido. Tamén Bothwell, Moray, Maitland e o conde de Morton estaban entre os sospeitosos. A raíña de Inglaterra enviou unha carta á súa sobriña para tratar os rumores: «non cumpriría co deber dunha curmá fiel ou unha amiga afectuosa se non [...] che dixera o que todo o mundo está pensando. Os homes contan que, en lugar de atrapar aos asasinos, estás mirando a través dos teus dedos mentres escapan; que non buscarás vingarche sobre aqueles que che fixeron isto con tanto pracer, coma se o feito nunca houbese ter lugar ou que os que o fixeron houbesen ter asegurada a impunidade. Por min, rógoche que creas que non estimaría tal pensamento».

A finais de febreiro, os lores crían que Bothwell era culpable do asasinato de Darnley. Lennox, pai de Darnley, esixiu que Bothwell fose axuizado ante os estamentos do Parlamento, ao que María accedeu, pero foi denegada a solicitude de Lennox dunha prórroga para reunir probas. En ausencia de Lennox e sen evidencia presentada, Bothwell foi absolto logo dun xuízo de sete horas o 12 de abril. Unha semana despois, Bothwell logrou convencer a máis de dúas ducias de lores e bispos de asinar o Ainslie Tavern Bond («vínculo da taberna Ainslie»), no que acordaron apoiar o seu obxectivo de casar coa raíña.

Arresto en Escocia e abdicación

Representada co seu fillo Xacobe I de Inglaterra e VI de Escocia (Hilliard, 1583),aínda que o viu por última vez cando tiña dez meses de vida.

Entre o 21 e o 23 de abril de 1567, visitou por última vez ao seu fillo, de dez meses de idade, en Stirling. O 24 de abril, no seu camiño de regreso a Edimburgo, co seu consentimento ou non, foi secuestrada por Bothwell e os seus secuaces, quen a levaron ao castelo de Dunbar, onde puido habela violado e, xa que logo, de xeito irreparable, consumado o matrimonio planeado en Ainslie, ao que presuntamente ela tamén se comprometeu, segundo os ingleses. O 6 de maio, María e Bothwell regresaron a Edimburgo e, o 15 de maio, no palacio de Holyrood ou na abadía de Holyrood, casaron cos ritos protestantes. Bothwell e a súa primeira esposa, Jean Gordon, irmá de lord Huntly, divorciáranse doce días antes.

Orixinalmente, María pensaba que moitos nobres apoiaran o seu matrimonio, pero as cousas pronto se saíron de control entre Bothwell -co novo título de duque de Orkney- e os seus antigos compañeiros, porque o matrimonio resultou ser moi impopular entre os escoceses. Os católicos consideraban ilícito o matrimonio, xa que non recoñecían o divorcio de Bothwell nin a validez da cerimonia protestante. Tanto os protestantes como os católicos sorprendéronse de que a raíña casara co presunto asasino do seu esposo. A convivencia entre eles era tempestuosa e María pronto desanimouse. Vinte e seis pares de escoceses, coñecidos como os lores confederados, subleváronse contra ela e Bothwell, e organizaron un exército para destronalos. Os reis enfrontáronse aos lores en Carberry Hill o 15 de xuño, pero non houbo batalla, xa que as tropas reais desertaron durante as negociacións, e porque María accedeu a entregarse aos lores coa condición de que a restituísen no trono e deixasen ir ao seu esposo. Bothwell recibiu un salvoconduto a través da campiña e os lores escoltaron a María a Edimburgo, onde multitudes de espectadores a apuparon como unha adúltera e asasina. Os lores romperon a súa promesa e, na noite seguinte, María foi encerrada no castelo dunha illa no lago Leven. Entre o 20 e o 23 de xullo, María tivo un aborto espontáneo de xemelgos. O 24 de xullo viuse obrigada a abdicar en favor do seu fillo dun ano de idade, quen ascendeu ao trono co nome de Xacobe VI; o conde de Moray foi nomeado rexente. Bothwell foi enviado ao exilio en Dinamarca, onde estivo en prisión, toleou e faleceu en 1578.

Fuxida, reclusión en Inglaterra e morte

Lago Leven

Workington Hall

Carlisle

Bolton

Tutbury

Sheffield

Wingfield

Chatsworth

Buxton

Chartley

Tixall

Fotheringhay

Lugares de detención de María

O 2 de maio de 1568, María escapou do castelo do lago Leven coa axuda de George Douglas, irmán do conde de Morton e dono do castelo. Logrou reunir un exército de 6000 homes, lanzouse ao campo de batalla e montou á fronte dos seus soldados, instándoos a seguir o seu exemplo; enfrontouse a unhas forzas máis pequenas de Moray na batalla de Langside o 13 de maio. Derrotada, fuxiu ao sur e, logo de pasar a noite na abadía de Dundrennan, cruzou o fiorde de Solway cara a Inglaterra nun bote de pesca o 16 de maio. Pensaba buscar refuxio nese país baseándose nunha carta da súa tía que lle prometía axuda. Desembarcou en Workington (Cumberland) e pasou a noite no concello desa aldea. O 18 de maio, os funcionarios locais recluírona baixo custodia preventiva no castelo de Carlisle. Aparentemente, esperaba que Isabel I a axudase a recuperar o trono, pero a súa curmá era cautelosa e ordenou unha investigación sobre a conduta dos lores confederados e se ela era culpable do asasinato de Darnley. A mediados de xullo de 1568, as autoridades inglesas trasladaron a María ao castelo de Bolton, que estaba lonxe da fronteira escocesa, pero non demasiado preto de Londres. Unha comisión de investigación ou «conferencia», como lla coñecía, estableceuse en York e, logo, en Westminster, entre outubro de 1568 e xaneiro de 1569. Mentres tanto, en Escocia, os seus seguidores enfrontáronse nunha guerra civil contra o rexente Moray e os seus sucesores.

As «cartas do cofre»

María opúxose a ser xulgada por calquera tribunal, invocando a súa condición de «raíña consagrada piadosamente», e porque o encargado de presentar a acusación era o seu medio irmán o conde de Moray, rexente de Escocia durante a minoría de Xacobe, cuxo principal motivo era mantela fora do país e aos seus seguidores baixo control. María non podía reunirse con estes últimos nin falar no seu defensa ante o tribunal. Ademais, non quixo participar na investigación en York -enviou representantes no seu lugar-, aínda que de todos os xeitos a súa tía prohibiu que asistise. Como evidencia na súa contra, Moray presentou as denominadas «cartas do cofre», oito misivas sen firma presuntamente propiedade de María dirixidas a Bothwell, dous certificados de matrimonio e un ou varios sonetos amorosos, que, segundo Moray, atopáronse nun cofre de prata dourada de aproximadamente un pé (30cm) de longo e decorado co monograma real do falecido Francisco II de Francia. A acusada negou habelas escrito e sostivo que, como a súa letra non era difícil de reproducir, eran falsificacións. Os documentos resultaban cruciais para os acusadores porque demostrarían a súa complicidade no asasinato de Darnley. O líder da comisión de investigación, o duque de Norfolk, describiunas como cartas «horribles» e baladas «diversas e afectivas», mentres que algúns membros da conferencia enviaron copias á raíña inglesa, insistíndolle en que, de ser auténticas, probarían a culpabilidade da súa sobriña.

A validez probatoria das cartas foi fonte de controversia entre os historiadores, para quen é imposible verificalas, xa que os orixinais, escritos en francés, probablemente foron destruídos en 1584 por Xacobe VI, mentres que as copias -en francés ou traducidas ao inglés- que aínda se conservan non conforman un todo completo. Existen transcricións impresas incompletas en inglés, escocés, francés e latín desde a década de 1570. Outros documentos examinados son o certificado de divorcio de Bothwell e Jean Gordon. O conde de Moray enviara un mensaxeiro en setembro a Dunbar para obter unha reprodución das actas dos rexistros da cidade.

Os seus biógrafos -Antonia Fraser, Alison Weir e John Guy, entre outros- chegaron á conclusión de que probablemente os documentos eran falsificacións, que se inseriron pasaxes incriminatorios en cartas xenuínas ou que as misivas foron escritas para Bothwell por outra persoa ou por María a outra persoa. Guy sinalou que as cartas son inconexas e que a linguaxe e a gramática francesa empregados nos sonetos son demasiado rudimentarios para alguén coa educación que tivo ela. Aínda así, algunhas frases das cartas -como versos no estilo de Ronsard- e algunhas características na redacción serían compatibles cos escritos coñecidos de María.

O duque de Norfolk foi presidente da comisión de investigación das «cartas do cofre». Posteriormente foi executado por alta traizón contra a Corona.

As «cartas do cofre» non apareceron publicamente ata a conferencia de 1568, aínda que o consello privado escocés viunas en decembro de 1567. María foi premida a abdicar e estivo cativa durante case un ano en Escocia. Para asegurar a súa reclusión e forzar a abdicación, os documentos nunca chegaron a facerse públicos. Wormald considerou que este rexeitamento por parte dos escoceses a mostrar as cartas e propiciar a súa destrución en 1584 constitúe, independentemente do seu contido, unha proba de que contiñan evidencias reais contra a raíña, mentres que Weir argüíu que demostran que os lores escoceses necesitaron tempo para fabricalas. Polo menos algúns dos contemporáneos de María que leron as cartas non tiñan dúbidas de que eran auténticas; entre eles estaba o duque de Norfolk, quen en segredo conspirou para casar con ela no transcurso da investigación, aínda que logo negaríao cando Isabel I aludiu aos seus plans de matrimonio: «nunca diría que se casaría con outra persoa alguén que nin sequera está seguro da súa almofada».

A maioría dos comisionados, tras un estudo do contido e unha comparación de mostras da caligrafía da acusada, recoñeceron as cartas como xenuínas. Como posiblemente desexaría, Isabel I concluíu a investigación cun veredicto que non probaba nada nin contra os lores confederados nin contra a súa sobriña. Por razóns sobre todo políticas, non desexaba condenar de asasinato a María nin tampouco «absolvela», polo que nunca houbo ningunha intención real de proceder por vía xudicial. Ao final, o conde de Moray regresou a Escocia como rexente, mentres a detida permaneceu baixo custodia en Inglaterra. Isabel I lograra soster no poder un goberno protestante en Escocia sen ter que condenar nin liberar a súa soberana lexítima. En opinión de Fraser, foi un dos «xuízos» máis estraños na historia do dereito inglés: concluír sen atopar culpable a ningunha das partes, xa que unha regresou a Escocia e a outra permaneceu presa.

Conspiracións

Despois da indagación de York, o 26 de xaneiro de 1569, Isabel I ordenou a Francis Knollys, esposo de Catherine Carey, que escoltara a María ao castelo de Tutbury e a puxera baixo custodia do conde de Shrewsbury e a súa temida muller, Bess de Hardwick, que foron os seus gardiáns durante quince anos e medio, salvo unhas breves interrupcións. Isabel I consideraba que os reclamos dinásticos da súa sobriña eran unha ameaza seria e por iso a confinó nas propiedades de Shrewsbury, como Tutbury, o castelo de Sheffield, a mansión Wingfield e Chatsworth House, situados no interior de Inglaterra, a medio camiño entre Escocia e Londres e distantes do mar. A María permitíuselle ter o seu propio persoal doméstico -de ao redor de dezaseis serventes- e necesitaba trinta carros para transportar as súas pertenzas dunha residencia a outra. Os seus apousentos estaban decorados con finos tapices e alfombras, así como a súa baldaquino no que tiña bordada a frase en francés En ma fin gît mon commencement («No meu fin está o meu principio»). Nas residencias vivía coas comodidades dunha aristócrata, agás que só permitíaselle saír baixo estrita supervisión. Pasou sete veráns na cidade balneario de Buxton e gran parte do seu tempo bordando. En marzo, a súa saúde deteriorouse, probablemente por porfiria ou sedentarismo, e comezou a ter fortes dores no bazo, pero o traslado a outra residencia de Wingfield tampouco mellorou a situación. En maio, mentres estaba en Chatsworth House, atendérona dous médicos. Nos anos 1580, tivo un grave reumatismo nos seus membros que a facía coxear.

En maio de 1569, Isabel I intentou mediar na restauración da súa sobriña a cambio de garantías para a relixión protestante, pero unha convención celebrada en Perth rexeitou o trato terminantemente. María comezou por entón unha relación epistolar con Thomas Howard, cuarto duque de Norfolk, o único duque inglés e primo de Isabel I. Esperaba poder casar con «o meu Norfolk», como lle chamaba, e ser libre, sen mencionar que confiaba en que obtería a aprobación real para o seu novo matrimonio. Ademais, o conde de Leicester envioulle unha carta informándolle que, se conservaba a fe protestante en Escocia e casábase con Norfolk, os nobres ingleses faríana regresar ao trono de Escocia e sería a herdeira lexítima da súa curmá en Inglaterra. Neste punto, Norfolk e María comprometéronse e el envioulle un anel de diamantes. En setembro, Isabel I descubriu as negociacións secretas e, enfurecida, fixo que levasen ao duque de Norfolk á Torre de Londres, onde estivo recluído entre outubro de 1569 e agosto de 1570, mentres que María foi trasladada de novo a Tutbury cun novo carcereiro, Huntington. En maio de 1570 foi novamente levada a Chatsworth House, pero no mesmo período o papa Pío V promulgou a bula Regnans in Excelsis («Reinando sobre as alturas») que excomungou á raíña de Inglaterra e liberou de obediencia aos súbditos católicos.

María na súa catividade en Inglaterra. Retrato anónimo do século XVII.

Moray foi asasinado en xaneiro de 1570 e a súa morte coincidiu cunha rebelión no norte de Inglaterra na que algúns señores locais organizaron un plan de fuga para liberar a María, aínda que ela non participou nel porque aínda confiaba na posibilidade de que a súa curmá, entón roldando os corenta anos, solteira e sen herdeiros, a reinstalara no trono. Estes levantamentos convenceron a Isabel I de que María era unha ameaza. Tropas inglesas interviñeron na guerra civil escocesa e consolidaron o poder das forzas anti-marianas. Os principais secretarios ingleses -Francis Walsingham e William Cecil, lord Burghley- vixiaron á detida coidadosamente coa axuda de espías instalados no seu círculo próximo. Cecil visitou a María no castelo de Sheffield e presentoulle unha longa serie de artigos que establecerían a alianza entre ela e a súa curmá. Os acordos incluíron a ratificación do Tratado de Edimburgo, coa relativa renuncia ao trono inglés por parte de María; ademais, esta última non podería casar sen o consentimento da súa tía. Con todo, o resultado foi en balde e, na primavera de 1571, María expresou, nunha carta ao conde de Sussex, que tiña pouca confianza na resolución dos seus problemas.

En agosto de 1570, o duque de Norfolk foi liberado da Torre e, pouco despois, participou nunha conspiración moito máis perigosa que a anterior. Un banqueiro italiano, Roberto Ridolfi, actuou como intermediario entre o duque e María para que ambos se casasen co apoio de potencias estranxeiras. De feito, no plan, o duque de Alba invadiría Inglaterra desde os Países Baixos españois para provocar un levantamento dos católicos ingleses, co que Isabel I sería capturada e María ascendería ao trono xunto co seu futuro consorte, quen probablemente sería o gobernador dos Países Baixos e medio irmán de Filipe II de España, Xoán de Austria. Contaban co respaldo do papa Gregorio XIII, pero nin Filipe II nin o duque de Alba tiñan intencións de asistir ao duque e ademais a rebelión en Inglaterra non estaba garantida. Isabel I, posta en alerta polo gran duque de Toscana, decatouse doadamente dos plans de Ridolfi, descubriu o complot e fixo arrestar aos conspiradores. Norfolk, detido o 7 de setembro de 1571, foi xulgado en xaneiro de 1572 e executado o 2 de xuño do mesmo ano. Co apoio da raíña, o Parlamento presentou un proxecto de lei que impedía que María ascendese ao trono inglés en 1572, aínda que Isabel I negouse inesperadamente a dar o seu consentimento real. Publicáronse as «cartas do cofre» en Londres para desacreditar á detida e continuaron as tramas centradas nela. Logo da conspiración de Throckmorton de 1583, Walsingham presentou no Parlamento os proxectos do «Vínculo de Asociación» (Bond of Association) e a Lei para a Seguridade da Raíña, que castigaba coa morte a calquera que conspirase contra Isabel I e impedía que un sucesor putativo beneficiásese do seu asasinato. Dadas as numerosas conxuras no seu nome, o «Vínculo de Asociación» resultou ser un precedente legal clave para a súa posterior sentenza de morte; non era legalmente vinculante, pero foi asinado por miles de persoas, incluso a propia María.

En 1584, María propuxo unha «asociación» co seu fillo Xacobe VI e anunciou que estaba lista para quedar en Inglaterra, que renunciaría á bula de excomuñón do romano pontífice e retiraríase da escena política, co que presuntamente abandonaría as súas reclamacións sobre a Coroa inglesa. Así mesmo, ofreceuse para participar nunha liga ofensiva contra Francia. En canto a Escocia, propuxo unha amnistía xeral, apoiou a idea de que Xacobe VI debía casar co consentimento de Isabel I e, tamén, que non habería ningún cambio en asuntos de relixión. A súa única condición era a inmediata relaxación das condicións da súa cativerio. Xacobe VI estivo de acordo coa idea por un tempo, pero logo rexeitouna e asinou un tratado de alianza con Isabel I, co que abandonou a súa nai. A raíña inglesa tamén rexeitou a «asociación» porque non confiaba en que a súa prima cesase de conspirar contra ela durante as negociacións.

Táboa de códigos cifrados utilizada pola secretaria de María na conspiración de Anthony Babington.

En febreiro de 1585, o espía galés William Parry foi condenado a matar por conspirar nun intento de asasinato de Isabel I, sen que María soubéseo, aínda que o seu propio axente Thomas Morgan estaba implicado na trama. Tras isto, se urdiu a chamada conspiración de Babington, o resultado de varias confabulacións con diferentes propósitos, pero que en realidade era unha trampa tendida por Francis Walsingham, o líder dos espías de Isabel I, e os nobres ingleses contra María, xa que consideraban inevitable a execución da «monstruosa dragón escocesa». Desde abril de 1585, María estaba confinada no castelo de Tutbury, baixo custódiaa de Amias Paulet, un puritano «inmune ao encanto» da raíña destronada e que, a diferenza de Knollys e Shrewsbury, atopábaa molesta e fixo o posible por endurecer as condicións do seu illamento. Paulet lía todas as cartas de María e tamén lle impedía envialas secretamente a través das lavandeiras; ademais, non toleraba que dese caridade aos pobres, porque cría que era unha forma de congraciarse co pobo local. Chegou ao momento de querer queimarlle un paquete que contiña «inmundicia abominable», a saber, rosarios e teas de seda coa inscrición Agnus Dei («Cordeiro de Deus»). Debido a que María non toleraba o ambiente malsán de Tutbury, decidiron trasladala a unha mansión solariega rodeada dun foso en Chartley, residencia do conde de Essex, onde chegou en Nadal.

Gilbert Gifford, un mensaxeiro involucrado no plan para liberar a María, ao seu regreso de Francia, foi capturado por Walsingham e convenceulle para que traballase para el: unha vez que Paulet foi informado, Gifford puido contactar a María, quen non recibira cartas desde o ano pasado, e púxolle ao tanto dunha forma de contactar cos seus correspondentes franceses, sen que Paulet decatásese. María ditaba as súas cartas á súa secretaria, quen as codificaba, envolvíaas nunha bolsa de coiro e inseríaas nos tapóns de barrís de cervexa que abastecían regularmente ao palacio. As cartas chegaban a mans de Gifford na próxima Burton e entregáballas a Paulet, quen as descifraba e enviábaas a Londres con Walsingham. Unha vez copiadas, Gifford entregábaas ao embaixador francés, quen as levaba consigo a Thomas Morgan, correspondente de María en París.

Deste xeito, a falsa conspiración de Gifford para liberar a María atopouse cun complot real duns novos cabaleiros ingleses católicos. O líder deste grupo, que vía á raíña escocesa como unha mártir, era Anthony Babington: o seu plan era matar a Isabel I e colocar a María no trono. Babington, quen había ter contacto con Morgan no pasado, sen sabelo caera na trampa de Walsingham. María, ao non prestar tanta atención ás intrigas da nobreza local, sentíase a salvo con Babington e Morgan; por iso, entrou en correspondencia con Babington, quen o 14 de xullo envioulle o plan de fuga e rexicidio de Isabel I. Walsingham, coa carta de Babington xa descifrada, esperaba a resposta de María, que usaría para acusala de alta traizón. María, confundida e indecisa sobre que facer, pediu opinión á súa secretaria, quen lle aconsellou que abandonase eses plans, como sempre facía. Ao final, María decidiu responder e, o 17 de xullo, escribiu unha carta na que detallaba as condicións da súa liberación, pero non deu resposta ao plan de asasinato da súa tía. Desta forma, a súa complicidade non estaba clara, razón pola que Phelippes, o descifrador de Walsingham, agregou unha posdata relativa ao intento de rexicidio. Dous días despois do envío, a misiva estaba en mans de Walsingham e Phelippes e, o 29 de xullo, chegou a Babington, quen foi detido o 14 de agosto e levado á Torre de Londres, onde confesou todo.

Xuízo

Marie Stuart, raíña de Escocia, recibe a sentenza de morte acabada de ratificar polo Parlamento (1809), por Jean-Baptiste Vermay.

Unha vez descubertos, os conspiradores foron torturados, xulgados sumariamente e descortizados. O 11 de agosto de 1586, María foi arrestada mentres cabalgaba e levada á porta de entrada de Tixall. Coas misivas interceptadas desde Chartley, os captores estaban convencidos de que María ordenara o intento de asasinato da súa tía. Sempre baixo custodia de Paulet, foi trasladada ao castelo de Fotheringhay nunha viaxe de catro días, que finalizou o 25 de setembro. Aos xuristas resultoulles difícil organizar o proceso, xa que un soberano estranxeiro non podía ser xulgado e, en tal caso, tería que ser enviado ao exilio; buscaron antecedentes doutros monarcas procesados nun tribunal, pero os resultados foron pouco concluíntes: o descoñecido Caetano -tetrarca da época de Xulio César-, Licinio -cuñado de Constantino I-, Conradino de Suabia e Xoana I de Nápoles. Tampouco contaban con suficientes instrumentos legais: de feito, nese momento, a lei dispoñía que un acusado fose xulgado polos seus pares e estaba claro que ningún dos máis altos lores ingleses era como a raíña escocesa; ademais, a propia Isabel I non podía xulgala. Ao final, os xuristas baseáronse no feito de que o «crime» ocorrera en Inglaterra e, con este argumento, puideron proceder e establecer un tribunal formado polos nobres ingleses máis importantes.

En outubro creouse o tribunal de trinta e seis nobres, entre eles Cecil, Shrewsbury e Walsingham, para xulgar a María polo delito de alta traizón, de acordo á Lei para a Seguridade da Raíña. Acendida, negou os cargos e, ao principio, rexeitou someterse ao proceso. Ante os embaixadores ingleses que a citaron o 11 de outubro, dixo: «Como é que a vosa señora non sabe que nacín raíña? Creedes que denigrarei a miña posición, o meu status, a familia da que veño, o neno que me sucederá, os reis e príncipes estranxeiros cuxos dereitos son pisados na miña persoa, ao aceptar tal requirimento? Non! Nunca! Por máis torto que pareza, o meu corazón é firme e non sufrirá ningunha humillación». Ao día seguinte, recibiu a visita dunha delegación de comisionados, entre eles Thomas Bromley, quen lle dixo que, aínda que protestase, era unha súbdita inglesa e estaba suxeita ás leis de Inglaterra e, xa que logo, debía presentarse ao xuízo, porque, en caso contrario, sería condenada in absentia. María estremeceuse, chorou e rebateu o trato de súbdita inglesa e que preferiría «morrer mil veces» antes que recoñecerse como tal, xa que estaría negando o dereito divino dos reis e admitindo a supremacía das leis inglesas tamén desde o punto de vista relixioso. Finalmente díxolles: «mirade vosas conciencias e lembrade que o teatro mundial é máis amplo que o reino de Inglaterra».

Consciente de que irremediablemente sería condenada a matar, capitulou o 14 de outubro e nas súas cartas comparou o proceso con pasaxes da Paixón de Cristo. No xuízo protestou porque lle negaron a revisión da evidencia, quitáronlle os seus documentos e impedíronlle o acceso a un avogado, e alegou que, ao ser unha raíña unxida estranxeira «consagrada por Deus», nunca fora unha súbdita inglesa e, xa que logo, non podía ser condenada por traizón. Despois do primeiro día do xuízo, cansa e aflixida, dixo ás súas serventas que se sentía como Xesús fronte aos fariseos que gritaban «Fóra! Fóra! Crucifícao!». Ao final do xuízo, pronunciou ante os seus xuíces: «os meus señores e cabaleiros, poño o meu caso en mans de Deus».

Sentenza de morte de María asinada por Isabel I

Foi declarada culpable o 25 de outubro e sentenciada a matar case por unanimidade, excepto por un comisionado, lord Zouche, quen expresou algunha disidencia. Con todo, Isabel I titubeou no momento de asinar a execución, ata co Parlamento inglés premido para cumprir a sentenza, debido a que estaba preocupaba de que o asasinato dunha raíña estranxeira sentase un precedente infame e temía as consecuencias, sobre todo se, en vinganza, Xacobe VI de Escocia, o fillo da condenada, organizase unha alianza coas potencias católicas para invadir Inglaterra. Ao non soportar tanta responsabilidade, Isabel I preguntou a Paulet, o último custodio da súa sobriña, se podería idear un xeito clandestino de «acurtar a vida» de María para evitar as consecuencias dunha execución formal, pero el rexeitou facelo porque non faría «un naufraxio da miña conciencia ou deixar unha mancha tan grande no meu humilde descendencia». O 1 de febreiro de 1587, Isabel I asinou a sentenza de morte e confiouna a William Davison, un conselleiro privado. O 3 de febreiro, dez membros do consello privado de Inglaterra -convocados por Cecil sen o coñecemento da raíña- decidiron cumprir inmediatamente coa sentenza.

Execución

A escena da execución debuxada polo testemuña Robert Beale.

En Fotheringhay, a noite do 7 de febreiro de 1587, comunicaron a María que a súa execución sería ao día seguinte. Pasou as últimas horas da súa vida rezando, repartindo as súas pertenzas entre o seu círculo próximo e escribindo o seu testamento e unha carta dirixida ao rei de Francia. Mentres tanto, erixiuse o cadafalso no gran salón do castelo, de dous pés (0.6 m) de altura e cuberto con mantos negros. Tiña dous ou tres chanzos e estaba amoblado co taxo, un coxín para que se axeonllara e tres bancos, para ela e os condes de Shrewsbury e Kent, quen estiveron presentes durante a execución. O verdugo Bull e o seu axudante prostráronse ante ela e pedíronlle perdón, xa que era habitual que o fixesen ante os sentenciados a matar; ela respondeu: «perdóovos con todo o meu corazón, porque agora, espero, daredes fin a todos os meus problemas». As súas serventas -Jane Kennedy e Elizabeth Curle- e os verdugos axudárona a quitarse as pezas externas, que revelaron un tontillo de veludo e un par de mangas marrón carmesí, o cor da paixón dos mártires católicos, especialmente elixido por ela porque quería morrer como unha mártir católica ante os protestantes ingleses, cun corpiño negro satinado e adornos negros. Cando se espiu, sorriu e dixo que «nunca ninguén [habíame] preparado así... nin nunca [habíame] quitado a roupa acompañada». Kennedy cubriulle os ollos cun veo branco bordado en ouro. María axeonllouse sobre o coxín en fronte do tajo, colocou a súa cabeza encima e estendeu os brazos. As súas últimas palabras foron: In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum («Nas -túas mans, oh Señor, encomendo o meu espírito».

María, raíña de Escocia, a punto de ser executada en Fotheringay (1916), por James D. Linton.

O verdugo non a decapitou dun taxo. O primeiro rozou o pescozo e caeu sobre a parte posterior da súa cabeza, mentres o segundo golpe cortou o pescozo, excepto algúns tendóns, que o verdugo cortou usando o hacha. Despois, levantou a cabeza e declarou: «Deus salve á raíña» (God save the Queen). Nese momento, os rizos castaños resultaron ser unha perruca e a cabeza caeu ao chan, e evidenciou que tiña pelo cano e moi curto. O sobriño de Cecil, presente na execución, informou ao seu tío que os «beizos axitáronse cara arriba e abaixo un cuarto de hora despois de que cortaran a cabeza» e que un can pequeno, propiedade da raíña, saíu da súa escondinte entre as saias, aínda que a testemuña presencial Emanuel Tomascon non incluíu eses detalles no seu «informe exhaustivo». Os artigos que ela presuntamente utilizou ou levou na súa execución son de dubidosa procedencia; os relatos contemporáneos afirman que a súa roupa e todo o que tocou o seu sangue foron incinerados na cheminea do gran salón para impedir aos cazadores de reliquias.

Cando Isabel I soubo o que ocorrera, indignouse e afirmou que Davison desobedecera as súas instrucións de non desvincularse da orde e que o consello privado actuara sen a súa autorización. As vacilacións da raíña inglesa e as súas disposicións deliberadamente vagas suxiren unha negación plausible para tratar de non involucrarse directamente coa execución da súa curmá. Davison foi arrestado, recluído na Torre de Londres e declarado culpable de conduta neglixente, aínda que foi liberado dezanove meses despois de que Cecil e Walsingham intercederan no seu nome.

A petición de María de ser enterrada en Francia foi rexeitada por Isabel I. O seu corpo foi embalsamado e colocado nun ataúde de chumbo protexido ata o seu enterro, nunha cerimonia protestante, na catedral de Peterborough a finais de xullo de 1587. As súas entrañas, extraídas como parte do proceso de embalsamamento, foron enterradas en segredo dentro do castelo de Fotheringhay. O seu corpo foi exhumado en 1612 por orde do seu fillo Xacobe VI (Xacobe I en Inglaterra) para a súa inhumación na abadía de Westminster, nunha capela fronte á tumba de Isabel I. En 1867 abriuse a tumba nun intento de determinar o sitio de descanso do rei Xacobe I, quen foi atopado con Henrique VII, pero moitos dos seus outros descendentes como -Isabel de Bohemia, o príncipe Ruperto do Rin e os fillos de Ana de Gran Bretaña- estaban enterrados na cripta de María.

Legado

Efixie da súa tumba na abadía de Westminster.

As opinións no século XVI dividíanse entre reformadores protestantes -como George Buchanan e John Knox-, que a vilipendiaron sen piedade, e apologistas católicos -como Adam Blackwood-, que a encomiaron, defenderon e eloxiaron. Despois da coroación do seu fillo en Inglaterra, o historiador William Camden redactou unha biografía autorizada e baseada en documentos orixinais, na que condenou as valoracións de Buchanan como fraude e «afondou nas malas fortunas de María en lugar da súa personalidade maligna». As interpretacións diverxentes persistiron no século XVIII: William Robertson e David Hume argumentaron que as «cartas do cofre» eran verdadeiras e que María era culpable de adulterio e asasinato, mentres que William Tytler opinaba o contrario. Na segunda metade do século XX, a obra Mary Queen of Scots de Antonia Fraser foi catalogada por Wormald como o traballo «máis obxectivo [... e] libre dos excesos de adulación ou ataques» que caracterizaran ás biografías antigas; os seus contemporáneos Gordon Donaldson e Ian B. Cowan tamén produciron traballos con redacción neutral. Jenny Wormald concluíu que a vida de María foi un fracaso tráxico porque non puido facer nada fronte ás denuncias que lle imputaron; a súa opinión disidente contrastaba cunha tradición historiográfica posterior a Fraser na que a raíña escocesa era vista como un peón en mans de nobres confabuladores.

Non existen probas concretas da súa complicidade no asasinato de Darnley ou dunha conspiración con Bothwell; tales acusacións baseáronse en suposicións, polo que a biografía de Buchanan foi desacreditada como unha «fantasía case plena». A coraxe de María na súa execución axudou a establecer a súa imaxe popular como a vítima heroica das traxedias dramáticas.

Xenealoxía

Xenealoxía de María I de Escocia

Xacobe II de Escocia

Xacobe III de Escocia

María Estuardo, condesa de Arran

James Hamilton, I conde de Arran

Elizabeth Hamilton

James Hamilton, II conde de Arran

John Stuart, III conde de Lennox

Henrique VII de Inglaterra

Isabel de York

Claudio I de Guisa

Antonieta de Borbón-Vendome

Xacobe IV de Escocia

Margarida Tudor

Archibald Douglas, VI conde de Angus

Henrique VIII de Inglaterra

Francisco de Guisa

Carlos de Lorena-Guisa

María de Guisa

Xacobe V de Escocia

Matthew Estuardo, IV conde de Lennox

Margarida Douglas

Eduardo VI de Inglaterra

María I de Inglaterra

Isabel I de Inglaterra

Xacobe Estuardo, I conde de Moray

María I de Escocia

Henrique Estuardo, lord Darnley

Xacobe I de Inglaterra e VI de Escocia

Devanceiros de María I de Escocia

16. Xacobe II de Escocia

8. Xacobe III de Escocia

17. María de Gueldres

4. Xacobe IV de Escocia

18. Cristián I de Dinamarca

9. Margarida de Dinamarca

19. Dorotea de Brandeburgo

2. Xacobe V de Escocia

20. Edmundo Tudor

10. Henrique VII de Inglaterra

21. Margarita Beaufort

5. Margarida Tudor

22. Eduardo IV de Inglaterra

11. Isabel de York

23. Isabel Woodville

1. María I de Escocia

24. Federico II de Vaudémont

12. René II de Lorena

25. Iolanda de Lorena

6. Claudio I de Guisa

26. Adolfo de Egmond

13. Filipa de Güeldres

27. Catarina de Borbón

3. María de Guisa

28. Xoán VIII de Vendôme

14. Francisco de Vendôme

29. Isabel de Beauvau

7. Antonieta de Borbón-Vendôme

30. Pedro de Luxemburgo

15. María de Luxemburgo

31. Margarida de Savoia

Notas

Referencias

Véxase tamén

Outros artigos

• Isabel I de Inglaterra
• Reino de Escocia
• Francisco II de Francia

Bibliografía

• Bain, Joseph, ed. (1900). Calendar of the state papers relating to Scotland and Mary, Queen of Scots 1547-1603 preserved in the public Record Office, the British Museum, and elsewhere in England (en inglés) II. Edimburg: General Register Office. OCLC 162545452. 
• Bath, Michael (2008). Emblems for a queen: the needlework of Mary Queen of Scots (en inglés). Londres: Archetype. ISBN 978-1-904-98236-4. OCLC 232982780. 
• Bingham, Caroline (1995). Darnley: a life of Henry Stuart, Lord Darnley, consort of Mary Queen of Scots (en inglés). Londres: Constable. ISBN 978-0-094-72530-0. OCLC 604439044. 
• Clifford, Arthur, ed. (1809). The state papers and letters of sir Ralph Sadler (en inglés). Edimburgo: Archibald Constable and Co. OCLC 1015501369. 
• Donaldson, Gordon (1974). Mary, Queen of Scots (en inglés). Londres: English Universities Press. ISBN 978-0-340-12383-6. OCLC 493456405. 
• Fraser, Antonia (1994) [1969]. Mary Queen of Scots (en inglés). Londres: Weidenfeld and Nicolson. ISBN 978-0-297-17773-9. OCLC 50017708. 
• Guy, John (2004). "My heart is my own": the life of Mary Queen of Scots (en inglés). Londres: Fourth Estate. ISBN 978-1-841-15753-5. OCLC 990416706. 
• Labanov, AI [príncipe Lobanov-Rostovski (1844). Lettres et memoires de Marie, Reine d'Ecosse (en francés). Londres: Charles Dolman. OCLC 457510101. 
• Lewis, Jayne Elizabeth (1999). The trial of Mary Queen of Scots: a brief history with documents (en inglés). Boston: Bedford/St. Martin's. ISBN 978-0-312-21815-7. OCLC 1014019438. 
• Marshall, Rosalind (2006). Queen Mary's women: female friends, family, servants and enemies of Mary, Queen of Scots (en inglés). Edimburgo: John Donald. ISBN 978-0-859-76667-8. OCLC 955877304. 
• Marshall, Rosalind (2013). Mary, Queen of Scots (en inglés). Edimburgo: National Museums of Scotland. ISBN 978-1-905-26778-1. OCLC 921029947. 
• Read, Conyers (1909). The Bardon papers: documents relating to the imprisonment and trial of Mary, Queen of Scots. Camden third series (en inglés) 17. Londres: Royal Historical Society. OCLC 163238219. 
• Swain, Margaret (1973). The needlework of Mary Queen of Scots (en inglés). Nueva York: Van Nostrand Reinhold. ISBN 978-0-442-29962-0. OCLC 714108. 
• Warnicke, Retha M (2006). Mary Queen of Scots (en inglés). Nova York: Routledge. ISBN 978-0-415-29182-8. OCLC 728078078. 
• Weir, Alison (2008) [2003]. Mary, Queen of Scots and the murder of Lord Darnley (en inglés). Londres: Random House. ISBN 978-0-099-52707-7. OCLC 226280149. 
• Wilkinson, Alexander S (2004). Mary Queen of Scots and French public opinion, 1542–1600 (en inglés). Basingstoke: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-28615-3. OCLC 754994984. doi:10.1057/9780230286153. 
• Williams, Neville (1964). Thomas Howard, Fourth Duke of Norfolk (en inglés). Londres: Barrie and Rockliff. OCLC 765694. 
• Wormald, Jenny (1988). Mary, Queen of Scots (en inglés). Londres: George Philip. ISBN 978-0-540-01131-5. OCLC 801245710. 

Ligazóns externas

• Biografía oficial (en inglés)
• Biografía na páxina dedicada aos Tudor (en inglés)
• Transcripión das cartas do cofre (en inglés)
• Biografía en Artehistoria (en castelán)
• Biografía na Enciclopedia Católica (en castelán)
• English History "Mary Queen of the Scots: Biography"Arquivado 14 de maio de 2008 en Wayback Machine. (en inglés)

Predecesor: Xacobe V	Raíña de Escocia 1542 - 1567	Sucesor: Xacobe VI (I)
Predecesor: Catarina de Medici	Raíña consorte de Francia 1559-1560	Sucesor: Isabel de Austria