Xoana de Arco
Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. (Desde maio de 2018.) |
Xoana de Arco (francés: Jeanne d'Arc[1]), nada o 5 ou o 6 de xaneiro[2] de 1412 en Domrémy-la-Pucelle (un pequeno poboado sito no departamento francés de Vosgos) e finada o 30 de maio de 1431 en Ruán,[3] tamén coñecida como a Doncela de Orleáns (ou, en francés, la Pucelle d'Orléans), foi unha heroína, militar e santa francesa. A súa festividade conmemórase o día da súa morte, o 30 de maio, como é tradición na igrexa católica.[4]
Nada entre 1407 e 1412, con 17 anos encabezou o exército real francés. Convenceu o rei Carlos VII de que expulsaría os ingleses de Francia e este deulle autoridade sobre o seu exército no sitio de Orleáns, a batalla de Patay e outros enfrontamentos en 1429 e 1430. Estas campañas revitalizaron a facción de Carlos VII durante a guerra dos Cen Anos e permitiron a coroación do monarca. Como recompensa, o rei absolveu Domrémy, vila natal de Xoana, de pagarlle o imposto anual á coroa (esta lei estivo en vigor ata hai cen anos). Os borgoñóns capturaron a Xoana e entregárona aos ingleses.[5] Os clérigos condenárona por herexía[6] e o duque Xoán de Lancaster queimouna viva en Ruán.
A gran maioría de datos sobre a súa vida baséanse nas actas dese proceso, pero están en certa forma provistos de descrédito, pois segundo diversas testemuñas do xuízo, estiveron cheos de correccións e datos falsos introducidos por orde do bispo Pierre Cauchon. Entre estas testemuñas estaba o escribán oficial, designado só como Manchon, que afirma que en ocasións había secretarios agochados detrás das cortinas da sala agardando instrucións para borrar ou agregar cousas das actas.
Vinte e cinco anos logo da súa condena, o rei Carlos VII instigou a Igrexa a que revisase aquel xuízo inquisitorial, ditaminando o papa Nicolao V a inconveniencia da súa reapertura naqueles momentos, debido aos recentes éxitos militares de Francia sobre Inglaterra e á posibilidade de que os ingleses o tomasen, naqueles delicados momentos, como unha afronta por parte de Roma. Doutra banda, a familia de Xoana tamén reuniu as probas necesarias para a revisión do xuízo e envioullas o Papa, pero este negouse definitivamente a reabrir o proceso.
Á morte de Nicolao V, foi elixido papa o valenciano Calisto III (nado como Alfons de Borja i de Llançol) o 8 de abril de 1455, e foi el quen dispuxo que se reabrise o proceso. A súa inocencia foi recoñecida ese mesmo ano nunha apelación do xuízo, grazas a un proceso onde houbo moitos testemuños e declarouse herexes aos xuíces que a condenaron. Finalmente, xa no século XX, foi beatificada en 1909 polo papa Pío X e posteriormente declarada santa en 1920 polo papa Bieito XV.[4] Ese mesmo ano, foi declarada como a santa patroa de Francia.[7]
A súa fama estendeuse inmediatamente logo da súa morte: venerada pola Liga Católica no século XVI, adoptada como símbolo cultural polos círculos patrióticos franceses dende o século XIX, foi unha inspiración para as forzas aliadas durante a primeira e a segunda guerra mundial.
Popularmente, Xoana de Arco é contemplada por moitas persoas como unha muller notable: valente, vigorosa e cunha grande fe. Foi un referente para as sufraxistas inglesas, e algunhas delas como Marjery Bryce manifestáronse vestidas como ela.[8] Hoxe en día é obxecto de especial interese na República de Irlanda, Canadá, Reino Unido e Estados Unidos. No movemento do Escultismo é a Santa Patroa dos guidistas.
Antecedentes
editarO conflito da guerra dos Cen Anos
editar- Artigo principal: Guerra dos Cen Anos.
Tras a morte sen descendencia de Eduardo o Confesor e o breve reinado do rei Haroldo II, o trono de Inglaterra foi conquistado en 1066 (batalla de Hastings) polo francés Guillerme o Conquistador, duque de Normandía. Estes feitos constituíron a primeira disputa de sucesión (debida aos parentescos entre as nobrezas de ambos os dous territorios), dando inicio a unha duradeira rivalidade entre ambos os dous reinos. Co tempo, os reis de Inglaterra reuniron varios dos maiores ducados de Francia: Aquitania, Poitiu, Bretaña.
Os intentos de Francia por recuperar os territorios perdidos precipitaron un dos máis longos e sanguentos conflitos da historia da humanidade: a guerra dos Cen Anos, que durou en realidade 116 e produciu millóns de mortos e a destrución de case toda a Francia setentrional.
Os intereses de unificar as coroas concretáronse á morte do rei francés Carlos IV en 1328. Filipe de Valois, francés e sucesor grazas á lei sálica (Carlos IV non tivera descendencia masculina), proclamouse rei de Francia o 27 de maio de 1328 (reinou como Filipe VI de Francia). Filipe xa se convertera en rexente tras a morte de Carlos IV mentres se esperaba o nacemento do fillo póstumo do rei defunto, que finalmente resultou ser unha nena.
A guerra dos Cen Anos comezaría en 1337, cando Filipe VI reclamou o feudo da Gascuña a Eduardo III (aferrándose á lei feudal) despois de varias incursións polo Canal da Mancha nun intento de restaurar no trono escocés o rei David II (aliado francés exiliado a Francia dende xuño de 1333), pretextando que non respectaba o seu rei. Entón, o 1 de novembro Eduardo III responde plantándose nas portas de París e declarando por medio do bispo de Lincoln que el era o candidato axeitado para ocupar o trono francés.
Inglaterra gañaría importantes batallas como Crécy (1346) e Poitiers (1356), xa co relevo de Xoán II no canto de Filipe VI, e obtería a inesperada vitoria de Agincourt en 1415, baixo a competente dirección do rei Henrique V.
Unha grave enfermidade do rei francés propiciou a loita polo poder entre o seu primo Xoán I de Borgoña ou Xoán sen Medo e o irmán de Carlos VI, Lois de Orleáns. O 23 de novembro de 1407, cométese o asasinato do armagnac Lois de Orleáns nas rúas de París e por orde do borgoñón. As dúas ramas da familia real francesa divídense en dúas faccións: os que daban soporte o duque de Borgoña (borgoñóns) e os que apoiaban o de Orleáns e despois a Carlos VII, Delfín de Francia (que foi desherdado ou deslexitimado dende 1420) (armagnacs), ligados á causa de Orleáns á morte de Lois. Co asasinato do armagnac, ambos os dous bandos enfrontáronse nunha guerra civil e buscaron o apoio dos ingleses. Os partidarios do duque de Orleáns, en 1414, viron rexeitada unha proposta aos ingleses, os cales finalmente pactaron cos borgoñóns.
Á morte de Carlos VI en 1422 é coroado rei de Francia o fillo de Henrique V e Catarina de Valois, o infante Henrique VI (polo tanto, Henrique VI de Inglaterra e I de Francia); en tanto que os armagnacs non deron o seu brazo a torcer e mantivéronse fieis o fillo do rei francés, Carlos VII, quen foi coroado tamén en 1422 de forma nominal en Berry, a falta de impoñelo como rei de facto, pero destronando o inglés de iure.
A orixe de Xoana e o contexto do seu tempo
editarO seu nome
editarDe acordo cos datos solicitados no proceso de Ruán, Xoana fíxose chamar sempre «Xoana a Doncela». No entanto, como ela mesma comentou, «dentro do meu pobo chamábanme Jehannette. En Francia, chamábanme Jehanne desde a miña chegada».[9]
Posteriormente, engadiríaselle a palabra «Darc» como apelido, para referirse a ela de forma oficial (a falta de apóstrofo na súa versión francesa —d'Arc— débese á inexistencia de tal signo na Idade Media). Arco (arc) provén do apelido do seu pai, Jacques Darc, cuxas raíces familiares estaban posiblemente en dous pobos, Arc-en-Barrois ou Art-sur-Meurthe, pobos moi próximos onde se cre que naceu «a Pucelle». O nome, no entanto, varía (Arc, Ars, Ai…) dadas as diferenzas na versión antiga de Art sur Meurthe (onde se reduce a erre).
A denominación de «Jehanne d'Arc» atópase na obra dun poeta de Orleáns cara a 1576; «Jehanne» transcríbese hoxe en día como «Jeanne».
Os seus pais
editar
|
|
No proceso Xoana dixo sobre os seus pais o seguinte: «O meu pai chámase Jacques Darc e a miña nai Isabelle». Deste xeito sábese que os seus pais foron Jacques Darc e Isabelle Romée.[10] Isabelle Romée non era o nome orixinal, senón que era o sobrenome que se deu a Isabelle de Vouthon (que pertencía á parroquia de Vouthon, hoxe no departamento de Charente), como se fixo a outros unha vez que realizaban a peregrinación «de Puy» (da montaña) en vez da de Roma. De feito Xoana non deu o apelido. O seu pai Jacques era agricultor. Non era pobre pero viu de mala gana a vinda doutro novo fillo máis á súa familia, xa que Xoana tivo tres irmáns máis vellos.
O nacemento
editar
O debate sobre a data de nacemento da Doncela de Orleáns non o conseguiu resolver nin a mesma Xoana durante o proceso, xa que, cando lle preguntaron que idade tiña, respondeu: «Ao redor de dezanove anos, creo».[2] Aínda que non estaba segura, a historiografía interpretou esta declaración o pé da letra. Deste xeito, restándolle a súa posible idade á data na que se realizou a pregunta durante o proceso, 24 de febreiro de 1431, o ano do seu nacemento sería probablemente 1412.
O lugar onde naceu é teoricamente Domrémy, tal e como dixo no interrogatorio de identidade do seu proceso, o 21 de febreiro de 1431; «Eu nacín na vila de Domrémy».[10] Ademais engadiu que era unha vila dependente de Greux (inmediatamente ao norte de Domrémy), e que hoxe pasou a chamarse Domrémy-la-Pucelle, grazas a ela. Ambas pertencen actualmente ao departamento de Vosgos, na rexión da Lorena. Domrémy foi tamén o lugar onde recibiu o bautismo de mans do pai Jean Minet.
Xuventude
editarXoana naceu na comuna francesa de Domrémy, na rexión de Lorena, durante a guerra dos Cen Anos conflito que enfrontou a Francia contra Inglaterra durante 116 anos. Filla de Jacques de Arco e de Isabelle Romée, pertencía a unha familia de cinco nenos: Jeanne, Jacques, Catherine, Jean e Pierre sendo ela a quinta e máis nova filla do matrimonio. Era moi piadosa, e retirábase cada sábado á igrexa de Bermont, preto de Greux, para rezar. A pesar dos acontecementos que se estaban a producir no seu ámbito, Xoana creceu como calquera outra rapaza tanto do pobo coma daquela época. Así, seguindo e tomando como máis verosímiles as súas propias declaracións durante o proceso eclesiástico seguido contra ela, confirmaremos que aprendeu todas aquelas tarefas domésticas da súa nai e só desta, como ela dixo. Deste xeito, sabemos que en materia de fe e en lingua vulgar, aprendeu o nosopai a avemaría e o credo que rexeitou por tres veces recitar senón era en confesión.
Máis domesticamente, aprendeu a fiar e a coser, e de cando en vez a contribuír á vixilancia da corte, tamén mondar e acompañar o gando no momento de labrar e angazar toda unha serie de tarefas cotiás. Tamén aprendeu a montar a cabalo sen ningún apoio. Isto nun ámbito rural e moi familiar, cheo de amigos e con algúns padriños, como por exemplo Jean Lingue, Barreyre, Agnès e Sibylle.
Das experiencias piadosas de Xoana, sabemos que se confesaba co sacerdote da súa parroquia, mentres comungaba para pascua e en ausencia ou indisposición do sacerdote, recorría a outros; deste modo en dúas ou tres ocasións confesou con dous mendicantes. O seu confesor principal, pois, foi o agostiño Pasquerel do que aprendeu a xulgar. Ela xa coñecía tamén a moral do decálogo cristián. Pouco a pouco, as crenzas da moza empezáronse a desenvolver converténdose en máis piadosa.
Non obstante, isto non quería dicir que fose unha nena diferente das outras, máis estraña ou quizais especial. Sacada do seu pietismo e seriedade, era unha rapaza moi intelixente que tamén xogaba, cantaba, bailaba... xunto co resto de rapazas da vila, pequena, onde todo o mundo se coñecía. Polo tanto, participou tamén en tradicións dos paisanos, da vila. Estes rituais, como por exemplo algunhas danzas ou o uso de coroas votivas, foron collidos polos xuíces de Ruán nunha interpretación sui generis para encaixalas dentro dun conxunto de prácticas relixiosas propias dunha bruxa (hai que recordar que o final se lle acusou de herexe). Non obstante, ela non caeu no engano e remarcou que non vira nunca unha fada, como tamén resaltou algunha testemuña como por exemplo Hauviette. Dixo que de todas as maneiras na vila había unha árbore chamada "das damas", que popularmente lle dicían "das fadas".
Os incidentes de Domrémy
editarEn 1425, a vila onde vivía Xoana, sufriu unha incursión inimiga, de acordo coa situación do reino francés, aos tres anos da coroación nominal de Carlos VII. Realmente era unha situación previsible. Xusto dous anos antes, Jacques, pagara pola protección da vila a Robert de Sarrebruck, señor de Commercy. O ataque probablemente foi máis próximo a unha razzia, xa que a vila non se viu nunha situación o suficientemente crítica como para non refacerse, aínda que as tropas de socorro de Sarrebruck non conseguiron estar á altura.
Esta serie de incursións rápidas nas vilas, coa intención de prender lume e cometer outras atrocidades debilitaron o bando do delfín, pero non o suficiente como para acabar con el. Así, en xullo de 1428, Domrémy foi vítima doutro ataque, neste caso borgoñón polo líder Henri de Orly, que esta vez si que provocou a fuxida dos habitantes á fortaleza máis próxima, Neufchâteau, xusto ao sur de Domrémy, que viu queimada a súa igrexa. Deste xeito, os habitantes puideron comprobar cos seus propios ollos cal era a situación real do delfín, cal era a ameaza e as novas que comezaban a chegar con moita velocidade do asedio de Orleáns coa toma das vilas do Loira ao redor deste núcleo.
O misticismo de Xoana
editar
«Eu tiña trece anos cando escoitei unha voz de Deus», foi o que declarou Xoana en Ruán o xoves 22 de febreiro de 1431. O feito sucedeu ao mediodía no xardín do seu pai. Ademais engadiu que a primeira vez que a escoitou notou unha gran sensación de medo. Á pregunta dos seus xuíces, engadiu que esta voz viña da esquina da igrexa e que normalmente era acompañada dunha gran claridade, que viña do mesmo lado que a voz.
A Igrexa católica e a inmensidade de fieis, recoñeceu como verdadeiras estas aparicións. A opinión máis común a estas visións, a miúdo explícase baseándose en alucinacións, algún tipo de esquizofrenia ou problemas mentais. Queda nun segundo lugar pensar que podían ter sido froito dalgún tipo de obsesión desenvolvida pola abundante asistencia a misas, confesións... e descártase que mentise.
Cando lle preguntaron como cría que era aquela voz, ela respondeu que lle pareceu moi nobre, polo que afirmou: «e eu creo que esta voz me foi enviada de parte de Deus». Así pois, cando a escoitou por terceira vez pareceulle recoñecer un anxo. E aínda que ás veces non o entendía demasiado ben, primeiro aconselloulle que frecuentase as igrexas e despois que tiña que ir a Francia, sobre o cal a empezou a premer. Ademais esta voz escoitábaa unhas dúas ou tres veces por semana. Non moito despois, revelou outra das mensaxes clave que lle enviou: «Ela dicíame que eu levantaría o asedio de Orleáns».
O 27 de febreiro, Xoana identificou estas voces: tratábase da voz de santa Catarina de Alexandría e de santa Margarida de Antioquía, as santas máis veneradas do momento, se nos atemos á iconografía anterior a Xoana.[11] Catarina, é definida ás veces como unha figura apócrifa a cabalo dos séculos III e IV que morreu a unha idade similar á de Xoana; tamén erudita (patroa de moitas especialidades intelectuais) e despois de persuadir o emperador Maximiano de que deixase de perseguir os cristiáns. Despois sería condenada a morrer na roda (un sistema de tortura que fractura os ósos), aínda que se di dela que, ao tocar a roda, a rompeu e, finalmente, tivérona que decapitar. Por outro lado, a lenda de Margarida refire que foi unha doncela desprezada pola súa fe cristiá, á que ofreceron matrimonio a cambio da renuncia a esta fe. Ante a súa negativa foi condenada a tortura, aínda que logrou escapar milagrosamente en varias ocasións (antes da súa captura definitiva e martirio). Por iso, é venerada pola Igrexa católica como santa virxe e mártir.
Xoana afirmou que as recoñecera grazas a que as propias santas se identificaran, algo que xa declarara en Poitiers, con motivo do interrogatorio sobre as visións levado a cabo pola corte do Delfín. Negouse a dar máis explicacións, instando os xuíces a ir a Poitiers se querían coñecer máis detalles.
Sobre o ano en que sucedeu, nun primeiro momento dixera que foi cando tiña trece anos. Posteriormente detallou que había sete anos que estas voces lle aconsellaban e a protexían. Polo tanto, asúmese que en 1424 se lle terían aparecido por primeira vez as visións.
Xoana explicaría entón (antes de mencionar o nome das santas) a misión que a voz lle encomendou. Despois de mencionar estas, os xuíces preguntáronlle a quen correspondía entón a primeira das voces que escoitara, aquela que lle causara tanto medo sete anos atrás. Ela, que todo o ía respondendo con moitas reservas e ensimesmamento, resistiuse varias veces, pero finalmente respondeu que foi san Miguel (considerado protector do reino de Francia), ao que viu cos seus propios ollos, acompañado dos anxos do ceo. Foi el quen lle ordenou partir para liberar a Francia e así cumprir coa vontade de Deus.
O asedio de Orleáns
editar
Nas súas aparicións, as voces indicáronlle que debía ir a Orleáns, unha das cidades máis importantes do momento, e romper o asedio que comezara en outubro de 1428.
Ela tratou de recorrer a Robert de Baudricourt, comandante da gornición armagnac, establecida en Vaucouleurs, un pouco ao norte de Domrémy; o cal fixo mediante o seu tío, Durant Laxant. Quería obter unha pequena escolta para ir buscar o Delfín alí onde se escondía, en Chinon. E é que para iso tiña que atravesar territorio hostil, defendido polos angloborgoñóns, en alianza. Así, la Pucelle daría unha mensaxe secreta ao rei que lle fora revelado polas voces.
Transcorreu case un ano ata que Baudricourt, en xaneiro de 1429, aceptou -ante a insistencia da nova doncela-, concederlle a escolta desexada. Xoana xa fixera un primeiro intento o día da Ascensión de 1428 (o 13 de maio, segundo Poulengy), pero encontrara resistencia por parte do armagnac. Probablemente houbo outra entrevista a finais de ano, ata que Baudricourt cedeu aos seus desexos. Durante o seu posterior xuízo, os xuíces aproveitaron para discutir sobre as vestimentas de home que usara a moza durante esta viaxe. Interrogárona sobre o motivo e ela respondeu que fora por orde de Deus («todo o que eu fago é por orde do Noso Señor. Se el me ordenase tomar outro hábito eu tomaríao, porque sería por orde de Deus»). Os xuíces preguntáronlle se non foi realmente por orde de Baudricourt, cousa que ela negou rotundamente. Así pois, ela mesma valorou positivamente o feito de ter levado vestiduras de home, xa que era o criterio e designio do Divino Facedor. Así mesmo, para persuadir a Robert de Baudricourt, aseguroulle aquilo que xa corría por boca de todo o mundo: que a virxe de Lorena salvaría o reino perdido por unha muller (seguramente referíndose á filla póstuma do defunto rei Carlos IV).
O 29 de abril de 1429 Xoana chegou ao asedio de Orleáns. Non obstante, Jean De Orleáns, líder da familia ducal de Orleáns, excluíuna inicialmente da dirección das operacións e dos consellos de guerra, rexeitando informala sobre os preparativos e decisións bélicas.[12] Isto non evitou que ela estivese presente na maioría de consellos e batallas. O grao de liderado militar que chegou a exercer segue sendo obxecto de debate entre historiadores. Os historiadores tradicionais como Edouard Perroy conclúen que ela principalmente levaba o estandarte e exercía un grande efecto sobre a moral dos soldados.[13] Esta clase de análise adoitan basearse no testemuño de Xoana durante o xuízo, no cal afirmou que prefería o seu estandarte á súa espada. A investigación académica actual, que se centrou no xuízo posterior anulatorio, asevera que os seus compañeiros oficiais sinalaron que ela era unha tacticista de moito talento e unha estratego de éxito. Stephen W. Richey opinaba o seguinte, por exemplo: "Ela procedeu a liderar un exército nunha serie de vitorias impresionantes que cambiaron o curso da guerra".[14] En calquera caso, os historiadores están de acordo en que o exército tivo un grande éxito durante a curta carreira de Xoana.[15]
O segundo paso: a viaxe cara a Chinon
editarRobert de Baudricourt en razón do fervor relixioso que xa comezaba a levantar enviou a Xoana a ver ao convalecente duque Carlos II de Lorena á cidade de Nancy. René de Anjou finalmente sucederíalle á súa morte en 1431, xa que estaba casado coa súa filla e herdeira, Isabel de Lorena (quen era ademais cuñada do delfín, xa que a súa irmá, María d'Anjou estaba casada con este dende o 18 de decembro de 1422). Xoana tiña o desexo de que René o acompañase a Chinon, pero só conseguiu boas palabras, diñeiro e un cabalo. Antes de partir, Xoana foi rezar á Basílica de Saint-Nicolas-de-Port dedicada ao santo patrón da Lorena.
No período durante o cal Xoana intentaba conseguir unha escolta para ir a Chinon, foi albergada durante case un mes pola familia Le Royer: Henri e Catherine Le Royer. Finalmente, sería Baudricourt o que lle concedería unha pequena escolta de seis homes para realizar a viaxe a Chinon que iniciarían arredor do 13 de febreiro de 1429. Entre eles, encontrábanse Poulengy e Jean Nouillonpont (Jean de Metz).
Jean de Metz (ou Mès) e señor de Nouillonpont (ou Novelenpont), foi unha das principais figuras no percorrido epopéico de Xoana, xa que estivo ao seu lado en todas as batallas a partir deste momento. Bertrand de Poulengy (Poulangy ou Polongy), «Pollichon», foi señor de Grondecourt, despois de ser ennobrecida a súa familia en 1425. El, ao igual que Jean de Metz, acompañaría a Xoana ao longo da súa traxectoria militar.
Jean de Metz fixo a súa declaración no proceso de nulidade o 31 de xaneiro de 1456, xa cunha idade que roldaba os 57 anos, mentres que Poulangy, un pouco maior, o fixo o 6 de febreiro deste cunha idade aproximada de 63 anos. Ambos os dous declararon moi a favor de Xoana (Metz: «E cando lle preguntei quen era o seu señor, respondeume que era Deus. Entón concedinlle a miña fe cara a ela, tocándolle a man, e prometéndolle que, coa guía de Deus, eu lle conduciría cara ao rei,»), do cal se extrae a grande admiración e aprecio pola que consideraron a súa heroína. En canto a Jacques Darc, o pai de Xoana, foi o máis reticente ao inicio da misión desta.
Cara ao 13 de febreiro de 1429 Xoana emprendeu a viaxe que o ía facer atravesar territorio inimigo. Esta viaxe faríaa famosa e todo o mundo coñecería a súa aventura, pero dende un primeiro momento a escolta asignada non tiña realmente unha idea clara de que era a misión nin de quen era Xoana.
Para esta viaxe Xoana vestiría por primeira vez roupas de home. Jean de Metz, diría ao respecto no proceso de nulidade: «Cando Jehannette estaba en Vaucouleurs, vina vestida cun vestido vermello, pobre e gastado [...] Pregunteille se quería facer a viaxe vestida como ía, e ela me respondeu moi enerxicamente que quería poñerse roupa de home. Entón deille o traxe e o equipamento dun dos meus homes. Despois, os habitantes de Vaucouleurs, terían un traxe de home feito para ela, con todos os requisitos necesarios.
A viaxe cara ao sur de Francia a través de territorio borgoñón fíxolle cabalgar de noite, en horas intempestivas para disimular e non espertar a atención de ningún destacamento. Algunhas das cidades máis importantes polas que pasou foron: Auxerre, Gien e Sainte-Catherine-de-Fierbois.
Do paso por Auxerre, sábese que chegou a participar nunha Santa Misa na súa catedral, pasando desapercibida nunha cidade hostil. De Gien, non se sabe case nada do seu paso, pero parece que pasou pola única ponte sobre o río Loira que quedaba en mans francesas, e foi o lugar onde comezou a circular o rumor de que unha doncela aseguraba que liberaría a cidade de Orleáns do seu asedio e que coroaría ao Delfín en Reims (tería volto pasar por aquí cara ao 25 de xuño do mesmo ano, 1429, para reencontrarse co Delfín e viaxar cara a Reims). E finalmente, pasaría por Sainte Catherine de Fierbois o 4 de marzo. Esta localidade éralle moi valiosa, xa que a súa igrexa estaba dedicada a Santa Catarina, unha das santas das súas visións. Foi alí onde Xoana realizaría outro "milagre": despois de recibir un armadura, cando lle ofreceron unha espada ela negouse a aceptala, pedíndolle os clérigos que lle deran unha espada que se encontraba enterrada detrás do altar da igrexa, cousa que resultou ser certo. A devandita espada supostamente pertencera a Carlos Martel, e Xoana portouna en batalla ata o fin do asedio a París (aínda que, segundo as súas propias palabras no xuízo, nunca a usou para matar a ninguén). En Sainte Catherine Xoana escribiu unha carta a Carlos VII anunciando a súa chegada, e quedou á espera da resposta da corte, que finalmente a recibiu en audiencia.
A desconfianza do delfín
editarAínda coa gran memoria que se outorga á xente da Idade Media (xa que, ao non estar estendida a escrita, era unha cultura de transmisión oral maiormente), ademais da intelixencia de «la Pucelle», é moi difícil saber se realmente sabía ler e escribir. Probas gráficas hai da súa firma como mínimo. Pero a cuestión está no aire aínda que se acostuma a dicir que no período que estivo na corte do delfín, o verán de 1429, podería ter aprendido, ou ben tería recibido nocións básicas.
De todas as maneiras, a carta chegou á corte de Chinon acompañada da fama de «la Pucelle», o cal orixinou un gran debate onde se discutiu se era adecuado recibila, é dicir, se era certo todo aquilo que dicía ser ou era alguén que urdía un engano. Había certa curiosidade na corte por ver aquela que dicía traer a salvación de Orleáns e a coroación do propio rei. Pero o factor detonante foi a declaración positiva de Baudricourt, que era un home de confianza do Delfín. Polo tanto, este decidiu recibila
Non obstante se o reino de Francia dependía de como puidese reaccionar a corte de Chinon, non se podían arriscar a que unha moza descoñecida, talvez iluminada, ou talvez mística, se presentase ante o rei e o puidese matar. Deste xeito, cando Xoana chegou á corte, o Delfín ocultouse entre a xente que ocupaba a sala, vestindo un dos seus serventes coas súas roupas para facelo pasar por el. Pero o engano non serviu, xa que Xoana identificou o Delfín entre os seus súbditos. Esta sería a primeira proba que lle fixeron pasar.
O como Xoana conseguiu recoñecer a figura do rei de entre o resto da xente suscitou unha gran discusión posteriormente. Unha das teses máis razoables e lóxicas neste sentido, é a que apunta a que xa llo describiran previamente. O feito, non obstante, é que Xoana, no proceso dixo o seguinte: "Cando entrei na cámara do rei, eu recoñecino de entre os demais, por consello e revelación da miña voz, e díxenlle que quería ir facer a guerra aos ingleses ".
Con habilidade, os xuíces premérona e preguntáronlle: "Cando a vosa voz vos designou o seu rei, había algunha luz?" Ao que ela evitou responder como tantas outras preguntas cun francés seco e cortante " passez outre". Entón engadiron se viu algún anxo enriba do rei, ao que respondeu do mesmo xeito. Con estas respostas creáronse moitos puntos de opinión pero o feito é que a revelación da súa voz poderíase ter producido antes de ir a Chinon, é dicir que tivese tido un coñecemento previo como apunta a tese de que xa llelo describiran con anterioridade, como podería ser que a propia vestimenta o delatase.
Finalmente, o rei recibiuna soa e ela teríalle exposto unha pregaria para persuadilo de que lle dese un exército e a enviase a Orleáns. Este intercambio a portas pechadas sería un dos datos máis buscados deste período da súa vida. Pero grazas ao testemuño de Xoán II, duque de Alençon no proceso (un home de gran peso, con sangue real), tería sido o seguinte:
Foi o señor e conde da Vendôme o que a levou ao apartamento do rei. Cando este a mirou, preguntoulle o seu nome. Señor Delfín -contestou ela-, chámome Jehanne, la Pucelle; e o Rei do Ceo envíache unha palabra a través de min, pola que ti serás consagrado e coroado en Reims, e que ti serás o lugartenente do Rei do Ceo, que iso é ser rei de Francia». Despois de que o rei lle tivese feito unhas cantas preguntas, ela díxolle: «Cos meus respectos, dígoche que ti es o verdadeiro herdeiro de Francia e fillo do Rei, e El envíame para guiarte cara a Reims ao final, onde pode que recibas a túa coroación e consagración. Se ti queres». Ao rematar a entrevista, o rei dixo que Xoana lle confiara segredos que non podían ser sabidos por ninguén, agás por Deus, quen puxera moita confianza nela. Todo isto oín sobre Xoana, pero non teño testemuños sobre isto.
Parece ser entón que, segundo o duque de Alençon, estas terían sido as palabras que convenceron ao Delfín e tamén á súa nova esposa Iolanda de Aragón; o Delfín entón asignoulle dous oficiais, Ambleville e Guyenne, para protexela. Jean d'Aulon encargouse da súa intendencia. De todos os xeitos, o Delfín non deu carta branca a Xoana, xa que as presións na súa corte estaban diversificadas. Así pois decidiron facerlle unha especie de proceso en Poitiers, para verificar se ela era quen dicía que era. Deste proceso ela fixo moitas referencias diante dos seus xuíces en Ruán, pero o certo é que os documentos de Poitiers se perderon, despois de pasar pola Universidade de París (reticente ao Delfín) e polos propios xuíces de Ruán.
Sobre Poitiers, o que se sabe é a través das declaracións no proceso de nulidade, e así se sabe para empezar que a súa duración foi de tres semanas, e que Xoana conseguiu deixar unha boa impresión nos teólogos que a examinaron. Maître François Garivel, que era conselleiro xeral do rei, deu os primeiros detalles, dicindo que certamente o proceso durou tres semanas e basicamente se trataba de formularlle moitas preguntas a Xoana, para despois poder examinar as súas respostas e a súa expresión; proceso que resultou satisfactorio, xa que ela sempre se mantivo dentro das súas crenzas e con gran firmeza, sempre defendendo que era unha mensaxeira de Deus e viña a levar o Delfín a Reims para consagralo. Tamén engadiu que o sorprendeu que ela sempre chamase o rei, Delfín; e cando lle preguntou por que non lle chamaba nunca rei, obtivo esta resposta: «Ela respondeume que non o chamaría Rei ata que non fose coroado e unxido en Reims, cidade á cal pretendía conducilo.
En Poitiers, a firmeza que demostrou Xoana nas súas crenzas foi clave para gañar a confianza dos interrogadores. Estes, naturalmente, pediron que lles dese algún sinal para que eles puidesen confirmar que ela realmente era a mensaxeira de Deus que dicía ser. Ela respondeu que non había ningún outro xeito que darlle o número de soldados que o Delfín crese conveniente, cos cales ela mesma levantaría o asedio de Orleáns.
Gobert Thibaut, terratenente do rei de Francia e amigo de Poulengey, enriquecería coas súas declaracións os detalles do proceso en Poitiers, explicando que durante as tres semanas, Xoana aloxouse na casa de Jean Rabateau. Ademais de facer unhas declaracións moi positivas respecto a ela, concretou que os doutores e xuíces consideraron verdade tanto o seu mandato divino coma as súas predicións.
Maître Jean Barbin, doutor en leis e avogado do rei, seguiu na mesma liña e fixo unha referencia a María de Avignon «a gasque d'Avignon», unha muller que fixo certas predicións a inicios de século, causando unha gran conmoción. Esta dirixiuse ao rei de Francia anunciándolle que ao seu reino o esperaban grandes calamidades por sufrir, e falou dunhas visións nas que vía o reino desolado mentres noutras se lle aparecía un exército que se poñía nas súas mans. Ela acovardouse ante a idea de ter que facerse cargo, pero dixo que algún día viría unha nova maga que tomaría o exército e salvaría a Francia. Así, o doutor concluíu dicindo que naturalmente pensaron que Xoana era esta doncela da que falaba María.
Finalmente testificaría o irmán Seguin de Seguin, dominicano, profesor de teoloxía e decano da Facultade de Teoloxía de Poitiers. Este comentou como escoitara de man de Maître Jean Lombart a aventura de Xoana ata Poitiers, e despois explicou que quixo poñer a proba a súa fe, preguntándolle en que dialecto lle falaran as voces. A resposta foi: «Un mellor que o voso». Entón el pediulle probas e a ela, irritada, replicoulle pedindo un exército, de número a decidir polo rei, co que conseguiría Orleáns.
A campaña do Loira: Orleáns
editar
O asedio
editarDende outubro de 1428, Orleáns estaba asediada polos ingleses, que a rodeaban controlando as vilas ao lado. Orleáns era un punto estratéxico moi importante para facerse co dominio das terras do Loira xunto con Angers, Tours e Blois. O Conde de Salisbury chegou a Francia en xuño con 6.000 homes. A estas, engadíronse 4.000 unidades máis de parte do duque de Bedford, que as sacou da gornición estabelecida en Normandía. Deste modo conseguiron Chartres a finais de agosto, como cidade máis importante.
Finalmente, o 8 de setembro de 1428, o duque de Salisbury faise con Meung-sur-Loire, e o 26 do mesmo mes, con Beaugency, despois de tela sitiada dende o día 20. Así, o duque de Salisbury, para comezar a establecerse definitivamente, enviou a William de la Pole, que non era outro que o Conde de Suffolk, para atacar Jargeau e Châteauneuf, coa que se fixo o 10 de outubro despois de 3 días de resistencia. Así, William e Salisbury reuníronse ao sur de Orleáns o 12 de outubro de 1428 cuns efectivos dunhas 4.000 unidades, xa que se tiveran que ir repartindo entre os pobos conquistados. Deste xeito tiñan ben acoutada Orleáns, e só lles faltaba superar un último escollo, dada a situación xeográfica da cidade e o seu sistema defensivo: a ponte des Tourelles.
Ao sur de Orleáns estaba o río Loira, e ata a outra beira deste había unha pequena illa no medio, Ille San Antone. A cara sur da cidade lindaba uns 364 metros do río, pois tiña unha ponte ata alí, de dezanove arcos de pedra, rematando nunha pequena estrutura defensiva mentres ao outro lado da beira, no norte desta había unha barbacá chamado boulevard que dificultaba o acceso á fortificación onde había un corredor que conducía a unha ponte levadiza, defendida por dúas torres, as Tourelles. Obtendo este punto, podíase acceder á illa de Saint Antone cruzando a ponte e despois a cidade.
Foi este o punto polo que atacaron os ingleses durante dous días; iniciaron un bombardeo sobre as Tourelles e o forte. O 23 de outubro de 1428, os franceses abandonaron estas posicións. Un día despois, Salisbury subiu a unha das dúas torres, e dende as alturas, tratou de visionar os movementos franceses; pero para mala sorte súa, unha bomba francesa atravesou a ventá por onde miraba, e recibiu un forte impacto na cara morrendo unha semana despois en Meung. A este relevouno o conde de Suffolk. Este, xunto con Bedford, dedicáronse a reforzar a zona e gardar a posición. O último levou dous prestixiosos xenerais: John Talbot, conde de Shrewsbury e Lord Scales que chegaron o 1 de decembro e substituíron Suffolk.
Lord Talbot, centrouse na cara oeste de Orleáns, na mesma beira que a cidade, onde controlaban cinco puntos no mapa, que conectou entre si, o máis importante destes, a igrexa de San Lourenzo, que conformaba unha especie de bastilla, o reforzaron moito, converténdose no seu cuartel xeral de manobras da zona. Tamén conseguiu a illa de Carlomagno, que estaba en medio do Loira e tamén ao oeste da cidade, e xa na outra beira tomou a igrexa de San Privé. Glasdale encargouse agora da zona das Tourelles, acordoando entre todos a cidade de Orleáns, que se viu rodeada cada vez máis preto do ataque definitivo; a zona nordés da cidade tampouco se escapou, xa que alí Suffolk fixo outra fortaleza, arredor da igrexa de San Loup e outra arredor de San Leblanc (esta xa na outra beira).
Durante o inverno, dedicáronse a seguir reforzando as súas posicións mentres recibían unha subministración de tropas dunhas 1.500 unidades de parte dos borgoñóns. Mentres tanto, trataron de ocupar un vasto bosque que protexía a cidade de forma natural, ao nordés desta, o cal non puideron facer decantar o seu favor.
A chegada da resistencia
editar
En canto á defensa, malia a veteranía dos soldados, só se contaba aproximadamente cuns 500 efectivos e así decidiron fortificar no posible a cidade. Deste xeito, os veciños organizáronse para defender as 34 torres de defensa da cidade en 34 compañías. Non obstante como director da defensa, pouco despois da morte de Salisbury, chegou Xoán Dunois alcumado le Bâtard d'Orléans (o Bastardo de Orleáns) (ao que despois se chamaría tamén Conde de Dunois, cando adquiriu este título en 1439), acompañado de 600 homes como tropa. Así pois, encargaríaselle a defensa da cidade. Ata seis mil homes aproximadamente seguiron a este cabaleiro de forma gradual para axudar na defensa da cidade, aguantando así ata o 12 de febreiro de 1429, cando Carlos VII enviou reforzos para interceptar unha subministración inglesa entre Rouvray-Sainte-Croix e Janville que viña dende París. O fracaso foi absoluto debido a unha neglixencia e perdéronse sobre os 600 homes na batalla dos arenques.
Deste xeito, as provisións da cidade francesa comezaron a esgotarse e unha boa parte da nobreza decidiu abandonala en vista do futuro desastre, mentres Carlos VII o miraba dende a distancia. Pero no transcurso da situación, favorable aos anglo-borgoñóns, a causa dun conflito entre o duque de Borgoña a finais de febreiro, cando ofreceu poñer a cidade baixo a súa protección, Bedford o rexeitou e os borgoñóns abandonaron as súas posicións de asedio durante o mes seguinte.
Pero houbo outro feito determinante que foi a entrada en escena de Xoana (que dicía ser enviada por Deus e que poñía como proba o feito de que sería ela quen liberaría a Orleáns do asedio) que acababa de recibir o beneplácito en Poitiers da man do rei. Xoana, acudiu armada cunha espada que trouxo de Sainte Catherine de Fierbois, o santuario dos cabaleiros e cun estandarte que describiu así no proceso "tiña a figura do mundo e dous anxos aos lados. Era de tea branca daquela que chaman boucassin. Enriba levaba escrito: Jhesus Maria, e paréceme que estaba franxado de seda". Ademais foi dotada dunha armadura que ela mesma pediu e elixiu.
O rei decidira prover a Xoana cuns dez ou doce mil homes segundo indicou ela no xuízo de Ruán e comentou que decidiu entrar pola fortaleza de Saint Loup e despois pola fortaleza do Pont. É dicir, primeiro pola cara oeste da cidade (beira norte) e despois polas Tourelles. O propio Bastard xa falou no proceso de revogación da imaxe que deu Xoana nesta misión, ningunha outra máis que a de talismán, favorable, se resultaba efectiva, como sucedeu ("Eu creo que Xoana foi enviada por Deus como tamén que o seu comportamento na guerra foi un feito divino máis que humano. Hai moitas razóns que fan pensar iso." ). Xoana xa comezou avisando cunha carta aos ingleses da súa chegada e do rogo de que se retirasen, cuxa resposta ás cales non foron máis que aldraxes.
Antes da súa chegada a Orleáns, Xoana tivo de superar un difícil periplo. Primeiro foi enviada cunhas tropas de reforzo a Blois, unha das vilas do Loira preto de Orleáns; xusto no exterior do círculo que formaban as tropas inglesas arredor de Orleáns. A seguinte cidade sobre o mapa, era Beaugency e despois xa viña Meung e Orleáns. Dende aquela cidade, comezou a achegar, dada a súa fama, a autoestima necesaria para as tropas e a xente das cidades. Pero sen esquecer que demostrou ter unha grande habilidade para ver sobre plano as posicións e así poder trazar unha boa estratexia; ademais tiña o soporte dos xenerais que a acompañaban.
Os acompañantes de Xoana cara a Blois, segundo le Bastard, quen recibía puntual información dos movementos de Xoana, foron xente bastante destacada, o arcebispo de Reims (Regnault de Chartres despois chanceler de Francia) e o señor de Raúl de Gaucourt; que escoltaron un convoi formado por Gilles de Rais e do mariscal de Boussac (Jean de Brosse),ademais de Coulent, Ambroise de Lore, e o mítico cabaleiro Étienne de Vignolles alcumado Le Hire.
A viaxe de Blois ata Saint Loup, como dixo ela, non se podía facer doutro xeito que dando unha inmensa volta (seguindo a ruta de Sologne) polas cidades do sur do Loira, ata chegar ao nordés de Orleáns; ela viña do oeste (sempre seguindo o río Loira). O 28 de abril, Xoana chegou a Chécy, onde pasaría aquela noite, e le Bastard púidoa coñecer en persoa finalmente. Dadas as circunstancias adversas (ademais da potencia dos ingleses) do vento en contra proveniente do leste, le Bastard fixo retroceder un pouco as posicións para protexer as súas tropas e os reforzos recentemente chegados (con Xoana), que traían víveres, que fixeron poñer en pequenas embarcacións, as que conseguiron non sen dificultades.
O Bastardo e a liberación da cidade de Orleáns
editar
Isto irritou a la Pucelle que o fixo notar rapidamente só con ver o Bastard. El quedou sorprendido, porque viu que o que ela pretendía non era o que se encontrara. Ela tería ido directamente ás Tourelles para atacar a Lord Talbot coas tropas de reserva. O Bastard dixo "Entón Xoana díxome; "ti es o Bastardo de Orleáns?" "Si" respondín "e estou moi contento da vosa chegada" " es ti quen dixo que eu tiña que vir por este lado [enténdese, do río] , e que non tería que ir directamente ao lado onde está Talbot e os ingleses?" "Si, e xente máis sabia ca min ten a mesma opinión, para o noso maior éxito e seguridade" "En nome de Deus" dixo entón "O consello do Meu Señor é máis seguro e sensato que o voso... ".
Nese mesmo momento o vento comezou a cambiar de dirección sendo favorable ao Bastard, que probablemente comezou a crer que se trataba dun milagre. Iso parece porque entón o Bastard ordenou entrar en Saint Loup, coas esperanzas agora máis que nunca postas en Xoana. Así, vencendo, puideron entrar en Orleáns pola porta da Borgoña o 29 de abril pola tarde sendo recibidos con gran xúbilo polos habitantes da cidade.
Xoana sería aloxada nunha das mellores casas da vila, neste caso a do tesoureiro ducal, Jacques Boucher e pasou os primeiros días convivindo coa xente de Orleáns. Pero non pasou o tempo en van, xa que se foron intercambiando insultos cos ingleses, que desde o outro lado das murallas se podía escoitar as súas voces dende o silencio ambiental. O 30 de abril recórdase o episodio no que se intercambiou algúns berros co capitán inglés William Glasdale. Xoana tamén asistiría ás misas e ata a procesión da invención da cruz, festa da catedral (o 3 de maio).
O 1 de maio, o Bastard abandonou Orleáns en busca do Exército Real, que estaba en Blois, co cal contactou o día 4. Con eles, atacarían a pequena fortaleza de Saint Pouair, que levaba a París, polo que os ingleses para defendela tiveron que recorrer á pequena gornición que quedaba defendendo Saint Loup, perdendo as dúas. Os ingleses víronse perdidos e decidiron ir evacuando as súas pequenas fortalezas para concentrar todos os recursos na beira sur do Loira, é dicir, nas Tourelles e en Saint Jean le Blanc.
Xoana tomou a iniciativa o día 6, despois de enviar unhas tres misivas aos ingleses o día anterior. Saíndo da porta de Borgoña, atravesou o Loira pasando as pequenas illas (Île des Martinets) que había no medio e colocándose na máis grande, a Île aux Toiles. Dende alí lanzaría un ataque contra a fortificación de Saint Jean Leblanc. Ao velos vir, os ingleses fuxiron ao convento de Les Augustins, xusto baixo das Tourelles, onde se concentraron e esperaron o ataque francés lanzado dende Leblanc.
Mentres todo isto sucedía, La Hire e Xoana emprenderon o ataque cara ao oeste, alá onde os ingleses se resgardaban, Les Augustins. Alí os ingleses tiñan 500 soldados aproximadamente, que puideron aguantar este primeiro ataque mediante arqueiros e canóns esencialmente. Durante a tarde daquel día, os franceses atacaron diversamente intentando prender lume ás estruturas de madeira que había. Entón os ingleses iniciaron un contraataque xa preto do anoitecer. Pero Etienne de Vignolles La Hire respondeu cun ataque con homes armados a cabalo que os fixo volver ás súas fortificacións. Finalmente, sumáronse as tropas que foran cruzando o Loira e conseguiron o convento fortificado de Les Augustins. Ao mesmo tempo, Talbot quedou desconcertado, xa que non podía enviar axuda para cubrir os ataques que o Bastard levaba a cabo nas fortificacións do noroeste; a que máis lle interesaba manter era a de Saint Laurent, a máis grande, pero non se saíu coa súa.
A noite do seis ao sete, Talbot tratou de reordenar posicións para unha maior e máis efectiva defensa, xa que perdera os lugares máis próximos ás Tourelles. Sacou as tropas que tiña en Saint Privé e na illa de Carlomagno e trasladounas principalmente ás Tourelles e á barbacá adxunta. Mentres tanto, Xoana pasou esa mesma noite en Orleáns.
O día sete foi o día clave: de boa mañá Xoana atravesou o río para reunirse cos outros xefes que estaban ao leste das Tourelles e a barbacá adxunta, un campo pechado bastante impetuoso e amurallado con terra, madeira e pedra principalmente, ademais na súa vertente norte dispoñía dun foso, mentres no seu lado leste había unha ponte levadiza sobre o foso. Había unha segunda ponte levadiza na vertente norte mediante a cal se podía penetrar no corazón das Tourelles. Explicou o Bastard que curiosamente Xoana lle pediu que esperase un pouco máis, entón ela colleu o cabalo e foise soa a unha viña a pregar pola vitoria durante media hora.
Cando volveu, con coraxe e o estandarte, emprendeu o ataque. Xoana acompañou aos que subían as escaleiras e tratou de subir unha; pero unha frecha inglesa apartouna do combate feríndoa de gravidade. Esta foi parar xusto por debaixo do ombro e o escote, o cal desanimou os franceses. A propia Xoana dixo en Ruán que xa sabía que a ferirían, porque as súas voces llelo advertiran. "Eu sabíao ben, e dixérallo ao meu rei; pero aínda así deixoume continuar. Aquilo fórame revelado polas voces dos dous santos, Santa Catarina e Santa Margarida". " Mais eu tiven o gran confort de Santa Catarina e fun curada en quince días". En calquera caso, o Bastard decidiu retirarse da batalla por aquel día e reorganizar a estratexia. Xoana intentouno persuadir de que seguise, aínda que fose coa súa ausencia mentres ela se retiraba a rezar en privado.
Dise que un soldado chamado "Le Basque" (aínda que hai debate en afirmar se a mesma Xoana xa o intentara antes), colleu o estandarte dela e con este foi atacar o campo pechado seguido do exército francés. Así, vendo o estandarte, a milicia tomou a coraxe suficiente como para atacar aquel mesmo día. Mentres, por outro lado, os franceses enviaban unha barcaza ardendo á ponte que separaba a barbacá das Tourelles. Iso debilitou a ponte e colapsou o líder inglés, que nun intento desesperado probou de facer atravesar as tropas a ponte, colocándose na pequena estrutura defensiva do medio. Con habilidade, a xente da cidade acudiu e rompeu as seccións da ponte suficientes para que as tropas inglesas non conseguisen os seus obxectivos: agora a batalla xa estaba decantada.
Finalmente, o día 8 de maio, os ingleses comezaron unha retirada, non antes sen probar un último ataque mediante os seus arqueiros cos longbowmen, unha especialidade dos arqueiros propia dos ingleses caracterizada pola longa distancia que podían conseguir lanzando a frecha, causando efectos tan efectivos como atravesar armaduras inimigas. De todos os xeitos, mediante a xente das murallas, non conseguiron o seu obxectivo e tiveron que retirarse das súas pequenas fortificacións do noroeste de Orleáns, encamiñándose a Meung, que era a cidade que lles quedaba máis preto seguindo aquela dirección. A partir deste momento, todo o mundo viu como o milagre que anunciara Xoana se cumprira. De feito, só acababa de comezar e deste xeito gañou o sobrenome da Doncela de Orleáns. Actualmente a cidade celebra a súa salvación con festas anuais cada maio. Mesmo o que sería proclamado mariscal de Francia, Gilles de Rais, organizou co seu diñeiro varias representacións teatrais desta vitoria cada ano xa no seu retiro militar dende 1432 e cando a súa personalidade estaba gravemente trastornada, quizais a causa da morte na cacharela de Xoana.
Xusto despois da fuxida das tropas inglesas, Xoana organizou unha misa e unhas oracións polos mortos na batalla.
As cidades do Loira
editarO seguinte paso da campaña, foi liberar o resto de cidades que os ingleses foran apoderándose para rodear Orleáns e deixala sen o apoio das súas vilas máis próximas. Meung, Jargeau Beaugency e Patay, pois, eran os obxectivos principais. Con Orleáns liberada, o Delfín informado foi reunirse con Xoana o 10 de maio en Tours. Esta cidade, estaba ao lado de Chinon, e na beira norte do Loira xusto antes de chegar a Blois, onde pasara xa previamente Xoana antes de chegar a Orleáns. E é que o rei non podía dar pasos substanciais dada a inseguridade permanente pola proximidade e a potencia das tropas anglo-borgoñoas. Xoana, pois, foi ao seu encontro mentres o Bastardo, Ponton de Xantrailles e o mariscal de Saint fixeron as súas primeiras incursións en Jargeau, ao leste de Orleáns.
Tras esta primeira tentativa, foron encontrarse co rei e Xoana o mesmo día 13 agora en Loches e alí empezaron a deseñar unha campaña para recuperar as terras do Loira: Jargeau, Meung e Beaugency. Xoana durante este tempo estivo facendo visitas, por exemplo á familia do duque de Alençon, en Saint Florent lès Saumur. Finalmente, xusto antes de iniciar o asedio, o día 9 de xuño Xoana chegou a Orleáns e reincorporouse o exército. Alí, viaxou o mesmo día cara a Jargeau cun exército seguramente de máis de 6.000 homes, baixo a dirección do duque de Alençon e o condestable Arthur de Richemont e encontraríanse co Bastardo e con Florent de Illiers que viñan de Châteaudun con máis reforzos, segundo comentaba o duque de Alençon no proceso de nulificación. En Jargeau, esperábaos, novamente, Suffolk.
Durante dous días os franceses sitiaron Jargeau ata a liberación, o 12 de xuño. De camiño cara ao logro do obxectivo tiveron que superar o mesmo día 10 unha pequena gornición que saíu ao encontro dos franceses. Unha vez derrotada, o día seguinte, o 11, iniciáronse os bombardeos en Jargeau, o que relanzou a campaña dos franceses polo Loira, isto móstranos a sucesión seguida das campañas polas diferentes cidades e a persecución que se fixo os ingleses ata a súa expulsión daquelas terras.
Xa o día 12, os ingleses sufrirían unha gran derrota, para Suffolk foi un día desgraciado, xa que os franceses conseguiron subir as murallas da cidade e dirixir un ataque definitivo sobre esta. Xoana, recibiu unha pedrada na cabeza, coa fortuna que o seu casco protexeuna da morte. Ela e o casco caeron ao chan, pero rapidamente, Xoana, que estivera no centro da batalla en todo momento co estandarte alzado, levantouse enseguida e proporcionou a adrenalina suficiente ás tropas como para acabar vencendo e, ata, facendo prisioneiro a Suffolk ao final do día. En 1898, o escultor francés, Alfred-Désiré Lanson, erixiu unha estatua a Xoana na que esta se levaba a man á cabeza, para recordar o golpe. Esta estatua pódese atopar na Place du Martroi, Jargeau. William de la Pole, o Conde de Suffolk, estaría tres anos prisioneiro. Sairía en 1431, pero o 28 de xaneiro de 1450, morrería asasinado. John de la Pole, o seu irmán, sucederíao.
Cono rapidez, o exército do Delfín aproveitou o rexuvenecemento de ánimo das tropas e en dous días plantáronse en Meung, o seguinte obxectivo, onde fixeron un ataque nocturno,[16] despois de preparalo coidadosamente o día 13 en Orleáns. O día 14 produciuse un ataque e, sen rematar este nin ter feito capitular a cidade, pasouse en bombardear o día 15 a fortaleza de Beaugency,[17] sempre dende unha das illas do interior do Loira, dende onde estaban protexidos. Beaugency, foi defendida por unha gornición inglesa o mando de William Gough. Ao ver vir a derrota, os ingleses pactaron a rendición e marcharon libres a mañá do 17 de xuño.
Con todo, o día 13 de xuño, saíra unha expedición de preto de tres mil agricultores, desde Janville, ao norte de Orleáns, pasado Patay, encomendada por Bedford e dirixida por sir John Fastolf. A el uníuselle John Talbot, que viña de Meung o día 16 con reforzos. Os dous decidiron ir atacar os franceses a Beaugency, co descoñecemento que xa fora tomada pola mañá cedo. Deste xeito, baixando do norte, os ingleses topáronse co exército de Xoana, que viña de liberar Beaugency. Entón, formaron filas e dispuxéronse a loitar; coa desgraza polos comandantes ingleses de que as súas tropas non quixeron entrar en combate, seguramente olfacteando a derrota, e fuxiron a Meung. Así os Armanyac esa mesma noite volveron a Meung tamén, onde os ingleses tiñan unha defensa máis óptima estabelecida, dado que estaban nunha fortaleza. Pero malia os bombardeos, non puideron evitar a derrota, e coa lección aprendida, o 18 de xuño marcharon cedo cara ao norte, coa intención de volver a Janville, por un antigo camiño romano, probablemente para esperar reforzos desde París, o que querían evitar os franceses.
As vilas da beira e do val do Loira foran, pois, recuperadas polo exército de La Pucelle, pero a fazaña non terminou aí, xa que se temía que, deixando escapar os ingleses, estes poderían volver reforzados. Así que logo de discutir que facer, Xoana alentou os seus capitáns a ir ao encontro dos ingleses antes de arriscarse a sufrir unhas hipotéticas consecuencias desfavorables. Parecía unha tarefa difícil, pero non sabían que os ingleses se detiveran non demasiado lonxe de Janville, para reabastecerse, concretamente en Patay, aínda que o punto exacto non se coñece.
Cando os dous exércitos estaban preto un do outro, preparáronse, os franceses puxeron toda a carne na grella mediante a cabalaría pesada con La Hire e Ponton dirixíndoa; o Bastard e Alençon, no corpo do exército tomaron parte, mentres que Xoana e Richemont quedaron nun segundo plano. A táctica francesa foi a de mandar a cabalaría ao ataque para eclipsar os preto de 500 arqueiros que tomaron as posicións dianteiras para tratar de detelos. A velocidade dos franceses pronto superou o radio de acción das frechas e así os eclipsaron. A táctica saíra ben, porque superada a liña de arqueiros, puideron dirixirse ao corazón da formación inglesa onde estaba o seguinte escollo: Fastolf.
Os arqueiros eran dirixidos por Scales e Talbot, que foron capturados mentres que máis atrás quedara sir John Fastolf, que viu vir os franceses, e superados os arqueiros fuxiu cara ao norte, ao ver que as súas tropas fracasarían, coa pouca tropa que aínda quedaba detrás da protección dos arqueiros xa que estaban a piques de entrar en combate con todo derrotado. Os ingleses sufriran a derrota definitiva nas terras de Loira e os campos dos arredores, este último combate foi resolto facilmente en pouco tempo; abrindo as portas definitivamente á consagración de Carlos VII como rei de Francia en Reims. Neste momento de gloria, Xoana decidiu non aproveitarse e mostrou piedade cara aos prisioneiros ingleses. Xoana demostrou así que non tiña espírito de vinganza tal como marcan as directrices da igrexa, máis no xuízo en Ruán xa dixo que nunca matara a ningún home, falando dos motivos polos que levaba o estandarte: "Era eu mesma quen levaba devandito estandarte cando eu cargaba cara aos inimigos, para evitar matar a alguén. eu nunca matei un home ".
A confirmación da validez da palabra de Xoana: Reims
editarA viaxe cara a Reims
editarA viaxe que tiña que levar a Carlos VII cara á súa consagración presentábase moi difícil aínda contando coa presenza de La Pucelle, a cal demostrara que, grazas á súa habilidade para alentar a un exército animicamente derrotado, dada a dinámica negativa da cal viña, non mentía cando dicía que a única proba para saber se era certo que era unha enviada, non era outra máis de que ela libraría a Orleáns do seu asedio e levaría o rei a Reims, aínda que Reims naquel momento estaba gardada polos borgoñóns, como gran parte do traxecto que conducía a esa cidade.
A comitiva da corte iniciou o camiño cara a esa cidade, pero atopouse cun panorama non esperado: a fama de La Pucelle estendeuse por boa parte do territorio e aquilo fixo que o exército armagnac do delfín fose temido. Aquilo foi unha sorpresa que se foron atopando ao paso polas diferentes vilas de renome que había na ruta que levaba a Reims, ben ao norte de Francia. Así pois, Xoana pasou sen demasiados problemas por sucesivas cidades como Gien, Saint-Fargeau, Mézilles, Auxerre, Saint-Florentin e Saint-Paul (ruta que fixo desde a vitoria de Patay o 18 de xuño, ata o 5 de xullo en Troyes).
Desde Gien, por exemplo, fóronse enviando invitacións a diversas autoridades para asistir á consagración do delfín, quen quería facer saber a todo o mundo que sería oficialmente o novo rei lexítimo de Francia. Antes de chegar a Mézilles, Carlos agrupou todos os continxentes que formarían o exército real que lle habían de escoltar ata Reims (29 de xuño). De Auxerre chegouse a prever unha guerra dado que había unha pequena gornición inimiga, pero logo de tres días de negociacións conseguiuse obter a colaboración destes con Carlos VII e as consecuentes provisións con tal de proseguir a ruta (aproximadamente o 1 de xullo).
O seguinte escollo no camiño era a cidade de Troyes; unha cidade con gornicións borgoñoas de máis de medio milleiro de homes. Aquí presentáronse dúas opcións: seguir ou facer un cambio de estratexia e encargarse de chegar a Reims noutro momento. A voz predominante levárona os nobres de sangue real, que intentaron impoñer o seu criterio. Estes, e a maioría dos capitáns, creron conveniente levar a batalla á zona de Normandía como seguinte paso, antes de pasar por Reims. Neste sentido persuadiron ao delfín. Pero Xoana era contraria a esta decisión, xa que dixo que as súas voces indicáronlle que o camiño a seguir naquel momento non era outro que a coroación definitiva do delfín en Reims, porque aquilo axudaría a minguar a autoridade, o soporte e o poder dos seus inimigos. E con esta idea foi convencelo, acompañada de Jean de Orleáns, o Bastard, a Troyes, logo de convencer á maioría dos capitáns, segundo o propio Bastard confesaba no proceso de nulificación.
Mentres tanto, a cidade de Troyes dividíase entre a xente que estaba disposta a aguantar e os burgueses da cidade, que tremían ante a chegada do exército real e as duras consecuencias que podía ter verse involucrados nun asedio.
Facer cambiar o rei de opinión fóra bastante difícil, pero Xoana conseguiu convencelo grazas ao argumento das súas voces. O Bastardo recordou no proceso o seguinte:
Noble Delfín -dixo ela-, ordena a túa xente que vaia e poña en asedio o pobo de Troyes, e non perdades máis tempo en tales longos consellos. En nome de Deus, antes de que pasen tres días, eu vos levantarei cara ao interior do pobo, de boas maneiras ou pola forza, e deixaremos atónitos de gran xeito os falsos borgoñóns.
Deste xeito, o rei aceptou e decidiuse avisar á cidade das intencións reais, ameazándoos; o que non fixo atemorizar desde un primeiro momento a cidade, creando así un clima prebélico; Xoana ata comezou a colocar estratexicamente as tropas de xeito perfecto, xa que dixo que dous ou tres dos seus soldados máis experimentados non o poderían facer mellor. Un dos encontros máis importantes, foi entre Xoana e o irmán Ricard , enviado polos troienses. Deste encontro, Ricard, resultou convertido nun home ben fiel á causa armagnac, segundo un Burgués de París no libro titulado "Le Journal d'un Bourgeois de Paris ". É un libro anónimo, pero se sobreentende que o escribiría aquel que se puxo no título diste.
Ás portas de Troyes, pois, o exército permaneceu durante cinco días, coas negociacións, do 5 ao 10 de xullo. O 9 de xullo, permitiuse entrar o rei na cidade e o dez, penetrou o exército. A gornición borgoñoa permaneceu queda no centro da cidade con certa pasividade. Xa que logo, decidiron non loitar. A raíz da resolución do obstáculo máis poderoso da ruta, as seguintes vilas supuxeron unha especie de camiño de rosas. O 12 de xullo chegouse a Arcy e un día despois a Châlons, cidade que asustada, non dubidou en entregar rapidamente as chaves da cidade ao Delfín. Estas dúas últimas cidades, con Troyes, quedaban moi preto no mapa de Domrémy e Vaucouleurs, pódese dicir así que Xoana volvera ás súas orixes habendo dado unha volta polo reino francés e recollendo toda unha serie de triunfos que ela mesma prognosticara e prometido. Foi por estes pobos nos que Xoana se reencontrou con xente de Domrémy por exemplo un primo seu cisterciense chamado Nicholas Romée , ou Jean Morel , padriño dela, entre outros aldeáns.
O día 15 de xullo , a chevauchée (a cabalgata) como así se coñece en francés, chegou ao castelo de Sept-Saulx non moi lonxe xa de Reims, onde tería que esperar os acontecementos que o permitisen entrar na cidade. Non tardaron estes demasiado en producirse, xa que o mesmo día, o Delfín recibiu nunha carta a submisión formal das autoridades de Reims a el e o seu exército. Con precaución, pois, desestimaron a opción de resistir sabendo que un sitio probablemente non lles comportaría moitos beneficios. O 16 de xullo entrou a comitiva armagnac na cidade de Reims, pois.
A coroación do Delfín en Reims
editarSabemos que o día da consagración definitiva do rei francés en Reims foi o 17 de xullo. Non foi a cerimonia máis espléndida do momento, xa que as circunstancias da guerra impedíano, pero o ritual levouse a cabo de todos os xeitos. Xoana asistiu e parece que nunha posición privilexiada e co seu estandarte, o que delatou un dos momentos claves na historia de Xoana, representado nalgúns cadros. Este momento é tomado tradicionalmente como o clímax da epopea de Xoana, o punto máis álxido.
A cerimonia estivo falta dalgúns elementos tradicionais, que foron substituídos, por exemplo algúns obxectos simbólicos reais. O que si se conseguiu foron os elementos orixinais para a unción; é dicir, a crema da santa botella traída da abadía de Saint Remy.
A outra epopea: o camiño cara a Ruán
editarA campaña na Île de France
editarChegados a este punto, teoricamente Xoana xa non tiña máis nada que facer no exército. cumprira a súa promesa perfectamente, ou segundo ela, simplemente cumprira correctamente as ordes que lle asignaron as súas voces. Pero ela, como moitos outros, viu que mentres a cidade de París estivese tomada polas tropas inglesas, dificilmente o novo rei podería facerse claramente co control do reino de Francia.
O mesmo día da coroación, Xoana enviou unha carta ao duque de Borgoña, facendo unha referencia a outra enviada tres semanas antes na que lle pedía que acudise á coroación do Delfín. Daquela non obtivo resposta. O motivo da carta era a demanda dunha tregua a petición do novo rei de Francia. Ela foi respectuosa no ton da demanda, aínda que lle recordou, unha cousa moi usual naquela época, quizais intentando facerlle entrever unha contradición nas súas alianzas contra a armagnac: «...como os cristiáns fieis terían que facer; e se vos comprace facer a guerra, entón ide contra os sarracenos». Esta carta é un testemuño máis que reflicte a presenza das loitas entre cristiáns e islámicos na Idade Media. Así, ata para ela, o obxectivo islámico era lexítimo, seguindo o dogma cristián do momento.
O mesmo día da coroación aínda chegaban emisarios do duque de Borgoña e iniciáronse as negociacións para chegar á paz, ou a unha tregua, que foi finalmente o que se pactou. Non foi a paz que desexou Xoana, pero polo menos obtívose durante quince días. Con todo a tregua non foi de balde, xa que houbo intereses políticos detrás desta.
Así pois, Carlos VII necesitaba tomar París para exercer a autoridade de rei con poder efectivo sobre o reino, ademais de que non tiña interese en crearse un mala imaxe levando a cabo unha conquista violenta de terras que entón pasarían aos seus dominios e un día ou outro lle poderían pasar factura; pero doutra banda, o que moveu ao duque da Borgoña a asinar a tregua, foi a necesidade de gañar o tempo suficiente para refacerse. É dicir, poder facer un exame xeral da situación, resituarse sobre o terreo e refacer as alianzas co inglés Bedford, rexente por aquel entón de Inglaterra (Henrique VI non alcanzou a maioría de idade ata 1437).
Unha tregua co duque da Borgoña non implicaba dicir cesar as loitas contra os ingleses. Deste xeito, o xa rei Carlos decidiu, co obxectivo claramente fixado en París, aproveitar a tregua levando ao exército real de campaña pola actual rexión francesa de Île de France, coa esperanza de ilas avasalando aos poucos, sacrificando a opción de atacar directamente a capital para podela atacar despois con máis puntos a favor. O exército pasou sucesivamente sen tropezos por cidades como Corbeny o 21 de xullo, Soissons o 23 de xullo, o castelo de Château-Thierry catro días despois, Montmirail xa o 1 de agosto, Provins o 6, Coulommiers un día despois, La Ferté-Milon o 10 de agosto, e Crépy o once. O obxectivo era ir colocando as súas tropas de forma estratéxica para ameazar a capital do reino.
Os días seguintes, o doce e o trece de agosto, Carlos probou desde Crépy o ataque directo contra París. Da vila restante ao nordeste da capital francesa, fixeron un pequeno desprazamento, primeiro a Lagny-le-Sec e despois a Dammartin. Pero a gornición anglo-borgoñoa, alerta, fixo unha boa anticipación saíndo ao encontro destes e conseguíronos parar, facéndoos retroceder outra vez ata Crépy. Aquela tentativa armagnac chamou a atención inglesa que mediante Bedford, envioulles unha contraofensiva, un reto de duelo o 14 de agosto en Montépilloy, ao cal accederon a ir os franceses ao día seguinte. Alí os ingleses tiñan unha resistencia ben formada, capaz de facer fronte ao exército real francés conducido enerxicamente por Xoana.
Montépilloy era unha vila que quedaba no medio de Crépy e París, e alí os ingleses estruturaron a súa gornición da forma tradicional: cos arqueiros diante esperando ao adversario. A batalla foi en si o suficientemente estraña como para provocar, logo de diversos ataques, a retirada a París das tropas inglesas mentres o seu comandante, Bedford, ía a Ruán a sufocar unhas revoltas que estalaran. De feito, os franceses, que ata aquel momento non atoparan unha resistencia de certa entidade na Île, preferiran facer desta xira ao redor de París unha exhibición, evitando enfrontamentos directos cos borgoñóns. Esta actitude non gustaría apenas a Xoana. A batalla de Montépilloy deixou entrever que o exército inglés non mostraba unha actitude moi diferente do armagnac.
Deste xeito, quen saía gañando en todo isto, separadamente dos armagnacs facéndose con Montépilloy, era Filipe o Bo, o duque da Borgoña, a quen Bedford confiaba a defensa da capital francesa. O borgoñón sairíase co que buscaba, xa que tiña a favor a propia cidade, que era potencialmente proborgoñoa.
París
editarXoana pisaría Compiègne (unha vila bañada polo Oise, un afluente do Sena que esta en territorio borgoñón) por primeira vez a mediados do mes de agosto, aproximadamente o 18 xunto co exército e o rei. Unha vez alí a cidade abriu as portas á súa chegada. A situación chegou a ser un pouco peculiar, porque o avance das tropas francesas cara a París contrastaba coa propia diplomacia armagnac, que se dedicaba a ofrecer pactos e entendementos cos borgoñóns, os verdadeiros inimigos naquela zona. O 21 de agosto ata se chegou a unha pintoresca tregua que tiña como finalidade cesar os ataques durante catro meses ademais de ceder algúns pobos ao duque de Borgoña, así mesmo chegouse a prometer unha Conferencia de Paz de cara á primavera do seguinte ano. Naturalmente tratábase dunha estratexia para confiar ao inimigo borgoñón; xa que dous días despois da tregua, o 23, Xoana e o duque d'Alençon fóronse de Compiègne, deixando ao rei, para atacar finalmente o obxectivo final: París.
En dous días plantáronse en Saint-Denis (xusto diante da capital de Francia seguindo o curso do Senna) cun batallón. Desde alí querían lanzar os ataques contra as portas da fortificación parisiense. Pero tiveron que esperar á chegada do rei para un ataque contundente e definitivo, que se fixo efectivo en Saint-Denis o 7 de setembro. Así pois, ao día seguinte decidiuse atacar pola porta de Saint-Honoré, que quedaba ao noroeste da cidade. A ofensiva resultou un fracaso dada a resistencia borgoñoa combinada coa xa anticipada tendencia tamén proborgoñoa dos seus habitantes. Ademais, Xoana foi ferida por unha frecha nunha coxa. Isto acelerou a decisión de que o rei estaba destinado a tomar: a retirada (efectiva o 10 de setembro). Esta decisión era totalmente a contraria da que querería Xoana, que como nas outras batallas demostrara coraxe e valentía.
Xoana retornou a Saint-Denis o día 9, onde deu grazas a Deus polo feito de que non fose mortal. A partir daquel momento, o delfín, entón rei, tomou plenamente o control da situación no seo do seu exército e a súa corte, pasando a ser a figura máis influente nas decisións do mesmo; obviar as voces de Xoana que ata agora había ter en conta. Así pois, puxo freo e detivo a campaña militar, o que, a partir de aquí, supuxo un factor de tensión coa propia Xoana. Con aquela parada o rei francés non expresaba a intención de abandonar definitivamente a loita, senón que simplemente optaba por pensar e defender a opción de conquistala mediante a paz, tratados e outras oportunidades nun futuro. Precisamente esta é a vía á que decidiu dar prioridade como máximo dirixente, a vía do pactismo.
O 21 de setembro disolvería o exército real en Gien; logo de facer un percorrido que o levou camiño do val do Loira, saíndo do núcleo parisiense o 11 de setembro, e atravesando cidades destacadas como Provins ou Montargis.
Seguir pola vía do pactismo significaba reafirmarse na idea de que Xoana xa non lle era necesaria. Ela prometera coroalo en Reims e así fora. Unha vez consagrado quería aplicar a política que el cría conveniente aplicar con lexitimidade para ser o rei. O seu obxectivo final era o de refacer a harmonía entre a nobreza de Francia, refacer a estrutura familiar e chegar á paz definitiva cos borgoñóns, con tal de afrontar con moita máis forza a expulsión definitiva da presenza inglesa no seu reino. Para facer isto, necesitaría o tempo que estaba disposto a pasar evitando incomodar aos borgoñóns non humillándoos con vitorias militares. Segundo a súa filosofía só así podería facer fronte a Henrique VI (en 1435, finalmente o rei de Francia obtería a cidade de París de mans do duque da Borgoña, Filipe o bo mediante o Tratado de Arrás). Esta estratexia nunca lla deu a saber a Xoana, aínda que probablemente non tiña ningunha obrigación de facerlla saber, como tampouco a tiñan os seus conselleiros, dado que, de feito, ela nunca pertencera ao Consello Real.
As desavinzas de Xoana coa Corte
editarXoana comezou a inquietarse profundamente ante a nova estratexia do rei, pausada e sen a urxencia dos últimos tempos. Ela non podía acabar de comprender sen explicación algunha como o rei decidira deixar de lado a compoñente militar polos procesos de tregua. Ademais, decidiu separar aos xenerais dividíndoos e destinándoos a diversas rexións. Deste xeito, cando Xoana quixo reemprender a campaña militar, tívoo que facer sen a presenza do Bastardo nin do duque de Alençon; este último pediu sen éxito á Corte que Xoana o acompañase na campaña en Normandía.
Neste período de treguas, Xoana residiu en Mehun-sur-Yèvre coa corte. Alí, Carlos VII establecería a súa residencia favorita e en 1461 morrería. Mehun é un castelo que fora restaurado polo tío de Carlos VII e que quedaba bastante lonxe de París, na zona de influencia do Loira. Así pois, soa, preparou alí unha serie de enfrontamentos coa intención de reemprender a campaña militar, empezando por Saint Pierre-le-Moûtier e La Charité-sur-Loire. Pero primeiro tivo que pasar por Bourges, hoxe importante cidade atravesada polo río Cher, para atopar os reforzos necesarios. Jean D'Aulón explicábao no proceso de nulificación: «...para conseguir isto e recrutar homes, La Pucelle foi ao pobo de Bourges, no que reuniu ás súas forzas; e desde alí, cun certo número de homes armados, dos cales Lord Elbret era o cabeza, foi asediar o pobo de Saint Pierre le Moustier».
Sobre Saint Pierre, cidade tamén da contorna do Loira como La Charité, Xoana dirixiuse a finais de outubro, e tomouna o 4 de novembro. No entanto, fallara nun primeiro momento, segundo explicou Jean D'Aulón escudeiro e polo tanto testemuño dos feitos:
...e os que habían fixérono o mellor posible por tomalo [St. Pierre], pero a causa do gran número de xente no pobo [...] os franceses víronse obrigados e forzados a abandonar [...] e neste momento, o «Testificante» [Xoana sempre falou autodenominándose «a Testificante», expresión comparable a «unha servidora» e expresándose ademais en terceira persoa (moi utilizado nesa época) coma se estivese falando doutra persoa] foi ferido por un golpe no talón, que non se rompeu pero que o deixou sen aguantarse de pé nin poder camiñar. Entón deuse conta que La Pucelle quedouse acompañada por un número moi reducido da súa xente e doutros; e a Testificante, vendo que o problema podería ir máis aló, [recórdese que unha boa parte do exército fuxira] montou un cabalo e acudiu inmediatamente o seu auxilio, esixíndolle que estaba facendo alí soa e por que non se había ir como o resto. Ela, logo de sacarse o casco da cabeza, replicou que en absoluto estaba soa, e que aínda lle quedaban na súa compañía cincuenta mil dos seus homes, e que non se iría ata non tomar o pobo. E a Testificante dixo que naquel momento ela podía dicir o que quixese, que con ela non había máis que catro ou cinco persoas [non no sentido literal, senón utilizando unha figura retórica, como «só catro gatos»], e isto el sábeo perfectamente [...] quen de xeito parecido a vía.
Jean volveríalle a esixir que se retirase do campo de batalla, en resposta do cal obtería a orde de ir buscar un puñado de fouces e valos para construír unha ponte que lles permitise atravesar a trincheira co pobo. Os poucos que quedaban, así o fixeron de forma eficiente, do cal obterían a entrada e a vitoria sobre aquel pobo e que a súa resistencia fose máis reducida. Engadiría que aquelas accións crearían nel unha imaxe moito máis divina de «La Pucelle».
Antes de proseguir con La Charité, o 20 de novembro de 1429 Xoana dirixiu unha carta ao rei, implicando a Catherine de la Rochelle, defensora do punto de vista das treguas, como o rei. Esta muller asociábase co irmán franciscano Ricard. Neste caso, Xoana respondeu ás afirmacións de Catherine nas que expresou que había ter unhas visións nas que se lle aparecía unha muller vestida de branco (en alusión a Xoana) e cuns zapatos de ouro dicindo que iría por todas as cidades reclamando o ouro e a prata, do mesmo xeito que o reclamaría o rei (facendo referencia a que finalmente todas estas riquezas irían parar ás mans de Xoana en «Gratitude» polos servizos prestados). Xoana desmentiu coa carta todas as afirmacións de Catherinea e recomendoulle que volvese co seu marido ás tarefas domésticas e a criar á descendencia. Ademais engadiu que cando vise o rei informaríao do estado de «Tolemia completamente sen sentido» daquela muller.
E seguidamente preparou o asalto a La Charité, un asalto que se alargaría profundamente. Este é un dos puntos máis relevantes na historia da marxinalización de Xoana. O rei proporcionoulle un exército que nunca estivo á altura da resistencia da cidade. Non demasiado ben equipado e de número baixo en unidades. Xoana pediu uns reforzos ás cidades de ao redor que nunca chegaron, excepto o material que enviou Clermont-Ferrand. E finalmente, o día de Nadal, logo dun mes e un día, Xoana decidiu abandonar o asedio contra aquela cidade deixando a artillaría que quedaba. Ademais, as condicións climatolóxicas fixéronse máis difíciles, xa que aos poucos penetrábase nas fases máis profundas do inverno, un período tradicionalmente pouco dado ás guerras.
O ennobrecemento da súa familia?
editarSobre este tema vólvese a atopar diversidade de opinións, polo tanto a discusión está aberta entre os teorizadores «clásicos» e os «ortodoxos». Para empezar, para a maioría dos primeiros acostuma a ser a proba que clarifica que se ten que chamar Jehanne co apelido, é dicir, «Jehanne Darc» (hoxe «Jeanne d'Arc») co simple razoamento de que se trata dun documento oficial. Esta afirmación ultrapasa a palabra de Xoana no proceso (anteriormente nomeada), declaración desta que defenden os «ortodoxos» tendendo a afirmar que este documento trátase dunha fraude e, polo tanto, é falso.
Teoricamente o rei tramitou unha carta de ennobrecemento á familia de Xoana (que englobaba tamén a súa descendencia masculina e feminina) o 29 de decembro en Mehun. Este é o presunto feito que é considerado polos defensores da súa validez como unha especie de recompensa polos servizos prestados.
A polémica pola oficialidade do apelido «Darc» amplíase ademais cando o outro sector de historiadores analiza o texto. Deste xeito inclúese na discusión a paternidade e maternidade real de Jacques e Isabelle, que aparecen no texto como pais dela, nun texto supostamente oficial. Os puntos máis relevantes que se afai argumentar para demostrar que o texto é falso e que, por conseguinte, non houbo ningún ennobrecemento, son os seguintes:
En primeiro lugar, facendo referencia ao nome Jehanne Darc, ela nunca se chamou de ningunha outro xeito que da que declarou no proceso, é dicir: «Dentro do meu pobo chamábanme Jehannette. En Francia desde a miña chegada chamábanme Jehanne». O mesmo xuíz principal de Ruán non a chamou de ningún outro modo que «Jehanne, comunmente chamada La Pucelle» durante todo o proceso. Xoana, «La Pucelle», é a fórmula que sempre utilizou en todas as súas cartas ela mesma, como tampouco lle puxeron ningún apelido os rufiáns declarantes no proceso de nulificación.
En segundo lugar ponse en dúbida a veracidade concreta de certos fragmentos, os máis discutidos son nos que se fai referencia a aquilo que fixo Xoana pola coroa francesa: «É por iso que nós facemos saber que, tendo en conta aquilo de máis arriba [refírese aos termos que se expresaron no parágrafo de máis arriba da carta], considerando ademais agradables os moitos e aconsellables servizos que Jehanne la Pucelle xa prestaba, e prestará no futuro, esperámolo, por nós e polo noso reino, e por outras certas causas que nos moven, con isto ennobrecemos a devandita Pucelle?»
Entón a pregunta que se fan os detractores é a seguinte: por que a carta non describe as campañas, os méritos en si que a levaron a este recoñecemento? Afirman pois, que todos os documentos deste tipo do século XV conteñen unha detallada descrición dos feitos que, en efecto, provocan estas letras de ennobrecemento. Neste caso, Xoana conseguiu conducir a Carlos a Reims logo das xa nomeadas xestas, que o propio rei recoñecera.
En terceiro lugar, fálase do ennobrecemento para toda a familia, tanto en liña masculina como feminina: «...e malia o seu parentesco e liñaxe, e en favor do desfrute de Jehanne e toda a súa descendencia masculina e feminina...». Neste caso, pódese remitir a debater esta sentenza afirmando que en Francia xa había unha lei sálica e polo tanto, as mulleres non podían beneficiarse destes favores por liña hereditaria. Os «ortodoxos» afirman que Carlos V de Francia, primeiro Delfín de Francia, facía unha ordenanza en 1368 coa que reforzaba que a nobreza unicamente transmitíase por liña masculina. Así deste xeito quedaría sen validez o tema da descendencia vía liña feminina.
O último punto que se acostuma a criticar é o do selo que se usou para a carta. Os estudos realizados dinnos que se trata do selo ordinario que o rei utilizaba, e do Gran Selo, gardado por Regnault de Chartres, quen parece ser que durante aqueles días non se separou del. O Gran Selo era obrigatorio para as Cartas de ennobrecemento.
Finalmente os defensores das afirmacións de que a carta é falsa, fan un salto no tempo e viaxan aos anos 1550 con Robert de Fournier (barón de Tornebeu), e o 1600 con Charles du Lys, os cales parece ser que eran descendentes da familia «Darc» e reclamaron os dereitos nobiliarios que teoricamente lles pertencía. Pois ben, parece que tiveron que litigar para conseguilos; un feito unha pouco estraño, xa que lles deberían vir de herdanza.
Outras teses sobre este feito non responden necesariamente á «clásica»; fálase dunha confirmación da carta de ennobrecemento con Robert (barón de Tournebeu), que en outubro de 1550 fixo unha petición xunto co seu sobriño Lucas de Chemin, señor de Féron, os dous descendentes dunha filla de Pierre du Lys. Doutra banda, dise que dos tres irmáns de Xoana, dous tiveron descendencia: Jean e Pierre. Os descendentes do primeiro adoptaron o nome «Du Lys», e do segundo saíron dous fillos do mesmo nome: Jean. O primeiro tivo unha filla e o segundo converteuse en Rexedor de Arràs. Este último volvería a Francia e adoptaría tamén o nome «Du Lys» e tería dous bisnetos, Charles du Lys e Luc du Lys, que reclamarían os dereitos.
Aínda outra hipótese dinos que Pierre du Lys, irmán de Xoana, tivo un fillo, Jean du Lys, que morreu sen descendencia en 1501. Así, durante os séculos XVI e XVII, aproveitando que un dos privilexios do ennobrecemento das familias era a exención de pagar os impostos, aparecerían falsos familiares ou descendentes da familia de Xoana que quererían aproveitarse. Así explican a demanda e os litixios de Charles du Lys e do barón de Tornebeu. Tamén se afirma neste sentido, á hora de explicar os litixios, que Carlos IX (1550-1574) suprimiu os beneficios de transmisión para as mulleres e así estes tiveron que apoiarse na descendencia do irmán de Xoana, Pierre du Lys, do único que se sabía que había ter un fillo. Probaron a inventarse outra muller para Pierre, que tivo unicamente un fillo, sen descendencia (Jean du Lys) e a partir de aquí unha serie de fillos que non aparecen rexistrados nas enquisas de nobreza feitas de 1476 a 1551. Así pois o ennobrecemento de Xoana e da súa familia segue sendo un misterio.
O declive definitivo: as últimas campañas
editar
Xoana pasou o resto do inverno, despois do abandono da campaña na Charité, no castelo de Sully, o cal pertencía a Georges de la Trémoille, logo dalgunhas estadías en Bourges e en Orleáns. Mentres seguían os trámites que levaban o delfín e o duque da Borgoña a Compiègne. O rei de Francia aceptara que esta cidade, que estaba en territorio borgoñón, pasase a este a cambio da neutralidade do duque. Pero o borgoñón aínda seguía coas negociacións paralelas con Inglaterra, o cal non gustou nada ao rei, que lle ofreceu a súa confianza e finalmente decidiu volver tomar a cidade, que xa tiña ao seu favor en canto aos seus habitantes.
Este foi un dos motivos do retorno de Xoana ao panorama militar. Ela seguía coa intención de facer o posible para expulsar definitivamente aos ingleses, sen pasar polas treguas que intentaba pactar Carlos VII. Estas treguas finalizaron en marzo de 1430 e Xoana, que pacientemente as respectou, volveu ao campo de batalla, en dirección a Compiègne cun modesto batallón e fíxoo sen esperar a que o rei llo permitise. Paralelamente a isto, Xoana ditou diversas cartas desde Sully: dúas dedicadas aos cidadáns de Reims (os días 16 e 28 de marzo) onde lles aseguraba que os auxiliaría en caso de asedio (estes dirixíronse antes a ela teméndose un asedio) e outra carta o 23, moito máis atrevida e despois polémica, aos husitas. De feito tratábase dun ultimato no que os trataba de herexes chamándoos a que volvesen á fe católica e así á luz verdadeira se non querían que ela mesma liderara unha cruzada contra eles. A utilización que se fixo despois por parte dos seus detractores é a de que se quixo poñer no lugar do Papa, que acababa de anunciar unha, na que pretendían tomar parte xunto aos borgoñóns e os ingleses.
Parece ser que esta carta ameazadora foi influída polo irmán Jean Pasquerel, o seu confesor. Xunto con el e o seu irmán Pierre, Jean d'Aulón e o pequeno batallón, partiron de Sully. O primeiro reto desta nova etapa nos campos de batalla foi en Lagny-sur-Marne, á beira do río Marne, afluente do Sena moi preto de París. Alí había gornicións inglesas e destacamentos borgoñóns. Xoana púidoos derrotar o 29 de marzo grazas tamén á axuda das tropas mercenarias itálicas de Berthelemy Baretta que reforzaron o rexemento de Xoana cunhas 200 unidades
Xa en abril do mesmo ano, Xoana protagonizaría a última das súas vitorias no campo militar. Foi nun encontro coas tropas borgoñoas dirixidas por Franquet d'Arras. Necesitou cargar tres veces contra a defensa mercenaria borgoñoa que saíra de París con máis de 300 unidades, fronte ás preto de 400 que dirixía Xoana sen reforzos por parte do rei. A batalla acabou pois coa rendición de d'Arras, que lle ofreceu a súa espada como proba. Este aspecto sería tratado no proceso de Xoana o 24 de marzo de 1431, xa que ela dixo que a partir daquel momento utilizou a espada gañada mentres que non quixo dar detalles da que levaba habitualmente, a que recibira en Sainte Catherine de Fierbois. O destino de d'Arras foi converterse en prisioneiro, e de aquí a súa execución logo dun proceso duns quince días en Lagny mesmo, a mans dun oficial de Senlis da xustiza de Lagny.
O 10 de marzo de 1431, Xoana declaraba no seu proceso, que na semana de Pascua de 1430 (crese que o 22 de abril), estando en Melun, as súas voces, as de Santa Catarina e Santa Margarida, fixéronlle saber que sería capturada antes do día de San Xoán, é dicir, o 24 de xuño, pero non tiña por que sufrir porque Deus axudaríalle a pasar o transo. Ademais ela probou de pedir a que hora sería tomada presa, pero as voces non llo dixeron.
O 24 de abril Xoana chegaría a Senlis, onde teoricamente esperou por uns reforzos do delfín. De aquí ata o 14 de maio non se sabe con certeza que é o que fixo. Sábese que pasaría por Crépy, Compiègne e por Soissons (que non permitiu que Xoana actuase escusándose con que a xente non quería problemas. Guiscard Bournel, o capitán desta cidade, vendería semanas logo de forma secreta a cidade aos borgoñóns), volvendo o 14 a Compiègne. De todos os xeitos, o que está máis claro é que mentres tanto a alianza anglo-borgoñoa se refacía e o duque de Borgoña comezaba a gañar terreo co afán de facerse coa cidade de Compiègne. O obxectivo era asediala, xa que os cidadáns mostrábanse proarmagnacs e non ofrecían a súa rendición. O 6 de maio a corte armagnac recoñecía o desastre que produciran as últimas treguas pactadas cos borgoñóns, sobre todo a tregua de neutralidade con Compiègne (afirmación reforzada polo arcebispo de Reims), que as aproveitaron para refacerse e refacer as alianzas con Inglaterra e iniciar outra vez toda unha serie de batallas.
Así o duque conseguiu avanzar bastante durante o mes de maio co obxectivo de chegar pronto a Compiègne. Primeiro tomou a ponte de Choisy-au-Bac, cidade que caeu o 16 de maio, seguiu facéndose co mosteiro de Verberie e finalmente conseguiu chegar a Compiègne a finais de mes, o 22, día en que a puxo en asedio. Polo seu lado, sábese que Xoana do 17 ao 21 de maio pasou novamente por Crépy, lugar do cal sacou máis reforzos para poder redirixirse a Compiègne contribuíndo así a mellorar a defensa dos seus inimigos.
Xusto o día que a cidade cae en asedio, Xoana chega cos reforzos logo de cabalgar cos seus homes polos bosques próximos ata chegar á vila. O resto da noite pasaríaa no interior da cidade coñecendo que esta estaba sendo asediada e malia as recomendacións de perigo dos seus propios soldados.
Compiègne: a captura
editar
A mañá do día 23 de maio de 1430, Xoana fixo unhas pregarias nunha das igrexas da cidade. Compiègne estaba capitaneada por Guillaume de Flavy e foi con este co que Xoana trazou as súas últimas estratexias para preparar a batalla que se libraría aquela mesma tarde, nunha ponte no exterior das murallas da cidade, o cal significaba un enclave de asedio moi perigoso. Os borgoñóns xa sabían de que xeito o querían tomar.
As tropas francesas saíron da cidade, pero atopáronse cunha coalición borgoñoa moi forte, pero aínda así puidéronos facer retroceder diversas veces. Atopáronse cunha especie de emboscada que as crónicas narran como a entrada dos ingleses na loita, o que fixo retroceder aos armagnacs. Os ingleses situáronse entre o exército de «la Pucelle» e a ponte ao mesmo tempo que unha parte dos borgoñóns colocábanse detrás do exército francés; así quedaba este rodeado e con moi poucas opcións de resistencia a pesar do apoio desde as murallas dos arqueiros da cidade de Guillaume.
Foi cando a propia compañía de Xoana reclamoulle que «¡Considerade facer un esforzo para volver á cidade, ou vos e nós estaremos perdidos!». Segundo as crónicas, la Pucelle tivo para isto unha resposta bastante furiosa: «¡Quedos! A súa derrota depende de nós. Pensade só en atacalos». Pero entón os anglo-borgoñóns viron que Xoana facía manobras para volver á cidade; cun grande esforzo apresuráronse a tomar a ponte, o cal provocou unha grande escaramuza o extremo deste.
Este foi o momento no que Guillaume de Flavy, capitán da cidade, cometeu o erro máis grande da súa vida, o que lle custou moitas críticas e acusacións. O feito é que diante dunha predicible derrota, atemorizouse e co propósito de protexer a cidade para non perdela, ordenou pechar as portas da cidade de Compiègne, co cal xa ninguén podería penetrar, nin sequera «la Pucelle». Naturalmente, as valoracións posteriores sobre esta decisión son difíciles de facer e dependen da óptica coa que se enfoquen. Pero Guillaume non quedou exento de acusacións de traizón.
Segundo as crónicas, naquel momento, Xoana asumiu as rendas da batalla e púxose á fronte coa maior bravura demostrable. O inimigo viu con astucia que os armagnacs estaban colgando dun fío e quedaban a mercé deles e deron ordes de tratar de capturar custase o que custase a Xoana. Ela, á súa vez, mostrou gran resistencia, pero foi sorprendida por cinco ou seis homes dos cales un púxolle a man encima mentres os outros sostiñan o cabalo e gritábanlle que se rendese, aínda que só conseguiron negativas de Xoana no medio do forcexo.
Os compañeiros de Xoana intentaron poñer medios para recuperala, pero un arqueiro borgoñón do Bastard de la Vandonne conseguiulle desenganchala do cabalo definitivamente e Xoana tivo de renderse finalmente ao Bastardo, Lionel de la Vandonne, vasalo do duque de Luxemburgo, Jean de Luxembourg dado que este, que estaba xusto á beira no momento da caída de Xoana, era un nobre. Nesta mesma captura, o irmán de Xoana, Pierre tamén foi aprisionado, (e liberado anos despois) como Jean d'Aulón a quen se lle permitiría seguir coa intendencia de Xoana en catividade.
O fin da viaxe: o proceso en Ruán e a condena definitiva
editar
O último ano da vida de Xoana, de maio de 1430 a maio de 1431, divídese en dúas partes, dado que ela aínda tivo que pasar por un cativerio que a levou dunha vila a outra, sendo vendida aos ingleses ata a súa chegada final a Ruán, onde o bispo de Beauvais, Pierre Cauchon, lideraría un proceso eclesiástico irregular, que ocuparía os últimos meses da vida de Xoana, e que acabaría cunha sentenza de morte na fogueira, logo de pasar pola xustiza secular os días restantes da vida de «la Pucelle»; obviar de momento as teses que falan da súa supervivencia. Así pois, este proceso sería un dos máis famosos da historia, o cal convertería á Doncela d'Orleans nun mito para Francia, ademais da súa patroa.
A primeira etapa do cativerio de Xoana
editarA primeira das dúas etapas iniciouse co seu traslado a unha localidade moi próxima a Compiègne, ao noroeste, concretamente a Margny-lès-Compiègne, onde había unha fortaleza. Alí pasou uns poucos días, desde o seu captura o día 23 ata o día 27, cando foi trasladada a Beaulieu-lès-Fontaines. En metade do camiño, preto da vila de Élancourt, déronlle permiso para ir facer unhas pregarias a Santa Margarida, cuxa voz dixo que escoitara. Xoana entrevistouse entre os días 27 e 28 co propio duque da Borgoña, Filipe o Bo. Naqueles momentos Xoana era propiedade do duque de Luxemburgo. Desafortunadamente da entrevista entre Xoana e o duque borgoñón non transcendeu nada do que se dixeron.
Antes de proseguir o seu periplo en catividade cara ao novo punto xeográfico, Beaurevoir, Xoana pasou por diversas experiencias en Beaulieu. O 6 de xuño chegaron á vila de Noyon Filipe o Bo e a súa esposa Isabel de Portugal. Xoana foi trasladada alí, concretamente ao luxoso palacio episcopal que había que quedaba preto da catedral. Alí tamén puido atopar ao Conde de Luxemburgo, Jean e a súa esposa Jehanne de Bethune. Non se sabe tampouco que sucedeu, pero apúntase a que Xoana causoulle certa simpatía á duquesa Isabel, a cal foi artífice do seu traslado a unha prisión máis digna en Beaurevoir, a finais de xuño ou a principios de xullo.
Pero o mesmo xuño (non se sabe de certo que día), Xoana intentou escaparse por primeira vez da torre onde estaba como prisioneira en Beauvais, pero foi detida antes de saírse coa súa. Mentres, a Universidade de París, representada por Pierre Cauchón, proinglés, bispo de Beauvais e agora no exilio en Ruán, ía facendo escritos ao duque da Borgoña; o máis coñecido o do día 22, reclamando a deportación de Xoana. Ademais, advertiron que os armagnacs, que naquel momento poderían estar negociando o retorno da nova doncela, estaban facendo todo o posible para rescatala. Engádese a posibilidade tamén de que o Bastardo de Orleáns e La Hire, bos amigos de «la Pucelle», protagonizaran diversas tentativas militares pola súa conta con tal de intentar rescatar a Xoana, aínda que só se sabe que coincidiron en Lovaina en marzo de 1430.
Xoana finalmente foi trasladada ao Castelo de Beaurevoir, onde pasou o verán recibindo a amabilidade e o bo trato de tres damas: Jehanne de Luxemburgo que era a tía de Jean de Luxemburgo, Jehanne de Bethune, a esposa deste, e Jehanne de Bar a fillastra do matrimonio. Xoana que, por orde das súas voces vestía de home, intentou ser persuadida por estas mulleres para que retomase os hábitos femininos. Xoana pasaría esta época relativamente tranquila. De feito esta foi a mellor época da etapa como prisioneira, sobre todo en comparación coa que tería que vivir no marco do proceso eclesiástico vindeiro.
A partir de xullo a súa estancia coas tres damas (casualmente do mesmo nome que ela) é tranquila e non acabou transcendendo nada durante os dous meses seguintes, agosto e setembro. De todos os xeitos a información volve chegar en outubro de 1430, cando se comezarían a multiplicar as negociacións para poder cobrar o cuantioso rescate pola liberación de Xoana. De feito, Jean de Luxemburgo aproveitou o arresto dunha prisioneira tan valiosa para obter o máximo rendemento político e económico. Pero crese que a súa muller, a duquesa Jehanne, ao ver que o seu marido facía tratos, intentouno persuadir de que non a vendese aos ingleses. Por desgraza para Xoana, a duquesa de Luxemburgo morrería o 18 de setembro, o cal deu vía libre ao seu marido para seguir negociando cos ingleses.
Será aproximadamente ao redor de setembro a outubro cando Xoana fará o seu segundo e último intento de fuga, tratando de saltar desde unha altura duns sesenta pés, desde a torre onde estaba prisioneira. A pesar do risco de morte, sobreviviu milagrosamente sen romperse nin un óso, salvo con algunhas contusións. Despois confesaría que o fixo contravindo as voces que dicía escoitar, que lle rogaron que non o fixese: sabedora da chegada dos ingleses cara a Compiègne, e de que ela podía acabar vendida aos mesmos, viuse na obrigación de prestar axuda aos cidadáns e amigos de Compiègne antes de que acabasen masacrados a causa do asedio que estaban sufrindo. Deu grazas aos anxos por haberlle salvado a vida e pediu perdón a Deus por pecar, o cal a perdoou (segundo ela). A resultas do perigoso salto quedaría tombada sobre o chan, aos pés da torre, inconsciente. Crese que durante tres días non comeu nin bebeu, recuperándose finalmente do mesmo.
Outro feito destacable ao recuperarse do impacto da caída é que Xoana advertiu que as súas voces indicáronlle que, de todas as maneiras, o pobo de Compiègne recibiría os reforzos suficientes para levantar o asedio ao redor do día de San Martiño, que é o 11 de novembro. Certamente, grazas principalmente á chegada providencial de Ponton de Xantrailles, que xunto cun rexemento de homes armados, e coa axuda do pobo, o 25 de outubro nun forte ataque contra a fortaleza inglesa de Pierrefonds o asedio sobre Compiègne sería levantado. Así pois os ingleses tiveron que fuxir e a súa fortaleza foi queimada.
O 2 de novembro iniciaríase o seu traslado cara á Arras na deportación definitiva cara a Ruán, efectiva un mes despois, a consolidación da súa venda definitiva aos ingleses foi a mediados de novembro, logo duns meses de negociación. Jean de Luxemburgo sacaría unhas 10.000 libras tournesas. Paralelamente, discutiuse profundamente a actitude de Carlos VII cara a esta situación. Lonxe de profundar en xuízos fáciles sobre unha posible traizón do rei sobre Xoana, como se acusou a Guillaume de Flavy, as circunstancias reais do rei son difíciles de coñecer.
Así pois, á pregunta de se o rei de Francia intentou rescatar a Xoana comprándoa a Jean de Luxemburgo, témonos que ater ás dúas opcións máis plausibles: a primeira é se intentou negociar pola compra da súa liberdade e doutra banda se Jean estaba disposto a devolvela aos armagnacs. A documentación sobre este asunto falta, co cal non se pode demostrar que nin sequera se iniciaran as negociacións para intentar recuperar a «la Pucelle», se se fixo algún intento que non consta ou a abandonaron á súa sorte, o que pode facer pensar que os armagnacs poderían dar a causa por perdida.
Polo seu lado, Jean de Luxemburgo preferiu facerse de rogar un certo tempo de forma hábil para intentar encarecer a venda. Outras opinións atribúen o atraso de tantos meses ás presións que estivo recibindo Jean por parte de damas como a súa esposa.
Finalmente, Xoana pasaría por pobos como Arras, Saint-Riquier, Drugy e Le Crotoy onde puido contemplar por primeira vez na súa vida o océano, xa que esta vila está situada no canle da Manga, á beira de Somme. En Le Crotoy puido ir parar ao mesmo sitio onde o duque d'Alençon estivera prisioneiro dos ingleses logo da batalla de Verneuil, durante cinco anos, desde o 14 de agosto de 1424. Ela soubo que non tiña xa ningunha opción de saír con vida a diferenza do seu amigo.
En Le Crotoy, vila que probablemente abandonou ao redor do 20 de decembro de 1430, tamén recibiu a visita dunhas damas procedentes de Abbeville, que quedaron marabilladas coa recepción que a nova doncela lles ofreceu. Ademais puideron coñecer a outro prisioneiro: Nicholas de Queuville, chanceler da Catedral de Amiens, con quen lle permitiron celebrar algunha misa.
O seguinte pobo por onde Xoana pasou, nunha viaxe que estaba sendo bastante discreto, foi o de Saint-Valéry, para iso tiveron que atravesar o río Somme nun traxecto que os estaba levando nunha ruta de nordeste a noroeste, para baixar cara ao sur, bordeando a costa atlántica francesa ata chegar a Ruán, destino final. A partir de alí descoñécese que ruta seguiu para chegar a Ruán, cidade que volve quedar terra dentro; dúas opcións perfílanse como as máis probables: por unha banda a ruta costeira: Saint-Valéry-Le Trepport-Dieppe-Ruán, ou a que iría directamente terra dentro: Saint Valéry-Eu-Arques-Bosc-le-Hard-Ruán. En calquera caso, as tropas que protexeron o traslado de Xoana cara a Ruán chegaron a noite de Nadal: o 24 de decembro.
O proceso de Xoana en Ruán
editar
O primeiro cambio que a nova doncela, agora xa esposada, puido notar foi o lugar onde a aprisionaron e o trato que recibiu, que foi o de prisioneira de verdade. Xoana foi encerrada nunha cela bastante escura de forma hexagonal dentro dunha torre. Esta cela tiña unha pequena abertura que exercía de fiestra e anexa outra cela menor que servía de latrina. Mentres unha comunidade de eclesiásticos comezaba a mover fíos para preparar os puntos básicos da acusación de Xoana, con ánimo de vinganza como quedaría impreso anos despois nas diversas declaracións dalgúns dos membros. Boa parte dos membros do proceso de Xoana estarían comprados, segundo documentos que sobreviviron. Estes estaban dirixidos polo bispo de Beauvais, Pierre Cauchon.
Mentres Xoana era vixiada por cinco homes: Jean Baroust, Nicholas Bertin, Julian Floquet, William Mouton e William Talbot; sabendo que xa intentara escaparse dúas veces, e que era unha prisioneira de guerra moi cara. O proceso comezaría o 9 de xaneiro de 1431, logo de ser pasada finalmente a xurisdición da Inquisición da Igrexa, tal e como reclamaban a Universidade de París e Cauchon desde había meses co apoio de moitos teólogos seis días antes. Un proceso que pasaría á posteridade e que convertería a Xoana en heroína nacional polo modo como se desenvolveu este, así como o final da moza a lenda da que hoxe en día aínda se intenta distinguir a realidade da fantasía, como acostuma a pasar nestes casos. Aínda así, Xoana non estivo presente nas dez sesións preliminares que houbo ata a súa aparición fronte os seus acusadores o 21 de febreiro do mesmo ano.
Pero antes da súa entrada en escena, hai que destacar as condicións nas que se viu sometida a nova doncela. A vixilancia por parte de cinco homes non foi pasiva. Ana de Borgoña, duquesa de Bedford, tivo que amoestar e substituír dous dos homes, polos intentos de violación a que someteron a Xoana, que ata aquel momento aínda seguía sendo unha doncela, xa que a mesma Ana someteuna a un exame médico o 13 de xaneiro onde unha das testadoras, Ana Bavon corroborou a súa virxindade.
Xoana iría vestida con roupa de home, o que enfadaba aos seus xuíces, pero crese que esta vez fíxoo para protexerse dos intentos de violación. Teoricamente era máis prudente levar á prisioneira, como ela mesma pediu, a ser recluída nun ambiente feminino para evitar as ambicións de certos homes. Esta petición non a quixeron entender os xuíces que se encabezonarían en obviar as regras excepcionais de Tomé de Aquino (1225-1274) por exemplo, na que contemplaba certas excepcións en caso de necesidade á hora de vestir. Así pois, nunca foi aceptada a petición da moza.
Xa en materia xudicial, dise que o proceso empezou con dez sesións preliminares o 9 de xaneiro, que se sucederon durante os seguintes días:[18]
- Xaneiro: os días 9, 13, 23
- Febreiro: 13, 14, 15, 16, 19 (mañá) 19 (tarde), 20.
Nestas sesións presentáronse as probas da acusación. Para os xuíces estaban a piques de interrogar a un personaxe perigoso, da que crían que se rexía por forzas diabólicas ou ocultas, en clara referencia ás visións e as voces. Unha especie de insubmisa e herexe, o que non deixa de sorprender sabendo da relixiosidade de «la Pucelle». Naturalmente estaban preparando meticulosamente un proceso de Inquisición. Para os teólogos tratábase dunha causa en materia de disciplina e teoloxía moi importante. E así nas sesións preliminares comezaron expoñendo as causas de que se lle acusaba, principalmente herexía e o asasinato, ao que ela declararía que preferira levar o estandarte para non ter que matar a ninguén. Ante isto Xoana practicamente non podía facer nada, nin tan só apelando á autoridade do papa de Roma nin ao Concilio de Basilea.
O día 20 de febreiro, Xoana foi advertida que finalmente ao día seguinte faría xa a súa primeira intervención no xuízo. Ela pediu que houbese paridade en canto ao número de representantes franceses como ingleses. Xa sabía, pois, que seguramente non tomaría parte no proceso máis imparcial e obxectivo de todos. Tamén pediu asistir a misa antes de comezar o xuízo, peticións que foron ignoradas.
O día 21 de febreiro o oficial Jean Massieu escolta finalmente a Xoana cara á capela real do Castelo. Ao principio fixéronlle xurar que diría a verdade ao cal ela se resistiu como tantas outras veces; a primeira vez aludindo que non sabía de que se lle interrogaba: «Ignoro a materia do interrogatorio». Finalmente Cauchon fíxolle prestar xuramento facendo referencia ás materias relacionadas coa fe. Así iniciaríase entón o interrogatorio de identidade.
Os xuíces viron pronto que a pesar da orixe humilde da moza doncela e a súa educación tradicional e típica do campo, non estaba falta de intelixencia. Xa o demostrou coa resistencia que ofreceu o comezar. Ao longo do proceso (decidido en sesións privadas e públicas), Xoana aos poucos manexaría con máis precisión a dialéctica e o modo de expresar as súas voces. A teórica desvantaxe da que partía nun inicio era que estaba pouco habituada ao manexo da dialéctica e dos conceptos. En canto ao trato, os xuíces estiveron lonxe de tratala con menosprezo, tanto pola súa orixe ou formas, xa que eran conscientes da quen tiñan diante e da importancia daquel proceso; non se esperaban que chegase a ofrecer tanta resistencia como lles podía parecer a priori.
Hai diferentes partes dentro do interrogatorio, é dicir, diferentes temáticas dentro das preguntas que lle fixeron. Ela demostrou un arraigo moi profundo nas súas teses e conviccións ademais de misticismo ao que intentaron contradicir mediante a introdución dalgunhas trampas nas súas formulacións, referíndose aos sinais, as voces, os cultos, a personalización dos tres santos que se lle presentaban, o gusto por vestir como un home... trampas nas que ela non caeu precisamente pola firmeza da súa vontade permitíndose ata pedir aos xuíces máis credibilidade nas súas acusacións. Xoana resistiría ata o extremo sobre a certeza, por exemplo, de que as palabras das voces que escoitaba ocultáronlle unha misión que a levou ata onde estaba agora, nun xuízo.
Xoana tamén foi interrogada sobre a igrexa militante da cal os xuíces dicían representala o 15 de marzo. A isto, Xoana respondeu non saber que era e os xuíces, próximos á desesperación, creron que estaba negando a xerarquía eclesiástica e que ela se presentaba coma se fora unha mediadora entre Deus e a xente terreal, o cal viña dicir ela cando afirmaba que fora enviada por Deus. No entanto, explicáronselle as diferenzas entre a Igrexa militante e a Igrexa triunfante.
O 24 de marzo é cuestionada sobre o tema da roupa feminina, ao que ela respondeu que aceptaría levar un vestido se a devolvían ao seu pobo coa súa nai. Ademais pediu permiso para asistir a misa o día seguinte, que era o 25 de marzo, Domingo de Ramos. Esta petición seríalle denegada, pero ela respondería que se era o seu maior desexo estaría de todos os xeitos, mais que seguía os designios de Deus á hora de vestir coma un home.
Entre os días 27 de marzo e 28 de marzo, Thomas de Courcelles fai a lectura dos 70 artigos da acusación de Xoana, aos que tería que responder e que despois serían resumidos en doce o 5 de abril. Estes 70 artigos supoñían a acusación formal cara a «la Pucelle» buscando xa a condena. Tralo que se levaba de xuízo, notarios e asesores dubidaron da culpabilidade de Xoana e da forma de levar adiante o proceso e foi o momento en que propuxeron recorrer ao papa, á que estivo de acordo Xoana. Ante o perigo que supoñía para os xuíces que o Papa os desacreditara, rexeitaron a proposta.
O mesmo 27 de marzo propónselle entrar na Igrexa militante, e escoitar os consellos dos asesores do proceso. Ao último deulle as grazas pero remitíase aos consellos, superiores, de Deus. Sobre a proposta da Igrexa militante, rexeitouna do seguinte modo: «...e teño a firme crenza que non faltei á nosa fe cristiá. Polo que non desexo pertencer». Esta cuestión volveríaselle a presentar uns cantos días despois, o 31 de marzo e rexeitou igualmente a proposta. Unha das frases recorrentes de Xoana, cando sobrepoñía Deus como motivo principal para xustificar unha acción calquera, era a expresión: «¡Deus primeiro servido!».
Como xa se comentou, os setenta artigos resumíronse en doce. Este proceso ocupou tres días, do dous ao catro de abril de 1431, e o día 5 son transmitidos a consulta, pero non á acusada. Os cambios que se quixeron reintroducir foron omitidos. O escriba Guillaume Manchon declarou no proceso de nulificación que efectivamente propuxéronse unha serie de cambios que non se aceptaron, o cal puido demostrar. O mesmo día 5 Xoana comeza a perder saúde por mor de inxerir alimentos velenosos o que lle fai vomitar. Aquilo alertou a Cauchon e aos ingleses, que trouxeron un médico. Queríana manter viva, sobre todo os ingleses porque a querían executar publicamente. Durante a visita do médico, Jean d'Estivet acusou a Xoana de inxerir os alimentos envelenados sendo consciente para suicidarse.
Aguanta este proceso enfermizo aproximadamente ata o 18 de abril, cando finalmente ela vese en perigo de morte e pide a confesión e a eucaristía. Así reclama que o seu corpo sexa incinerado e deixado nun camposanto. Se iso non se produce encomenda o seu corpo a Deus. De todos os xeitos, Xoana tería que seguir a longa agonía unhas semanas máis aínda, e non de xeito médico, porque aos poucos foise recuperando. Tratábase da evolución do proceso, que chegaba ao último mes. Trala enfermidade, Xoana volveu participar nunha sesión o 2 de maio.
Aquel mesmo día, o 2, houbo un enfrontamento previo. O feito é que tiña que responder sobre os doce artigos da acusación. Pedíronlle se quería corrixir ou mellorar algún aspecto sobre a deliberación dos xuíces, ela respondeu: «Lede o voso libro» e seguidamente: «Eu atéñome a Deus, o meu Creador, de todo; eu quéroo de todo corazón». Despois engadiu: «Eu atéñome ao meu xuíz, El: El é o Rei do Ceo e da Terra». Deste xeito, en presenza do bispo e de 63 testemuñas, o arcediago de Évreux, J. De Châtillon, procedeu á lectura dos artigos á espera dalgún comentario de Xoana. Pero logo de facer a lectura non obtiveron ningunha resposta máis e deste xeito leváronlla outra vez á cela.
Despois do proceso que houbera e xa consciente de cal podería ser o seu devir, Xoana entrou nunha fase bastante máis pechada, da que hai unha proba o día 2 de maio. Probablemente a estas alturas Xoana xa dixera todo o que tiña que dicir e sabía que a sentenza sería definitiva, polo que non tiña ningunha opción de escapatoria. O día 9 de maio Xoana é conducida á cámara de torturas onde se lle ensinan os instrumentos como proba de forza, despois ela fixo a seguinte afirmación: «Verdadeiramente, se vós me arrincades extremidade por extremidade e me separades a miña alma do meu corpo eu non vos diría nada. E se dixese algunha cousa, despois declararía que mo fixestes dicir á forza».
Despois atoparon pouco proveito sometela a tales máquinas de tortura. De todos os xeitos, o sábado 12 de maio fíxose unha votación entre os xuíces na que resultou gañadora, por 11 votos a 3, a opción de non torturala. Os tres que votaron a favor da tortura foron Aubert Morel, Thomas de Courcelles e Nicolas Loisileur. O caso deste último é curioso, xa que antes de comezar o proceso á moza doncela, xunto cun outro compañeiro (que era Jean d'Estivet), intentárona estafar do seguinte modo: fixéronse pasar por xente da súa terra «natal» e Loisileur fíxose pasar por un confesor para extraer toda a información posible a Xoana. Esta non caeu na trampa e non puideron achegar nada interesante na maquinaria previa ao proceso de Xoana.
Chegados a este punto do xuízo, os ingleses acabaron coa paciencia que os fixo pasar con discreción ata aquel momento. O Conde de Warwick dixo a Cauchon que o proceso estábase alargando demasiado. Incluso o primeiro propietario de Xoana, Jean de Luxembourg presentouse na cela de Xoana. Foi un momento moi tenso que podería acabar mal, pero seguidamente apareceu Warwick para acougar os ánimos. Jean fíxolle a proposta de que pagaría para liberala se ela prometía non atacar máis aos ingleses. Ela respondeulle do seguinte modo: «En nome de Deus, vos estádesvos mofando de min, pero sei moi ben que non tedes nin o poder nin o valor para facer iso». Logo dunhas cantas discusións máis, Xoana acaboulle dicindo: «Sei que estes ingleses quérenme morta, porque creen que logo da miña morte faranse co reino de Francia. Pero antes había 100.000 godóns [palabra en argot para denominar aos ingleses] máis dos que hai agora presentes, os cales non poderán conseguir agora o Reino». O Conde de Stafford, enseguida puxo a súa daga no pescozo de la Pucelle, pero foi cando Warwick interveu.
A fase final: os últimos días de Xoana
editar
As cousas aceleraríanse a partir do 23 de maio. Xoana recibiu a enésima amoestación de parte de Pierre Cauchon, acompañado polo vice-inquisidor e diversos membros máis, nunha cámara do castelo de Ruán onde pretendían que Xoana claudicara. Ademais serviu como unha advertencia da morte próxima que lle esperaba. Pedíronlle que aceptase o veredicto da Universidade de París e dos xuíces polo ben dela, pero esta refusou alegando que non tiña máis nada que dicir. «...si eu estivese no lume, ata seguiría sen dicir nada máis, e querería manter todo o que dixen no proceso ata a morte. Non teño máis nada que dicir».
Estas serían as xornadas nas que poida que os xuíces eclesiásticos se mostrasen máis de acordo coa súa fe, é dicir, un pouco máis caritativos e advertíronlle con toda sinceridade que por unha vez lles fixese caso se non quería acabar entre as brasas. Esta foi a amoestación suavizada, logo de lerlle os escritos que redactaran a xente da Universidade de París, con gran violencia. Finalmente, aquel día fíxose unha convocatoria que tería lugar o día seguinte á beira do cemiterio de Saint Ouen; tratábase dunha sesión pública.
Un día despois, o 24 de maio, Xoana foi trasladada preto da abadía de Saint Ouen, ao cemiterio que había á beira. Loisileur, un dos que apostara forte pola súa tortura, mostrouse esta vez tamén bastante caritativo e cando chegaron fíxolle o seguinte comentario «Xoana, creme, se queres a túa vida pódese salvar. Toma este vestido de muller e fai todo aquilo que se che diga; doutro xeito estás en perigo de morte» logo destas súplicas, e mentres os ingleses se frotaban as mans habendo conseguido reunir unha masa de xente; todos escoitaron o pequeno sermón por parte de Guillaume Erard, que leu unhas pasaxes de Xoán, concretamente os 15:6. Seguidamente comezou a blasfemar contra o rei de Francia, Carlos VII, dirixíndose directamente a Xoana, que logo de ver como o home repetía unha e outra vez as críticas con soberbia apuntándoa co dedo, non se mordeu a lingua e respondeu interrompéndoo: «Non faledes do meu rei. Rétoche a dicir e xurar, na miña vida, que el é o máis nobre de todos os cristiáns, quen mellor estima a fe e a Igrexa, e non é como ti dis»
Naquel momento, Xoana cortara o sermón de Erard, que quedou atónito e púxose nervioso. Xoana fixo outra referencia a Deus, que era por que o facía todo pasando polo papa de Roma. Acto seguido, Pierre Cauchon dispúxose a ler a sentenza, na que a declaraban herexe e a excomungaban á vez que a enviaban á xustiza secular. Un feito que non ha de estrañar, xa que a igrexa dificilmente cometía os delitos de sangue froito das Inquisicións directamente. Antes enviaban aos presos á xustiza secular, como neste caso.
Pero Massieu levantouse, e diante da presenza dos ingleses, achegouse a Xoana e suplicoulle que asinase os papeis, teoricamente a sentenza de abxuración. Ela non sabía que era iso que lle pedían, pero a urxencia corría e asinou cunha cruz nun círculo, segundo se cre. O documento non quedou para a posteridade e as informacións son controvertidas. Ao principio creuse que foi un documento de decenas de liñas, pero máis tarde, Massieu diría que tiña de seis a oito liñas. En calquera caso, Xoana salvara a súa vida polo momento aínda que renunciando a todas as súas crenzas, segundo asinara, e así, ademais, aceptaba vestirse outra vez de muller. Unha das teorías que poderían barallarse é que na transcrición do xuízo Cauchon cambiase a sentenza de abxuración longa pola curta. De todos os xeitos, Xoana acabaría sendo levada cara á cela outra vez. Pero antes Cauchon tería un enfrontamento cos ingleses a quen non lles gustou nada aquel último xesto dos clérigos, e acusaron a Cauchon de favorecer a Xoana mentres el o negaba. Chegaron a dicirlle: «O rei malgastou o diñeiro en ti». Warwick dille a Cauchon que pode chegar a ser contraproducente para os ingleses este suceso, xa que ela agora podería escaparse. Pero rapidamente alguén coméntalle: «Señor meu, non vos preocupedes, volverémola a capturar». Naturalmente ninguén quedou demasiado contento co que sucedera aquel día. Os ingleses non obtiveran o golpe definitivo que buscaban e mentres a Igrexa sabía que abrira unha porta á clemencia. Ao saber o que asinara, Xoana tampouco quedaría nada contenta, xa que non podería soportar o peso de negar todo aquilo en que sempre crera e que lle moveu a viaxar por toda Francia.
Pero o día 28 de maio, Xoana apareceu outra vez vestida con roupa de home, a que levaba antes de volver a poñer a de muller. Este feito crese que é debido a que foi forzada a poñela por mor dos ingleses, que entrarían na súa cela; espírona antes de mediodía segundo Massieu e deixáronlle a roupa de home á beira, co cal non puido facer máis que poñela. Rapidamente alguén chamou aos xuíces, e estes puideron comprobar visualmente o feito. Remitíndonos ao que ela dixo, alegou que reprendera o hábito de home, porque o prefería e que o fixo por propia vontade. Dixo que prefería morrer antes que continuar así, mais reafirmou que llo dixeron as súas voces e a súa misión; Santa Catarina e Santa Margarida. Ela realmente sería condenada se negaba estas revelacións.
Condenada por reincidencia, non houbo máis que facer; dise que despois de que Cauchon comprobase de primeira man que Xoana sentenciouse cambiándose novamente de roupa, ao baixar da torre, deixou caer unha frase a un Warwick triunfante: «Farewell [adeus], alegrádevos, xa está feito». Implicando así a Warwick na trama que habían urdido os ingleses para provocar a sentenza definitiva. Xoana fora sorprendida con roupa curta, unha capa e outras pezas masculinas. Un día despois, o 29 de maio, chegaría á capela do arcebispo en Ruán, a última deliberación.
Como declaracións máis destacadas, N. De Vendères condenouna por herexe á xustiza secular; rogando que esta a tratase máis docemente do que se merecía. Gilles, abade de Fécamp, acusouna de reincidente, de recaída, de herexe e tamén apelou polo bo trato á xustiza secular. J. Pinchon simplemente dixo que era reincidente e que o resto era cousa dos teólogos.
Morte
editar
Previamente, Xoana fora escoitada en confesión por Jean Totmouille e Martin Ladvenu e administráronlle os sacramentos da comuñón. Xoana fixo unha pequena declaración que se pode interpretar de modo que ela puido ser violada ou como mínimo agredida fisicamente o día 27, cando a espiron para que non tivese máis remedio que vestirse como un home. Ladvenu (que despois declararía que Xoana morrera inxustamente ao seu parecer) acabáballe de dicir que sería executada na fogueira, ela comezou a revolverse o cabelo duramente, totalmente desesperada. Ao pouco intre, entrou na cámara Cauchon. Xoana, desesperada, arremeteu contra el con duras palabras «Eu morro a través teu». Pero el respondeu que a súa morte estaba nas súas propias mans. Pero con habilidade (aínda estando esnaquizada e terriblemente desesperada) apelou a que se a houbese aprisionado nunha prisión eclesiástica como ela reclamou, con xente competente, non pasaría nada. Entón apareceu na cámara o irmán Pierre Maurice ao que Xoana se dirixiu en busca de consolo, pedíndolle onde estaría aquela mesma noite. El preguntoulle se aínda cría en Deus, e entón ela afirmou que coa boa vontade de Deus, aquela noite xa estaría no paraíso: «Si, coa axuda de Deus, estarei no paraíso», tal como lle prometeron -supostamente- os anxos o 1 de marzo. Deste xeito, a moza doncela de non máis de 19 anos perdeu o medo e preparouse para o reto definitivo.
Xoana será escoltada esposada cara a unha praza chea de xente. Unhas dez mil persoas máis mil soldados ingleses, todos expectantes, ás nove da mañá daquel día. Ía vestida de branco e levaba algúns detalles en recordo de Xesús. No centro había unha fogueira montada: unha plataforma cunha estaca no medio á cal sería atada, cunha chea de ramiñas de madeira para poder facer lume aos seus pés. Diante desta había unha mesa cunha inscrición na que se dicía que Xoana, a que a si mesma facíase chamar la Pucelle, cometera unha serie de delitos e de pecados.
Mentres se acababa de preparar a plataforma, Nicholas Midi (o autor dos doce artigos da acusación) comezou a ler un sermón ao que ela gardou silencio. Este acabou coa seguinte frase: «Xoana, ve en paz, a Igrexa xa non che pode protexer máis e líbrache ás mans do brazo secular». Xoana, naquel momento axeonllada, realizou unhas pregarias a Deus con contrición, penitencia e fervor de fe. Invocou, ademais da Deus, á Virxe María, a Santísima Trindade e todos os anxos do paraíso. Así mesmo, tamén invocou o perdón polos males que puidese causar. Estivo unha media hora rezado aproximadamente, segundo Jean Massieu. Algúns xuíces e algúns ingleses ata choraron vendo que non era máis que unha boa moza. Finalmente, un soldado inglés acabou unha pequena cruz con dous paus que ela bicou repetidamente.
Tocoulle a Massieu acompañala os últimos metros xunto co irmán Martin. Ela seguiu rezando e rogando a san Miguel e a outras criaturas celestiais. Naquel momento, Cauchon dixo que Xoana era enviada á xustiza secular, por enésima vez «Como membro podrecido, habémosche desestimado e votado da unidade da Igrexa e declarámosche á xustiza secular». Aínda que naquel momento podíase esperar unha sentenza secular; esta nunca foi pronunciada se é que algunha vez foi elaborada. Xoana foi posta sobre a fogueira e antes de ser queimada, un soldado inglés interrompeu cun grito de fondo gritando «¡Sacerdote! Deixarasnos acabar o traballo antes da hora da cea?». Entón un alguacil deu a orde de execución e o verdugo levouna á estaca. Levaba un papel cravado na parte superior coas palabras «herexe, reincidente, apóstata, idólatra».
Jules-Eugène Lenepveu, 1889
detalle dunha pintura do Panteón de París.
Como último desexo, Xoana reclamou que os sacerdotes alzasen unha cruz diante dos seus ollos ata que ela morrese, para que así acabase os seus últimos momentos acompañada de Deus. O irmán Isambard da Pierre foi a buscala a San Salvador que era a igrexa máis próxima e volveu baixo as risas dos ingleses, mentres ela invocaba Santa Catarina, Margarida e Miguel. Xoana entón gritou: «Ruán, Ruán, podes sufrir por ser o lugar da miña morte?». Pierre subiu á plataforma e alzou a cruz, e xa entre as chamas, ela aínda lle pediu que baixase para que non se levase ningún desgusto, pero sempre coa cruz alzada, para que fose o último que ela vise. Así o fixo e Xoana perdeuse entre as chamas. Pero aínda puido gritar a palabra «¡Xesús!» varias veces. Dise que antes de que morrese la Pucelle, Cauchon achegouse a ela, e Xoana gritou: «Eu morrerei pola súa culpa, si eu fora entregada á igrexa e non aos meus inimigos, eu non estaría agora aquí». Xoana sería rapidamente reducida a cinzas segundo o xa mencionado diario dun Burgués de París..
Ao secretario do rei de Inglaterra, John Tressart, escoitóuselle exclamar «Estamos todos perdidos, porque foi queimada unha boa e santa persoa». Despois diría que pensou que agora a súa alma quedaría nas mans de Deus. Parece ser, segundo diversas testemuñas como Massieu, que de Xoana quedou o seu corazón, intacto e cheo de sangue. O propio verdugo, Geoffroy Therage moi consternado foi a buscar a Ladvenu e Isambard da Pierre a unha taberna e así llo demostrou dicindo que queimara unha santa. Contouse que os seus restos lanzáronse ao Sena. Algún soldado inglés, tamén aflixido, afirmou ver a alma da moza marchándose do corpo, e algún outro afirmou ver o reflexo de Xesús, como outros dixeron tamén ver saír unha pomba.
Durante estes últimos días de Xoana, un compañeiro de armas dela chamado Gilles de Rais planeou un ataque, cun continxente de mercenarios, a Ruán para rescatar á Doncela. Con todo demorouse demasiado e só puido chegar para contemplar as súas cinzas. Este feito deixou consternado a Gilles e considérase a razón principal da consecuencia dos seus trastornos (morreu na forca e logo foi queimado na fogueira, acusado de secuestrar, violar e asasinar polo menos a 200 nenos e nenas, o 26 de outubro de 1440).
O legado de Xoana la Pucelle
editarXoana, se atendemos á multitude de testemuñas que deixaron as crónicas, xa morrera cando se ditou a sentenza. Con todo, en certo xeito, o seu proceso aínda non terminara, xa que sería en novembro do mesmo ano, en 1431, cando serían terminadas as redaccións e as copias do proceso de condena.
Así, o día 7 de xuño, Pierre Cauchon fixo aparecer uns documentos cunhas supostas declaracións ou confesións de Xoana na mañá da súa morte feitas a el. Ninguén as quixo aprobar para incluílas na redacción do xuízo, pero tampouco se poden descartar tan rápido, pois ningunha das persoas presentes na cámara onde estaba Xoana, antes de ser executada, quixo declarar no proceso de nulificación. Quíxose crer, polo contido dos documentos, que Pierre Cauchon coa mala conciencia de haber ensanguentado o seu nome matando la Pucelle e, ademais, por querer deslexitimar a divindade que rodeaba o entronamento do rei Carlos VII, quixo lavar o seu nome inventándose que Xoana dixera, nunha última confesión, que naqueles momentos cría que as súas voces eran malignas, pois diría que ela estaría co anxo e a coroación só foi unha promesa que lle facía.
O 14 de decembro de 1442, en todo caso, morrería Pierre Cauchon en Ruán subitamente sen recibir a extremaunción, desangrándose. Obviamente, quíxose pensar popularmente que foi un dos castigos que invocou desde o ceo Xoana aos seus xuíces. O que si é certo é que a familia de Pierre, á súa morte, quíxose desvincular de todo desmarcándose plenamente da súa obra e da súa persoa.
Algunhas teses apuntaron que Xoana sobreviviu, fundamentadas na aparición do que outros chaman as "falsas Xoanas de Arco", entre elas Jehanne des Armoises[19] que se di que apareceu, segundo un texto moi posterior aparecido en Chronique du Doyen de Saint Thiébault de Metz de 1686, o 20 de maio de 1436 en Metz, na Grange-aux-Ormes e puido ser recoñecida polos dous irmáns de La Pucelle. O 2 de setembro en Aulon casaría con Robert des Armoises dicindo que era filla de Lois de Orleáns e Isabel de Baviera e volvendo a Orleáns en 1439 sendo retribuída con dous millóns, tras ser recoñecida por todos, en agradecemento ao levantamento do asedio. En 1440, probablemente, sería recibida en audiencia por Carlos VII, quen verificaría que non era a verdadeira Pucelle, xa que esta non lle soubo revelar o segredo que oíra o rei anos antes. Entón retractouse en público, aínda que os partidarios din que foi obrigada a facelo por René de Anjou.
O proceso de rehabilitación ou anulación
editarEste proceso anulou de forma oficial o da condena de Ruán de 1431. Pouco despois da captura francesa de Ruán (1449), o 13 de febreiro de 1450, Carlos VII pide unha revisión sobre a validez do proceso de condena de Xoana. Pronto se dixo que o proceso fora moi irregular e tendencioso a favor dos ingleses. Con todo, non había dúbida de que a única institución que podía confirmar oficialmente o fallo era a mesma que ditara a sentenza: a Igrexa. Así, o 11 de xuño de 1455, o papa Calisto III, abriría unha investigación sobre o proceso de Xoana.[20]
Por estas datas, o pai de Xoana, Jacques, xa morrera, no ano 1431, o que se atribúe á desesperación pola morte da súa filla. Así, o 7 de novembro de 1455 faríase levar desde Orleáns á nai de Xoana, Isabelle, de aproximadamente setenta anos, para que dese o visto e prace para abrir a investigación. Neste proceso interviñeron os principais compañeiros de armas de Xoana, moitos aldeáns, amigos e familiares da doncela, que achegaron moitos datos e probas que decantarían a balanza finalmente en favor da rehabilitación de Xoana o 7 de xullo de 1456. Unha das testemuñas claves parece que foi Guillaume Manchon, que fora un dos xuíces de Xoana en 1431 e que deu moitas probas, como as notas que tomara en francés antes do redactado final do proceso (en novembro de 1431) en latín.
Notas
editar- ↑ O seu nome foi escrito nunha variedade de formas, en particular antes da metade do século XIX. Véxase Pernoud and Clin, pp. 220–221. A súa firma aparece como "Jehanne" (véxase www.stjoan-center.com/Album/, parts 47 and 49; tamén se observa en Pernoud e Clin) (en inglés).
- ↑ 2,0 2,1 As referencias bibliográficas modernas adoitan fixar o seu día de nacemento o 6 de xaneiro. O certo é que ela mesma só foi capaz de supoñer a súa propia idade: cando lle foi preguntada durante o seu proceso, respondeu « 19 anos, aproximadamente, creo. » - Fonte: Le procès de Jeanne d'Arc [arquive]. Todas as testemuñas do xuízo tamén estimaron aproximadamente a súa idade malia que moitos foron as súas padriños e madriñas. A data do 6 de xaneiro provén dunha soa fonte: unha carta do diplomático do reino de Francia Perceval de Boulainvilliers o duque de Milan escrita o 21 de xuño de 1429 : « Veu á luz da nosa vida mortal na noite da Epifanía do Señor». (ver Xoana de Arco por si mesma e polas súas testemuñas, de Régine Pernoud, p. 98. O nacemento probablemente non foi rexistrado xa que a práctica de rexistrar os nacementos dos plebeos (ou xente que non era nobre) non comezou ata uns séculos máis tarde.
- ↑ "Joana d'Arc". L'Enciclopèdia.cat. Barcelona: Grup Enciclopèdia Catalana.
- ↑ 4,0 4,1 "La santa doncella, Juana de Arco (1412-1431)". Consultado o 2022-08-30.
- ↑ "Le procès de Jeanne d'Arc" (en francés). Consultado o 25 de abril do 2019.
- ↑ "Juana de Arco, una heroína francesa contra los ingleses". historia.nationalgeographic.com.es (en castelán). 2015-02-09. Arquivado dende o orixinal o 30 de agosto de 2022. Consultado o 2022-08-30.
- ↑ Un tribunal presidido polo inquisidor Jean Bréhal volveu reabrir o seu caso trala guerra. O novo veredicto invalidou o orixinal e describiu o proceso anterior como "corrupto, calumnioso, fraudulento e malicioso". [1] (Recuperado o 12 de febreiro de 2006) (en inglés)
- ↑ "Estudiar la propia ausencia: sobre «Las que faltaban. Una historia del mundo diferente», de Cristina Oñoro | PliegoSuelto" (en castelán). Consultado o 2022-08-30.
- ↑ O seu nome escribíase de moitos xeitos, especialmente antes do século XIX. Ver Pernoud e Clin, pp. 220;221. Supostamente ela asinaba o seu nome como "Jehanne" (ver www.stjoan-center.com/Album/, partes 47 e 49; tamén se menciona isto en Pernoud e Clin).
- ↑ 10,0 10,1 Xuízo de Condenación, p. 37.[2] Arquivado 14 de novembro de 2014 en Wayback Machine. (recuperado o 23 de marzo de 2006) (en inglés).
- ↑ Xuízo de condenación, pp. 58–59. [3] Arquivado 14 de novembro de 2014 en Wayback Machine. (Recuperado o 23 de marzo de 2006)
- ↑ Historias e traballos de ficción adoitan referirse a este home por outros nomes. Algúns chámano o conde de Dunois, en referencia a un título que obtivo tras a morte de Xoana. Cando ela vivía el prefería chamarse o Bastardo de Orleáns, título que os seus contemporáneos entendían como unha honra porque o describía como o primo do rei Carlos VII. Ese nome adoita confundir os lectores modernos porque 'bastardo' se converteu actualmente nun insulto. "Jean d'Orleans" é menos preciso pero non anacronista. Para unha curta biografía, ver Pernoud y Clin, pp. 180–181.
- ↑ Perroy, p. 283.
- ↑ Richey, p. 4.
- ↑ Pernoud y Clin, p. 230.
- ↑ Bordonove, Georges (1994). Pygmalion/Gérard Watelet, ed. Jeanne d'Arc et la Guerre de Cent ans (en inglés). p. 91. ISBN 2857044364.
- ↑ Nicolle, David (2001). Osprey Publishing, ed. Orléans 1429: France Turns the Tide (en inglés). p. 33. ISBN 1841762326. Arquivado dende o orixinal o 31 de outubro de 2014. Consultado o 09 de novembro de 2014.
- ↑ LE PROCÈS DE JEANNE D’ARC Arquivado 08 de xaneiro de 2014 en Wayback Machine. (en francés)
- ↑ Société d'agriculture, sciences, belles-lettres et arts d'Orléans, ed. (1853). Mémoires (en francés). p. 102.
- ↑ Vale, Malcolm Graham Allan (1974). University of California Press, ed. Charles the Seventh (en inglés). p. 65. ISBN 0520027876.
Véxase tamén
editarWikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Xoana de Arco  |
Bibliografía
editar- Aberth, John (2000). From the Brink of the Apocalypse. Routledge. ISBN 9780415927154. OCLC 1054385441.
- Mark Twain (1995). Palabra, ed. Juana de Arco. ISBN 84-8239-824-5.
- Georges Duby; Andrée Duby (2005). Universitat de València, ed. Los procesos de Juana de Arco. ISBN 9788433834287.
- Jules Michelet. Juana de Arco. México, Fondo de Cultura Económica, 1986.
- Régine Pernoud (1982). Stein and Day, ed. Joan of Arc by herself and her Witnesses. ISBN 9780812812602.
- Curry, Anne (2003). Taylor & Francis, ed. The Hundred Years' War 1337-1453 (en inglés). ISBN 0203487338.
- Pernoud, Regine; Clin, Marie-Veronique (1999). Palgrave Macmillan, ed. Joan of Arc: Her Story (en inglés). ISBN 0312227302.
- Anon. The First Biography of Joan of Arc with the Chronicle Record of a Contemporary Account (PDF). trans. Rankin, Daniel & Quintal, Claire. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 09 de xullo de 2011. Consultado o 02 de febreiro de 2017.