Tete reko

Tete reko térã metabolismo ha'e opa mba'e ojapóva ñande rete oñemomba'apóvo oikove aja. Ñande rete reko ha'e peteĩ ñemoambue kímiko (oñombojoajúvo ha iñambuévo umi eleménto kímiko térã mba'ereko opaichaguáva), kóvape ojejuhu opa mba'e ojehúva ñande retépe, ha'éva ñanepytuhẽvo, osyrývo ñande ruguy, iñambuévo ñande rete ñanembyry'áirõ térã ñandero'ýrõ, oguapývo tembi'u ñande py'ápe, ñañembovevýivo ha omba'apóvo ñane apytu'ũ ha ñane rajygue.

Umi ñemoambue kímiko oikóvo ñande retépe oñembopya'eve ha oñemboguata umi ensíma rupive (molécula proteína-gui ijapopyréva oĩva umi tekoveapỹime). Ñande rete reko rupivénte ikatu jakakuaa, ñañemoña ha jaiko porã ñande rekohápe. Tete reko he'ise avei mba'éichapa oguapy tembi'u ñande py'ápe ha mba'éichapa oiporu ñande rete umi nutriente oúva tembi'úgui.

Ñande rete reko ikatu oñemohakãmby mokõire:

• Tete reko omongu'ikuaáva (catabolismo) ha'e ome'ẽva ñande rete mba'e'ypyrã térã ku'erã, kóva ko ombosa'ive ha omomichĩve umi nutriente ikatuhag̃uáicha jaiporu porãve.
• Tete reko ombojoapykuaáva (anabolismo) ha'e oiporúva ñande rete mba'e'ypyrã térã ku'erã, ombojoajúvo umi nutriente oñemomichĩmava ojapo hag̃ua mba'e ñande rete ikatu oiporu. Kóva rupive ojejapo umi molécula tuichavéva ha'éva techapyrã umi proteína.

Ko'ã mokõi omba'apojoa ñande rete rekópe.

Mba'e oikovéva hete reko ha'e oiporavokuaáva mba'e tembi'u térã oimeraẽ ambuéva iporãitépa ichupe térã ombohasa'asýta ichupe, upévare techapyrã yvypóra ho'ukuaa chokoláte, jepémo hasyvaíta oĩramo peteĩ jagua ho'úva chokoláte, jagua rete rekópe guarã naiporãigui peteĩ nutriente oĩva chokolátepe.

Ko ñe'ẽ metabolismo ojapo va'ekue karai Theodor Schwann, ha ou Gyresiañe'ẽgui μεταβολή, metabole, he'iséva iñambuéva, oñemoambuéva, oñembojoapy rire upe ñe'ẽpehẽtai upéigua -ισμός (-ismo) he'iséva mba'e ohekome'ẽva, ypykatu).