Benito Mussolini
She politickeyr, earisheyr, as fer toshee yn Phartee Fashistagh Ashoonagh 'syn Iddaal va Benito Amilcare Andrea Mussolini (29 Jerrey Souree 1883 – 28 Averil 1945). V'eh ny Ard-vinishter veih'n vlein 1922 derrey dy row eh currit magh ass yn oik 'sy vlein 1943. Ren eh reirey rere y vunraght derrey 1925 tra ren eh cur sheese dagh far-leshtal y deynlaghys as chur eh jaghteyraght leighoil er bun. V'eh er enney myr Il Duce ("y toshiagh") as she eshyn va fer jeh ny deiney ogheragh ayns crooaght yn ashistaghys.
| Benito Mussolini | |
| |
| Ayns oik 24 Nollick 1925 – 25 Jerrey Souree 1943 | |
| Roie-immeeaght: | Bunneeaght yn oik |
| Eiyrtyssagh: | Mooghey yn oik |
| Ayns oik 31 Jerrey Fouyir 1922 – 25 Jerrey Souree 1943 | |
| Roie-immeeaght: | Luigi Facta |
| Eiyrtyssagh: | Pietro Badoglio |
| Ayns oik 23 Mean Fouyir 1943 – 25 Averil 1945 | |
| Roie-immeeaght: | Bunneeaght yn oik |
| Eiyrtyssagh: | Mooghey yn oik |
| Oayllys persoonagh | |
| Laa ruggyree | 29 Jerrey Souree 1883 |
| Boayl ruggyree | Predappio, Forlì, Reeriaght ny h-Iddaal |
| Laa baaish | 28 Averil 1945 (61 bleeaney d'eash) |
| Boayl baaish | Giulino di Mezzegra, Como, Reeriaght ny h-Iddaal |
| Partee | Partee Fashistagh Pobblaghtagh (1943-1945) Partee Fashistagh Ashoonagh (1921-1943) Fasci Italiani di Combattimento (1919-1921) Fasci d'Azione Rivoluzionaria (1914-1919) Fasci Autonomi d'Azione Rivoluzionaria (1914) Partee Soshiallagh ny h-Iddaal (1901-1914) |
| Gerrym | Jaghteyr, politickeyr, earisheyr, noaskeealagh, ynseyder |
| Sheshey | Rachele Mussolini |
Va Mussolini ny oltey jeh Partee Soshiallagh yn Iddaal (PSI) hoshiaght, agh v'eh ceaut magh er oyr yn oiys echey rish neuchommeeaght y phartee 'sy Chied Chaggey Dowanagh. Ren eh cassid er y PSI as, ny s'anmey, vunnee eh yn ghleashaght ashistagh. Lurg y Marçhal er y Raue ayns Jerrey Fouyir 1922 haink er dy ve ny Ard-vinishter saa ayns shennaghys yn Iddaal. Ren Mussolini scryssey magh dagh asscharrey politickagh liorish e pholeenyn folliaghtagh as ren eh mooidjeen jeh stholkyn obbree. Liorish straih leighyn, ren Mussolini as e lught eiyrtyssagh echey niartaghey yn cheim echey, reddyn ren ceaghley yn steat gys jaghteyraght. Dreill eh ayns pooar harrish y çheer derrey ren Ree Victor Emmanuel III ceau eh magh 'sy vlein 1943. Kuse veg dy meeghyn ny yei, haink er dy ve ny hoshiagh er Pobblaght Hoshiallagh yn Iddaal, fo-steat y Ghermaan Natseeagh ayns twoaie yn Iddaal. V'eh ny hoshiagh derrey v'eh currit gy baase 'sy vlein 1945.
V'eh er yn inçhyn ec Mussolini toshiaght y chur er y chaggey 'syn Oarpey lurg 1942, agh er 1 Mean Fouyir 1939 ren y Ghermaan ruegey er y Pholynn. She toshiaght y Nah Chaggey Dowanagh v'ayn. Er 10 Mean Souree, ren Mussolini çheuaghey rish y Ghermaan, ga dy row fys echey nagh row yn Iddaal aarloo da caggey liauyr noi'n Reeriaght Unnaneysit ny noi'n Rank. Lurg livrey seose y Rank, smooinnee eh, lurg faghtys giare 'syn Affrick Hwoaie noi ny forsaghyn Goaldagh, nagh beagh ayn agh caggey giare. Agh yiooldee yn RU ny treealtyssyn Germaanagh son shee as darr yn caggey er oaie.
Er 24 Jerrey Souree 1943, tammylt giare lurg ruegey Cochaarjagh er yn Iddaal, va Mussolini currit fo haart ec Ard-Choonseil yn Ashistaghys as v'eh goit ec y Ree y laa ny lurg. Er 12 Mean Fouyir jeh'n vlein cheddin, v'eh seyrit ayns soiagh Gran Sasso liorish forsaghyn Germaanagh er lheh. Ayns Averil 1945, as yn jerrey çheet, ren eh geabbey scapail gys y twoaie. Agh v'eh goit ec ny paarteenee Iddaalagh as currit gy baase faggys da Logh Como. Va'n corp echey croghit seose, bun ry skyn, ec stashoon shirveish ayns Milaan.