Faaroish
She çhengey ellanagh Loghlinagh ee Faaroish. T'ee goll er loayrt ec 48,000 deiney ayns Ellanyn ny Geyrragh as ec mysh 25,000 deiney 'sy Danvarg as ayns buill elley. T'ee coontit mastey kiare sluightee - t'eh shen yn Eeslynnish, y Norlynnish, as y Nornish varroo - y Çhenn Loghlinish Heear va goll er loayrt car ny Mean Eashyn. T'eh er credjal dy row y Norlynnish so-hoiggal rish yn 'aaroish.[1] Cha nel yn 'aaroish as yn Eeslynnish, y conastagh jerrinagh bio, so-hoiggal rish nyn geilley rere co-loayrtys, agh ta ny çhengaghyn screeuee feer chosoylagh rish nyn geilley.[2]
| Faaroish | ||
|---|---|---|
| Føroyskt | ||
| Goll er loayrt ayns | Yn Danvarg, Ellanyn ny Geyrragh | |
| Earroo loayreyderyn | 60,000-80,000 | |
| Kynney çhengey | Ind-Oarpagh | |
| Staydys oikoil | ||
| Çhengey oikoil ayns | Ellanyn ny Geyrragh | |
| Fo stiurey ec | Føroyska málnevndin | |
| Coadyn çhengey | ||
| ISO 639-1 | fo | |
| ISO 639-2 | fao | |
| ISO 639-3 | fao | |
| Nodyn: Foddee vel cowraghyn sheeanagh ASE ayns Unicode er yn duillag shoh. | ||
Shennaghys
reaghAyns ny shenn laaghyn va'n Çhenn Loghlynish goll er loayrt ayns Ellanyn ny Geyrragh, çhengey va currit stiagh gys ny h-ellanyn liorish cummaltee Norlynnagh car lhing y landnám ("goaill thalloo") v'er goaill toshiaght veih'n vlein 825 BNJ. Ansherbee, cha row cooid vooar jeh ny cummaltee nyn Norlynnee ass Norlynn, agh sluightee jeh cummaltee Norlynnagh va cummal ayns ard Vooir Vannin. Ayns bishaghey rish shen, dy mennick dy ren cummaltee 'irrynagh Norlynnagh dooie poosey rish mraane ass Nerin Loghlynagh, ass yn Orkaid as ass Shetlynn roish hie ad myr cummaltee gys Ellanyn ny Geyrragh as yn Eeslynn. Myr eiyrtys er shen, ren ny çhengaghyn Celtiagh cur cleayney er yn 'aaroish as er yn Eeslynnish. Ta feanish yn-arganey ayn mychione boayl-enmyn Celtiagh ayns Ellanyn ny Geyrragh: myr sampleyr ayns ny boayl-enmyn Mykines as Stóra as Lítla Dímun. Ta sampleyryn elley jeh focklyn as bun Celtiagh oc goaill stiagh: "blak/blaðak" (bainney geayr) Yernish "bláthach"; "drunnur" Yernish as Gaelg "dronn"; "grúkur" (gruag, renaig) Yernish "gruaig"; "lámur" (laue) Yernish "lámh"; "tarvur" (tarroo) Yernish "tarbh"; as "ærgi" (traaghan) Yernish áirge.[3]
Eddyr y 9oo as y 15oo eash, dirree Faaroish er lheh magh ass y Çhenn Loghlynish Heear, agh va keim dy so-hoiggalys foast ayn er feie tammylt. Va'n çhengey shen feer chosoylagh rish Nornish yn Orkaid as Hetlynn.
Roish y 15oo eash va cair-screeu yn 'aaroish begnagh unnane as cair-screeu yn Eeslynnish as y Norlynnish, agh lurg yn Aachummey 'sy vlein 1536, ren ny Danvargee reiragh cur lhiettrimys er ymmyd yn 'aaroish ayns ny scoillyn, ayns ny kialteenyn, as ayns docamadyn oikoil. Agh ren ny h-ellanee jannoo ymmyd jeh'n çhengey ayns bannagyn, 'sy veeal-arrish, as 'sy theihll laaoil. Dreill eh shen tradishoon beill berçhagh ayn 'syn 'aaroish, agh er feie 300 dy vleeantyn cha row yn çhengey screeuit sheese.
Cheaghil y staydys shen tra ren Venceslaus Ulricus Hammershaimb, marish y ghrammeyder as politickeyr Eeslynnagh Jón Sigurðsson, soilshaghey magh stundayrt screeuee da'n 'aaroish Noa-emshyragh 1854 ta foast er mayrn gys y laa t'ain. Ga dy row caa oc cair-screeu sheeanagh dy chroo cosoylagh rish cair-screeu yn Finnlynnish, ren ad cur magh cair-screeu va cohassooagh lesh tradishoon screeuee kinjagh sheeyney hoal gys y Çhenn Loghlynish, as t'eh shen cur soylley er y çhengey screeuee cosoylagh rish çhengey henndeeagh ta cosoylagh rish yn Eeslynnish. Myr sampleyr, cha nel sheean er lheh kianglt rish y lettyr ð. Harrish shen, ga dy vel y lettyr 'm' co-reggyrt rish y stronnagh daa-veillagh myr t'ayn 'sy Ghaelg, t'eh co-reggyrt myrgeddin rish y stronnagh cooyl-eeacklagh 'sy jerrey fockle toyrtagh -um [ʊn].
Haink cair-screeu Hammershaimb ny whaiyl staanys er oyr y chrampys echey, as va corys coghrialtagh cummit ec Jakob Jakobsen. Va'n cair-screeu ec Jakobsen ny s'faggys da'n çhengey loayrit, agh cha ren mooinjer yn ellan ymmyd jeh.
'Sy vlein 1937, va'n Faaroish currit stiagh ayns ynnyd y Danvargish myr çhengey oikoil ny scoillyn, 'sy vlein 1938 myr çhengey yn agglish, as 'sy vlein 1948 myr y çhengey ashoonagh liorish Slattys Reill Thie Ellanyn ny Geyrragh. Agh cha row yn Faaroish ymmydit myr çhengey chadjin 'syn ym-ysseraght as ayns soilsheenyn derrey ny 1980yn. Jiu, ta'n Danvargish coontit myr çhengey yoarree, agh t'ee goll er ynsaghey ec mysh 5% mooinjer ny h-ellanyn myr y chied çhengey as shegin da dagh scollag 'sy 3oo vrastyl as ny shinney goll er n'ynsaghey.[4]
Gynsaghey Faaroish
reaghCha nel eh aashagh gynsaghey'n 'aaroish ec ollooscoillyn çheu mooie jeh Ellanyn ny Geyrragh. Ansherbee, ta Colaashtey Ollooscoill Lunnin as Ollooscoill København stiurey coorseyn 'syn 'aaroish da scollagyn ta lhaih Studeyryssyn Loghlinagh.[5]
Ta Ollooscoill Ellanyn ny Geyrragh garral undinys souree bleinoil harrish tree shiaghtinyn, goaill stiagh:
- 50 lessoonyn mychione grammeydys yn 'aaroish as cliaghtaghyn çhengey
- 20 leaghtyn er cooishyn çhengoaylleeagh, cultoor, sheshaght as najoor. Ta ny leaghtyn er cultoor goaill stiagh y vardaght veill as y lettyraght noa-emshyragh.
- 2 hurrys gys buill jeh scansh shendeeagh as çheer-oaylleeagh.
Abbyrlhit
reaghTa 29 lettryn ayns yn abbyrlhit Faaroagh ta goit ass yn abbyrlhit Romanagh:
| Lettryn mooarey | ||||||||||||||||||||||||||||
| A | Á | B | D | Ð | E | F | G | H | I | Í | J | K | L | M | N | O | Ó | P | R | S | T | U | Ú | V | Y | Ý | Æ | Ø |
| Lettryn beggey | ||||||||||||||||||||||||||||
| a | á | b | d | ð | e | f | g | h | i | í | j | k | l | m | n | o | ó | p | r | s | t | u | ú | v | y | ý | æ | ø |
Imraaghyn
reagh- ↑ Heddle, Donna. "The Norse element in the Orkney dialect" (pdf) (ayns Baarle). dgn. dg. 49. Feddynit magh er 17 Nollick 2010.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=(cooney)CS1 maint: çhengey gyn enney (link) - ↑ Barbour, Stephen; Carmichael, Cathie (2000). Language and nationalism in Europe (ayns Baarle). Oxford University Press. dgn. dg. 106. ISBN 0198236719.
{{cite book}}: Unknown parameter|accessmonth=ignored (|access-date=suggested) (cooney); Unknown parameter|accessyear=ignored (|access-date=suggested) (cooney)CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: çhengey gyn enney (link) - ↑ Chr. Matras. Greinaval - málfrøðigreinir. FØROYA FRÓÐSKAPARFELAG 2000
- ↑ Logir.fo - Duillag balley Stoyr-fysseree ny leighyn er Ellanyn ny Geyrragh (Faaroish)
- ↑ http://www.ucl.ac.uk/scandinavian-studies/faroese
| She bun ta'n art shoh. Cur rish, son foays y yannoo da Wikipedia. |