Thàn-sôn-na̍p

Thàn-sôn-na̍p, (Fa-ho̍k-sṳt: Na2CO3, Sodium Carbonate) phú-thûng chhìn-khóng hâ vì pha̍k-set fún-ma̍t, vì khiòng-thien kié-chṳt. Me̍t-thu vì 2.532g/cm3, yùng-tiám vì 850℃, yi yùng yî súi, khí-yû yàm ke thûng-sin.

Thàn-sôn-na̍p
檔案:Sodium carbonate.Svg 檔案:Sodium carbonate-2009-23-04b.Svg
檔案:Sodium-carbonate-xtal-3D-balls-C.Png
檔案:Sodium-carbonate-xtal-3D-SF-C.Png
Yîn-vùn miàng	Sodium carbonate
Phe̍t-miàng	sû tá, sùn kán, sa̍k kán, sé thit kán, kán (sâng-fa̍t sòng-yung)
sṳt phe̍t
CAS-Ho	497-19-8
RTECS	VZ4050000
sin-chṳt
Fa-ho̍k-sṳt	Na2CO3
Mô-ngì chṳt-liòng	105.99 g mol⁻¹
Ngoi-kôn	pha̍k-set ku-thí
Me̍t-thu	2.5 g/cm³ (ku)
Yùng-tiám	851 °C
Pùi-tiám	1600 °C
Yùng-kié-sin(súi)	21.5 g/100 ml (20 °C)
pKb	3.67 pKa1 = 6.35 pKa2 = 10.33
Kiet-kèu
Phi-vi Kí-hò	sâm-kok sûng tsui
ngùi hiám sin
Êu-mèn ngùi hiám sin fù-ho chhiuk-kit-sin chhiuk-kit-sin Xi
Kín-sṳ su̍t-ngî	R: R36
Ôn-chhiòn su̍t-ngî	S: S2-S22-S26
MSDS	Safety Data Sheet External MSDS
NFPA 704	檔案:NFPA 704.Svg 0 2 0
Sám-tiám	put-khó yên
siông-kôan vu̍t-chṳt
Khì-thâ Yîm-lì-chṳ́	thàn sôn khîn na̍p
Khì-thâ Yòng-lì-chṳ́	thàn sôn lî, thàn sôn kap
ngiâ fî chu mìn, só-yû sú-kí kiûn chhut chhṳ yit-pân thiàu-khien (25 ℃, 100 kPa) hâ.

Chṳ-chhí fông-fap

Sok-ngì-vì-fap

Fán-yin fûn sâm-ke phu-tshéu chin-hàng:

1. NH₃ + CO₂ + H₂O → NH₄HCO₃
2. NH₄HCO₃ + NaCl → NaHCO₃ + NH₄Cl
3. 2NaHCO₃ → Na₂CO₃ + CO₂ + H₂O

fán-yin sâng sṳ̀n ke ngi Yòng-fa thàn (CO₂) cho-tet fì sû chai yung, yì liu̍k fa 銨 (NH₄Cl) yu cho-tet lâu sâng sa̍k fôi fán-yin, sán-sâng NH₃, chhùng-sîn chok-vì ngièn-liau sṳ́-yung:

2NH₄Cl + CaO → 2NH₃ + CaCl₂ + H₂O

ôn kán fap sṳ́ sâng-sán sṳ̍t-hien liáu lièn-sa sin sâng-sán, sṳ̍t yàm ke li-yung sut tet-to thì-kô, sán-phín chṳt-liòng sùn chhiang, yîn yì pûn chhṳ̂n-vì 「 sùn kán 」, than chui-thai ke yù-tiám hàn chhai yî sṳ̀n-pún tâi liâm.

lièn-ha̍p chṳ kán fap

hêu shì (lièn-ha̍p chṳ kán fap) lâu sok shì lióng fap ke khî-phe̍t he tui yî liu̍k fa 銨 ke chhú-lî. Sok shì he kâ-ngi̍p sâng sa̍k fôi fat sṳ́ ôn yi̍t chhut, yì hêu shì he kâ-ngi̍p sṳ̍t yàm sṳ́ liu̍k fa ôn-kiet tsin yì chhut.

Li̍t-sṳ́

Chhai lièn-ha̍p chṳ kán fap fat-mìn yî-chhièn, ôn kán fap (yi̍t chhṳ̂n-vì sok ngì vì chṳ kán fap) yin-yung chui vì kóng-fàm. He Pí-li-sṳ̀ ngìn êu nui sṳ̂ thi̍t sok ngì vì (Ernest Solvay) yî 1862-ngièn fat-mìn ke. 1867-ngièn sok ngì vì Kûng-sṳ̂ chṳ-chho ke sán-phín chhai Pâ-lì sṳ-kie pok lám fi sông fe̍t-tet thùng chṳ chióng chông, chhṳ́ fap pûn chang-sṳt miang-miàng vì sok ngì vì fap. Chhṳ́ sṳ̀, sùn kán ke ka-kak thai thai hâ-kong. Sêu sit chhòn to Yîn-koet, chang-chhai chhiùng sṳ lu pu làn fap chṳ kán ke Yîn-koet hâ khìm sêm Kûng-sṳ̂ chhí-tet liáu lióng-ngièn thu̍k cham sok ngì vì fap ke khièn-li. 1873-ngièn hâ khìm sêm Kûng-sṳ̂ kói chû vì puk nui mùn Kûng-sṳ̂ (Brunner Mond, chit Ti-koet Fa-ho̍k kûng-ngia̍p (ICI) ke chhièn-sṳ̂n), kien-li̍p liáu thai kûi-mù sâng-sán sùn kán ke kûng chhòng, heu-lòi, fap, Tet, mî tén koet siông ki kien chhòng. Liá-têu koet-kâ fat-hí chû-chṳt sok ngì vì Kûng-fi, sat-kie thù chṳ́ chṳ́ hiong fi yèn koet kûng-khôi, tui ngoi chhie̍t-tui pó sú pi me̍t. Fàm yû kói-liòng fe̍t sîn fat-hien, fi yèn koet chṳ̂-kiên pí chhṳ́ thûng hì, pin siông yok put sṳ̂n chhiáng chôn-li, yî fòng siet lu. Chhù-liáu kî-su̍t chṳ̂-ngoi, yàng ngia̍p ya-yû-han-chṳ, kì-têu chhái-chhí fûn-khî tshiû fo ke phan fap, li-yì Chûng-koet sṳ-chhòng yù Yîn-koet puk nui mùn Kûng-sṳ̂ thu̍k cham. Yù yî yì chhṳ́ ngiàm me̍t ke chû-chṳt fông-sṳt, fàm he put tet sok ngì vì Kûng-fi thi̍t-hí khièn chá, kîn pún mò chhiùng mun chîn ôn kán fap sâng-sán siòng-chhìn. Chhṳ̍t chṳ 20 Sṳ-ki chhû, hí-tô koet-kâ yeu sióng thâm-sok sok ngì vì fap o pi ke chhòng sông, mò put yî sṳt-phai yì ko chûng. Chhṳ̍t chṳ yû-kôan chôn-li ko chûng, chhṳ́ chṳ-chok fông-fap chhòi thai pha̍k yî sṳ.

Yù ôn, ngi Yòng-fa thàn fò páu fò sṳ̍t yàm súi vì ngièn-liau chṳ tet, chhṳ̂n-vì lièn-ha̍p chṳ kán fap, he Chûng-koet Fa-ho̍k kâ hêu Tet póng chhai ôn kán fap ke kî-chhú sông kói-chin yì sṳ̀n, kâi fap chhai sṳ-kie pok lám fi sông fe̍t-tet kîm chṳ chióng chông. Chhai Pet-mî, yù yî yû thai-liòng thiên-yèn thàn sôn na̍p khóng chhông chhùn-chhai, yung thiên-yèn ke kán ngìn-kûng kâ kûng chîn chṳ he chṳ-chhí thàn sôn na̍p ke chú-yeu sú-thon (thiên-yèn kán fap). Thàn sôn na̍p he Fa-ho̍k khi̍p kûng-ngia̍p chûng ke chhùng-yeu ngièn chhòi-liau. 2003-ngièn, Chûng-koet thàn sôn na̍p sán liòng yí-kîn chhêu-ko Mî-koet chhiok kî sṳ-kie thi-yit.

Kiet-tsin súi-ha̍p-vu̍t

Thàn-sôn-na̍p ke kiet tsin súi ha̍p vu̍t siu̍k-chhṳ̂n sa̍k kán , khì Fûn-chṳ́-sṳt vì Na₂CO₃ 10H₂O, tai sṳ̍p ke kiet tsin súi, chhai kôn-châu ke khûng-hì chûng yi fûng fa.

Súi yùng yi̍t

Khì súi yùng yi̍t hién ngio̍k Kán-sin (só-yî pûn chhṳ̂n-vì sùn kán), yû va̍t nyè kám, cho-tet yung-yî sé thit yù vû.

• chhai put-thôn thûng ngi̍p ngi Yòng-fa thàn Hì-thí ke chhìn-khóng hâ, thàn sôn na̍p fi lâu ngi Yòng-fa thàn, súi khiung-thùng fán-yin sâng sṳ̀n thàn sôn khîn na̍p:

Na₂CO₃ + CO₂ + H₂O → 2NaHCO₃

thùng-sṳ̀ fi fat-sâng fu fán-yin:

CO
₂ + H
₂O ⇌ H
₂CO
₃

ngi Yòng-fa thàn (CO₂) yùng yî súi heu, yit phu-fûn ngi Yòng-fa thàn fi lâu súi fa ha̍p, hìn-sṳ̀n thàn sôn. Kâi fán-yin he yit-ke khó ngia̍k fán-yin, kâi fán-yin chhai sòng vûn hâ ke phìn fên sòng sú he K_h=1.70×10⁻³; yîn-chhṳ́ thai phu-fûn ngi Yòng-fa thàn tû put fi chhâm-lâu fán-yin. Ká ngiâ mò chhûi fa tsì chhùn-chhai, fán-yin suk sut sṳ̍p-fûn fòn man, khì fán-yin suk sut sòng sú kiùn vì 0.039 s⁻¹ (chang fán-yin) yî-khi̍p 23 s⁻¹ (ngia̍k fán-yin).

• thàn sôn na̍p nyì sôn fi fat-sâng khia̍k lie̍t fán-yin, thùng-sṳ̀ sâng sṳ̀n ngi Yòng-fa thàn:

Na₂CO₃ + 2H⁺ → 2Na⁺ + CO₂ + H₂O

kâi sin-chṳt pûn li-yung-yî chṳ-chho Hì-thí me̍t fó hi.

• thàn sôn na̍p lâu Khîn-yòng-fa koi fán-yin sâng sṳ̀n Khîn-yòng-fa na̍p fò thàn sôn koi, kûng-ngia̍p sông yung-lòi chṳ Khîn-yòng-fa na̍p:

Na₂CO₃ + Ca(OH)₂ → 2 NaOH + CaCO₃

• chhai súi yùng yi̍t chûng, thàn sôn na̍p fi vàn-chhiòn thien kié vì thàn sôn kîn lâu na̍p lì chṳ́, thàn sôn kîn fi fat-sâng súi kié:

CO₃^2- + H₂O → HCO₃^- + OH^-

Yin-yung

Thàn sôn na̍p ke chú-yeu kûng-ngia̍p yin-yung liâng-vet vì phìn pán Pô-lì, ngit yung Pô-lì, ha̍p-sṳ̀n sé yî fún, Yòng-fa lî tén hàng ngia̍p.

Chhai sâng-sán-sâng-fa̍t chûng, thàn sôn na̍p pûn yung-yî chṳ-chok mien tiám, chṳ-chhí Khîn-yòng-fa na̍p tén, fe̍t chok-vì tô-chúng sé thit tsì ke phi fông. Súi ke chhiang fa yung kì lòi cho ngiôn fa tsì.

Thàn sôn na̍p chhai khi̍t kô ke vûn-thu (1000°C yî-sông) fi séu liòng fûn-kié, than-he chhai mò ngoi kâ chhu tsì ke chhìn-khóng hâ, chit-sṳ́ to 1270°C, chhai sú séu-sṳ̀ nui yìn-yèn chṳ́-he séu phu-fun fûn-kié (<2%).

Na₂CO₃ → Na₂O + CO₂

liá-ke fán-yin he le̍t Pu-lóng fap sâng-sán Khîn-yòng-fa na̍p ke ngièn-lî

Chhâm-kien

• thàn sôn khîn na̍p