Արույր

Արույր, պղնձի հիմքի վրա երկու կամ ավելի բաղադրիչներից ստացված համաձուլվածք, որում լեգիրացնող հիմնական տարր է հանդիսանում ցինկը, երբեմն ավելացվում է անագ, նիկել, կապար, մանգան, երկաթ և այլ տարրեր։ Արույրը հիմնականում լեգիրացված մետաղ է, որը կազմված է 37 %-ով ցինկից և 63 %-ով պղնձից։

Պատմություն

Հին Հռոմում արույրն ստանում էին պղինձը ցինկի հանքաքարի հետ ձուլելով։ Պղինձը մետաղական ցինկի ձուլելով արույրն առաջին անգամ ստացել են Անգլիայում, այդ եղանակի համար 1781 թվականի հուլիսի 13-ին արտոնագրեր է ձեռք բերել Ջեյմս Էմերսոնը (№1297 բրիտանական արտոնագիր)^[1]^[2]։

Պղնձի և ցինկի համաձուլվածքը, որն անվանում են արույր (դասական հայերեն՝ գրաբար՝ «արոյր»^[3], լատին․՝ օրիխալկում, la:orichalcum, անգլ.՝ բրաս, en:brass, ռուս.՝ լատուն, ru:латунь), Մեզ հասած հայ գրականության մեջ արույրն առաջին անգամ հիշատակված է հայերեն թարգմանված Աստվածաշնչում^[4]։

Հատկություններ

Խտությունը` 8300÷8700 կգ/մ³
Տեսակարար ջերմունակությունը 20 °C-ի դեպքում՝ 0,377 կՋ·կգ⁻¹·Կ⁻¹
Տեսակարար էլեկտրական դիմադրությունը՝ (0,07-0,08)×10⁻⁶ Օհմ·մ
Արույրի հալման ջերմաստիճանը բաղադրությունից կախված հասնում է 880—950 °C. Ցինկի պարունակության մեծացման հետ հալման ջերմաստիճանն իջնում է։

Թոմբակ

Թոմբակը (մալայերեն tambaga՝ պղինձ բառից է) արույրի տեսակ է, որը պարունակում է 88÷97% պղինձ և մինչև 10 % ցինկ։ Ունի բարձր առաձգականություն, հակակորոզիոն և հակաֆրիկցիոն հատկություններ։

Ծանոթագրություններ

↑ Woodcroft B. (1857). Subject-matter index (made from titles only) of patents of invention, from March 2, 1617 (14 James I.), to October 1, 1852 (16 Victoriae). London. էջ 444.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
↑ «IV. Specification of Mr. Emerson's Patent for making Brass with Copper and Spelter». The Repertory of Arts, Manufactures, and Agriculture. Vol. V. London. 1796. էջեր 24–25.
↑ Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի։ Հայր Գաբրիէլ Աւետիքեան, Հայր Խաչատուր Սիւրմէլեան, Հայր Մկրտիչ Աւգերեան։ Տպարան ի Սրբոյն Ղազարու, Վենետիկ, 1836, Հատոր 1, Էջ 370։ [1]
↑ Օրինակ՝ Աստուածաշունչ, Գիրք Մնացորդաց, 28-2։

Արտաքին հղումներ

Գերմանիայի պղնձի ինստիտուտ։ Deutsches Kupferinstitut Արխիվացված 2008-06-30 Wayback Machine

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 152)։

[1] Woodcroft B. (1857). Subject-matter index (made from titles only) of patents of invention, from March 2, 1617 (14 James I.), to October 1, 1852 (16 Victoriae). London. էջ 444.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[2] «IV. Specification of Mr. Emerson's Patent for making Brass with Copper and Spelter». The Repertory of Arts, Manufactures, and Agriculture. Vol. V. London. 1796. էջեր 24–25.

[3] Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի։ Հայր Գաբրիէլ Աւետիքեան, Հայր Խաչատուր Սիւրմէլեան, Հայր Մկրտիչ Աւգերեան։ Տպարան ի Սրբոյն Ղազարու, Վենետիկ, 1836, Հատոր 1, Էջ 370։ [1]

[4] Օրինակ՝ Աստուածաշունչ, Գիրք Մնացորդաց, 28-2։

[1]

[2]

[3]

[4]