Ինդիում
Ինդիում (լատին․՝ Indium), քիմիական տարր է, որի նշանն է In, պարբերական համակարգի 5-րդ պարբերության 3-րդ խմբի քիմիական տարր։ Կարգահամարը 49 է, ատոմական զանգվածը՝ 114,82, ատոմի արտաքին էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը՝ 5s25p1: Պատկանում է փափուկ մետաղների խմբին։ Քիմիական հատկություններով նման է ալյումինին և գալիումին, արտաքին տեսքով՝ ցինկին։
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Շատ փափուկ արծաթափայլ մետաղ | |||||
| Ատոմի հատկություններ | |||||
| Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ | Ինդիում/ Indium (In), In, 49 | ||||
| Ատոմային զանգված (մոլային զանգված) | 114,818(1)[1] զ. ա. մ. (գ/մոլ) | ||||
| Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա | [Kr] 4d10 5s2 5p1 | ||||
| Ատոմի շառավիղ | 166 պմ | ||||
| Քիմիական հատկություններ | |||||
| Կովալենտ շառավիղ | 144 պմ | ||||
| Իոնի շառավիղ | (+3e) 81 պմ | ||||
| Էլեկտրաբացասականություն | 1,78 (Պոլինգի սանդղակ) | ||||
| Էլեկտրոդային պոտենցիալ | −0,34 В | ||||
| Օքսիդացման աստիճաններ | +1, +3 | ||||
| Իոնացման էներգիա (առաջին էլեկտրոն) | 558,0 (5,78) կՋ/մոլ (էՎ) | ||||
| Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ | |||||
| Հալման ջերմաստիճան | 429.32 Կ | ||||
| Եռման ջերմաստիճան | 2353 Կ | ||||
| Մոլյար ջերմունակություն | 26,7[2] Ջ/(Կ·մոլ) | ||||
| Մոլային ծավալ | 15,7 սմ³/մոլ | ||||
| Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց | |||||
| Բյուրեղացանցի կառուցվածք | տետրագոնալ | ||||
| Բյուրեղացանցի տվյալներ | a=3,252 c=4,946[3] | ||||
| Դեբայի ջերմաստիճան | 129 Կ | ||||
| Այլ հատկություններ | |||||
| Ջերմահաղորդականություն | (300 Կ) 81,8 Վտ/(մ·Կ) | ||||
| CAS համար | CAS գրանցման համար? | ||||
| 49 | Ինդիում
|
114,818 | |
| 4d105s25p1 | |
Պատմություն
խմբագրելՀայտնաբերել են գերմանացի գիտնականներ Ֆ. Ռայխը և Տ. Ռիխտերը (Theodore Richter), 1863 թվականին, ցինկի խաբուսահանքի սպեկտրային ուսումնասիրության ժամանակ[4][5]։
Անվանում
խմբագրելԱնվանումը ստացել է շնորհիվ սպեկտրում եղած բնորոշ վառ-կապույա (ինդիգոյի գույնի) գծերի։
Ֆիզիկական հատկություններ
խմբագրելԻրիիումը սպիտակ-արծաթափայլ, փափուկ մետաղ է, հալման ջերմաստիճանը՝ 156,2 °C, եռմանը՝ 2075 °C, խտությունը՝ 7362 կգ/մ3։ Միացություններում եռարժեք է, հազվադեպ՝ միարժեք և երկարժեք։ Օդում, հոծ վիճակում կայուն է, բարձր ջերմաստիճաններում օքսիդանում է, իսկ 800 °C-ից բարձր այրվում է կապտամանուշակագույն բոցով՝ առաջացնելով Iո2O3 օքսիդը։
- Գերհաղորդականության կրիտիկական ջերմաստիճանը (մթնոլորտային ճնշում) 3,405 К
- Խտություն՝ 7,362 (20 °C, գ/սմ³)
- 7,023 (157 °C, գ/սմ³)
- 5,763 (2109 °C, գ/սմ³)
Գոլորշիացման ճնշումը (մմ սնդիկի սյուն).
- 0,01 (912 °C)
- 0,1 (1042 °C)
- 1 (1205 °C)
- 10 (1414 °C)
- 100 (1688 °C)
Տեսակարար ջերմնունակություն՝ (0-150 °C). 0,238 Ջ/գ·K
Թերմոդինամիկական պարամետրեր
խմբագրել- Ստանդարտ ձևավորման էնթալպիա ΔH (298 К). 0 կՋ/մոլ (տ)
- Գիբսի ստանդարտ ձևավորման էներգիա ΔG (298 К). 0 կՋ/մոլ (տ)
- Ստանդարտ էնտրոպիոն ձևավորման S (298 К). 57,82 կՋ/մոլ (տ)
- Ստանդարտ մոլային ջերմունակություն (298 К). 26,74 կՋ/մոլ (տ)
- Հալման էնթալպիա ΔHհալ. 3,26 կՋ/մոլ
- Եռման էնթալպիա ΔHեռ. 227,6 կՋ/մոլ
Կադմիումի համաձուլվածքը ունի կանաչադեղնավում գունավորում։ Հայտնի է «կանաչ ոսկի»՝ 75 % ոսկի 20 % արծաթ և 5 % ինիդիում[6]։
Քիմիական հատկություններ
խմբագրել- Տաքացնելիս ինդիումը միանում է հալոգեններին, ծծմբին, ֆոսֆորին, ազոտին և այլ տարրերին։ Ստացվում է ցինկի, կապարի և անագի արտադրական թափոնների և միջանկյալ նյութերի մշակումից։
- Էլեկտրաբացասականությունը՝ 1,78:
- Ալկալիական լուծույթներում, նույնիսկ տաքացման պայմաններում ռեակցիայի մեջ չի մտնում։
- Ռեակցիայի մեջ է մտնում քլորի և բրոմի հետ։
- Տաքացնելիս փոխազդում է յոդի, ծծմբի (620 °C-ից բարձր), սելենի, տելուրի հետ։
- Օքսիդացման աստիճան՝ +1 մինչև +3
Կիրառություն
խմբագրելԻրիդիումը և նրա միացությունները (օրինակ, նիտրիդը՝ InN, ֆոսֆիդը՝ InP և այլն) կիրառվում են կիսահաղորդչային տեխնիկայում, հակակոռոզային ծածկույթների պատրաստման համար, դյուրահալ համաձուլվածքների արտադրությունում, ատամնաբուժության մեջ, ինչպես նաև միջուկային ֆիզիկայում (նրբաթիթեղների ձեով) նեյտրոնների և դրանց էներգիայի քանակությունը որոշելու համար։
Տես նաև
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. —
- ↑ Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 т. — Москва: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2. — С. 226. — 671 с. — 100 000 экз.
- ↑ WebElements Periodic Table of the Elements | Indium | crystal structures
- ↑ Reich, F.; Richter, T. (1863). «Ueber das Indium». Journal für Praktische Chemie. 90 (1): 172–176. doi:10.1002/prac.18630900122.
- ↑ Reich, F.; Richter, T. (1864). «Ueber das Indium». Journal für Praktische Chemie. 92 (1): 480–485. doi:10.1002/prac.18640920180.
- ↑ С. И. Венецкий. О редких и рассеянных. Рассказы о металлах. М.: «Металлургия», 1980. [1]
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 335)։ 
|