Մզկիթ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մզկիթ (այլ կիրառումներ)
Մզկիթ (արաբ․՝ مسجد [ˈmæsdʒɪd]), մուսուլմանների աղոթքի համար նախատեսված կառույց։ Այն գմբեթով առանձին կառույց է, որ երբեմն կարող է ունենալ ներքին բակ (օր.՝ Ալ-Հարամ մզկիթ)։ Մզկիթին կից կառուցվում են աշտարակ-մինարեները՝ մեկից մինչև ինը (միանարեների թիվը չպետք է գերազանցի Ալ-Հարամ մզկիթի մինարեների քանակը)։ Աղոթարանի սրահներում չպետք է լինեն պատկերներ. պատերին կարող են լինել միայն արաբերեն Ղուրանից տողեր։ Մեքքային ուղղված պատի մոտ առանձնացված է որմնախորշ՝ միհրաբ, որտեղ աղոթում է մուսուլմանների հոգևոր առաջնորդը՝ իմամը։ Միհրաբից աջ տեղակայված է մինբարը, որտեղից իմամը կարդում է տոնական աղոթքը և քարոզները։ Որպես կանոն, մզկիթին կից գործում են դպրոց-մեդրեսեներ։
Անվան ծագումնաբանություն
խմբագրել«Մզկիթ» բառը[1] ծագում է «մասջիդ» բառից, որը առաջացել է արաբերեն «սաջաբա» արմատից և նշանակում է խոնարհման, երկրպագության տեղ[2][3]։ Այն ցույց է տալիս տեղը, ուր հավատացյալը կարող է խոնարհվել աղոթքի ժամանակ, և չի առաջարկում ուրիշ ոչինչ՝ բացի հոգևոր տարածությունից։
Պատմություն
խմբագրել
Մզկիթը նախատեսված է մուսուլմանների ընդհանուր հավաքի համար աղոթելու նպատակով։ Բացի այդ՝ մզկիթը հավաքատեղի է, ուր կարող են ուսուցանել իսլամի հիմնական գաղափարները։
Առաջին մզկիթը եղել է Քաաբայի տաճարը։ Մուհամեդ մարգարեի վկայությամբ՝ Քաաբայից հետո կառուցվել է Երուսաղեմի ալ-Ակսա մզկիթը։ Այս երկու մզկիթները, ինչպես նաև Մարգարեի մզկիթը Մեդինայում, մուսուլմանական ուխտատեղիներ են։ Իսլամի ծագման առաջին տարիներին մուսուլմանները աղոթում էին Մեքքայի հեռավոր շրջաններում առանձնացված հատուկ տեղերում և շենքերում։ Մարգարեն ինքը աղոթել է նաև Քաաբայի մոտակայքում։ Հետագայում Մեքքայի մուսուլմանական համայնքի կենտրոն է դարձել ալ-Արկաման։
Մեքքայի առաջին մզկիթը համարվում է մարգարեի հետևորդ Ամար իբն Յասիրի տունը։ Մեքքայի երկրորդ մզկիթը հիմնել է Աբու Բաքրը։ Մուհամեդ մարգարեն Մեդինայի շրջանում որոշում է կառուցել տալ ալ-Կուբա մզկիթը, որի մասին Ղուրանում գրված է. «....Մզկիթը, որ հիմնադրվել է աստվածավախության առաջին օրից, արժանի է քո՝ այնտեղ լինելուն»։ Դրանից հետո կառուցվել է Մարգարեի մզկիթը Մեդինայում[4]։
Մզկիթի տեսակներ
խմբագրելԱրդեն 7-րդ դարի վերջին տարբերություն կար մզկիթների նշանակության և գործառույթի մեջ։ Տարբերակվում էին հետևյալ տեսակները.
- կվարտալային մզկիթ - նախատեսված էր ամենօրյա հինգանգամյա աղոթքի համար
- տաճարային ջումա-մզկիթ - նախատեսված էր հավաքական աղոթքի համար
- կաբիրե - մայրաքաղաքային կենտրոնական մզկիթ
- մուսալա - համաքաղաքային մզկիթ՝ բաց հրապարակի տեսքով. նախատեսված էր Կուրբան-բայրամ և Ուրազա-բայրամ տոների տոներին աղոթելու համար։
Տաճարային մզկիթը վերելք է ապրել Օմայանների օրոք, երբ մզկիթի ճարտարապետական ձևերը մատնանշում էին կառավարողների հզորությունը, նյութական բարեկեցությունը, մուսուլմանական համայնքի ծաղկումը։
Մուսուլմանական պաշտամունքային բոլոր շինությունները միավորված են մեկ ընդհանուր գծով. բոլորը ուղղված են Մեքքայի Քաաբային։ Քաաբա ուղղվածությունը կոչվում է կիբլա։ Այդ անունն է ստացել նաև ցանկացած աղոթատեղիի՝ Քաաբային ուղղված պատը։
Մզկիթների ճարտարապետություն
խմբագրել- Մզկիթ՝ անկյուններում մինարեներով - առավել տարածված է Կազանի թաթարների մոտ։
- Մզկիթ՝ երկու մինարեներով - գմբեթային շինություն է գլխավոր մուտքով և երկու բարձր մինարեներով. առավել տարածված է Մերձավոր Արևելքում և Եվրոպայում։
Մզկիթի տարրեր
խմբագրել
Սովորաբար մզկիթները մեկ կամ երկու հարկ ունեցող շինություններ են՝ գմբեթով և մինարեներով։ Մզկիթի ներսում գտնվում են մինբարներն ու միհրաբները։ Մզկիթից ոչ հեռու գտնվում են հասարակական արտաքնոցներ և հատուկ սենյակներ՝ նախատեսված լվացման համար (վուդու)։
- Միհրաբ - Քաաբային ուղղված որմնախորշն է՝ ծածկված կամարով և տեղադրված շրջանակի մեջ։
- Անազա (սլաք) - պատ, մարմարե տախտակ կամ փայտե խորշ մզկիթի մուտքի մոտ, այսպես ասած՝ բակի միհրաբ։
- Մինբար - տաճարային մզկիթի տարբերակիչ հատկանիշ, ամբիոն, որտեղից իմամը քարոզ է կարդում կամ աղոթում։
- Մակսուրա - սրա հայտնվելը պայմանավորված է մզկիթի հարևանությամբ կառավարողի կամ իշխանության ներկայացուցչի առկայությամբ։ Այն քառակուսի է՝ փայտե կամ մետաղե հարմարանքով առանձնացված աղոթատեղիի ընդհանուր մասից. գտնվում է միհրաբի և մինբարի մոտ։
- Դիկա - հատուկ հարթակ, որտեղից հոգևոր պաշտոնյաները կրկնում են իմամի շարժումները և դրանով ղեկավարում հավատացյալների շարժումները։
Մզկիթ այցելելու պահանջներ
խմբագրել- Եթե այցելուի հագուստը չի համապատասխանում իսլամի պահանջներին, նրան կարող են առաջարկել խալաթ կամ հիջաբ։
- Աղոթելու սրահ մտնելուց առաջ հանում են կոշիկները։
- Նամազից առաջ պետք է կատարել ծիսական լվացում։
- Ծնկելուց առաջ մուսուլմանը պետք է հատուկ նամազ (մզկիթը ողջունելու նամազ) կամ ցանկացած այլ նամազ կատարի։
Հետաքրքիր փաստեր
խմբագրել- Երկրի մակերևույթից ամենամեծ բարձրությունն ունեցող մզկիթը գտնվում է աշխարհի ամենաբարձր շենքում՝ Դուբայի Բուրջ Խալիֆա երկնաքերում[5]։
- Ամենահյուսիսային մզկիթը Նորիլսկի Նուրդ-Քամալ մզկիթն է[6]։
- 2012 թվականին Հնդկաստանում բացվել է Մադինա Մասջիդ մզկիթը, որը առաջինը և առայժմ միակն է, որ ամբողջովին կառուցված է ապակուց։ Աղոթասրահները կարող են միաժամանակ ընդունել 2.000 աղոթողի։
- Թուրքմենբաշի Ռուխի մզկիթի պատերը զարդարված են ոչ միայն Ղուրանի ասույթներով, այլև Սապարմուրատ Թուրքմենբաշու «Ռուխնամա» գրքի ասույթներով[7]։
- Կատուն միակ կենդանին է, որի մուտքը մզկիթ չի արգելվում։
Պատկերասրահ
խմբագրել
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Мечеть // Михельсон А. Д. Объяснение 25000 иностранных слов, вошедших в употребление в русский язык, с означением их корней. — 1865
Мечеть // Чудинов А. Н. Словарь иностранных слов, вошедших в состав русского языка, 1910. - ↑ Жуковский, Копцева, 2005, էջ 348
- ↑ Комлев Н. Г. Мечеть // Словарь иностранных слов, 2006.
- ↑ А. Али-заде, 2007
- ↑ «Dünyanin en yüksek camii». Yeni Asya Gazetesi. 30 декабря 2009. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 22-ին.
- ↑ «Мусульмане на Крайнем Севере». Islam News. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 1-ին.
- ↑ ВЕДОМОСТИ — Наследство «отца всех туркмен»
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մզկիթ» հոդվածին։ |