Վիքիպեդիա

Նագա

օձ կամ կիսաօձ առասպելական արարածներ հինդուիզմում և բուդդիզմում

Նագա, հոգնակի` նագաներ (սանսկրիտ՝ नाग, Nāga IAST)[1], ասիական տարբեր կրոնական ավանդույթներում աստվածային, կամ կիսաաստվածային, կիսամարդ, կիսաօձ էակների ռասա, որոնք բնակվում են ստորգետնյա աշխարհում (սանսկրիտ՝ पाताळ, pātāla IAST, պատալա - «այն, ինչ գտնվում է ոտքերի տակ») և երբեմն կարող են մարդկային կամ մասամբ մարդկային կերպարանք ունենալ կամ այդպես պատկերված են արվեստում։ Ավելին, նագաները հայտնի են նաև որպես վիշապներ և ջրային ոգիներ: Իգական նագան կոչվում է Նագնի կամ Նագինա Դևի (Nāgnī կամ Nāginā Devī ): Նրանց հետնորդները հայտնի են որպես Նագավանշի: Ըստ լեգենդի՝ նրանք իմաստուն Կաշյապայի և Կադրուի զավակներն են։

Նագա
Տեսակջրի աստվածություն
Ենթատեսակդիցաբանական օձ
Երևի համընկնում էկլու
 Nāga Վիքիպահեստում

Այս գերբնական էակներին նվիրված ծեսեր տեղի են ունենում Հարավային Ասիայում առնվազն 2000 տարի[2]: Նրանք հիմնականում պատկերված են երեք ձևով՝ որպես ամբողջովին մարդ՝ գլխին և պարանոցին օձեր, որպես սովորական օձ կամ որպես կիսամարդ, իսկ հինդուիզմում և բուդդիզմում կիսաօձ էակներ են:

Նագարաջա տիտղոս է, որը տրվում է նագաների թագավորին[3]: Այս էակների պատմությունները մշակութային նշանակություն ունեն Հարավային Ասիայի և Հարավարևելյան Ասիայի բազմաթիվ մշակույթների դիցաբանական ավանդույթներում, ինչպես նաև հինդուիզմի և բուդդիզմի մեջ: Նագավանշի, քմերներ և էլամիլներ (Շրի Լանկայի թամիլներ) համայնքները պնդում են, որ ծագում են այս ռասայից:

Ստուգաբանություն

խմբագրել

Սանսկրիտում՝ nāgá IAST ( नाग) օձ է, որն առավել հաճախ պատկերվում է հնդկական Նաջա նաջա կոբրայի տեսքով: nāgá IAST ի հոմանիշը «ֆանին»-ը (phaṇin IAST - फणिन्) է: Ընդհանրապես «օձ» բառի մի քանի բառ կա, և շատ հաճախ օգտագործվողներից մեկը` «սարփ» (sarpá IAST - सर्प): Երբեմն nāgá IASTբառը օգտագործվում է նաև ընդհանուր «օձ» իմաստով[4]: Բառը ազգակից է անգլերեն «սնեյք» (snake-ի) ձևի հետ, գերմաներեն՝ *snēk-a-, Proto-IE ՝ *(s)nēg-o- (հնդեվրոպական s-mobile-ով)[5]:

Մյուս կողմից, հնդեվրոպական ստուգաբանությամբ nāga նշանակում է «մազազուրկ, մերկ կենդանի» է, որը ազգակից է անգլերեն «նեյքդ» (naked - «մերկ») ձևին, բացատրում է, որ սանսկրիտ nāga բառը կարող է նաև նշանակել «ամպ», «լեռ» կամ «փիղ»[6]:

Հինդուիզմ

խմբագրել

Հինդուիզմ
թեմատիկայի հոդված

 

Պատմություն · Պանթեոն

Վայշնայություն · Շիվայություն
Շակտիզմ · Սմարտիզմ

Դհարմա · Արտհա · Կամա
Մոկշա · Կարմա · Սամսարա ·
Յոգա · Յանտրա · Բհակտի ·
Մայա · Պուջա · Կիրտան · Մանդիր · Աբհավա · Բհավա

Վեդաներ · Ուպանիշադներ
Ռամայանա · Մահաբհարաթա
Բհագավադգիտա · Պուրաններ
Պատանջալի Յոգա սուտրա · Հաթհապրադիպիկա
այլ

Համանման նյութեր

Հինդուիզմ ըստ երկրի · Հինդուիզմը Հայաստանում · Սրբապատկերագրություն · Ճարտարապետություն · Օրացույց · Տոներ · Կրեացիոնիզմ · Կինը հինդուիզմում · Մոնոթեիզմ · Աթեիզմ · Այուրվեդա · Աստղագիտություն

 

Պորտալ «Հինդուիզմ»

 
Պատանջալին Անանտա Շեշայի (բոլոր նագաների աստված հազարագլուխ օձ` Շեշա शेष) մարմնավորմամբ
 
Վասուկի օձը պատկերված է Շիվայի վզի շուրջը որպես ծաղկաշղթա. արձան Կարնատակայում

Նագաները, որպես օձաձև աստվածությունների խումբ, որոնք հաճախ ձևավորվում են որպես կոբրաներ, աչքի են ընկնում հինդուական պատկերագրության մեջ, հինդու տեքստերում (հատկապես Մահաբհարաթայի առաջին գրքում) և պաշտամունքի տեղական ժողովրդական ավանդույթներում[7]: Հիմալայի որոշ շրջաններում նագաները համարվում են տարածաշրջանի աստվածային տիրակալներ, ինչպես Կուլլու հովտում, Բերինագում և Պինդար գետի հովտում, որը ենթադրվում է, որ ղեկավարվում է իննապատիկ Նաինի Դևիի կողմից: Ե՛վ Քաշմիրի «Նիլամատա Պուրանայում», և՛ Կատմանդուի «Սվայամբհու Պուրանայում», համապատասխան տարածաշրջանը սկսում է իր պատմությունը որպես լիճ՝ բնակեցված նագաներով, որոնք հետագայում չորանում են[8]:

Հին սանսկրիտ տեքստերը, ինչպիսիք են Մահաբհարաթան, Ռամայանան և Պուրանաները,նկարագրում են նագաներին որպես հզոր, շքեղ և հպարտ կիսաաստվածային տեսակ, որը կարող է իրենց ֆիզիկական ձևն ընդունել կամ որպես մարդ (հաճախ՝ գլխի հետևում գտնվող կոբրայի թիկնոցով), որպես մասամբ մարդաձև օձ, կամ որպես ամբողջովին օձ: Նրանք գտնվում են կախարդված անդրաշխարհում, ստորգետնյա թագավորություն, որը լցված է գոհարներով, ոսկով և այլ երկրային գանձերով, որոնք կոչվում են Նագա-լոկա կամ Պատալա-լոկա: Նրանք նաև հաճախ կապված են ջրային մարմինների հետ՝ ներառյալ գետերը, լճերը, ծովերը և ջրհորները, և հանդիսանում են գանձերի պահապաններ[9]: Նրանց ուժն ու թույնը դրանք պոտենցիալ վտանգավոր են դարձնում մարդկանց համար: Այնուամենայնիվ, հինդուական դիցաբանության սրբապատկերագրության մեջ նրանք հաճախ ստանձնում են բարեգործ հերոսների դերը. Սամուդրա Մանթանում նագաների թագավոր Վասուկի օձը, Նագարաջան, որը փաթաթվում է Շիվայի պարանոցին, դառնում կաթի օվկիանոսը թափահարելու պարան[10]: Նրանց հավերժական մրցակիցը Գարուդան է՝ լեգենդար կիսաաստվածային թռչունների նման աստվածությունը[11]:

Ի սկզբանե Վիշնուն պատկերվել է Շեշանագա (Շեշայի օձ) օձով պատսպարված կամ Շեշայի վրա հենված տեսքով, սակայն պատկերագրությունը տարածվել է նաև այլ աստվածությունների վրա: Օձը տարածված հատկանիշ է իմաստության և բարեկեցության աստված Գանեշայի պատկերագրության մեջ և հայտնվում է բազմաթիվ ձևերով՝ պարանոցի շուրջը[12], օգտագործվում է որպես սուրբ թել (սանսկրիտ՝ yajñyopavīta IAST )[13], որը փաթաթված է ստամոքսի շուրջը որպես գոտի, կամ ձեռքում բռնած, ոլորված կոճերի վրա կամ որպես գահ[14]: Շիվան հաճախ ներկայացվում է օձից ծաղկաշղթայով զարդարված[15]: «Պատանջալին համարվում է հավերժության օձի մարմնավորում»[16]:

Ժողովրդական ավանդույթներ

խմբագրել

Հարավային Հնդկաստանում տերմիտների բլուրները համարվում են իգական սեռի նագամմաների բնակության վայրը[17][18][19]: Մինչդեռ Հիմալայան Նագերը և Նագինիները, ինչպիսիք են Պինդարի հովտի Նաինի Դևին, պաշտվում են որպես ստորերկրյա էակներ, որոնք պաշտպանում են ջրային ռեսուրսները և գյուղի և հովտի բարեկեցությունը[20][21]:

Գրականություն

խմբագրել

Մահաբհարաթա էպոսն առաջին տեքստն է, որը ներկայացնում է նագաներին. այն մանրամասն նկարագրում է նրանց և պատմում նրանց պատմությունները[22]: Տիեզերական օձ Շեշան, նագարաջաներ (նագա արքաներ) Վասուկին, Տակշական, Աիրավատան և Կարկոտական և արքայադուստր Ուլուպին բոլորը պատկերված են Մահաբհարաթայում:

Բրահմա Պուրանան նկարագրում է Ադիշեշա հազարագլուխ օձի ստորերկրյա թագավորությունը՝ որպես Պատալայից ներքև գտնվող օձերի թագավոր, որի վրա էլ հենվում է ամբողջ նյութական աշխարհը[23]:

Կամբա Ռամայանա թամիլական էպոսում նկարագրվում է Վասուկի օձի դերը Սամուդրա Մանթանայի (समुद्रमन्थन - «օվկիանոսի ցնցում») գործում[24]:

Դևիբհագավատա պուրանայում նկարագրվում է օձերի թագուհի Մանասայի լեգենդը: Ենթադրվում է, որ Մանասան օձի խայթոցը կանխելու և օձերի խայթած մարդկանց բուժելու հատկություն ունի։ Մանասան պատկերված է ջրաշուշանի վրա նստած և օձերով շրջապատված[25]:

Բուդդայականություն

խմբագրել
 
Գաութամա Բուդդան Մուկալինդա օձով պաշտպանված (Բուդդան նագաներով պաշտպանված կեցվածքով) Փրադհայ Դոյ Սութհեպ բուդդայական վանքում Թաիլանդի Չիանգմայ քաղաքում:

Ինչպես հինդուիզմում, բուդդայական նագան, ընդհանուր առմամբ, երբեմն ներկայացվել է որպես մարդ, որի թիկունքից վերև տարածվում է օձ կամ վիշապ[26]: Մարդկային կերպարանքով մի նագա փորձում է դառնալ վանական: Բուդդան նրան ասաց, որ նման ձեռնադրությունն անհնար է, և ասաց, թե ինչպես կարող է նա վերափոխվել մարդու և այդպիսով կկարողանա վանական դառնալ[27]:

Ենթադրվում է, որ նագաները ապրում են և՛ Նագալոկայում (Պատալա - ստորին աշխարհներից մեկը)՝ ի թիվս այլ փոքր աստվածների, և՛ մարդկանցով բնակեցված երկրի տարբեր մասերում: Նրանցից ոմանք ջրաբնակ են, ապրում են առվակներում կամ օվկիանոսում, մյուսները հողաբնակներ են, ապրում են քարանձավներում:

Նագաները Վիրուպակշայի (Virūpākṣa IAST, պալերեն՝ Virūpakkha) հետևորդներն են՝ Չորս Երկնային Թագավորներից մեկը, ով պահպանում է արևմտյան ուղղությունը։ Նրանք գործում են որպես պահակ Սումերու լեռան վրա՝ պաշտպանելով Տրայաստրիշայի[28] դևերին աշուրաների հարձակումներից[29]:

Բուդդայական ավանդույթի նշանավոր նագաներից է Մուկալինդան` նագարաջան և Բուդդայի պաշտպանը: Վինայա սուտրայում (I, 3), իր պայծառացումից անմիջապես հետո, Բուդդան մեդիտացիա է անում անտառում, երբ մեծ փոթորիկ է բարձրանում, բայց ողորմությամբ թագավոր Մուկալինդան ապաստան է տալիս Բուդդային փոթորիկից՝ ծածկելով Բուդդայի գլուխը իր յոթ օձի գլուխներով[30]: Այնուհետև թագավորը ստանում է երիտասարդ բրահմինի կերպարանք և հարգանքի տուրք մատուցում Բուդդային [30]:

Վաջրայանա և Մահասիդդա ավանդույթներում[31] նագաներն իրենց կիսամարդ տեսքով են պատկերված` ձեռքին նագա-գոհարներ, ամրիտա կումբհա կամ տերմա: Տիբեթյան բուդդիզմում նագաները հայտնի են որպես կլյու կամ կլյու-մո, և դրանք կապված են ջրի և մաքրության հետ, քանի որ նրանք ապրում են օվկիանոսներում, գետերում, լճերում և աղբյուրներում և չեն ցանկանում, որ իրենց միջավայրը խանգարվի կամ աղտոտվի[32]:

Բուդդայի երկու գլխավոր աշակերտները՝ Շարիպուտտան և Մոգալլան, երկուսն էլ կոչվում են Մահանագա կամ «Մեծ Նագա»[33]: Բուդդայական պատմության ամենակարևոր գործիչներից ոմանք խորհրդանշում են նագաներն իրենց անուններով, ինչպիսիք են Դիգնագա, Նագասենա և, չնայած նրա անվանը վերագրված են այլ էթիմոններ՝ Նագարջունա:

Գրականություն

խմբագրել
 
Նագա Բանգկոկի Վատ Փհրաքեիում գտնվող շենքի աստիճանների բազրիքներին

Պալի Կանոնի Naga Saṃyutta- ն բաղկացած է սուտտաներից, որոնք հատուկ նվիրված են նագաների բնույթը բացատրելուն:

Lotus Sutra- ի «Devadatta» գլխում վիշապի թագավորի դուստրը, ութամյա Լոնունը (龍女, nāgakanyā IAST ), լսելուց հետո, թե ինչպես է Մանջուրին քարոզում Լոտոս Սուտրան, վերածվում է արու Բոդհիսատտվայի և անմիջապես հասնում լիարժեք լուսավորության[34][35][36]:

Այս հեքիաթը, ըստ երևույթին, ամրապնդում է Մահայանա սուրբ գրություններում տարածված այն տեսակետը, թե տղամարդու մարմին է պահանջվում Բուդդա լինելու համար, նույնիսկ եթե էակը այնքան զարգացած է գիտակցության մեջ, որ կարող է կախարդական կերպով փոխակերպել իր մարմինը կամքով և ցույց տալ ֆիզիկական ձևի դատարկությունը: Այնուամենայնիվ, բուդդայականության շատ դպրոցներ և դասական, չինական մեկնաբանություններ մեկնաբանում են պատմությունը` հերքելով այս տեսակետը, նշելով, որ պատմությունը ցույց է տալիս, որ կանայք կարող են բուդդա դառնալ իրենց կանացի տեսքով[34]:

Ավանդույթի համաձայն, Prajñaparamita սուտրաները Բուդդան տվել է մի մեծ նագայի, ով հսկում էր դրանք ծովում, և հետագայում շնորհվել է Նագարջունային[37][38]:

Տիբեթյան բուդդայական գրականության մեջ նագաները ներկայացված են որպես ջրի տակ ընկած գանձերի պահապաններ կամ սեփականատերեր, որոնք կարող են լինել պարզապես հարստություն կամ գերբնական, «հոգևոր» գանձեր[39]:

Այլ ավանդույթներ

խմբագրել

Թաիլանդում և Ճավայում նագան հարուստ անդրաշխարհի աստվածություն է: Մալայական նավաստիների համար նագաները բազմաթիվ գլուխներով վիշապի տեսակ են: Լաոսում դրանք կտուցավոր ջրային օձեր են: Տիբեթում ասում են, որ դրանք գտնվում են ջրային ուղիներում և ստորգետնյա վայրերում և ենթակա են տառապանքների, որոնք առաջանում են բնական միջավայրի նկատմամբ մարդկային անզգուշության պատճառով:

Շրի Լանկա

խմբագրել
 
Նագարաջա գրանիտե պահապան քար Շրի Լանկայից

Ենթադրվում էր, որ Նագա ժողովուրդը հին ցեղ է և ծագով Շրի Լանկայից է[40][41][44]: Ըստ Վ. Կանակասաբհայի՝ Օլիյար, Պարավար, Մարավար և Էյինար համայնքները, որոնք տարածված էին Հարավային Հնդկաստանում և Հյուսիս-արևելյան Շրի Լանկայում, բոլորը Նագա ցեղերից են[45]: Դրանց մասին հիշատակումներ կան մի քանի հնագույն տեքստերում, ինչպիսիք են Մահավամսա, Մանիմեկալայի, ինչպես նաև այլ սանսկրիտ և պալի գրականությունը: Նրանք հիմնականում ներկայացված են որպես գերմարդկանց դաս՝ օձերի տեսքով, որոնք բնակվում են ստորգետնյա աշխարհում: Մանիմեկալայիի նման տեքստերում նրանք մարդկային կերպարանքով անձինք են[46][47]:

Կամբոջա

խմբագրել
 
Կամբոջական յոթ գլխանի նագա Պնոմպենում գտնվող Թագավորական պալատում

Նագաների պատմություններ ( Khmer) հազարավոր տարիներ եղել են քմերական հասարակության մի մասը, որը սկիզբ է առել Ֆունանի դարաշրջանից (នគរភ្នំ) Չինացի երկու բանագնացների՝ Կանգ Թայի և Չժու Ինի հաղորդումների համաձայն, Ֆունան նահանգը ստեղծվել է մ.թ. 1-ին դարում, երբ Կաունդինյա I անունով ( កៅណ្ឌិន្យទី១) հնդիկ արքայազնը ամուսնացել է Սոմա անունով նագա արքայադստեր հետ (សោមា កូនព្រះចន្ទ; «Սոմա, լուսնի աստծո դուստր»; Չինարեն: Liuye - «Ուռենու տերև»):

Զույգը խորհրդանշվում է Պրեահ Թոնգի և Նեյանգ Նիքի պատմության մեջ։ Ինչպես ասվում է լեգենդի մեջ, Կաունդինյան երազում հրահանգ է ստանում տաճարից կախարդական աղեղ վերցնել և հաղթել Սոմային՝ նագա արքայադստերը և նագա թագավորի դստերը: Հետագա ճակատամարտի ժամանակ նրանք սիրահարվում և ավելի ուշ ամուսնանում են՝ հաստատելով Ֆունան դինաստիայի թագավորական տոհմը։ Հետագայում Կաունդինյան կառուցում է մայրաքաղաք Վյադհապուրան, և թագավորությունը հայտնի է դառնում որպես Կամբուջադեսա կամ Կամբոջա (កម្ពុជា)[48][49][50]:

Կաունդինյայի և Սոմայի միջև սիրո պատմությունը հիմք է հանդիսանում ժամանակակից քմերական մշակույթի բազմաթիվ ստանդարտ պրակտիկայի համար, ներառյալ հարսանեկան արարողությունները և այլ ծեսերը[51][52]:

Քմերներն իրենց համարում են նագաների հետնորդներ, և շատերը դեռ հավատում են, որ նագան գոյություն ունի այսօր, և նախատեսված է, որ նա մի օր կվերադառնա և կվերականգնի իրենց ժողովրդի բարգավաճումը:

Չնայած պատերազմները, բնությունը և ժամանակի ընթացքն ավերել են Ֆունանի դարաշրջանի բազմաթիվ տաճարներ, նագաներ դեռևս կարելի է տեսնել Չենլայի և Անգկորի դարաշրջանի հնագույն տաճարներում: Օրինակ, այժմ «Ոլորված Նագաների տաճար» (ប្រាសាទនាគព័ន្ធ) կոչվող տաճարը նախկինում կոչվել է «Կայսեր հարստության տաճար» (ប្រាសាទរាជ្យស្រី)[53]:

Քմերական մշակույթում նագաները խորհրդանշում են անձրևը և կամուրջ են հանդիսանում մահկանացու թագավորության (ឋានមនុស្ស) և դևերի թագավորության (դրախտ; ឋានទេវតា / ឋានសួគ៌) միջև: Նրանք կարող են վերածվել կիսով չափ կամ ամբողջությամբ մարդու և հանդես գալ որպես պաշտպան անտեսանելի ուժերի, աստվածությունների կամ չարամիտ մտադրությունների դեմ:

Կենտ և զույգ գլխանի նագաների սիմվոլիզմը

խմբագրել

Ավելին, կամբոջական նագաներն ունեն թվաբանական սիմվոլիզմ՝ հիմնված նրանց գլխի քանակի վրա։ Կենտ գլխով նագաները մարմնավորում են առնականությունը, անսահմանությունը, անժամկետությունը և անմահությունը, քանի որ բոլոր կենտ թվերը բխում են թիվ մեկից (១): Զույգ գլխով նագաները նշանակում են կանացիություն, ֆիզիկականություն, մահկանացուություն, ժամանակավորություն և Երկիր: Ենթադրվում է, որ կենտ գլխով նագաները ներկայացնում են անմահությունը և այն փորագրում ու օգտագործում են ամբողջ Կամբոջայում[54][55]:

Կենտ գլխով Նագաներ
խմբագրել

1 գլխանի - Նագա: Մեր օրերում հաճախ հանդիպում է փորագրված տաճարներում, վանքերում, թագավորական վայրերում և աստվածների նստավայրերում (អទីទេព)` պաշտպանվելու համար նախատեսված առարկաների վրա: Դրանք խորհրդանշում են, որ նույնիսկ եթե այս աշխարհում ամեն ինչ անհետացել է, դեռ կա այս Նագան, որը հաղթանակ և երջանկություն է բերում բոլորին:

3 գլխանի - Կալյակ: Ծնվելով մահկանացու և աստվածային տիրույթների միջև՝ նրանք ապրում են օվկիանոսի հատակում՝ որպես հարստության պահապաններ, որոնք հաճախ պատկերված են որպես չար (սիմվոլիզմի հետ կապ չունի): Նրանք խորհրդանշում են հինդու Տրիմուրտի տրիադան (թեզիս, անտիթեզիս և սինթեզիս), որը միավորում է գլխավոր աստվածությունները (ձախ Վիշնու` պահապան, միջին Շիվա` կործանիչ, աջ Բրահմա` արարիչ ) և երեք թագավորություններ՝ դրախտ (դևերի թագավորություն), երկիր (մահկանացու թագավորություն) և դժոխք (նորոկ թագավորություն): Բուդդիզմում կենտրոնական գլուխը ներկայացնում է Բուդդան, աջը՝ Դհարման, իսկ ձախը՝ վանականները:

5 գլխանի - Անոնտակ/Սեսակ: Երկրային տարերքներից ծնված նրանք անմահներ են։ Նրանք խորհրդանշում են 5 ուղղությունները. Արևելք, արևմուտք, հյուսիս, հարավ և կենտրոն (Գանգա գետ, Ինդուս գետ, Յամունա գետ, Բրահմապուտրա գետ (Բրահմայի Որդին գետ), Սարասվատի գետ): Բուդդիզմում 5 գլուխները ներկայացնում են 5 Բուդդաներին՝ Կադաբակը, Կունսոնթոն, Կոնեակումնոն, Սամնակ Կուդոմ Գաուտամա Բուդդան և Սերե Մետրեյը:

7 գլխանի - Մուխլենտակ: Նրանք ծագել են Հիմալայներից և խաղաղություն և բարգավաճում են բերում մարդկանց: Նրանք վերահսկում են յոթ օվկիանոսները և յոթ լեռները, որոնք կոչվում են «Սեյթոնտարաքսատակբորիֆորն»: Ապաստանել էն Գաուտամա Բուդդային 7 օր և 7 գիշեր (Մուկալինդա): Հաճախ պատկերված են որպես պահապան արձաններ՝ դեպի գլխավոր տաճարներ տանող ճանապարհների ճաղավանդակների վրա, օրինակ՝ Անգկոր Վատում հայտնաբերվածները[56]: Նրանք նաև ներկայացնում են յոթ ռասաները Նագա հասարակության մեջ, որն առասպելական կամ խորհրդանշական կապ ունի «ծիածանի յոթ գույների» հետ։ Նրանք խորհրդանշում են Արևը, Լուսինը և հինգ այլ մոլորակներ.

  1. Լուսին (ចន្ទ ) [նաև երկուշաբթի]
  2. Մարս (អង្គារ) [երեքշաբթի]
  3. Մերկուրի (ពុធ) [չորեքշաբթի]
  4. Յուպիտեր (ព្រហស្បតិ៍) [հինգշաբթի]
  5. Վեներա (សុក្រ) [ուրբաթ]
  6. Սատուրն (សៅរ៍) [շաբաթ]
  7. Արև (អាទិត្យ) [կիրակի]:

9 գլխանի - Վասուկակ: Թագավոր, ով ղեկավարում է Երկիրը (Վասուկի): Փորագրված երկու կողմերի առջևի գլուխները ներկայացնում են ռեինկառնացիա, իսկ հետևինները՝ մահը: Նա խորհրդանշում է տիեզերքի ինը անմահների զորությունը.

  1. Արևելքի կայծակի և որոտի ուժը (ទិសបូព៌ា)
  2. Հարավարևելքի կրակի զորությունը (ទិសអាគ្នេយ៍)
  3. Հարավի օրենքի և կարգուկանոնի ուժը (ទិសខាងត្បូង)
  4. Հարավարևմտյան ոգիների և դիվային արարածների ուժը (ទិសនារតី)
  5. Արևմուտքի անձրևի ուժը (ទិសខាងលិច)
  6. Հյուսիսարևմտյան քամու ուժը (ទិសពាយព្យ)
  7. Հյուսիսի հարստության և գեղագիտության ուժը (ទិសឧត្តរ)
  8. Հյուսիսարևելքի կործանման ուժը (ទិសឥសាន្ត)
  9. Կենտրոնում Բրահմայի ուժը (ստեղծում և պահպանում) (កណ្តាល):

Նագա ռասաներ

խմբագրել

Հնդկական ծագման կրոններում կան չորս տարբեր Նագա ռասաներ:

  1. Նախնադարյան վիշապներ, ինչպիսին է եվրոպական վիշապը, որը կարող է կրակ թքել:
  2. Հոգևոր վիշապները, ովքեր հարստության պահապաններն են, որոնք պաշտպանում են գանձերը օվկիանոսում: Նրանք կարող են ընդունել մասամբ մարդկային կերպարանք:
  3. Աստվածային Նագաները, ովքեր կարող են ճանապարհորդել դեպի դրախտ, եկել են Տեր Ինդրայի թագավորությունից (աստվածային թագավորություն): Նրանք կարող են լիարժեք մարդկային կերպարանք ընդունել:
  4. Գերագույն և աստվածային Նագաները, ինչպես Վասուկին` Տեր Շիվայի հետևորդը, ով միայնակ կարող է պայքարել Գարուդա ռասայի դեմ:

Սրանք բոլորն ունեն մեծ ուժ և կարող են առաջացնել ցունամիներ, անձրևներ, փոթորիկներ և ծովից հողեր ստեղծել:

Ինդոնեզիա

խմբագրել
 
Ոսկե թագով նագա-փորագրություն Կերատոնում, Ջոկյակարտա, Ճավա

Ինդոնեզիայի ճավայական, սունդանական և բալիական մշակույթներում նագան թագով, հսկա, կախարդական օձ է, երբեմն թևավոր: Այն նմանապես բխում է շիվա-հինդուիզմի ավանդույթից՝ միաձուլված ճավայական անիմիզմի հետ: Ինդոնեզիայում նագան հիմնականում առաջացել և ազդվել է հնդկական ավանդույթից՝ զուգորդված սուրբ օձերի բնիկ անիմիզմի ավանդույթի հետ: Սանսկրիտում nāga տերմինը բառացիորեն նշանակում է օձ, բայց ճավայերենում այն սովորաբար վերաբերում է օձի աստվածությանը, որը կապված է ջրի և պտղաբերության հետ: Բորոբուդուրում նագաները պատկերված են իրենց մարդկային կերպարանքով, բայց այլուր պատկերված են կենդանիների տեսքով[57]:

Մոտավորապես 9-րդ դարի Կենտրոնական Ճավայի վաղ պատկերները շատ նման էին հնդկական նագային, որը հիմնված էր կոբրաների պատկերների վրա: Այս ժամանակահատվածում նագա-օձերը պատկերված էին որպես հսկա կոբրաներ, որոնք պահում էին յոնի (վագինա - կանացի սկիզբ) - լինգամ (արական սկիզբ) պտտահողմը: Նագա-քանդակի օրինակները կարելի է գտնել մի քանի ճավայական ջանդիներում (candi - տաճար), այդ թվում՝ Պրամբանան, Սամբիսարի, Իջո և Ջավի տաճարները: Արևելյան Ճավայում Պենատարան տաճարային համալիրը պարունակում է Candi Naga, անսովոր նագա-տաճար իր հինդու-ճավայական կարիատիդներով, որոնք նագա են բռնած գլխից բարձր[58][59]:

 
Արևելյան դարպասի արևելյան կողմը, Թաման Սարի, Ջոկյակարտա
 
Թագով նագաները Պուրա Ջոկյակարտայի մուտքի աստիճանների բազրիքներին

Այնուամենայնիվ, 15-րդ դարից ի վեր ավելի ուշ պատկերվածը փոքր-ինչ ազդել է չինական վիշապի պատկերների վրա, թեև ի տարբերություն չինացիների, ճավայական և բալիական նագաները ոտքեր չունեն: Նագան՝ որպես երկրի և ջրի փոքր աստվածություն, տարածված է եղել Ինդոնեզիայի հինդուական թագավորության ժամանակաշրջանում (Մաջապահիտ)՝ մինչև իսլամի ներմուծումը:

Ինդոնեզիայի Բալի պրովինցիայի ավանդույթում նագաները հաճախ պատկերվում են գարուդաների դեմ պայքարում: Խճճված փորագրված նագաները հանդիպում են որպես կամուրջների կամ աստիճանների բազրիքներ, ինչպես օրինակ՝ բալիական տաճարներում, Ուբուդ քաղաքի Կապիկների անտառում և Ջոկյակարտայի Թաման Սարիում:

Վայանգ թատրոնի պատմության մեջ օձանման աստվածը (նագա)՝ Սանգհյան Անանտաբոգա կամ Անտաբոգա անունով, պահապան աստված է երկրի ընդերքում[60][61]: Նագաները խորհրդանշում են երկրի կամ անդրաշխարհի ստորին թագավորությունը:

Լաոս

խմբագրել

Նագա (լաոս.` ພະຍານາກ) Ենթադրվում է, որ նա ապրում է Մեկոնգ գետի Լաոսական հատվածում կամ նրա գետաբերաններում։ Լաոսական դիցաբանությունը պնդում է, որ նագաները պաշտպանում են Վիենտյանը, և, ընդհանուր առմամբ, Լաոս պետությունը: Նագաների հետ կապը առավել հստակ արտահայտվել է Անուվոնգի թագավորության ժամանակ և անմիջապես դրանից հետո: Այդ ժամանակաշրջանի մի նշանավոր պոեմում՝ Սան Լեուփասուն (լաոս.` ສານລຶພສູນ) քողարկված կերպով քննարկում է Լաոսի և Թաիլանդի հարաբերությունները՝ օգտագործելով Նագան և Գարուդան՝ համապատասխանաբար ներկայացնելու լաոսցիներին և թայերին[62]: Նագան լայնորեն ներառված է լաոսական պատկերագրության մեջ և աչքի է ընկնում լաոսական մշակույթում ողջ երկրի տարածքում, ոչ միայն Վիենտյանում:

Թաիլանդ

խմբագրել
 
Թաիլանդի Նոնգկհայ նահանգի Մեկոնգ գետի մոտ Նագաները, որոնք տեղական հավատալիքների մաս են, համայնապատկեր

Ֆայա Նագ կամ Ֆայա Նագա (พญานาค, թարգմանաբար` Նագայի տիրակալ , Ֆայա, որը առաջացել է մոն- ից, որը նշանակում է բարձր ազնվականություն ) կամ Նակխարատ ( นาคราช, թարգմանաբար` Նագայի թագավոր) թայերեն հավատալիքներում նագաները համարվում են ջրի հովանավորները: Ենթադրվում է, որ նագաներն ապրում են կամ ջրային մարմիններում կամ քարանձավներում: Համաձայն ժողովրդական լեգենդի՝ Թաիլանդի հյուսիս-արևելքում և Լաոսում գտնվող Մեկոնգ գետը ստեղծվել է երկու Նագառաջաերի կողմից, որոնք լողալով այդ տարածքով, այդպիսով ստեղծել են Մեկոնգ գետը և մոտակա Նան գետը: Մեկոնգը հոմանիշ է հրե գնդակների երևույթի (Naga fireball) հետ, որը երկար ժամանակ ենթադրվում էր, որ ստեղծել են գետում բնակվող նագաները[63][64]: Նրանց տեսանելիության ընդհանուր բացատրությունները վերագրվում են թիավարաձկներին (Oarfish), երկարավուն ձկներին՝ կարմիր գագաթներով, թեև, դրանք բացառապես ծովային են և սովորաբար ապրում են մեծ խորություններում:

2022 թվականի նոյեմբերին Թաիլանդի կառավարությունը Նագան հռչակել է որպես Թաիլանդի ազգային խորհրդանիշ՝ նպատակ ունենալով խթանել թայլանդական մշակույթն ու ավանդույթները և մեծացնել երկրի մշակութային կապիտալը՝ ստեղծագործ տնտեսությունը խթանելու համար: Նագան առասպելական արարած է, որն ունի երկարաժամկետ հավատալիքներ և կապեր Թայլանդի ժողովրդի հետ, և նրա նշանակումը որպես ազգային խորհրդանիշ նշանակալից քայլ է թաիլանդական մշակույթի պահպանման և տարածման ուղղությամբ: Մշակույթի ազգային հանձնաժողովը և Կերպարվեստի վարչությունը մշակել են Նագայի նախատիպի պատկերը, որը ճշգրտորեն ներկայացնում է Թայլանդի հավատալիքներն ու ավանդույթները՝ կապված այդ արարածի հետ: Նախատիպի նկարում պատկերված են Նագաների չորս ընտանիքները՝ յուրաքանչյուրն իր յուրահատուկ գույնով, և ամենամեծ Նագան՝ Նակ Վասուկին ( นาควาสุกรี) է, որը կապված է բուդդիզմի և Թայլանդի միապետության հետ: Նագան նաև համարվում է ջրի և պտղաբերության խորհրդանիշ և ծառայում է որպես բուդդիզմի պահապան[65][66][67]:

Թայերեն հավատքի Նագան կապվում է անձրևի վերահսկման գործի հետ` որպես ջրի հետ սերտորեն կապ ունեցող: Նակ հայ նամ հասկացությունը (นาคให้น้ำ, Nak hai nam, թարգմանաբար` Նագան նվիրում է ջուր) օգտագործվում է տարեկան տեղումների կանխատեսման համար։ Այն դեռևս կիրառվում է մեր օրերում, հատկապես թագավորական հերկման արարողության ժամանակ: Օրակուլը տատանվում է 1 նակ հայ նամ -ից (1 Նագան նվիրում է ջուր), ինչը նշանակում է, որ այդ տարի պետք է նկատվեն առատ տեղումներ, մինչև առավելագույնը 7 նակ հայ նամ -ը (7 նագան նվիրում է ջուր է), ինչը նշանակում է, որ այդ տարի հնարավոր է անբավարար տեղումներ լինեն[68]:

Թաիլանդի հյուսիսում Սինգհանավատի թագավորությունն ամուր կապ ուներ նագաների հետ։ Ենթադրվում էր, որ թագավորությունը կառուցվել է նագաների օգնությամբ, և, հետևաբար, նագաները մեծ հարգանք են վայելել թագավորական ընտանիքի կողմից: Թագավորությունը որոշ ժամանակ վերանվանվել է Yonok Nāga Rāj (թարգմանաբար` Յոնոկ նագարաջա, Քոն-թայ կիսալեգենդար թագավորություն, որը հիմնված է Կոկ գետի երկայնքով Թաիլանդի հյուսիսում գտնվող Չիանգ Ռայ ավազանում)[69]:

Նագաները նաև մեծ հարգանք են վայելում: Բուդդայական տաճարներն ու պալատները հաճախ զարդարված են տարբեր նագաներով։ Նագա տերմինն առկա է նաև թաիլանդական ճարտարապետության տարբեր տերմիններում, ներառյալ նակ սադունգ (นาคสะดุ้ง, արտաքին տանիքի վերջնական բաղադրիչը Nāga-ի նման կառուցվածքով) և նակ թհան (นาคทันตต คนทันตต ง, նագանման նեցուկ` console)[70]: Ավելին, նագաները երբեմն կապված են բժշկության հետ: Նագա Վասուկին ներկա է Սամուդրա Մանթանայի լեգենդում, որում Դհանվանտարին ( Այուրվեդայի աստված) և ամրիտան (հավերժական կյանքի էլիքսիր) դուրս են բերվել կաթի օվկիանոսից: Նագաները կարող են նաև փոխարինել օձերին` կա՛մ Ասկլեպիուսի գավազանով, կա՛մ մի քանի բժշկական հաստատությունների խորհրդանիշներին Կադուկեուսի գավազանով: Սրինահարինվիրոտ համալսարանի Բժշկական ֆակուլտետի նախկին կնիքը, և Թաիլանդի Բժշկական Ուսանողների Միության կնիքը մի քանի նշանավոր օրինակներ են, որոնք օգտագործում են Կադուկեուսի գավաազանը նագաների առկայությամբ` օձերի փոխարեն[71]:

Բանահյուսություն

խմբագրել
 
«Խամ Չանոդի անտառի» մուտքը, Թաիլանդի Ուդոն Թանի նահանգի Բան Դունգ շրջան
 
Անանտանակխարատ ԲանգկոկիԹագավորական զբոսանավերի ազգային թանգարանում

Թայերեն ժողովրդական բանահյուսությունը համարում է, որ Ֆայա նագաները կիսաաստվածային, կիսաստվածային արարածներ են, որոնք օժտված են գերբնական ուժերով, ինչպես նկարագրված է բուդդայական և հինդուական տիեզերաբանության մեջ[72]: Թաիլանդի «Խամ Չանոդի անտառը» (ป่าคำชะโนด; Պա Խամ Չանոդ), որը մեծ ակնածանք և վախ է առաջացնում Թաիլանդում, համարվում է սահմանը մարդկային աշխարհի և անդրաշխարհի միջև և հաճախ թաիլանդական բանահյուսության մեջ պատկերված է որպես բազմաթիվ հետապնդումների վայր, բայց ավելի հաճախ համարվում է Նագայի տունը[73]:

Համաձայն Նանչաո թագավորության Շան ժողովրդի բանահյուսության (այժմ՝ հարավային Չինաստան և Հարավարևելյան Ասիա 8-րդ և 9-րդ դարերում, որի կենտրոնը ներկայիս Յունանն էր Չինաստանում), Նագան բնակվում էր Չրհի լճում և հանդիսանում է Մեկոնգի ստեղծողը[74]: Չինաստանում Նագան ( չինարեն :那伽) սովորաբար ավելի շատ համարվում է վիշապ։

Արտաքին տեսք

խմբագրել

Շատ մարդիկ, հատկապես Իսանում (Թաիլանդի հյուսիս-արևելյան շրջան), կարծում են, որ նագաները պատասխանատու են շրջակայքում գտնվող գետերում կամ լճերում տեղի ունեցող անբնական ալիքային երևույթների համար: Նաև հաճախ պնդում են, որ օձանման կիսաստվածներն են պատասխանատու սովորական առարկաների վրա հետքերի համար, ինչպիսիք են մեքենայի կապոտը կամ տան պատերը[75]:

Ոստիկանության գրասենյակը նույնպես հայտարարել է, որ կապի մեջ է Նագայի հետ, թեև այս շփման հետևանքները մանրակրկիտ բացատրված չեն[76]:

Փորձելով բացատրել այս երևույթները՝ Չուլալոնգկորնի անվան համալսարանի գիտությունների ֆակուլտետի գիտնականներն ու հետազոտողները վերագրել են այս նախաբնական թվացող երևույթները ջրի մեջ կանգուն ալիքներին և ենթադրել, որ Ֆայա Նագայի գոյությունը նման է Շոտլանդիայում Լոխ Նեսսի հրեշի հավատքին կամ Օգոպոգոն Կանադայում և այնուհետև պնդում է, որ Ֆայա Նագայի օձանման հետքերը շատ հնարավոր է մարդկանց կողմից են կեղծված[77]:

Մալայզիա

խմբագրել

Մալայական և օրանգ-ասլի ժողովրիդի ավանդույթների համաձայն՝ Չինի լիճը, որը գտնվում է Փահանգում, բնակվում է Շրի Գումում կոչվող Նագան: Կախված լեգենդի վարկածներից՝ նրա նախորդը՝ Շրի Փահանը կամ նրա որդին լքել են լիճը և հետագայում կռվել Շրի Կեմբոջա կոչվող Նագայի հետ։ Կեմբոջան Կամբոջայի մալայական անունն է: Ինչպես այնտեղի Նագա-լեգենդները, կան պատմություններ Չինի լճում հնագույն կայսրության մասին, թեև պատմությունները կապված չեն Նագա-լեգենդների հետ[78][79]:

Ֆիլիպիններ

խմբագրել
 
Ֆիլիպինյան լուսնակեր վիշապ Բակունավայով բռնակ Վիսայան (Պանայ կղզի) տենեգրե սրից

Ֆիլիպինների դիցաբանության Բակունավան՝ օձանման լուսնակեր արարածը, սինկրետացվել է Նագայի հետ: Ենթադրվում է, որ դա է խավարումների, երկրաշարժերի, անձրևների և քամու պատճառը:  Բակունավայի շարժումները հին ֆիլիպինցիների համար ծառայել են որպես գեոմանտիական օրացույցային համակարգ և եղել են բաբայլան շամանիստական ծեսերի մի մասը: Այն սովորաբար պատկերված է բնորոշ ոլորված պոչով և տարբեր ենթադրությունների համաձայն՝ բնակվում է կամ ծովում, երկնքում կամ անդրաշխարհում[80]: Այնուամենայնիվ, բակունավան կարող է նաև սինկրետացված լինել հինդու աստվածություններ Ռահուի և Կետուի` գրահանա խավարումների նավագրահայի հետ[81]:

Օրինակներ

խմբագրել
  • Ադիշեշա, որով Վիշնուն ու Լակշմին յոգա նիդրա քնի վիճակում են (Անանտա շայանա)[82]:
  • Վասուկի, նագաների թագավոր, ով պտտվում է Շիվայի պարանոցի շուրջը[83] և առաջարկում ծառայել որպես պարան՝ Սամուդրա Մանթանայում Մանդարա լեռը քաշելու համար (Կաթի օվկիանոսի թրթռում)՝ ազատելու համար ամրիտան (անմահության նեկտար):
  • Կալիյա, օձ, որին հաղթում է Կրիշնան:
  • Մանասա՝ Նագաների հինդու աստվածուհին և օձի խայթոցը բուժողն ու Վասուկի օձի քույրը
  • Նագառաջա` Նագաների թագավոր և Մահաբհարաթա էպոսում Խանդավայի անտառի տիրակալ Տակշակա
  • Ուլուպի, Արջունայի ուղեկիցը Մահաբհարաթա էպոսում
  • Կարկոտակա, հնդկական դիցաբանության նագա արքա, ով վերահսկում է եղանակը, ով ապրում էր Նիշադհա թագավորության մոտ գտնվող անտառում և Ինդրայի խնդրանքով կծել Նալային, վերահսկում է եղանակը:
  • Մուկալինդա, բուդդիզմի նագա, ով պաշտպանեց տարրերից Գաութամա Բուդդային իր լուսավորությունից հետո
  • Պադմավաթին, Նագաների թագուհին և Դարանենդրայի ուղեկիցը
  • Ապալալա, Նագա բուդդայական դիցաբանության մեջ
  • Շվե Նաբայ (Նագա Մեդավ), աստվածուհի կամ Նատի ոգի բիրմայական անիմիստական դիցաբանության մեջ, որը, ենթադրվում է, որ ամուսնացել է Նագայի հետ և մահացել է վշտից այն բանից հետո, երբ Նագան լքել է նրան։
  • Պառավատակշա, նրա սուրը երկրաշարժեր է առաջացնում, իսկ նրա մռնչյունը՝ ամպրոպ։
  • Նագա Սերի Գումում, ով ապրում է Մալայզիայի Պահանգ նահանգի քաղցրահամ լճում՝ Տասիկ Չինիում
  • Յուլոնգ՝ Արևմտյան ծովի վիշապ թագավորը չինական դասական «Ճանապարհորդություն դեպի արևմուտք» վեպում, նագա է դառնում Սուանզանգի հետ իր ճանապարհորդությունն ավարտելուց հետո։
  • Բակունավա, վիշապ ֆիլիպինյան դիցաբանության մեջ, որը հաճախ ներկայացված է որպես հսկայական ծովային օձ: Նագաները նույնպես առկա են Կապամպանգան ժողովրդի պոլիթեիստական հավատալիքներում, ինչպիսին է Լականդանումը (Ֆիլիպինյան դիցաբանության աստվածություններ):
  • Անտաբոգա, համաշխարհային օձ Ինդոնեզիայի ճավայական և բալիյան դիցաբանության մեջ, ով ստեղծեց Բեդավանգ անունով համաշխարհային կրիան, որն իր մեջքի վրա է պահում ողջ աշխարհը և որից առաջացան մնացած ամեն ինչը[84]:

Ժողովրդական մշակույթում

խմբագրել

Կինո և հեռուստատեսություն

խմբագրել
  • Բոլիվուդի մի քանի ֆիլմեր նկարահանվել են կին նագաների մասին, այդ թվում՝ Նագին (1954), Նագին (1976), Նագինա (1986), Նիգահեն (1989), Ջաանի Դուշման՝ Էկ Անոխի Քահանի (2002) և Հիսսս (2010): Նագան նաև հայտնվում է հեռուստատեսային սերիալներում, ինչպիսիք են Naaginn (2007-2009), Naagin (2015) և Adhuri Kahaani Hamari (2015-2016):
  • 1998 թվականին նկարահանված «Ջունգլիների տղան» ֆիլմում Նագան պատկերված է որպես մեծ կոբրա աստված, որը բոլոր լեզուները հասկանալու շնորհ է տալիս նրանց, ովքեր մաքուր են սրտով և պատժում նրանց, ովքեր սրտով մաքուր չեն:
  • 1999 թվականի թելուգուական « Դևի» ֆիլմում Նագինին, որին մարմնավորում է դերասանուհի Պրեման, գալիս է Երկիր՝ պաշտպանելու մի կնոջ, որը փրկում է նրան, երբ նա օձի վիճակում էր: Նա ի վերջո սիրահարվում է մարդուն:
  • Նագաները անտագոնիստներ են «Գաղտնի շաբաթները» մուլտֆիլմում: Նրանք ծառայում էին հին շումերական ծպտյալ Կուրին և փորձեցին Զակ Շաբաթին մղել մութ կողմ՝ իմանալով, որ նա վերամարմնավորվել է Կուրում, բայց ի վերջո ծառայեցին VV Argost-ին, երբ նա ձեռք բերեց իր սեփական Կուր ուժերը:
  • Շատ լակորններ (թայերեն` հեռուստատեսային սերիալներ) հիմնված են Ֆայա Նագայի լեգենդի վրա, ինչպիսին է Poot Mae Nam Khong (ภูติแม่น้ำโขง) 2008 թվականին[85], Manisawat (มณีสวาท) 2013 թվականին[86], կամ Nakee (นาคี) 2016 թվականին[87]:
  • Ֆայա Նագայի որոնումը վերջերս ցուցադրվել է SyFy հեռուստաալիքի (նախկին գիտաֆանտաստիկ ալիք) սերիալի 01-րդ սերիայի «Destination Truth» դրվագում (սերիա 02)[88]:
  • 2021 թվականի «Ռայան և վերջին վիշապը» ֆիլմի վիշապները հիմնված են Ֆայա Նագայի վրա։
  • Նագա անունով օձ աստվածը ներկայացված է 2021 թվականի «Բեթմեն. վիշապի հոգին» անիմացիոն ֆիլմում։
  • Այն առկա է պակիստանյան ֆիլմերում, ինչպիսիք են Naag aur Nagin (2005):

Գրականությունում

խմբագրել
  • Նագան ներկայացված են ամերիկացի գրող Նաթան Դավիդ Վիլսոնի «Ashtown Burials» շարքի չորրորդ` «Լուռ զանգերը» գրքում[89]:
  • Ճապոնական անիմե և մանգա սերիալը՝ Slayers (1989), ունի գլխավոր հերոս՝ Նագա օձը (ներդրվել է 1990 թվականին)։
  • Ջ. Ռոուլինգի Wizarding World- ում Նագինին Հարի Փոթերի սերիալում Վոլդեմորտի սարսափներից մեկն է և արյան անեծքի կրող Մալեդիկտուսը 2018 թվականի «Ֆանտաստիկ գազաններ. Գրինդլուալդի հանցագործությունները» ֆիլմում: Նրա անեծքը թույլ է տալիս նրան վերածվել օձի և նորից դառնալ մարդ, բայց նրա օձի ձևն ի վերջո դառնում է մշտական:
  • Պիրս Էնթոնիի « Քսանթ» շարքում Նագան մարդագլուխ օձերի ռասա է, որը կարող է փոխակերպվել ամբողջովին մարդու և օձի ձևերի միջև, ներառյալ օձի ցանկացած տեսակ և չափ:
  • «The God in the Bowl» -ում, Ռոբերտ Ի. Հովարդի «Քոնան բարբարոս» բնօրինակ պատմվածքներից մեկում, տիտղոսակիր Աստված է, հնարավոր է, Նագայի նման արարած է:

Խաղերում

խմբագրել
  • Նագաները հայտնվում են Dungeons & Dragons դերախաղում, որոնք պատկերված են որպես հսկայական օձեր՝ մարդու գլուխներով:
  • Նագաները հայտնվում են Blizzard Entertainment- ի բազմաթիվ ֆրանչայզինգներում: Warcraft- ում նրանք պատկերված են որպես հնագույն գիշերային էլֆեր, որոնք ունեն օձի նման պոչեր ոտքերի տեղում և օձաձև կամ ջրային այլ հատկանիշներ, ինչպիսիք են թեփուկները և լողակները: Նագաներն ի հայտ են գալիս այն ժամանակ, երբ Հին աստվածները նրանց վերափոխում են հնագույն գիշերային էլֆերից: Նրանց թագուհի Ազշարան նկարագրվում է որպես կիսաստվածուհի։ Թվային թղթախաղը Hearthstone-ը 2022 թվականի մայիսի 10-ին իր Battlegrounds խաղի ռեժիմում ներառել է Նագան որպես մինիոն տեսակ[90]:
  • Նագաները հայտնվում են նաև «Վեսնոթի համար ճակատամարտում» և պատկերված են որպես մերֆոլկի ավելի օձանման նմանակ, որոնք հաճախ նրանց թշնամիներն են:
  • Magic: The Gathering 2014–2015, գործողությունները տեղի են ունեցել Թարքիրի աշխարհում, Նագան պատկերել են որպես հումանոիդ օձեր, որոնք տիրապետում են հզոր թույնի և թույների երկու ձեռքերով և առանց այլ վերջույթների: Նրանք կապված են Սուլթայի կլանի հետ, Թարքիրի խաներ շարքում[91] և Ճակատագրի վերափոխում շարքում[92], նաև Սիլումգարի կլանի հետ՝ Թարքիրի վիշապներ[93] շարքում։
  • Նագաները Հզոր և Կախարդական Հերոսների III խաղի մասն են:
  • Գիգաբաշը[94] ներկայացնում է Ռավային՝ երկոտանի Ֆայա Նագա, որը ոգեշնչված է ճապոնական Կայջու հրեշի մոտիվներից:

Պատկերասրահ

խմբագրել

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ «Lord Shiva». Sanskrit Dictionary. Արխիվացված օրիգինալից 24 February 2021-ին. Վերցված է 2018-09-27-ին.
  2. ↑ «Nāgas». Brill's Encyclopedia of Hinduism Online. doi:10.1163/2212-5019_beh_com_000337.
  3. ↑ Elgood, Heather (2000). Hinduism and the Religious Arts. London: Cassell. էջ 234. ISBN 0-304-70739-2.
  4. ↑ Apte, Vaman Shivram (1997). The student's English-Sanskrit dictionary (3rd rev. & enl. ed.). Delhi: Motilal Banarsidass. ISBN 81-208-0299-3., p. 423. The first definition of nāgaḥ given reads "A snake in general, particularly the cobra." p.539
  5. ↑ Proto-IE: *(s)nēg-o-, Meaning: snake, Old Indian: nāgá- m. 'snake', Germanic: *snēk-a- m., *snak-an- m., *snak-ō f.; *snak-a- vb.: «Indo-European etymology». Արխիվացված օրիգինալից 21 January 2019-ին. Վերցված է 9 August 2010-ին.
  6. ↑ Mayrhofer, Manfred (1996). Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen. Vol. 2. Heidelberg: Winter., p. 33.
  7. ↑ Lange, Gerrit (2019). «Cobra Deities and Divine Cobras: The Ambiguous Animality of Nāgas». Religions. 10 (8): 454. doi:10.3390/rel10080454.
  8. ↑ Deeg, Max (2016). Miscellanae Nepalica. The Foundation Legend of Nepal in Its Trans-Himalayan Context. Lumbini: LIRI.
  9. ↑ «Naga | Hindu mythology». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 4 September 2022-ին. Վերցված է 2018-05-11-ին.
  10. ↑ «Why was vasuki used in Samudra Manthan great ocean Churning». Hinduism Stack Exchange. Արխիվացված օրիգինալից 11 May 2018-ին. Վերցված է 2018-05-11-ին.
  11. ↑ «Garuḍa | Hindu mythology». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 11 May 2018-ին. Վերցված է 2018-05-11-ին.
  12. ↑ For the story of wrapping Vāsuki IAST around the neck and Śeṣa IAST around the belly and for the name in his sahasranama as Sarpagraiveyakāṅgādaḥ IAST ("Who has a serpent around his neck"), which refers to this standard iconographic element, see: Krishan, Yuvraj (1999), Gaņeśa: Unravelling An Enigma, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers, 81-208-1413-4, pp=51-52.
  13. ↑ For text of a stone inscription dated 1470 identifying Ganesha's sacred thread as the serpent Śeṣa IAST, see: Martin-Dubost, p. 202.
  14. ↑ For an overview of snake images in Ganesha iconography, see: Martin-Dubost, Paul (1997). Gaņeśa: The Enchanter of the Three Worlds. Mumbai: Project for Indian Cultural Studies. 81-900184-3-4, p. 202.
  15. ↑ Flood, Gavin (1996). An Introduction to Hinduism. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-43878-0.; p. 151
  16. ↑ Maehle Gregor (2006). Ashtanga Yoga: Practice and Philosophy, էջ 297
  17. ↑ König, Ditte (1984). Das Tor zur Unterwelt. Mythologie und Kult des Termitenhügels in der schriftlichen und mündlichen Tradition Indiens. Heidelberg: Franz Steiner.
  18. ↑ Alloco, Amy (2013). Fear, Reverence and Ambivalence. Divine Snakes in Contemporary South India. Religions of South Asia 7: 230–48.
  19. ↑ Alloco, Amy. 2014. Snakes in the Dark Age. Human Action, Karmic Retribution, and the Possibilities for Hindu Animal Ethics. In Asian Perspectives on Animal Ethics. Rethinking the Nonhuman. Edited by Neil Dalal and Chloë Taylor. London and New York: Routledge.
  20. ↑ Lange, Gerrit (2017). «Western Himalayan Nāgs as Guardians of Water Resources». Journal for the Study of Religion, Nature & Culture. 11 (3): 361–378. doi:10.1558/jsrnc.33600.
  21. ↑ Lange, Gerrit (2024). «Chapter 7: Creating a Landscape through Myths. The Journey of Naiṇī or Nāginā Devī, a Nine-fold Western Himalayan Hindu Goddess». In Hegewald, Julia; Gymnich, Marion (eds.). Images and Stories of the Origin(s) of the World and Humankind. Tübingen: Mohr Siebeck. էջեր 178–204. ISBN 978-3-16-162737-8.
  22. ↑ Lange, Gerrit (2019-07-26). «Cobra Deities and Divine Cobras: The Ambiguous Animality of Nāgas». Religions. 10 (8): 454. doi:10.3390/rel10080454. ISSN 2077-1444.
  23. ↑ www.wisdomlib.org (2018-03-17). «The Magnitude of Netherworlds [Chapter 19]». www.wisdomlib.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 5 August 2022-ին. Վերցված է 2022-08-05-ին.
  24. ↑ www.wisdomlib.org (2019-01-28). «Story of Vāsuki». www.wisdomlib.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 5 August 2022-ին. Վերցված է 2022-08-05-ին.
  25. ↑ www.wisdomlib.org (2013-05-15). «On Manasā's story [Chapter 47]». www.wisdomlib.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 5 August 2022-ին. Վերցված է 2022-08-05-ին.
  26. ↑ Forbes, Andrew; Henley, Daniel; Ingersoll, Ernest; Henley, David. «Indian Nagas and Draconic Prototypes». The Illustrated Book of Dragons and Dragon Lore. Cognoscenti Books. ASIN B00D959PJ0.
  27. ↑ Brahmavamso, Ajahn. «VINAYA The Ordination Ceremony of a Monk». Արխիվացված օրիգինալից 16 January 2013-ին. Վերցված է 12 October 2012-ին.
  28. ↑ Սանսկրիտ` Trāyastriṃśa (33 դևերին պատկանող), բուդդայական տիեզերաբանության մեջ դև աստվածների աշխարհներից մեկը, որի ներքևում Չորս Երկնային Թագավորների աշխարհն է, նրանց վերևում՝ մահվան աստված Յամայի դրախտը։
  29. ↑ «Shitenno - Four Heavenly Kings (Deva) of Buddhism, Guarding Four Cardinal Directions. Digital Dictionary of Buddhism in Japan». www.onmarkproductions.com. Վերցված է 2024-12-10-ին.
  30. ↑ 30,0 30,1 P. 72 How Buddhism Began: The Conditioned Genesis of the Early Teachings By Richard Francis Gombrich
  31. ↑ Béer, 1999
  32. ↑ The Tibetan Book of the Dead. Translated by Dorje, Gyurnme; Coleman, Graham; Jinpa, Thupten. New York: Viking Press. 2005. էջ 508. ISBN 0-670-85886-2.
  33. ↑ P. 74 How Buddhism Began: The Conditioned Genesis of the Early Teachings By Richard Francis Gombrich
  34. ↑ 34,0 34,1 Schuster, Nancy (30 June 1981). «Changing the Female Body: Wise Women and the Bodhisattva Career in Some Mahāratnakūṭasūtras». Journal of the International Association of Buddhist Studies. 4 (1): 24–69. Արխիվացված օրիգինալից 5 September 2020-ին. Վերցված է 23 August 2020-ին.
  35. ↑ Kubo Tsugunari, Yuyama Akira (tr.). The Lotus Sutra. Revised 2nd ed. Berkeley, Calif. : Numata Center for Buddhist Translation and Research, 2007. 978-1-886439-39-9, pp. 191-192
  36. ↑ Soka Gakkai Dictionary of Buddhism, "Devadatta Chapter"
  37. ↑ Thomas E. Donaldson (2001). Iconography of the Buddhist Sculpture of Orissa: Text. Abhinav Publications. էջ 276. ISBN 978-81-7017-406-6. Արխիվացված օրիգինալից 11 October 2022-ին. Վերցված է 20 September 2017-ին.
  38. ↑ Tāranātha (Jo-nang-pa) (1990). Taranatha's History of Buddhism in India. Motilal Banarsidass. էջ 384. ISBN 978-81-208-0696-2. Արխիվացված օրիգինալից 11 October 2022-ին. Վերցված է 20 September 2017-ին.
  39. ↑ The Tibetan Book of the Dead. Translated by Dorje, Gyurnme; Coleman, Graham; Jinpa, Thupten. New York: Viking Press. 2005. էջ 508. ISBN 0-670-85886-2.
  40. ↑ Intirapālā, Kārttikēcu (2005). The evolution of an ethnic identity: the Tamils in Sri Lanka c. 300 BCE to c. 1200 CE (անգլերեն). M.V. Publications for the South Asian Studies Centre, Sydney. էջեր 172–174. ISBN 978-0-646-42546-7. Արխիվացված օրիգինալից 11 October 2022-ին. Վերցված է 22 January 2022-ին.
  41. ↑ Indrapala, 2005
  42. ↑ Indrapala, 2005, էջ 173
  43. ↑ Indrapala, 2005, էջ 174
  44. ↑ Kathiragesu Indrapala writes that "In the traditions preserved in the early Sri Lankan chronicles as well as in the early Tamil literary works the Nagas appear as a distinct group".[42] He further writes that "the adoption of the Tamil language was helping the Nagas in the Tamil chiefdoms to be assimilated into the major ethnic group there".[43]
  45. ↑ Kanakasabhai, V. (1904). The Tamils Eighteen Hundred Years Ago (անգլերեն). Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-0150-5. Արխիվացված օրիգինալից 11 October 2022-ին. Վերցված է 22 January 2022-ին.
  46. ↑ Senarath Paranavitana (1961). Journal of the Ceylon branch of the Royal Asiatic society# The Arya Kingdom in North Ceylon (անգլերեն). Vol. VII, part II. Colombo apothecaries Co. Ltd. էջ 181.
  47. ↑ In the Mahavamsa as indeed in the ancient Sanskrit and Pali literature in general, the Nagas are never represented as human beings, but as a class of superhuman beings, who inhabited a subterranean world.
  48. ↑ Chad, Raymond (1 April 2005). «Regional Geographic Influence on Two Khmer Polities». Salve Regina University, Faculty and Staff: Articles and Papers: 137. Արխիվացված օրիգինալից 4 March 2016-ին. Վերցված է 1 November 2015-ին.
  49. ↑ The Asia-Pacific World (չաշխատող հղում). Retrieved March 5, 2013.
  50. ↑ Sanyal, Sanjeev (2016-08-10). The Ocean of Churn: How the Indian Ocean Shaped Human History (անգլերեն). Penguin UK. էջեր 82–84. ISBN 978-93-86057-61-7. Արխիվացված օրիգինալից 11 October 2022-ին. Վերցված է 11 May 2021-ին.
  51. ↑ «C. 87 Stela from Mỹ Sơn B6». isaw.nyu.edu. Արխիվացված օրիգինալից 12 May 2021-ին. Վերցված է 20 November 2020-ին.
  52. ↑ «Monk traditional ceremony Cambodia». 15 July 2017. Արխիվացված օրիգինալից 11 October 2022-ին. Վերցված է 20 November 2020-ին.
  53. ↑ «Neak Pean temple Angkor - "The entwined snakes"». www.renown-travel.com. Արխիվացված օրիգինալից 24 October 2020-ին. Վերցված է 20 November 2020-ին.
  54. ↑ «Nagas». www.cambodiasite.nl. Արխիվացված օրիգինալից 11 November 2020-ին. Վերցված է 20 November 2020-ին.
  55. ↑ Rosen, Brenda (2009). The Mythical Creatures Bible: The Definitive Guide to Legendary Beings (անգլերեն). Sterling Publishing Company, Inc. ISBN 978-1-4027-6536-0. Արխիվացված օրիգինալից 11 October 2022-ին. Վերցված է 7 November 2020-ին.
  56. ↑ Rosen, Brenda (2009). The Mythical Creatures Bible: The Definitive Guide to Legendary Beings (անգլերեն). Sterling Publishing Company, Inc. ISBN 978-1-4027-6536-0. Արխիվացված օրիգինալից 11 October 2022-ին. Վերցված է 7 November 2020-ին.
  57. ↑ Miksic, John (2012-11-13). Borobudur: Golden Tales of the Buddhas (անգլերեն). Tuttle Publishing. ISBN 978-1-4629-0910-0. Արխիվացված օրիգինալից 11 October 2022-ին. Վերցված է 7 November 2020-ին.
  58. ↑ Candi Naga royalty-free images
  59. ↑ Kinney, Ann R.; Klokke, Marijke J.; Kieven, Lydia (2003). Worshiping Siva and Buddha: The Temple Art of East Java (անգլերեն). University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-2779-3. Արխիվացված օրիգինալից 11 October 2022-ին. Վերցված է 7 November 2020-ին.
  60. ↑ Rodemeier, Susanne (1993). Lego-lego-Platz und Naga-Darstellung . Jenseitige Kräfte im Zentrum einer Quellenstudie über die ostindonesische Insel Alor (Thesis) (գերմաներեն). Վերցված է 23 August 2020-ին.
  61. ↑ Heinrich Zimmer: Indische Mythen und Symbole. Diederichs, Düsseldorf 1981, 3-424-00693-9
  62. ↑ Ngaosīvat, Mayurī; Pheuiphanh Ngaosyvathn (1998). Paths to conflagration: fifty years of diplomacy and warfare in Laos, Thailand, and Vietnam, 1778-1828. Studies on Southeast Asia. Vol. 24. Ithaca, N.Y.: Southeast Asia Program Publications, Cornell University. էջ 80. ISBN 0-87727-723-0. OCLC 38909607. Արխիվացված օրիգինալից 27 May 2012-ին. Վերցված է 16 November 2011-ին.
  63. ↑ สุจิตต์ วงษ์เทศ (2 October 2019). «ตำนานกำเนิด โขง-ชี-มูล-หนองหาน สายน้ำแห่งชีวิตของคนอีสาน» (թայերեն). ศิลปวัฒนธรรม. Արխիվացված օրիգինալից 9 June 2020-ին. Վերցված է 21 May 2020-ին.
  64. ↑ «ปริศนา?? บั้งไฟพญานาค: ต่างมุมต่างความคิด». ASTV Manager (թայերեն). 2005-09-27. Արխիվացված օրիգինալից 9 October 2016-ին. Վերցված է 2016-10-02-ին.
  65. ↑ รัฐบาลกำหนด 'นาค' เป็นเอกลักษณ์ประจำชาติไทย ต่อยอดซอฟต์พาวเวอร์ [The government has designated 'Nak' as the national symbol of Thailand, expanding on soft power], Thethaiger, November 2, 2022
  66. ↑ รัฐบาลกำหนดให้ "นาค" เป็นเอกลักษณ์ประจำชาติไทย ประเภทสัตว์ในตำนาน ต่อยอด Soft Power ขับเคลื่อนเศรษฐกิจสร้างสรรค์ [The government has designated "Nak" as the national symbol of Thailand. It is a legendary creature type, which expands on soft power to drive the creative economy.] (թայերեն), Thaigov, November 1, 2022
  67. ↑ «Naga named as national symbol», Bangkok Post, Bangkokpost, November 2, 2022
  68. ↑ กิเลน ประลองเชิง (8 September 2011). «นาคให้น้ำ». ไทยรัฐ. Արխիվացված օրիգինալից 9 June 2020-ին. Վերցված է 21 May 2020-ին.
  69. ↑ มานิต วัลลิโภดม (25 October 2018). «สำรวจความเชื่อ "นาคสร้างเมืองมนุษย์" ที่ภายหลังคือเมือง "เชียงแสน"» (թայերեն). ศิลปวัฒนธรiม. Արխիվացված օրիգինալից 9 June 2020-ին. Վերցված է 21 May 2020-ին.
  70. ↑ Miles (2020-06-28). «Naka Cave, Thailand: The Truth Behind the Legends of Snake Rock». Journeying The Globe (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 10 April 2021-ին. Վերցված է 2021-04-10-ին.
  71. ↑
    • For the former logo of Faculty of Medicine, Srinakharinwirot University, see: File:Logo of Med SWU.gif. The fact was mentioned in the official pamphlet (2019, in Thai), and in the official introductory video (2015, in Thai)
    • for the seal of the Society of Medical Students of Thailand, see: thesmst.com
  72. ↑ ก้อง กังฟู (2014-06-01). «ปาฏิหาริย์...พญานาคราช มีปรากฏการณ์..เหนือธรรมชาติ». Thairath (թայերեն). Արխիվացված օրիգինալից 13 May 2021-ին. Վերցված է 2016-10-08-ին.
  73. ↑ «คำชะโนด เกาะลอยน้ำ เผยตำนานป่าลี้ลับป่าคำชะโนด». dmc (թայերեն). 2014-10-08. Արխիվացված օրիգինալից 28 September 2021-ին. Վերցված է 2016-10-03-ին.
  74. ↑ ก้อง กังฟู (2014-06-01). «ปาฏิหาริย์...พญานาคราช มีปรากฏการณ์..เหนือธรรมชาติ». Thairath (թայերեն). Արխիվացված օրիգինալից 13 May 2021-ին. Վերցված է 2016-10-08-ին.
  75. ↑ «ปริศนา?? บั้งไฟพญานาค: ต่างมุมต่างความคิด». ASTV Manager (թայերեն). 2005-09-27. Արխիվացված օրիգինալից 9 October 2016-ին. Վերցված է 2016-10-02-ին.
  76. ↑ «พญานาคบึงโขงหลงที่เป็นข่าว.mp4». Nation TV (թայերեն). 2011-07-18. Արխիվացված օրիգինալից 2021-11-07-ին. Վերցված է 2016-10-02-ին.
  77. ↑ «พญานาค..วิทยาศาสตร์ กับ ความเชื่อ». Nation TV (թայերեն). 2011-08-31. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-09-03-ին. Վերցված է 2016-10-02-ին.
  78. ↑ «Legends». Արխիվացված է օրիգինալից 24 October 2007-ին.
  79. ↑ «Journey Malaysia » Tasik Chini». journeymalaysia.com. Արխիվացված է օրիգինալից 19 June 2017-ին. Վերցված է 10 May 2007-ին.
  80. ↑ McCoy, Alfred W. (1982). «Baylan: animist religion and Philippine peasant ideology». Philippine Quarterly of Culture and Society. 10 (3): 141–194. JSTOR 29791761.
  81. ↑ «BAKUNAWA: The Moon Eating Dragon of Philippine Mythology». The Aswang Project. 27 May 2016. Արխիվացված օրիգինալից 13 October 2019-ին. Վերցված է 3 December 2019-ին.
  82. ↑ Bhāgavata Purāṇa 10.1.24
  83. ↑ Bhāgavata Purāṇa 3.26.25
  84. ↑ Tresidder, Jack (2005-03-03). The Complete Dictionary of Symbols (անգլերեն). Chronicle Books. ISBN 978-0-8118-4767-4.
  85. ↑ «ละคร ภูตแม่น้ำโขง». Sanook (թայերեն). 2008-10-13. Արխիվացված օրիգինալից 17 December 2017-ին. Վերցված է 31 July 2021-ին.
  86. ↑ (թայերեն). ammy wareerat. 17 December 2011 https://www.youtube.com/watch?v=4dtdTHjA1lg. Արխիվացված օրիգինալից 2021-11-07-ին – via YouTube. {{cite AV media}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  87. ↑ «Nakee – The Serpent Queen». lovefia. 1 November 2016. Արխիվացված օրիգինալից 11 October 2022-ին. Վերցված է 31 July 2021-ին.
  88. ↑ "Destination Truth" Haunted Village/Naga (TV Episode 2007)(անգլ.) ֆիլմը Internet Movie Database կայքում
  89. ↑ «Title: Empire of Bones». www.isfdb.org. Վերցված է 2024-12-17-ին.
  90. ↑ Chalk, Andy (5 May 2022). «The Naga are coming to Hearthstone Battlegrounds on May 10». PC Gamer. Արխիվացված օրիգինալից 5 May 2022-ին. Վերցված է 10 May 2022-ին.
  91. ↑ «Planeswalker's Guide to Khans of Tarkir, Part 1». MAGIC: THE GATHERING. Արխիվացված օրիգինալից 9 August 2015-ին. Վերցված է 27 July 2015-ին.
  92. ↑ «Planeswalker's Guide to Fate Reforged». MAGIC: THE GATHERING. Արխիվացված օրիգինալից 20 July 2015-ին. Վերցված է 27 July 2015-ին.
  93. ↑ «Planeswalker's Guide to Dragons of Tarkir, Part 1». MAGIC: THE GATHERING. Արխիվացված օրիգինալից 28 July 2015-ին. Վերցված է 27 July 2015-ին.
  94. ↑ «GigaBash». Passion Republic Games (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024-12-17-ին.

Գրականություն

խմբագրել

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նագա» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նագա&oldid=10173365» էջից
  NODES
Association 1
INTERN 2
Project 2