Տրամաչափ

Տրամաչափ կամ Կալիբր (լատին․՝ Calibra), հրազենի կամ հրանոթի փողի փողանցքի տրամագիծը, զենքի հիմնական հատկանիշներից մեկն է։ Կախված փողի տեսակից տրամաչափը որոշվում է տարբեր կերպ՝ հարթափող զենքի դեպքում այն փողանցքի տրամագիծն է, ակոսավոր փողի դեպքում որոշվում է կամ ակոսների թմբերին համապատասխան տրամագծով՝ փողանցքի փոքր տրամագծով(նկարում A), կամ ակոսների խորության տրամագծով՝ փողանցքի մեծ տրամագծով(նկարում B), արկերի և գնդակների համար ընդունված է տրամաչափ համարել B տրամագիծը։ Երբ փողը երկայնական հատույթում ունի կոնական ձև տրամաչափը բնորոշվում է փողանցքի սկզբի և վերջի տրամագծերով։

Ակոսափող հրազենի տրամաչափը

Ակոսափող հրազենի տրամաչափը անգլիական համակարգի երկրներում չափվում է դյույմերով. ԱՄՆ-ում՝ դյույմի հարյուրերորդական ճշտությամբ(օր՝. 0,45 դյույմ), Մեծ Բրիտանիայում՝ դյույմի հազարերորդական ճշտությամբ (օր՝. 0,450 դյույմ)։ Գրառումներ կատարելիս կոտորակի ամբողջ զրո թիվը սղվում է, և կոտորակի բաժանարար ստորակետի փոխարեն կարող է գրվել կետ՝ .45, .450: Գրվում է նաև տրամաչափ .45 կամ տրամաչափ .450, իսկ խոսակցական լեզվում տարածված է համապատասխանաբար քառասունհիգերորդ տրամաչափ կամ չորսհարյուրհիսուներորդ տրամաչափ։ Չափման ՍԻ համակարգի երկրներում (նաև Հայաստանում) տրամաչափը չափվում է միլիմետրերով, գրելիս տրամաչափին ավելացվում է նաև պարկուճի երկարությունը (օր՝. 9×18 մմ), սակայն պետք է հաշվի առնել, որ պարկուճի գրառումը վերաբերվում է փամփուշտին, ոչ թե փողին։ Նույն տրամաչափի փամփուշտները կարող են ունենալ տարբեր երկարություններ, և այս տիպի գրառումները անգլիական համակարգի դեպքում կատարվում են զինվորական փամփուշտների վրա, իսկ քաղաքացիական փամփուշտների համար գրվում է հետևյալ ձևով.45 Colt, .41 S&W, .38 Super, .357 Magnum, .220 Russian: Պատահում է նաև գրառման ավելի բարդ ձևեր՝ նույն փամփուշտի համար լինում է օրինակ այս կերպ՝ 9 մմ, Բրաունինգ, կարճ, երեք հարյուր, ավտո կամ ինը տասնյոթի վրա։ Ցարական Ռուսաստանում տրամաչափը չափվել է «գծիկ» չափման միավորով, մի գծիկը հավասար է 0,1 դյույմի (2,54 մմ)։ Գրառման և տարբերակման այսպիսի խառը եղանակները բացատրվում է նրանով, որ ամեն մի զինագործ ընկերություն ունի իր արտոնագրված փամփուշտները և այլ երկրների կողմից սպառազինության մեջ ընդգրկվելիս կատարվում են նոր տիպի գրառումով։ Որոշ երկրներում տրամաչափը համարվում է փողանցքի փոքր տրամագիծը (նկարում A), իսկ մյուս երկրներում համարվում է փողանցքի մեծ տրամագիծը (նկարում B), և ստացվում է, որ նույն գրառման դեպքում պատահում է փամփուշտի տրամաչափը և փողի տրամաչափը տարբեր են լինում, օրինակ՝ 9×18 Մակարով и 9×19 մմ Պարաբելում։ Մակարովի ատրճանակի դեպքում 9 մմ տրամաչափը փողանցքի փոքր տրամագիծն է (նկարում A), ստացվում է որ գնդակի տրամաչափը 9,25 մմ է, իսկ Պարաբելումի դեպքում 9 մմ է փողանցքի մեծ տրամագիծը(նկարում B), և ստացվում է գնդակի տրամագիծը 9,02 մմ։ Հրազենի տրամաչափը ըստ չափի դասակարգվում է՝

փոքր տրամաչափի (6,5 մմ-ից փոքր)
նորմալ տրամաչափ (6,5 - 9,0 մմ)
խոշոր տրամաչափի (9,0 - 20,0 մմ)

Տրամաչափի մինչև 20մմ-ի դեպքում զենքը համարվում է հրազեն, իսկ 20մմ-ից բարձրի դեպքում համարվում է հրանոթ(բացառություն են կազմում չորրորդ տրամաչափի որսորդական հրացանը, ազդանշանային ատրճանակները և որոշ խոշոր տրամաչափի հրացանները որոնք նույնպես հրազեն են) Հրազենը հրանոթից տարբերվում է նաև զինամթերքի տեսակով՝ հրազենի համար նախատեսված են փամփուշտներ, իսկ հրանոթի համար՝ արկեր։ Փամփուշտի գնդակի պատյանը ավելի փափուկ է, քան արկի պատյանը։ Հրացանների, ատրճանակների և ինքնաձիգների առավել տարածված տրամաչափերն են.

.577 (14,7 մմ) - սերիական արտադրության ամենախոշոր տրամաչափ, «Էլեի» փամփուշտ(Մեծ Բրիտանիա),
.50 (12,7 մմ) - օգտագործվում է խոշոր տրամաչափի դիպուկահար հրացանների գնդացիրների, երբեմն ատրճանակի համար(.50 Action Express տրամաչափի որսորդական Desert Eagle ատրճանակ(Իսրայել)),
.45 (11,43 մմ) - ԱՄՆ-ի «ազգային» տրամաչափը, «Վայրի արևմուտքում» ամենատարածված տրամաչափն է, Կոլտ Մ1911 զինվորական ատրճանակ,
.40 (10,2 մմ) - համեմատաբար նոր տրամաչափ է, տարածված է ԱՄՆ-ում,
.38; .357 (9 մմ) - ներկայումս կարճափող հրազենի համար համարվում է ավելի նպատակահարմար,
.30 (7,62 մմ)- Նագան ռևոլվերի, ՏՏ ատրճանակի, Մոսին հրացանի, Կալաշնիկովի ինքնաձիգի տրամաչափն է,
.22 (5,6 մմ) - ՏՕԶ-8 հրացանի տրամաչափն է,
.223 (5,56 մմ) - ամերիկյան Մ16 ինքնաձիգի տրամաչափն է,
5,45 մմ - ԱԿ-74 ինքնաձիգի տրամաչափն է
2,7 մմ - սերիական ամենափոքր տրամաչափն է Կոլիբրի ատրճանակ(Ավստրիա)։

Հարթափող որսորդական հրացանի տրամաչափը

Հարթափող որսորդական հրացանների դեպքում տրամաչափը որոշվում է հետևյալ կերպ. տրամաչափի թիվը այն կլոր գնդակների հաշվարկային քանակության ամբողջ թիվն է, որը որ կարելի է ձուլել մեկ անգլիական ֆունտ (453,6 գրամ) կապարից։ Այս դեպքում համարվում է, որ գնդակները ունեն նույն քաշը և նույն տրամագիծը(որը հավասար է փողանցքի միջնամասի տրամագծին), և ինչքան փողի տրամագիծը քիչ է գնդակների քանակը այնքան շատ է ստացվում։ Այսպիսով քսաներորդ տրամաչափն ավելի փոքր է, քան տասներորդը, իսկ տասնվեցերորդը փոքր է տասներկուերորդից։


Տրամաչափ	Գրառման ձև	Փողի տրամագիծ, մմ
36	.410	10 - 10,2
32	.50	12,5
28	-	13,8
24	-	14,7
20	-	15,6
16	-	16,8
12	-	18,5
10	-	19,7
4	-	26,5

Հարթափող զենքի փամփուշտների տրամաչափի գրառումը, ինչպես նաև ակոսափող զենքի փամփուշտների դեպքում, ընդունված է կատարել պարկուճի երկարության հետ միասին, օրինակ՝ 12/70- տասներկու տրամաչափի փամփուշտ 70մմ երկարությամբ պարկուճով։ Ամենատարածված երկարության պարկուճները 65, 70, 73, 76 մմ (Մագնում) են, նաև լինում են 60 и 89 մմ (Սուպեր Մագնում) երկարության։ Ռուսաստանում ամենատարածված որսորդական հրացանները տասներկուերորդ տրամաչափի են, պատահում են նաև 16, 20, 36 (.410), 32, 28,(ներկայացված է տարածվածության նվազման կարգով), որտեղ 36 (.410)տրամաչափը տարածված է շնորհիվ Սայգա որսորդական հրացանների։ Այս հրացանի փողի փողանցքի իրական տրամաչափը կախված է նախ արտադրող ընկերությունից, հետո էլ համապատասխան տեսակի պարկուճի(մետաղական թե պլաստիկ(ստվարաթղթե) պարկուճ) համար փողանգքի մեջ փորվածքից։ Օրինակ՝ երբ տասներկուերորդ տրամաչափի փողը փորված է պլաստիկ(ստվարաթղթե) պարկուճի համար, փողանցքի տրամաչափը 18,3մմ է, իսկ մետաղե պարկուճի համար՝ փողի տրամաչափը 19,4մմ է։ Պետք է հաշվի առնել նաև այն հանգամանքը, որ որսորդական հրացանների փողերը սովորաբար ունենում են տարբեր աստիճանի երկայնական նեղացումներ(չոկեր), և այդ նեղացումներով չի կարող անցնել այդ տրամաչափի ամեն մի գնդակ առանց փողը վնասելու, այս պատճառով շատ դեպքերում գնդակները պատրաստվում են չոկի(ելքի նեղացում) տրամագծով և նրանց վրա պատրաստվում է հատուկ կայունարար գոտիներ, որոնք չոկով անցնելուց դուրս են գալիս։

Տես նաև

Արտաքին հղումներ

Հրազենի զինամթերք և տրամաչափեր Արխիվացված 2011-05-14 Wayback Machine(ռուս.)