Վիքիպեդիա

Ազարիներ

ազգային փոքրամասնություն Իրանում
Չշփոթել Ազերիներ հոդվածի հետ։

Ազարիներ կամ իրանական ադրբեջանցիներ (ադրբ.՝ ایران آذربایجانلیلاری), ինչպես նաև՝ իրանցի թուրքեր, ադրբեջանցի թուրքեր[7][8][9] կամ պարսկական ադրբեջանցիներ[10], էթնիկ խումբ Իրանում, որը պատմական Ատրպատականի հիմնական բնակչությունն է։ Մինչև ուշ միջնադար խոսել են իրանական լեզվով՝ ազարերենով, վերջին հարյուրամյակներին՝ ադրբեջաներենով, օգտագործում են արաբերենի այբուբենը։

Ազարիներ
ایران آذربایجانلیلاری
Ընդհանուր քանակ

մինչև 14.000.000

Բնակեցում
Իրան Իրան 12.000.000 [1][2]
Թուրքիա Թուրքիա 530 000 [3]
Ադրբեջան Ադրբեջան 248 000 [4]
Կանադա Կանադա 60 000 [5]
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ 40 000 [6]
Լեզու(ներ)
ադրբեջաներեն, պարսկերեն
Հավատք(ներ)
շիա իսլամ

Ի տարբերություն Հարավային Կովկասում գտնվող Ադրբեջանի՝ ազարիներն իրանցիներ են, ովքեր ժամանակին Օսմանյան կայսրության ձուլման քաղաքականության հետևանքով կորցրել են իրենց մայրենի իրանական լեզուն, սակայն պահպանել են սեփական իրանական մշակույթը, ուստիև իրենց համարում են իրանցիներ[11]։ Իրանի հյուսիսային հատվածը, որտեղ բնակվում են ազարիները, կոչվում է Իրանական Ադրբեջան, ներառելով 4 ազարիաբնակ նահանգներ։ Ազարիները բնակվում են նաև այլ նահանգներում և Իրանից դուրս։ Պանթյուրքական և Ադրբեջանի քաղաքականության հետևանքով ազարիների շրջանում տարածվել է այն գաղափարը, որի համաձայն իրենք նույն ադրբեջանցիներն են, և միևնույն երկրի՝ հարավային հատվածը[12]։

Ազարիների ընդհանուր քանակն այժմ վիճելի է։ 21-րդ դարի սկզբում սփյուռքում բնակվում են ավելի քան մեկ միլիոն ազարիներ, իսկ հայրենի Իրանում բնակչության թիվը տատանվում է։ Իրանական Ադրբեջանի 4 նահանգներում (Արևմտյան Ադրբեջան, Արևելյան Ադրբեջան, Արդաբիլ և Զանջան) բնակվում է 8 միլիոն ազարի[13][14][15][16], իսկ դրանից դուրս՝ Համադան և Ղազվին ազարիաշատ նահանգներում՝ մոտ 2 միլիոն[17][18], մայրաքաղաք Թեհրանում՝ 2-3 միլիոն[19]։ Այլ նահանգների հետ միասին՝ իրանաբնակ ազարիների թիվը չի անցնում 16-17 միլիոնը՝ Իրանի բնակչության մեկ քառորդը[20], սակայն նշվում են ուռճացված (23 միլիոն) և գերուռճացված (30 միլիոն) տվյալներ[21][22][23][24][25][26]։

Պատմություն

խմբագրել

7-րդ դարում արաբների կողմից նվաճվելով՝ Իրանը կորցնում է համապարսկական պետականությունը՝ Սասանյան տերության անկախությունը։ Մոտ մեկ հազարամյակ Իրանի տարածքում ձևավորվում են տարբեր պետական կազմավորումներ, որոնք հիմնականում կարճ կյանք են ունենում և չեն ընդգրկում ամբողջ երկրի տարածքը։ Իրանի տարբեր նահանգներում առաջանում են անջատողական ձգտումներ, որի արդյունքում ընկնում են հարևան պետությունների ազդեցության տակ։ Այդպիսի նահանգներից մեկում՝ Ատրպատականում հետզհետե գերակշռող էին դարձել թյուրքական լեզուները։ Նախքան իսլամի ընդումնումն ազարիները կրակապաշտ էին։ Թյուրքալեզու մյուս զանգվածներից նրանք տարբերվում էին կրոնական տեսանկյունից. ազարիները շիադավան են, որով և մոտ են կանգնած իրանցիներին և ոչ սուննիադավան մյուս բոլոր թյուրքերին։ 16-րդ դարի սկզբին հիմնադրվում է Սեֆյանների դինաստիան, որը կարողանում է միավորել ամբողջ Ատրպատականը, ապա՝ Իրանական լեռնաշխարհը՝ ստեղծելով Սեֆյան տերությունը[27]։

Ուշ միջնադարում Սեֆյան Իրանի և Օսմանյան կայսրության միջև տեղի ունեցող պատերազմների արդյունքում ազարիները հայտնվում էին այդ երկու տերությունների ազդեցության տակ։ Նրանք սատարում էր Իրանի իշխանությանը, քանի որ իշխող հասարակարգը հենց այդ երկրամասից էր[28]։ 1590 թվականին օսմանցիները կարողանում են մտնել երկրամաս։ Շահ Աբբաս I-ը ազատարգրում է Ատրպատականը և իր բարեփոխումների արդյունքում բարեկարգում մետաքսի ճանապարհին գտնվող Թավրիզ քաղաքը՝ Ատրպատականի կենտրոնը։

 
Թավրիզի դարպասներ, 19-րդ դար

Նոր ժամանակներում Իրանում տեղի են ունենում դինաստիական փոփոխություններ՝ Աֆշարիներ (1750-1794), Ղաջարիներ (1789-1925) և Փահլավիներ (1925-1979), որոնց իշխանության տարիներին ազարիները, լինելով Իրանի բնակիչներ, զգալիորեն ենթարկվում են Օսմանյան կայսրության քաղաքականությանը։ 19-րդ դարում Իրանի հյուսիսը Ռուսաստանի, իսկ հարավը՝ Անգլիայի ազդեցության գոտում էին։ 1905 թվականին Ռուսաստանում սկսում է հեղափոխություն։ Թավրիզը դառնում է 1905-1911 թվականների Իրանի սահմանադրական հեղափոխության կենտրոնը[29]։ 20-րդ դարի սկզբին օսմանյան զորքերը, ստանալով պանթյուրքական հրամանատարության հրահանգը, երեք անգամ (1912, 1914, 1918) ներխուժել են Իրանի հյուսիս՝ ազարիներով բնակեցված շրջանները Թուրքիային միացնելու և Միջին Ասիայի ու Չինաստանի թյուրքալեզու ցեղերին միավորելու նպատակով։

Ռուսական զորքերը կասեցնում են թուրքական հարձակումը, սակայն 1917 թվականի հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո լքում են երկրամասը, և թուրքերին այնտեղից վերջին անգամ դուրս են անում անգլիացիները՝ Մուդրոսի զինադադարով[30]։

 
Ազարիների պետականությունը՝ Ադրբեջանի Ժողովրդական Հանրապետություն (1945-1946)

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտին, երբ թուրքական զորքերը գտնվում էին Կովկասում ու Իրանի հյուսիսում, որոշելով միավորել այդ երկու տարածաշրջանները՝ նրանք հիմնադրում են Մուսավաթական Ադրբեջանը[31][32][33]։ 1925 թվականին իրանաբնակ 45 000 ազարիներ տեղափոխվել են Ադրբեջանական ԽՍՀ[34]։ Նրանցից 15 000-ը, ովքեր բնակվում էին հիմնականում Բաքու և Կիրովաբադ քաղաքներում, պահպանել են Իրանի քաղաքացիությունը, և 1938 թվականին Ադրբեջանի կոմկուսի հրահանգով հրաժարվել դրանից։ Չհրաժարվածները (2,878 մարդ) հետ են ուղարկվել Իրան[35]։

Իրանական Ադրբեջանի հանդեպ ծավալապաշտական քաղաքականությունը Թուրքիան վարում էր նաև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին[36]։ 1941 թվականին խորհրդային զորքերը մտել էին Իրանի հյուսիս, և տեղացի ազարի բնակչության համար նոր պայմաններ առաջարկել։ ԽՍՀՄ ազդեցությամբ Իրանի հյուսիսում ստեղծվել էր Ադրբեջանի Ժողովրդական Հանրապետությունը (1945-46)։ Այն ընդհանուր սահման ուներ ԽՍՀՄ հետ, սակայն արևմուտքում ամբողջությամբ սահմանակցում էր Մահաբադի Քրդական Հանրապետությանը, որպեսզի կապեր չլինեն Թուրքիայի հետ։ ԱԺՀ փլուզումից հետո 10 000 ազարիներ գաղթում են Խորհրդային Ադրբեջան[37]։

1979 թվականին Իրանում տեղի է ունենում իսլամական հեղափոխություն, և շահական կարգերի տապալումով՝ երկիրը դառնում է իսլամական հանրապետություն։ Դրանում մեծ դեր են խաղացել նաև ազարի հոգևորականները, որոնցից շատերը զբաղեցնում են պատասխանատու պաշտոններ։ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Իրանական Ադրբեջանի թյուրքացման քաղաքականությունը և անջատողական դրսևորումները Թուրքիայից բացի վարում է նաև Ադրբեջանը[12]։ Իրանում հակակառավարական ելույթները շատացել են մասնավորապես 21-րդ դարի սկզբին։ Դրանք հիմնականում տևում էին մեկից մի քանի օր և ճնշվում ոստիկանության կողմից, քանի որ տարերային էին և ընդգրկում էին առանձին կենտրոններ։

Բնակչություն

խմբագրել

Իրանի բնակչությունը 2016 թվականի դրությամբ կազմել է շուրջ 80 միլիոն։ Ազարիներ են եղել իրանցիների մոտ 17 միլիոնը։ Նրանցից ավելի քան 3,5 միլիոնը բնակվում էր Թեհրանի նահանգում։ Աղյուսակից պարզ երևում է, որ եթե նույնիսկ իրար գումարեն ազարիաբնակ նահանգների (Արդաբիլ, Ալբորզ, Արևելյան Ադրբեջան, Արևմտյան Ադրբեջան, Զանջան, Համադան, Ղազվին, Թեհրան և մայրաքաղաք Թեհրան) ամբողջ, այդ թվում՝ այլազգի բնակչությունը՝ ընդհանուր ստացվում է 27 միլիոն մարդ։ Սակայն այդ նահանգներում ու մայրաքաղաքում բնակվում են միլիոնավոր պարսիկներ (միայն Թեհրանի նահանգում՝ մոտ 8 միլիոն), ինչպես նաև քրդեր և այլ իրանցիներ։ Սա ցույց է տալիս, որ երբ Իրանում ազարիների թիվը հասցնում են 30 միլիոնի կամ ավելի, դա հնարավոր չէ։

Նահանգ Կենտրոն Տարածք[38] Բնակչություն[39] Ազարիներ Տոկոս Քարտեզ
Ալբորզ Քերեջ 5 833 կմ2 2 712 400 870 917 36,1  
Արդաբիլ Արդաբիլ 17 800 կմ2 1 270 420 1 247 298 98,2  
Արևելյան Ադրբեջան Թավրիզ 45 650 կմ2 3 909 652 3 642 678 97,8  
Արևմտյան Ադրբեջան Ուրմիա 37 437 կմ2 3 265 219 2 347 090 76,2  
Բուշեհր Բուշեհր 22 743 կմ2 1 163 400 10 329 1,0  
Գիլան Ռաշթ 14 042 կմ2 2 530 696 195 989 7,9  
Գոլեսթան Գորգան 20 195 կմ2 1 868 819 69 304 3,9  
Զանջան Զանջան 21 773 կմ2 1 057 461 992 474 98,3  
Թեհրան Թեհրան 18 814 կմ2 13 267 637 3 691 568 30,3  
Իլամ Իլամ 20 133 կմ2 580 158 0 0  
Լոռեսթան Խորամաբադ 28 294 կմ2 1 760 649 5 263 0,3  
Խուզեսթան Ահվազ 64055 կմ2 4 710 509 113 293 2,5  
Կենտրոնական Արաք 29 130 կմ2 1 429 475 294 103 20,8  
Համադան Համադան 19 368 կմ2 1 738 234 1 035 620 58,9  
Հարավային Խորասան Բիրջանդ 151 913 կմ2 768 898 0 0  
Հյուսիսային Խորասան Բոջնուրդ 28 434 կմ2 863 092 178 752 20,6  
Հորմոզգան Բանդեր Աբբաս 70 669 կմ2 1 776 415 4 735 0,3  
Ղազվին Ղազվին 15 549 կմ2 1 273 761 630 822 52,5  
Ղոմ Ղոմ 11 526 կմ2 1 292 283 297 131 25,8  
Մազանդարան Սարի 23 701 կմ2 3 283 582 73 775 2,4  
Յազդ Յազդ 129 285 կմ2 1 138 533 0 0  
Չհարմահալ և Բախտիարի Շահրեքորդ 16 332 կմ2 947 763 90 422 10,1  
Ռազավի Խորասան Մաշհադ 118 884 կմ2 6 434 501 221 793 3,7  
Սեմնան Սեմնան 97 491 կմ2 702 360 9 468 1,5  
Սիստան և Բելուջիստան Զահեդան 181 785 կմ2 2 775 014 0 0  
Սպահան Սպահան 107 029 կմ2 5 120 850 341 552 7,0  
Քերման Քերման 180 836 կմ2 3 164 718 26 451 0,9  
Քերմանշահ Քերմանշահ 24 998 կմ2 1 952 434 0 0  
Քոհգիլուե և Բոյեր Ահմադ Յասուջ 15 504 կմ2 713 052 32 931 5,0  
Քուրդիստան Սանանդաջ 29 137 կմ2 1 603 011 4 481 0,3  
Ֆարս Շիրազ 122 608 կմ2 4 851 274 459 666 10,0  
Իրան (ընդհանուր) Թեհրան 1 628 554 կմ2 79 926 270 16 873 939 22,45  

Մշակույթ

խմբագրել

Ազարիների մշակույթը գերազանցապես կապվում է իրանական մշակույթին, մասամբ նաև՝ թուրքականին։ Ատրպատականը՝ ազարիների հայրենիքը, դարեր շարունակ Իրանի մի հատվածն էր՝ որպես սահմանակից երկրամաս և հաճախ պատուհան դեպի Հայկական լեռնաշխարհ և Կովկաս, ավելի ուշ՝ Ռուսաստան։ Ազարիների ավելի քան 20 %-ը՝ մոտ 3,5 միլիոն մարդ, բնակվում է Իրանի մայրաքաղաք Թեհրանում։ Այն ազարիների մշակույթի գլխավոր կենտրոններից է։ Կարևոր օջախներ են Թավրիզը, Արդաբիլը, Զանջանը, իրանական և ազարիական մշակույթի՝ Համադանը, Ղազվինը և այլն։ Այստեղ են գտնվում մշակութային ու կրոնական հիմնական հաստատությունները։

 
Նախշազարդեր Թավրիզի Կապույտ մզկիթից

Ազարիները, ինչպես և մյուս իրանցիները, դավանում են իսլամի շիական ուղղությունը։ Ի հակառակ սուննի ճյուղի, որը դավանում են մյուս բոլոր թյուրքալեզու ժողովուրդները, շիադավան ազարիները գտնում են, որ Մուհամմադ մարգարեից հետո կապն աստծո հետ շարունակվել է իր մահից հետո՝ եղբորորդի ու հոգեզավակ Ալիի և Մուհամմադի դուստր Ֆաթիմայի կազմած ընտանիքով։ Ինչպես և իրանցի մյուս ժողովուրդները, ազարիները նշում են նովրուզը՝ «գարնան տոն-ամանորը»՝ մայիսի 21-ին։ Դեռ զրադաշտական ժամանակներից այդ տնոը նշվել է ոչ միայն Իրանում, այլև Մերձավոր Արևելքի այլ երկրներում՝ որպես նոր տարի, սակայն իսլամի կամ քրիստոնեության ընդունումից հետո բոլոր ժողովուրդները դա փոխարինել են Զոհաբերության տոնով կամ Սուրբ Ծննդով։ Իրանցիները պահել են ավանդույթը[40]։

Լեզվի ու գրականության բնագավառներում նույնպես ազարիները կրում են իրանական մշակույթը. խոսելով թյուրքական լեզվով՝ նրանք չեն գրում լատինատառ, ինչպես թուրքերենը, ադրբեջաներենը, ղազախերենը, ուզբեկերենը կամ թուրքմեներենը։ Գրականության ասպարեզում այստեղ լայն տարածում ունեն իրանական ոճի բանաստեղծությունները, որոնք հետագայում հիմք են դարձել երաժշտության համար։ Թուրքիայում և Ադրբեջանում տարածված է մուղամը, իսկ ազարիների շրջանում՝ իրանական երաժշտության մաս հանդիսացող աշուղական երգերը[41]։ Դրանք իրենց ակունքներում ունեն գուսանական ժողովրդական ստեղծագործություններ, որոնք արդիական են Մերձավոր Արևելքի մյուս բնիկ ժողովուրդների՝ հայերի, քրդերի, պարսիկների և այլոց շրջանում[42]։

Լինելով նստակյաց ժողովուրդ՝ ազարիները թյուրքալեզու ժողովուրդների պես չեն զբաղվել քոչվոր անասնապահությամբ։ Այսօր էլ, գյուղաբնակ ազարիների մեծ մասը հիմնականում զբաղվում է երկրագործությամբ. Իրանական Ադրբեջանն ապահովում է Իրանի գյուղմթերքի 50 %-ը[43]։ իսկ քաղաքների բնակչությունը հմտացել է գեղեցիկ արվեստների մեջ։ Իրանական կերպարվեստն այստեղ շարունակել է զարգանալ. տարածված են նկարչությունը, քանդակագործությունը, խեցեգործությունը, ոսկերչությունը, գորգագործությունը։ Ազարիաբնակ հիմնական քաղաքների անուններով գործում են գորգեր, որոնք ունեն հարյուրամյակների ավանդույթներ ու պատմություն։

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ «Azerbaijani (people)». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  2. ↑ «Azerbaijani (آذربايجانجا ديلي / Азәрбајҹан дили / Azərbaycan dili)». omniglot. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  3. ↑ «Languages in Turkey». Ethnologue. 2013. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  4. ↑ «Immigrant Languages in Republic of Azerbaijan». Ethnologue. 2013. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  5. ↑ «Azerbaijani diaspora in Canada - by Reza Moridi». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  6. ↑ «Iranian Studies Group at MIT, Iranian-American Community Survey Results, 2005 Web.mit.edu. Retrieved November 28, 2011». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  7. ↑ Soviet Asian ethnic frontiers
  8. ↑ Iran: political development in a changing society Page 160
  9. ↑ World Regional Geography Page 200
  10. ↑ Tadeusz Swietochowski, "Russian Azerbaijan, 1905-1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community", Cambridge University Press, 2004. pg 192: [1] Excerpt "...identity with the Persian Azerbaijanis"
  11. ↑ "Richard Nelson Frye, "Persia", Allen & Unwin, 1968. pp 17: "in World War II, contact with brethren in Soviet Azerbaijan likewise were not overly cordial since the Persian Azeris are to Iranian culture and consider their destiny to be with the Persians rather than with other Turks"
  12. ↑ 12,0 12,1 William Beeman (2005). The Great Satan vs. the Mad Mullahs: How the United States and Iran Demonize Each Other. University of Chicago Press. էջ 135. «The Bush administration also flitered with supporting the Mujaheddin-Khalq (MEK) in their efforts to overthrow the Tehran government, supporting Mahmud Ali Chehregani, leader of an Azerbaijani separatist movement calling for a federated Iran»
  13. ↑ شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۸۱۶۶/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:اردبیل/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۳۷-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۴۹ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
  14. ↑ شماره کتابشناسی ملی:۲۸۹۰۸۲۱/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان آذربایجانشرقی/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۹-۳۵-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۳ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
  15. ↑ طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان آذربایجان غربی/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۶-۳۶-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱
  16. ↑ شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۹۴۱۴/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان زنجان/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۶-۴۹-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۲ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
  17. ↑ طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان قزوین/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۵۳-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۶۸ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
  18. ↑ Selected Findings of National Population and Housing Census 2011 Արխիվացված Մայիս 31, 2013 Wayback Machine
  19. ↑ «Tehran». Looklex Encyclopaedia. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 4-ին.
  20. ↑ Общие сведения об Иране, стр. 25. // История Ирана. XX век. Автор: Салех Мамедоглы Алиев. Серия: История стран Востока. XX век. Ответственный редактор тома А. З. Егорин; Редактор издания Г. В. Миронова. Москва: Издательство «Институт востоковедения РАН» — «Крафт+», 2004, 643 страниц. ISBN 5-89282-184-6 (ИВ РАН), ISBN 5-93675-075-2 (Крафт+)
  21. ↑ Joshua Project. «Ethnic People Groups of the Turkic Peoples Affinity Bloc». Joshua Project. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 3-ին.
  22. ↑ Ethnologue report for language code: azb
  23. ↑ Iran — People Groups. Joshua Project
  24. ↑ «UNPO — Southern Azerbaijan». Արխիվացված է օրիգինալից 2010-06-03-ին. Վերցված է 2017-12-03-ին.
  25. ↑ Islamic Fundamentalism In Azerbaijan: Myth Or Reality? — The Jamestown Foundation
  26. ↑ Part II. National perspectives on security in the Caspian Sea region. — 10. Azerbaijan's strategic choice in the Caspian region (author Sabit Bagirov), pp. 186—187. // The Security of the Caspian Sea Region. Edited by Gennady Chufrin. Typeset and originated by Stockholm International Peace Research Institute. Oxford: Oxford University Press, 2001, XVI+375 pages. ISBN 9780199250202
  27. ↑ Michel M. Mazzaoui, «Islamic Culture and literature in the early modern period» in Robert L. Canfield, Turko-Persia in historical perspective, Cambridge University Press, 1991. pg 87
  28. ↑ Н. В. Пигулевская, А. Ю. Якубовский, И. П. Петрушевский, Л. В. Строева, А. М. Беленицкий. История Ирана с древнейших времён до конца XVIII века. — Л.: Изд-во Ленинградского университета, 1958. Стр. 252.
  29. ↑ Арутунян Г. С., Иранская революция 1905 - 11 гг. и большевики Закавказья, E., 1956։
  30. ↑ A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East. Macmillan. 2009. էջեր 360–373. ISBN 978-0-8050-8809-0.
  31. ↑ Atabaki, Touraj (2000). Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran. I.B.Tauris. էջ 25. ISBN 9781860645549.
  32. ↑ Dekmejian, R. Hrair; Simonian, Hovann H. (2003). Troubled Waters: The Geopolitics of the Caspian Region. I.B. Tauris. էջ 60. ISBN 978-1860649226. «Until 1918, when the Musavat regime decided to name the newly independent state Azerbaijan, this designation had been used exclusively to identify the Iranian province of Azerbaijan.»
  33. ↑ Rezvani, Babak (2014). Ethno-territorial conflict and coexistence in the caucasus, Central Asia and Fereydan: academisch proefschrift. Amsterdam: Amsterdam University Press. էջ 356. ISBN 978-9048519286. «The region to the north of the river Araxes was not called Azerbaijan prior to 1918, unlike the region in northwestern Iran that has been called since so long ago.»
  34. ↑ Большая советская энциклопедия. — 1-е изд.. — М.: Советская энциклопедия, 1926. — Т. 1. — С. 641.
  35. ↑ Постановление ЦК ВКП(б) о принятии советского подданства подданными Ирана с приложением справки о наличии иранцев в Азербайджане. 1938. РГАСПИ. Ф. 17. Оп. 3. Д. 994.
  36. ↑ Helen Chapin Metz Iran: A Country Study. World War II And The Azarbaijan Crisis. — Washington Արխիվացված է 26 հոկտեմբերի, 2017 սկզբնաղբյուրից:
  37. ↑ Brenda Shaffer. Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity. MIT Press, 2002; p. 57
  38. ↑ Statistical Centre, Government of Iran. «General Characteristics of Ostans according to their administrative divisions at the end of 1383 (2005 CE)». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2006 թ․ ապրիլի 30-ին.
  39. ↑ «National census 2016». amar.org.ir. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 14-ին.
  40. ↑ "Culture of Iran: No-Rooz, The Iranian New Year at Present Times". www.iranchamber.com. Retrieved 1 February 2016.
  41. ↑ John Renard, Islam and the Heroic Image: Themes in Literature and the Visual Arts, 1999, Mercer University Press, p. 50.
  42. ↑ Encyclopædia Iranica, ʿĀŠEQ
  43. ↑ «استان‌های آذری نشین قطب تولید شیرینی و شکلات کشور». Donya-e-Eqtesad. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 26-ին.

Գրականություն

խմբագրել
  • Асатрян Г., “Этнический композиция Ирана”, от “Ариского простроа” до Азеербайджанского мифа., 1993, Ереван
  • Миллер Б. В.., Талышский язык и язык азери, Москва, 1953
  • В.В. Бартольд,”Сочинение”, Москва, 1963, том 2
  • E. Yarshater, Encyclopedia Iranica, Azerbaijan, vii. The Iranian Language of Azerbaijan./ Āḏarī (Ar. al-āḏarīya), 1988
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2017 թվականի դեկտեմբերի 22-ի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ազարիներ&oldid=10099179» էջից
  NODES
design 1
Done 1
eth 10
Story 1