Վիքիպեդիա

Բիլլի Քիդ

Հենրի ՄաքՔարթի (անգլ.՝ Henry McCarty, նոյեմբերի 23, 1859(1859-11-23)[1] կամ սեպտեմբերի 17, 1859(1859-09-17), Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ - հուլիսի 14, 1881(1881-07-14)[1][2][3], Ֆորտ Սամներ, Նյու Մեքսիկո, ԱՄՆ), կրել է նաև Ուիլիամ Բոնի մականունը, առավել հայտնի է որպես Բիլլի Քիդ, ամերիկացի օրինազանց և Հին Արևմուտքի հրաձիգ, որը ենթադրաբար 21 տարեկանում սպանել է 21 տղամարդու[4][5]։ Հայտնի է Նյու Մեքսիկոյի Լինքոլն շրջանի պատերազմին ցուցաբերած մասնակցությամբ, որի ընթացքում ենթադրաբար երեք սպանություն է կատարել:

Բիլլի Քիդ
Պատկեր
Ծննդյան ամսաթիվնոյեմբերի 23, 1859(1859-11-23)[1] կամ սեպտեմբերի 17, 1859(1859-09-17)
ԾննդավայրՆյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ
ՔաղաքացիությունԱՄՆ
Մահվան ամսաթիվհուլիսի 14, 1881(1881-07-14)[1][2][3] (21 տարեկան)
Մահվան վայրՖորտ Սամներ, Նյու Մեքսիկո, ԱՄՆ
Մահվան պատճառհրազենային վերք
Սպանություն

Մաքքարթին որբ է մնացել 15 տարեկան հասակում։ Նրա առաջին ձերբակալությունը եղել է 1875 թվականին՝ 16 տարեկանում սնունդ գողանալու համար։ Տասը օր անց թալանել է չինական լվացքատունը և կրկին ձերբակալվել, բայց կարճ ժամանակ անց փախել է բանտից: Փախել է Նյու Մեքսիկոյի տարածքից դեպի հարևան Արիզոնա՝ դառնալով հանցագործ, և դաշնային փախստական: 1877 թվականին սկսել է ինքն իրեն անվանել «Ուիլյամ Բոնի»[6]։

1877 թվականի օգոստոսին տեղի ունեցած վեճի ժամանակ դարբնին սպանելուց հետո Բոնին Արիզոնայում հայտնվել է հետախուզման մեջ և վերադարձել Նյու Մեքսիկո, որտեղ միացել է ընտանի կենդանիներ գողացող խմբին: Տարածաշրջանում մեծ ճանաչում է ձեռք բերել, երբ միացել է «Կարգավորիչների» խմբին և մասնակցել 1878 թվականի Լինքոլն շրջանի պատերազմին: Նա և երկու այլ կարգավորիչներ ավելի ուշ մեղադրվել են երեք տղամարդու սպանության մեջ, այդ թվում՝ Լինքոլն շրջանի շերիֆ Ուիլյամ Ջ. Բրեյդին և նրա տեղակալներից մեկը:

Բոնիի համբավը մեծացել է 1880 թվականի դեկտեմբերին, երբ Լաս Վեգասում և Նյու Մեքսիկոյում տարածված «Las Vegas Gazette»-ը և Նյու Յորքի «The Sun» թերթերը պատմել են նրա հանցագործությունների մասին[7]։ Շերիֆ Փեթ Գարեթը նույն ամսվա վերջին ձերբակալել է Բոնին: 1881 թվականի ապրիլին Բոնին կայացել է դատը և նա դատապարտվել է Բրեյդիի սպանության համար, իսկ նույն տարվա մայիսին դատապարտվել է կախաղանի։ Նա փախել է բանտից ապրիլի 28-ին՝ սպանելով շերիֆի երկու տեղակալներին և ավելի քան երկու ամիս խուսափել է ազատազրկումից: Գարեթը կրակել և սպանել է 21-ամյա Բոնիին Ֆորտ Սամներ քաղաքում՝ 1881 թվականի հուլիսի 14-ին:

Նրա մահից հետո տասնամյակների ընթացքում լեգենդներ են զարգացել այն մասին, որ նա ողջ է մնացել և մի շարք տղամարդիկ պնդել են, որ իրենք Բոնին են[8]։ Բիլլի Քիդը մնում է դարաշրջանի ամենահայտնի դեմքերից մեկը, որի կյանքն ու նմանությունը հաճախակի դրամատիզացվել են արևմտյան ժողովրդական մշակույթում: Նրա կերպարը հայտնվել է ավելի քան 50 ֆիլմերում և մի քանի հեռուստասերիալներում:

Վաղ կյանք

խմբագրել

Հենրի Մաքքարթիի ծնողները՝ Քեթրին (Դիվայն) և Պատրիկ Մաքքարթնիները ապրել են Նյու Յորքում և եղել են իռլանդացի կաթոլիկներ[9][10]։ Թեև նրա ծննդյան տարեթիվը հաստատվել է որպես 1859 թվական, նրա ծննդյան ճշգրիտ ամսաթիվը վիճարկվել է որպես այդ տարվա սեպտեմբերի 17 կամ նոյեմբերի 23.[11][12][13] Պատմաբանների շրջանում անորոշություն կա Մաքքարթիի ծննդյան ճշգրիտ վայրի և ամսաթվի վերաբերյալ[14][12][13]։ Մարդահամարի արձանագրությունները ցույց են տվել, որ նրա կրտսեր եղբայր Ջոզեֆ Մաքքարթին ծնվել է 1863 թվականին[15]։

Ամուսնու մահից հետո Քեթրին Մաքքարթին և նրա որդիները տեղափոխվել են Ինդիանա նահանգի Ինդիանապոլիս քաղաք, որտեղ նա հանդիպել է Ուիլյամ Հենրի Հարիսոն Անտրիմին: 1870 թվականին Մաքքարթիների ընտանիքը Անտրիմի հետ տեղափոխվել է Կանզաս նահանգի Ուիչիտո քաղաք[16]։ Մի քանի տարի անց նորից տեղափոխվելուց հետո Քեթրինն ամուսնացել է Անտրիմի հետ՝ 1873 թվականի մարտի 1-ին Նյու Մեքսիկո նահանգի Սանտա Ֆե քաղաքում գտնվող Առաջին պրեսբիտերական եկեղեցում, իսկ նրա որդիները ծառայել են որպես վկաներ[17][18]։ Կարճ ժամանակ անց ընտանիքը Սանտա Ֆեից տեղափոխվել է Նյու Մեքսիկոյի Սիլվեր Սիթի քաղաք և Ջոզեֆը ընդունել է Անտրիմի ազգանունը[15]։ Մաքքարթիի մայրը տուբերկուլյոզից մահանալուց անմիջապես առաջ՝ 1874 թվականի սեպտեմբերի 16-ին[19]՝ Ուիլյամ Անտրիմը լքել է Մաքքարտիի տղաներին՝ թողնելով նրանց որբ։

Առաջին հանցագործություններ

խմբագրել
 
Հենրի Հուքերը՝ Բիլլի Քիդի նախկին գործատուն, Արիզոնայի հարավ-արևելքում գտնվող Սիեռա Բոնիտա քաղաքում գտնվող իր ագարակում

Մաքքարթին 14 տարեկան է եղել մոր մահվան ժամանակ։ Սառա Բրաունը՝ պանսիոնատի սեփականատերը, աշխատանքի դիմաց նրան սենյակ և սեղան է տրամադրել: 1875 թվականի սեպտեմբերի 16-ին Մաքքարթիին տեսել են ուտելիք գողանալիս[20][21]։ Տասը օր անց Մաքքարթին և Ջորջ Շեֆերը թալանել են չինական լվացքատունը, գողացել հագուստ և երկու ատրճանակ: Մաքքարթիին մեղադրել են գողության մեջ և բանտարկել: Երկու օր անց նա փախել է և դարձել փախստական[20], հաջորդ օրը «Silver City Herald»-ում նրա մասին հրապարակվել է առաջին պատմությունը։ Մաքքարթին գտել է իր խորթ հորը և մնացել նրա մոտ այնքան ժամանակ, մինչև Անտրիմը դուրս է շպրտել նրան։ Մաքքարթին նրանից գողացել է հագուստ և ատրճանակներ։ Դա վերջին անգամն է եղել, երբ երկուսն իրար տեսել են[22]։

Անտրիմի մոտից հեռանալուց հետո Մաքքարթին ճանապարհորդել է դեպի Արիզոնայի հարավ-արևելյան տարածք, որտեղ նա աշխատել է ագարակում և իր աշխատավարձը վատնել է մոտակա խաղատներում[23]։ 1876 թվականին աշխատանքի է ընդունվել հայտնի ագարակատեր Հենրի Հուկերի մոտ՝ որպես օգնական[24][25]։ Այդ ընթացքում Մաքքարթին ծանոթացել է շոտլանդացի հանցագործ և ԱՄՆ հեծելազորի նախկին զինծառայող Ջոն Մաքիի հետ, որը զորացրվելուց հետո մնացել է Արիզոնայի Քեմփ Գրանտում գտնվող ԱՄՆ բանակի դիրքի մոտ: Երկու տղամարդիկ շուտով սկսել են ձիեր գողանալ տեղի զինվորներից[26]։ Մաքքարթին հայտնի է դարձել որպես «Երեխա (Kid) Անտրիմ» իր երիտասարդության, թեթև կազմվածքի, մաքուր սափրված արտաքինի և անհատականության պատճառով[27][28]։

1877 թվականի ինչ-որ պահի Մաքքարթին սկսել է իրեն անվանել «Ուիլյամ Հ. Բոնի»[29]։ 1877 թվականի օգոստոսի 17-ին Բոնին գտնվել է Բոնիտա գյուղի սրահում, երբ վեճի է բռնկվել Ֆրենսիս Պ. «Վինդի» Քեհիլի հետ՝ դարբին, որն ըստ տեղեկությունների, սպառնացել է նրան և մի քանի անգամ անվանել «կավատ»: Բոնին իր հերթին Քեյհիլին անվանել է «Քածի որդի», որից հետո Քեհիլը Բոնիին գցել է հատակին և երկուսն էլ պայքարել են Բոնիի ատրճանակի համար: Բոնին կրակել և մահացու վիրավորել է Քեհիլին։ Վկան ասել է, որ «[Բիլլին] այլընտրանք չուներ, նա պետք է օգտագործեր իր հավասարեցիչը»: Քեհիլը մահացել է հաջորդ օրը[30][31]։ Բոնին փախել է, բայց մի քանի օր անց վերադարձել է և ձերբակալվել Մայլս Վուդի կողմից, որն այդ պահին եղել է տեղական խաղաղության դատավոր: Նա կալանավորվել և պահվել է Քեմփ Գրանտ պահակատանը, սակայն փախել է մինչ իրավապահների ժամանելը[32]։

Բոնին գողացել է ձի և փախել Արիզոնայի տարածքից դեպի Նյու Մեքսիկոյի տարածք[29], բայց ապաչները նրանից վերցրել են ձին՝ թողնելով նրան շատ կիլոմետրեր քայլել մինչև մոտակա բնակավայրը։ Ֆորտ Սթենթոնում  սովամահ և կիսամեռ վիճակում[33]՝ նա գնացել է ընկերոջ և «Seven Rivers Warriors» խմբավորման անդամ Ջոն Ջոնսի տուն, որի մայրը՝ Բարբարան, կերակրել է նրան առողջանալու համար[34][29]։ Առողջությունը վերականգնելուց հետո Բոնին գնացել է Ապաչի Թեյո՝ նախկին ռազմակայան, որտեղ միացել է անասուններ գողացողների խմբին, որոնք հարձակվել են Լինքոլն կոմսությունում գտնվող և Ջոն Չիսումին պատկանող անասնապահական մագնատի նախիրների վրա: Այն բանից հետո, երբ նրան նկատել են Սիլվեր Սիթիում՝ նրա առնչությունը հանցախմբի հետ նշվել է տեղական թերթում[29]։

Լինքոլն շրջանի պատերազմ

խմբագրել

Նախապատմություն

խմբագրել
 
Ջոն Հենրի Թունստալ, 1872 թվական

Նյու Մեքսիկո վերադառնալուց հետո Բոնին որպես կովբոյ աշխատել է անգլիացի գործարար և ագարակատեր Ջոն Հենրի Թունսթալի մոտ (1853–1878), որի ագարակաը գտնվել է Լինքոլն կոմսության Պեկոս գետի վտակում տեղակայված Ռիո Ֆելիքսի մոտ (այժմ՝ Չավես շրջան)։ Թունսթալը և նրա բիզնես գործընկեր և փաստաբան Ալեքսանդր ՄաքՍուինը հակառակորդներ են եղել իռլանդական ծագմամբ ամերիկացի գործարարներ Լոուրենս Մերֆիի, Ջեյմս Դոլանի և Ջոն Ռայլիի կողմից ստեղծված դաշինքում: Այս երեք տղամարդիկ տնտեսական և քաղաքական ազդեցություն են ունեցել Լինքոլն կոմսությունում 1870-ականների սկզբից, մասամբ այն պատճառով, որ նրանց է պատկանել մոտակա տարածքում տավարի միս մատակարարելու պայմանագիրը, Ֆորտ Ստանտոն և Լինքոլն քաղաքում հաջողված առևտուր ունեցող խանութը:

1878 թվականի փետրվարին ՄաքՍուինը Դոլանին պարտք է եղել 8000 դոլար, որը ստացել է դատական կարգադրություն և խնդրել Լինքոլնի շրջանի Շերիֆ Ուիլյամ Ջ. Բրեյդիին առգրավել գրեթե 40,000 դոլար արժողությամբ Թանստոլի ունեցվածքն ու անասունները: Թանստոլը Բոնիին հանձնարարել է հոգ տանել ինը բարձրակարգ ձիերի մասին և տեղափոխել դրանք իր ագարակ: Միևնույն ժամանակ՝ Շերիֆ Բրեյդին մեծ զորք է հավաքել Թանստոլի անասուններին տիրանալու համար[35][36]։

1878 թվականի փետրվարի 18-ին Թանստոլը իմացել է իր հողում ջոկատի ներկայության մասին և դուրս է եկել այդ ամենին միջամտելու։ Փոխհրաձգության ժամանակ ջոկատի անդամներից մեկը կրակել է Թանստոլի կրծքին և վայր գցել ձիուց։ Բանդայի մեկ այլ անդամ Թանստոլից խլել է ատրճանակը և սպանել նրան կրակելով գլխի հետևի մասում[36][37]։ Թանստոլի սպանությունը երկու խմբավորումների միջև կոնֆլիկտ է առաջացրել, որը հայտնի է դարձել որպես հիվիքի Լինքոլն շրջանի պատերազմ[36][38]։

Սադրանք

խմբագրել
 
Դիկ Բրյուեր, 1875 թվական

Այն բանից հետո, երբ Թունստոլը սպանվել է՝ Բոնին և Դիկ Բրյուերը երդում են տվել Բրեյդիի և նրա մոտ գտնվողների դեմ և սպանության հրաման ստացան Լինքոլն շրջանի խաղաղության դատավոր Ջոն  Ուիլսոնից[39]։ 1878 թվականի փետրվարի 20-ին, երբ փորձել են ձերբակալել Բրեյդիին, շերիֆը և նրա տեղակալները գտել և ձերբակալել են Բոնիին և նրա հետ գտնվող ևս երկու տղամարդու[40]։ ԱՄՆ փոխմարշալ Ռոբերտ Ուայդենմանը՝ Բոնիի ընկերը և զինվորների մի ջոկատ առևանգել են Շերիֆ Բրեյդիի բանտի պահակներին, նրանց կանգնեցրել ճաղերի հետևում և ազատ արձակել Բոնիին և Բրյուերին[41]։

Այնուհետև Բոնին միացել է Լինքոլնի շրջանի կարգավորող մարմիններին, մարտի 9-ին նրանք առևանգել են Ֆրենկ Բեյքերին և Ուիլյամ Մորթոնին, որոնք երկուսն էլ մեղադրվել ենն Թունստոլի սպանության մեջ։ Բեյքերը և Մորթոնը սպանվել են փախուստի փորձի ժամանակ[42]։

Ապրիլի 1-ին «կարգավորիչները» դարանակալել են Շերիֆ Բրեյդիին և նրա տեղակալներին։ Կռվի ժամանակ Բոնին վիրավորվել է ազդրի հատվածում։ Բրեյդին և շերիֆի տեղակալ Ջորջ Հինդմանը սպանվել են[43]։ 1878 թվականի ապրիլի 4-ի առավոտյան Բաքշոթ Ռոբերտսը և Դիկ Բրյուերը սպանվել են Բլեյզերի ջրաղացում կատարված փոխհրաձգության ժամանակ[44]։ Հրամաններ են եղել երկու կողմերի մի քանի մասնակիցների ձերբակալության համար և Բոնին և ևս երկու անձ մեղադրվել են Բրեյդիի, Հինդմանի և Ռոբերտսի սպանության մեջ[45]։

Լինքոլնի ճակատամարտ (1878)

խմբագրել

Հուլիսի 14-ի կիրակի գիշերը ՄաքՍուինը և «կարգավորիչները», այժմայդ ժամանակ արդեն հիսուն կամ վաթսուն տղամարդկանցից բաղկացած խումբ՝ գնացել են Լինքոլն և տեղավորվել քաղաքի մի քանի կառույցներում[46]։ ՄաքՍուինի առանձնատանն են եղել Բոնին, Ֆլորենսիո Չավեսը, Խոսե Չավեսը, Ջիմ Ֆրենչը, Հարվի Մորիսը, Թոմ Օ'Ֆոլիարդը, Իգինիո Սալազարը և այլն: Մեկ այլ խումբ՝ Մարին Չավեսի և Դոկ Սքուրլոքի գլխավորությամբ տեղավորվել է սրահի տանիքում: Հենրի Նյուտոն Բրաունը, Դիք Սմիթը և Ջորջ Քոուն պաշտպանել են մոտակա կավային զորանոցը[47]։

Երեքշաբթի օրը՝ հուլիսի 16-ին նորանշանակ շերիֆ Ջորջ Պեպինը սուրհանդակներ է ուղարկել ՄաքՍուինիի պաշտպաններին սրահում սպանելու համար։ Պեպինի մարդիկ նահանջել են, երբ դիպուկահարներից մեկը՝ Չարլզ Քրոուֆորդը, սպանվել է Ֆերնանդո Հերերայի կողմից։ Այնուհետև Պեպինը օգնության խնդրանք է ուղարկել գնդապետ Նեյթան Դադլիին, որը մոտակա Ֆորտ Սթենթոնի հրամանատարն է եղել: Ի պատասխան Պեպինին՝ Դադլին հրաժարվել է միջամտել, բայց ավելի ուշ զորքերով ժամանել է Լինքոլն և ճակատամարտը շրջել է ի օգուտ Մերֆի-Դոլան խմբակցության[48][49]։

Հուլիսի 19-ին ուրբաթ օրը հրաձգություն է տեղի ունեցել։ ՄաքՍուինի կողմնակիցները հավաքվել են նրա տան ներսում, երբ Բաք Փաուելը և շերիֆի տեղակալ Ջեք Լոնգը հրդեհել են շենքը, ինչի արդյունքում բնակիչները սկսել են կրակել: Բոնին և մյուս տղամարդիկ փախել են շենքից, երբ բոլոր սենյակները՝ բացառությամբ մեկից սկսել են այրվել: Շփոթության ժամանակ ՄաքՍուինիին գնդակահարել և սպանել է Ռոբերտ Բեքվիթը, որին այնուհետև գնդակահարել և սպանել է Բոնին[50][51]։

Անօրինություն

խմբագրել
 
Նյու Մեքսիկոյի տարածքային նահանգապետ Լյու Ուոլեսը 1893 թվականին

Բոնին և Լինքոլնի ճակատամարտից երեք այլ փրկվածներ գտնվել են «Mescalero» հնդկական գործակալության մոտ, այն ժամանակ, երբ գործակալության հաշվապահ Մորիս Բերնշտեյնը սպանվել է 1878 թվականի օգոստոսի 5-ին: Բոլոր չորսն էլ մեղադրվել են սպանության մեջ՝ չնայած հակասական ապացույցներին, որ Բերնշտեյնը սպանվել է ոստիկան Ատանասիո Մարտինեսի կողմից։ Բոլոր մեղադրական եզրակացությունները, բացի Բոնիից հետագայում չեղարկվել են[52][53]։

1878 թվականի հոկտեմբերի 5-ին ԱՄՆ-ի մարշալ Ջոն Շերմանը տեղեկացրել է նորանշանակ տարածքային նահանգապետին և միության բանակի նախկին գեներալ Լյու Ուոլեսին, որ նա մի քանի տղամարդկանց համար երաշխիքներ է ունեցել, այդ թվում՝ «Ուիլյամ Անտրիմ, նույն ինքը՝ Քիդ, նույն ինքը՝ Բոնի», բայց չի կարողացել մահապատժի ենթարկել նրանց «այդ կոմսությունում գործերի խախտված վիճակի պատճառով, որը բխել է մարդկանց հուսահատ դասակարգի գործողություններից»[54]: Ուոլեսը համաներման հռչակագիր է հրապարակել 1878 թվականի նոյեմբերի 13-ին, որը ներում է շնորհում Թունստոլի սպանությունից ի վեր Լինքոլն շրջանի պատերազմին մասնակից բոլորի համար: Այն մասնավորապես բացառել է այն անձանց, որոնք դատապարտվել կամ մեղադրվել են հանցագործության համար և հետևաբար նաև բացառել է Բոնիին[55][56]։

1879 թվականի փետրվարի 18-ին Բոնին և նրա ընկեր Թոմ Օ'Ֆոլիարդը Լինքոլնում են եղել և դիտել են, թե ինչպես են փաստաբան Հյուսթոն Չեփմենը գնդակահարվում, իսկ նրա դիակը հրկիզվում: Ըստ ականատեսների՝ զույգը եղել է անմեղ անցորդներ, որոնց զենքի սպառնալիքով Ջեսսի Էվանսը ստիպել է ականատես լինել սպանությանը[57][58]։ Բոնին 1879 թվականի մարտի 13-ին գրել է նահանգապետ Ուոլեսին՝ առաջարկելով տեղեկություններ տրամադրել Չեպմենի սպանության մասին՝ համաներման դիմաց։ Մարտի 15-ին նահանգապետ Ուոլեսը պատասխանել է՝ համաձայնելով գաղտնի հանդիպմանը՝ իրավիճակը քննարկելու համար։ Նա հանդիպել է Ուոլեսի հետ Լինքոլնում 1879 թվականի մարտի 17-ին։ Հանդիպման ընթացքում և հետագա նամակագրության ընթացքում Ուոլեսը Բոնիին խոստացել է պաշտպանություն իր թշնամիներից և ներման շնորհում՝ իր ցուցմունքը առաջարկելով բարձր երդվյալ ատենակալներին[Ն 1]։

Մարտի 20-ին Ուոլեսը գրել է Բոնիին՝ «թյուրիմացության բոլոր կասկածները վերացնելու համար, կարծում եմ, ավելի լավ է ձերբակալող կողմին նշանակել շերիֆ Քիմբրելիին, որը պետք է ցուցում ստանա, առ այն որ բռնություն չի կիրառվելու»[Ն 2]։ Բոնին արձագանքել է նույն օրը՝ համաձայնելով ցուցմունք տալ և հաստատելով Ուոլեսի առաջարկը՝ իրեն ձերբակալելու և տեղական բանտում կալանավորելու համար, այդ կերպ փորձելով ապահովել իր անվտանգությունը[61]։ Մարտի 21-ին նա թույլ է տվել, որ իրեն ձերբակալի Լինքոլն շրջանի շերիֆ Ջորջ Քիմբալի գլխավորությամբ: Պայմանավորվածության համաձայն՝ Բոնին հայտարարություն է տվել Չեփմենի սպանության մասին և ցուցմունք տվել դատարանում[61]։ Սակայն նրա ցուցմունքներից հետո տեղի շրջանային դատախազը հրաժարվել է նրան ազատ արձակել[61]։ Դեռևս մի քանի շաբաթ անց կալանքի տակ գտնվող Բոնին սկսել է կասկածել, որ Ուոլեսը խաբեություն է կիրառել և երբեք նրան համաներում չի շնորհել: Նա փախել է Լինքոլն շրջանի բանտից 1879 թվականի հունիսի 17-ին[39]։

 
Թոմ Օ'Ֆոլիարդ, 1875 թվական

Բոնին խուսափել է հետագա բռնություններից մինչև 1880 թվականի հունվարի 10-ը, երբ նա կրակել և սպանել է Ջո Գրանտին, որը նոր էր տեղափոխվել Հարգրովս Սալոն՝ Ֆորտ Սամներ, Նյու Մեքսիկո[62]։ « Santa Fe Weekly New Mexican»-ը հաղորդել է՝ «Բիլլի Բոնին, որն ավելի լայնորեն հայտնի է որպես «Քիդ» կրակել և սպանել է Ջո Գրանտին: Խնդրի պատճառը հայտնի չէ[63]։ Համաձայն այլ ժամանակակից աղբյուրների՝ Բոնին զգուշացվել է այն մասին, որ Գրանտը մտադիր է եղել սպանել նրան։ Նա մոտեցել է Գրանտին, ասել նրան, որ հիանում է իր ատրճանակով և խնդրել է զննել այն: Գրանտը հանձնել է այդ խնդրանքին։ Նախքան ատրճանակը վերադարձնելը նա նկատել է, որ զենքը պարունակել է ընդամենը երեք պարկուճ, Բոնին դրել է մխոցը այնպես, որ հաջորդ կրակողը լինի դատարկ պարկուճի վրա: Գրանտը հանկարծակի ատրճանակը ուղղել է Բոնիի դեմքին և սեղմել ձգանը։ Երբ նրան չի հաջողվել կրակել՝ նա հանել է իր զենքը և կրակել Գրանտի գլխին: «Las Vegas Optic»-ի թղթակիցը մեջբերում է Բոնիի խոսքերը, որ հանդիպումը «երկու խաղ է եղել և ես առաջինը կատարեցի այն»[64][65]։

1880 թվականին Բոնին ընկերություն է հաստատել Ջիմ Գրեյթհաուս անունով ագարակատիրոջ հետ, որը հետագայում նրան ծանոթացրել է Դեյվ Ռուդաբոյի հետ: 1880 թվականի նոյեմբերի 29-ին Բոնին, Ռուդաբաուն և Բիլլի Ուիլսոնը փախել են շերիֆի տեղակալ Ջեյմս Քարլայսլի գլխավորած դիրքից։ Գրեյթհաուսի ագարակի անկյունում նա ասել է տերերին, որ իրենք գերի են պահում Գրեյթհաուսին: Քարլայլն առաջարկել է տարածքները փոխանակել Գրեյթհաուսի հետ և Բոնին ընդունել է առաջարկը։ Ավելի ուշ Քարլայլը փորձել է փախչել՝ ցատկելով պատուհանից, սակայն նրա վրա երեք անգամ կրակել են և սպանել։ Փոխհրաձգությունն ավարտվել է ընդհարումով՝ տերը հետ է քաշվել և Բոնին, Ռուդաբաուն և Ուիլսոնը հեռացել են[66][67]։

Գրեյթհաուսի միջադեպից մի քանի շաբաթ անց Բոնին, Ռուդաբոն, Ուիլսոնը, Օ'Ֆոլիարդը, Չարլի Բոուդրը և Թոմ Պիկեթը մտել են Ֆորտ Սամներ: Բոնին և նրա ուղեկիցները չեն իմացել, որ նրանց սպասում է ևս մեկ ջոկատ Փեթ Գարեթի գլխավորությամբ։ Ջոկատը կրակ է բացել՝ սպանելով Օ'Ֆոլիարդին, իսկ մնացած օրինազանցները անվնաս փախել են[68][69]։

Ձերբակալություն և փախուստ

խմբագրել
 
Շերիֆ Փեթ Գարեթ, 1903 թվական

1880 թվականի դեկտեմբերի 13-ին նահանգապետ Ուոլեսը 500 դոլար պարգևավճար է սահմանել Բոնիին գտնելու համար[39]։ Փեթ Գարեթը շարունակել է Բոնիի որոնումները, իսկ դեկտեմբերի 23-ին եղած պաշարումից հետո, որում սպանվել է Բոուդրին, Գարեթը՝ նրա ջոկատը ձերբակալել է Բոնիին Պիկետի, Ռուդաբոյի և Ուիլսոնի հետ միասին Սթրինքինգ Սփրինգսում: Բանտարկյալներին, ներառյալ Բոնիին ձեռնաշղթաներով կապել են և տարել Ֆորտ Սամներ, այնուհետև՝ Լաս Վեգաս: Նրանք ժամանել են դեկտեմբերի 26-ին, իսկ հետո նրանք հանդիպել են հետաքրքրասեր մարդկանց բազմությանը։

Հաջորդ օրը զինված ամբոխը հավաքվել է գնացքի պահեստում, այն բանտարկյալները, որոնք արդեն Գարեթի հետ նստած են եղել գնացքում՝ նրա հետ միասին մեկնել են Սանտա Ֆե[29]։ Փոխշերիֆ Ռոմերոն զայրացած տղամարդկանց խմբի աջակցությամբ՝ պահանջել է կալանավորել Դեյվ Ռուդաբոյին, որը 1880 թվականի ապրիլի 5-ին անհաջող փախուստի փորձի ժամանակ կրակել և սպանել է պատգամավոր Անտոնիո Լինո Վալդեսին[70]։ Գարեթը հրաժարվել է հանձնել բանտարկյալին և սկսվել է լարված առճակատում, մինչև այն պահը, երբ նա համաձայնել է թույլ տալ, որ շերիֆը և երկու այլ տղամարդիկ ուղեկցեն խմբին դեպի Սանտա Ֆե, որտեղ նրանք խնդրել են նահանգապետին ազատ արձակել իրենց[29]։ Լրագրողներից մեկին ավելի ուշ տված հարցազրույցում Բոնին ասել է, որ ինքը չի վախեցել միջադեպի ժամանակ՝ ասելով, որ «Եթե ես ունենայի միայն իմ Վինչեստերը, ես կգնդակահարեի ողջ ամբոխին»[71][72]։ «The Las Vegas Gazette»-ը հրապարակել է նյութ Բոնիի ձերբակալությունից հետո բանտում վերցված հարցազրույցից, որում, երբ լրագրողը ասել է, որ Բոնին հանգիստ տեսք ունի, նա պատասխանել է՝ «Այս անգամ ծիծաղում են իմ վրա»։ Հանցագործի իր կարճատև կարիերայի ընթացքում Բոնին դարձել է ԱՄՆ-ում բազմաթիվ թերթերի հոդվածների առարկա, որոնցից մի քանիսը տպագրվել են Նյու Յորքում[73]։

Սանտա Ֆե ժամանելուց հետո Բոնին ներողություն խնդրելով նահանգապետ Ուոլեսին չորս նամակ է ուղարկել հաջորդ երեք ամսվա ընթացքում: Ուոլեսը հրաժարվել է միջամտել[29] և նա գնացել է դատավարության 1881 թվականի ապրիլին Նյու Մեքսիկոյի Մեսիլա քաղաքում[29]։ Երկու օր տված ցուցմունքներից հետո Բոնին մեղավոր է ճանաչվել Շերիֆ Բրեյդիի սպանության մեջ, դա միակ դատավճիռն է եղել, որն ապահովված է եղել Լինքոլն շրջանի պատերազմի ցանկացած մարտիկների դեմ: Ապրիլի 13-ին դատավոր Ուորեն Բրիստոլը դատապարտել է նրան կախաղանի, իսկ մահապատիժը նշանակված է եղել 1881 թվականի մայիսի 13-ին[29]։ Ըստ լեգենդի՝ դատավճիռ կայացնելուց հետո դատավորն ասել է Բոնիին, որ պատրաստվում է կախել նրան այնքան ժամանակ, քանի դեռ նա «մեռած, մեռած, մեռած» կլինի, իսկ նրա պատասխանը եղել է «Դու կարող ես գնալ դժոխք, դժոխք, դժոխք»[74]։ Ըստ պատմական արձանագրության՝ նա իր նախադասության ընթերցումից հետո չի խոսել[75]։

 
Դատարանի շենք և բանտ, Լինքոլն, Նյու Մեքսիկո

Դատավճիռը կայացնելուց հետո Բոնին տեղափոխվել է Լինքոլն, որտեղ նրան պահել են քաղաքի դատարանի վերին հարկում: 1881 թվականի ապրիլի 28-ի երեկոյան, երբ Գարեթը Ուայթ Օուքսում է եղել և հարկեր է հավաքել՝ տեղակալ Բոբ Օլինգերը հինգ այլ բանտարկյալների տարել էփողոցով ճաշելու՝ թողնելով Ջեյմս Բելին[76]՝ մեկ այլ տեղակալին բանտում Բոնիի հետ միայնակ: Նա խնդրել է իրեն տանել դրսում՝ դատարանի շենքի հետևում գտնվող առանձնատունն օգտագործելու համար։ Բանտ վերադառնալիս Բոնին, որը Բելից առաջ քայլել է դեպի իր խցի աստիճաններով, թաքնվել է չերևացող վայրում, ազատվել ձեռնաշղթաներից և ծեծել Բելին բռունցքներով: Հետագա ծեծկռտուքի ժամանակ Բոնին խլել է Բելի ատրճանակը և մահացու կրակել նրա մեջքին, այն ժամանակ երբ Բելը փորձել է փախչեմ[39]։

Բոնին ոտքերը դեռ կապված վիճակում ներխուժել է Գարեթի գրասենյակ և վերցրել լիցքավորված որսորդական հրացանը, որը թողել էր Օլինջերը: Նա սպասել է վերևի պատուհանի մոտ, որպեսզի Օլինջերը պատասխան տա Բելլին սպանած կրակոցի համար և կանչել է նրան ներս։ Օլինգերը նայել է նրան և Բոնին կրակել ու սպանել է նրան[77][78][79]։ Մոտ մեկ ժամ անց Բոնին կացնով ազատվել է ոտքի կապանքներից[80]։ Նա ձի է ձեռք բերել և դուրս եկել քաղաքից, ըստ որոշ պատմությունների՝ նա երգել է Լինքոլնից հեռանալիս[29]։

Կրկին անգամ ձերբակալուոթյուն և մահ

խմբագրել

WՄինչ Բոնին փախուստի մեջ է եղել նահանգապետ Ուոլեսը նոր 500 դոլար գլխագին է սահմանել նրա համար[81][82][83]։ Իր փախուստից գրեթե երեք ամիս անց Գարեթը պատասխանելով այն լուրերին, որ Բոնին գտնվում է Ֆորտ Սամների շրջակայքում՝ 1881 թվականի հուլիսի 14-ին երկու տեղակալների հետ նա լքել է Լինքոլնը, այս ամենը նա իմացել է բնակիչ Փիթ Մաքսվելին՝ Բոնիի ընկերոջը հարցաքննելու ժամանակ[29]։ Մաքսվելը՝ հողային բարոն Լյուսիեն Մաքսվելի որդին նույն օրը մի քանի ժամ խոսել է Գարեթի հետ: Կեսգիշերին մոտ զույգը նստել է Մաքսվելի մութ ննջասենյակում և Բոնին անսպասելիորեն ներս է մտել[29]։

Ըստ կանոնական վարկածի՝ սենյակ մտնելիս Բոնին չի կարողացել ճանաչել Գարեթին վատ լուսավորության պատճառով։ Քաշելով ատրճանակը և հետ քաշվելով՝ Բոնին հարցրել է «¿Quién es? ¿Quién es?» (Իսպաներեն «Ով է նա, ով է նա»)[84]։ Ճանաչելով Բոնիի ձայնը՝ Գարեթը հանել է ատրճանակը և երկու անգամ կրակել[85]։ Առաջին գնդակը դիպել է Բոնիի կրծքավանդակին հենց նրա սրտի վերևում, իսկ երկրորդը վրիպել է: Գարեթի պատմությունը անհասկանալի է թողնում, թե արդյոք Բոնին սպանվել է ակնթարթորեն, թե որոշ ժամանակ է պահանջվել մահվան համար[29][86]։

Հրաձգությունից մի քանի ժամ անց տեղի խաղաղության դատավորը հավաքել է 6 հոգուց բաղկացած դատաքննական ժյուրիին: Ժյուրիի անդամները հարցազրույց են վերցրել Մաքսվելից և Գարեթից, իսկ Բոնիի մարմինը և նկարահանման վայրը հետազոտվել են: Ժյուրին դիակը հաստատել է որպես Բոնիի և ըստ տեղական թերթի՝ ժյուրիի ղեկավարն ասել է, որ «Մենք զննում էինք Քիդի մարմինը»[87]։ Բոնիին մահացել է մոմի լույսի ներքո, նրան թաղել են հաջորդ օրը և նրա գերեզմանի վրա տեղադրել են փայտե տարբերանշան[88][89]։

Բոնիի սպանությունից հինգ օր անց Գարեթը մեկնել է Նյու Մեքսիկոյի Սանտա Ֆե քաղաք, որպեսզի վերցնի նահանգապետ Լյու Ուոլեսի կողմից առաջարկված 500 դոլար պարգևը նրա՝ մահացած կամ կենդանի բռնելու համար: Նյու Մեքսիկոյի նահանգապետի պաշտոնակատար Ուիլյամ Ռիչը հրաժարվել է վճարել պարգևը[90]։ Հաջորդ մի քանի շաբաթվա ընթացքում Լաս Վեգասի, Մեսիլլայի, Սանտա Ֆեի, Ուայթ Օքսի և Նյու Մեքսիկոյի այլ քաղաքների բնակիչներ Գարեթի համար հավաքել են ավելի քան 7000 դոլար պարգևատրման գումար: Բոնիի մահից մեկ տարի և չորս օր անց՝ Նյու Մեքսիկոյի տարածքային օրենսդիր մարմինը հատուկ ակտ է ընդունել՝ Գարեթին շնորհելով նահանգապետ Ուոլեսի կողմից խոստացված 500 դոլար պարգևը[91]։

Քանի որ մարդիկ սկսել են պնդել, որ Գարեթն անարդարացիորեն դարանակալել է Բոնիին, Գարեթը կարիք է զգացել պատմելու իր տեսակետը և կոչ է արել իր ընկերոջը՝ լրագրող Մարշալ Ափսոնին գրպանային գիրք գրել իր համար[39]։ Գիրքը՝ «Բիլլի Քիդի վավերագրական կյանքը»[92] առաջին անգամ հրատարակվել է 1882 թվականի ապրիլին[93]։ Թեև դրա թողարկումից հետո ընդամենը մի քանի օրինակ է վաճառվել, ժամանակի ընթացքում այն դարձել է հղում հետագա պատմաբանների համար, որոնք գրել են Բոնիի կյանքի մասին[39]։

Ողջ մնալու լուրեր

խմբագրել

Ժամանակի ընթացքում զարգացել են լեգենդներ այն մասին, որոնք պնդել են, որ Բոնին չի սպանվել և որ Գարեթը բեմադրել է միջադեպն ու մահը բարեկամությունից դրդված, որպեսզի Բոնին կարողանա խուսափել օրենքից[29]։ Հաջորդ 50 տարիների ընթացքում մի շարք տղամարդիկ պնդել են, որ իրենք Բիլլի Քիդն են: Պնդումները հեշտությամբ հերքվել են, բայց երկուսը մնացել են քննարկման և բանավեճի թեմաներ:

1948 թվականին կենտրոնական Տեխասի բնակիչ Օլի  Ռոբերթսը, որը նաև հայտնի է որպես Բրուշի Բիլ Ռոբերթսը սկսել է պնդել, որ ինքը Բիլլի Քիդն է և գնացել է Նյու Մեքսիկոյի նահանգապետ Թոմաս Մաբրի մոտ ներման հայցով, սակայն հետո Ռոբերթսը մահացել է կարճ ժամանակ անց[94]։ Այնուամենայնիվ, Տեխաս նահանգի Հիկո քաղաքում բացվել է Բիլլի Քիդի թանգարանը[95]։

Արիզոնայի բնակիչ Ջոն Միլլերը նույնպես պնդել է, որ ինքը Բոնին է: Դրան նրա ընտանիքը չի աջակցել մինչև 1938 թվականը՝ նրա մահից որոշ ժամանակ անց: Միլլերի մարմինը թաղվել է Արիզոնա նահանգի Պրեսկոտ քաղաքում գտնվող Արիզոնայի պետական պիոներների տան գերեզմանատանը: 2005 թվականի մայիսին Միլլերի ատամներն ու ոսկորները[96] արտաշիրիմվել են և հետազոտվել[97]՝ առանց պետության թույլտվության[98]։ ԴՆԹ-ի նմուշները մնացորդներից ուղարկվել են Դալլասի լաբորատորիա և փորձարկվել՝ Միլլերի ԴՆԹ-ն արյան նմուշների հետ համեմատելու համար, այդ նմուշները ստացվել են Հին Լինքոլն շրջանի դատարանի հատակի տախտակներից և նստարանից, որտեղ, իբր, դրվել է Բոնիի մարմինը գնդակահարվելուց հետո[99]։ Ըստ The Washington Post-ի 2015 թվականի հուլիսի հոդվածի, լաբորատոր արդյունքները «անօգուտ» են եղել[96]։

2004 թվականին հետազոտողները փորձել են արտաշիրիմել Բոնիի մոր՝ Քեթրին Անտրիմի մնացորդները, որի ԴՆԹ-ն պետք է փորձարկվեր և համեմատվեր Ուիլյամ Բոնիի գերեզմանում թաղված մարմնի դիակի հետ[100]։ 2012 թվականի դրությամբ նրա մարմինը չի արտաշիրմվել[99]։

2007 թվականին հեղինակ և սիրողական պատմաբան Գեյլ Կուպերը հայց է ներկայացրել Լինքոլն շրջանի Շերիֆի գրասենյակի դեմ[101]՝ հանրային գրառումների պետական տեսչության մասին օրենքի համաձայն, ըստ 2006 թվականի ԴՆԹ թեստերի արդյունքների և այլ դատաբժշկական ապացույցների, որոնք հավաքագրվել են Բիլլի Քիդի հետաքննությունների ժամանակ[102]։ 2012 թվականի ապրիլին տրամադրվել է 133 էջ փաստաթուղթ, նրանք չեն գտել ոչ մի վերջնական ապացույց, որը հաստատել կամ հերքել է Գարեթի կողմից Բոնիի սպանության ընդհանուր ընդունված պատմությունը[101], սակայն հաստատել են գրառումների գոյությունը և որ դրանք կարող էին ավելի վաղ ստեղծվել[99]։ 2014 թվականին Կուպերին 100,000 դոլարի չափով պատժիչ վնաս է տրվել, սակայն որոշումը հետագայում չեղարկվել է Նյու Մեքսիկոյի վերաքննիչ դատարանի կողմից[103]։ Դատավարությունն ի վերջո Լինքոլն շրջանի համար կազմել է մոտ 300,000 դոլար[101]։

2015 թվականի փետրվարին պատմաբան Ռոբերտ Ստալը դիմել է Ֆորտ Սամների շրջանային դատարան՝ խնդրելով Նյու Մեքսիկո նահանգին Բոնիի մահվան վկայական տալ[87]։ 2015 թվականի հուլիսին Ստալը հայց է ներկայացրել Նյու Մեքսիկայի Գերագույն դատարան։ Ըստ հայցի նրանք պետք է դատարանին հանձնարարեին նահանգի բժշկական քննիչի գրասենյակում պաշտոնապես հաստատված Բոնիի մահը՝ Նյու Մեքսիկո նահանգի օրենսդրության համաձայն[104]։

Լուսանկարներ

խմբագրել

2021 թվականի դրությամբ գոյություն ունի միայն մեկ վավերացված լուսանկար, որը ցույց է տալիս Բիլլին։ Մյուսները, որոնք կարծում են, որ դրանցում պատկերված է Բիլլին, վիճարկվում են[105]։

Դեդրիկ ֆերոտիպ

խմբագրել
 
Բիլլի Քիդիի չփոփոխված բնօրինակ ֆերոտիպը, 1880 թվական

Բոնիի կյանքի մնացած սակավաթիվ արտեֆակտներից մեկը նրա ֆերոտիպի 5․1 x 7․6 չափի լուսանկարն է եղել, որը վերագրվել է լուսանկարիչ Բեն Ուիթիկին[106]՝ 1879 թվականի վերջին կամ 1880 թվականի սկզբին։ Լուսանկարում երևում է, որ Բոնին ժիլետ է կրում սվիտերի տակ, լայնեզր գլխարկ և բանդանա, իսկ ձեռքին 1873 թվականի Վինչեստեր հրացան է, որի հետին դրված է հատակին: Տարիներ շարունակ այն Բոնիի միակ լուսանկարն է եղել, որն ընդունվել է գիտնականների և պատմաբանների կողմից[107]։ Բնօրինակ ֆերոտիպը պահպանվել է, քանի որ Բոնիի ընկեր Դեն Դեդրիկը պահել է այն օրինազանցի մահից հետո։ Այն փոխանցվել է Դեդրիկի ընտանիքի միջոցով և մի քանի անգամ պատճենվել՝ հայտնվելով 20-րդ դարի բազմաթիվ հրատարակություններում։ 2011 թվականի հունիսին օրիգինալ լուսանկարը աճուրդում գնվել է 2,3 միլիոն դոլարով՝ գործարար Ուիլյամ Կոխի կողմից[108][109]։

Նկարում երևում է, որ Բոնին կրում է իր պատյանով պատված Կոլտ ատրճանակը ձախ կողմում: Սա հանգեցրել է այն համոզմանը, որ նա ձախլիկ է, առանց հաշվի առնելու, որ ֆերոտիպային գործընթացն առաջացնում է հակադարձ պատկերներ[110]։ 1954 թվականին արևմտյան պատմաբաններ Ջեյմս Հորանը և Փոլ Սանը գրել են, որ Բոնին աջլիկ է եղել և ատրճանակը կրել է աջ ազդրի վրա[111]։ Այս կարծիքը հաստատել է Կինոյի և հեռուստատեսության ազգային արխիվի նախկին տնօրեն Քլայդ Ջիվոնսը[112]։ Մի քանի պատմաբաններ գրել են, որ Բոնին ամբիդեքստոր է եղել[113][114][115][116]։

Կրոկետ

խմբագրել
 
Հատված լուսանկարից, որը ցույց է տալիս, որ Բոնին (ձախից) կրոկետ է խաղում, 1878 թվական

2010 թվականին Կալիֆոռնիայի Ֆրեզնո քաղաքում գտնվող հուշանվերների խանութից գնված 4 x 6 դյույմ ունեցող ֆերոտիպը ցույց է տվել, որ Բոնին և Կարգավորիչների անդամները կրոկետ են խաղացել: Եթե այն վավերական է, ապա այն միակ հայտնի լուսանկարն է, որտեղ պատկերված են Բիլլի Քիդը և Կարգավորողները միասին և միակ պատկերն է, որտեղ պատկերված են նրանց կանայք և կին ուղեկիցները[117]։ Կոլեկցիոներ Ռոբերտ Մաքաբին և օրենքից դուրս պատմաբան Ջոն Բոեսենեկերը 2013 թվականին եզրակացրել են, որ լուսանկարում Բոնին չի երևում[118]։ Ուիթնի Բրաունը՝ պրոֆեսոր և հետազոտող, գտել է 1878 թվականի հունիսին թվագրված Լաս Վեգասի Չապմենի գլխավոր խանութում վաճառվող կրոկետների հավաքածուների գովազդը, որը թվագրված է 1878 թվականին։ Տեսանյութերի և անշարժ պատկերների դատաբժշկական փորձագետ Քենթ Գիբսոնն առաջարկել է դեմքի ճանաչման իր ծրագրային ապահովման ծառայությունները և հայտարարել, որ Բոնին իսկապես պատկերված անձանցից մեկն է[119]։

2015 թվականի օգոստոսին Լինքոլնի պետական շրջանի պաշտոնյաները և Նյու Մեքսիկոյի մշակութային հարցերի վարչությունը ասել են, որ չնայած նոր հետազոտությանը՝ նրանք չեն կարող հաստատել, որ պատկերում ներկայացված են Բոնին կամ Լինքոլն շրջանի ռազմական դարաշրջանի այլ մարդիկ: Նահանգների պալատի արխիվի լուսանկարիչ Դանիել Կոշարեկը ասել է, որ պատկերը «խնդրահարույց է բազմաթիվ առումներով», ներառյալ պատկերների փոքր չափերը և Լինքոլն շրջանում ֆոնային լանդշաֆտի բացակայությունը[119]։ True West Magazine-ի անձնակազմի խմբագիրներն ասել են, որ «մեր գրասենյակում ոչ ոք չի կարծում, որ այս լուսանկարը Քիդինն է [և կարգավորողներինը]»[118]։

2015 թվականի հոկտեմբերի սկզբին Kagin's, Inc.-ը՝ դրամագիտական նույնականացման ֆիրման, ասել է, որ պատկերը վավերական է այն բանից հետո, երբ այն ուսումնասիրվել է մի շարք փորձագետների և National Geographic Channel-ի ծրագրի մասնակիցների հետ[120][121][122][123]։

Հետմահու ներման հայց

խմբագրել

2010 թվականին Նյու Մեքսիկոյի նահանգապետ Բիլ Ռիչարդսոնը մերժել է Շերիֆ Ուիլյամ Բրեյդիի սպանության համար Բոնիին հետմահու ներում շնորհելու հայցը։ Ենթադրվում է, որ ներումը նահանգապետ Լյու Ուոլեսի խոստման կատարումն է եղել, որը Բոնին տվել է 1879 թվականին։ Ռիչարդսոնի «պատմական երկիմաստությունը» վկայակոչելու որոշման մասին հայտարարվել է 2010 թվականի դեկտեմբերի 31-ին՝ նրա պաշտոնավարման վերջին օրը[124][125]։

Գերեզման

խմբագրել
 
Բիլլի Քիդի Ֆորտ Սամներում գտնվող գերեզմանը

1931 թվականին Չարլզ Ֆորը, Ֆորտ Սամներ գերեզմանատան ոչ պաշտոնական էքսկուրսավարը, արշավ է կազմակերպել՝ Բոնիի, Օ'Ֆոլիարդի և Բոուդրի գերեզմանների մշտական նշագրման համար գումար հավաքելու նպատակով: Նրա ջանքերի արդյունքում թաղման վայրի կենտրոնում կանգնեցվել է քարե հուշահամալիր, որի վրա նշված են երեք տղամարդկանց անունները և նրանց մահվան տարեթիվը՝ «Pals» բառի տակ[126]։

1940 թվականին Կոլորադոյի Սալիդա նահանգից քարահատ Ջեյմս Ուորները պատրաստել և գերեզմանոցին նվիրել է Բոնիի գերեզմանի նոր տապանաքարը[126]։ Այն գողացվել է 1981 թվականի փետրվարի 8-ին, սակայն օրեր անց վերականգնվել է Հանթինգթոն Բիչում, Կալիֆորնիա: Նյու Մեքսիկոյի նահանգապետ Բրյուս Քինգը կազմակերպել է, որպեսզի շրջանի շերիֆը թռչի Կալիֆորնիա՝ այն Ֆորտ Սամներին վերադարձնելու համար[127], որտեղ այն նորից տեղադրվել է 1981 թվականի մայիսին։ Թեև երկու քարերն էլ երկաթե ցանկապատի հետևում են եղել՝ մի խումբ վանդալներ 2012 թվականի հունիսի գիշերը մտել են պարիսպի մյուս կողմը և շրջել քարը[128]։

Գրականության և արվեստների մեջ

խմբագրել

Բիլլի Քիդի կյանքն ու կերպարը հաճախ ներկայացվել են կոմիքսներում, գրականությունում, կինոյում, երաժշտությունում, թատրոնում, ռադիոյում, հեռուստատեսությունում և տեսախաղերում:

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Roglo — 1997. — ed. size: 10000000
  4. ↑ Rasch, 1995, էջեր 23–35
  5. ↑ Wallis, 2007, էջեր 244–245
  6. ↑ Wallis, 2007, էջ 144
  7. ↑ Utley, 1989, էջեր 145–146
  8. ↑ «The Old Man Who Claimed to Be Billy the Kid». Atlas Obscura (անգլերեն). March 30, 2017. Արխիվացված օրիգինալից July 8, 2017-ին. Վերցված է July 19, 2017-ին.
  9. ↑ «Life and death of Billy the Kid». The Clare Champion (բրիտանական անգլերեն). 2010-07-15. Արխիվացված օրիգինալից February 26, 2020-ին. Վերցված է 2020-11-13-ին.
  10. ↑ Slatten, Jeremiah (November 2023). «Sign on the Dotted Line: Some truth about the mother of Billy the Kid». The Tombstone Epitaph. Vol. CXXXXIII, no. 11. Tombstone, AZ. էջեր 1, 8–9. ISSN 1940-221X.
  11. ↑ Nolan, 2009a, էջեր 1–6
  12. ↑ 12,0 12,1 Rasch, Mullin, էջեր 1–5
  13. ↑ 13,0 13,1 Rasch, 1954, էջեր 6–11
  14. ↑ Nolan, 2009, էջեր 1–6
  15. ↑ 15,0 15,1 Nolan, 1998, էջեր 15, 29
  16. ↑ Wallis, 2007, էջ 15
  17. ↑ Nolan, 1998, էջեր 17–19
  18. ↑ Nolan, 2009a, էջ 7
  19. ↑ Nolan, 2009a, էջ 8
  20. ↑ 20,0 20,1 «Billy The Kid: Facts, information and articles about Billy The Kid, famous outlaw, and a prominent figure from the Wild West». HistoryNet.com. Արխիվացված օրիգինալից January 3, 2016-ին. Վերցված է January 4, 2016-ին.
  21. ↑ Grant County Herald (Silver City, New Mexico), September 26, 1875.
  22. ↑ Wallis, 2007, էջեր 94–95
  23. ↑ Wallis, 2007, էջ 103
  24. ↑ «Billy the Kid». State of New Mexico. Արխիվացված օրիգինալից January 26, 2016-ին. Վերցված է January 6, 2016-ին.
  25. ↑ Utley, 1989, էջեր 10–11
  26. ↑ Utley, 1989, էջեր 11–12
  27. ↑ Wallis, 2007, էջեր 110–111
  28. ↑ Utley, 1989, էջ 16
  29. ↑ 29,00 29,01 29,02 29,03 29,04 29,05 29,06 29,07 29,08 29,09 29,10 29,11 29,12 29,13 Wallis, 2007
  30. ↑ Radbourne, Allan; Rasch, Philip J. (August 1985). «The Story of 'Windy' Cahill». Real West (204): 22–27.
  31. ↑ «This Date in History – August 17, 1877 – Billy the Kid kills his first man». History Channel. Արխիվացված օրիգինալից March 15, 2016-ին. Վերցված է January 17, 2016-ին.
  32. ↑ Wroth, William H. «Billy the Kid». New Mexico Office of the State Historian. Արխիվացված օրիգինալից January 26, 2016-ին. Վերցված է February 10, 2016-ին.
  33. ↑ Nolan, 1998
  34. ↑ Hays, Chad (March 19, 2013). «Ma'am Jones A stitch in time». True West Magazine. Արխիվացված օրիգինալից December 22, 2015-ին. Վերցված է February 10, 2016-ին.
  35. ↑ Nolan, 2009a, էջեր 188–190
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 Boardman, Mark (September 25, 2010). «The Tunstalls Return – John Tunstall's kin traveled from England to fathom death in Lincoln». True West Magazine. Արխիվացված օրիգինալից February 16, 2016-ին. Վերցված է February 10, 2016-ին.
  37. ↑ Utley, 1989, էջ 46
  38. ↑ Nolan, 2009a, էջեր 23–55
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 39,3 39,4 39,5 Utley, 1989
  40. ↑ Bell, Bob Boze (April 1, 2004). «I Shot the Sheriff (and I Killed a Deputy, Too) – Billy Kid and the Regulators vs Sheriff Brady and His Deputies». True West Magazine. Արխիվացված օրիգինալից February 16, 2016-ին. Վերցված է February 10, 2016-ին.
  41. ↑ Bell, Bob Boze (September 11, 2015). «Tunstall Ambushed – Regulators vs Dolan's Henchmen». True West Magazine. Արխիվացված օրիգինալից February 16, 2016-ին. Վերցված է February 11, 2016-ին.
  42. ↑ Utley, 1989, էջեր 56–60
  43. ↑ Nolan, 2009a
  44. ↑ Rickards, Colin.
  45. ↑ Wroth, William H. Billy the Kid Արխիվացված Հունվար 26, 2016 Wayback Machine.
  46. ↑ Jacobsen, 1994, էջ 173
  47. ↑ Nolan, 1992
  48. ↑ Nolan, 1992, էջ 513
  49. ↑ «New Mexico Office of the State Historian | people». newmexicohistory.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից June 29, 2017-ին. Վերցված է July 19, 2017-ին.
  50. ↑ Nolan, 1992, էջեր 322–331
  51. ↑ Utley, 1987, էջեր 96–111
  52. ↑ Utley, 1989, էջեր 104–105, 107, 110
  53. ↑ Nolan, 2009a, էջեր 339–340, 342, 445, 514
  54. ↑ Utley, 1987
  55. ↑ Nolan, 2009a, էջեր 315, 515
  56. ↑ Utley, 1987, էջեր 122–123, 126–128, 141, 150, 154, 156–158
  57. ↑ Utley, 1987, էջեր 132–136, 139, 141, 143–144
  58. ↑ Nolan, 1992, էջեր 375–376, 378, 516–517
  59. ↑ Cooper, 2017
  60. ↑ Cooper, 2017
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 Boomhower, 2005
  62. ↑ Bell, Bob Boze (May 2, 2007). «The Tale of the Empty Chamber Billy the Kid vs Joe Grant». True West Magazine. Արխիվացված օրիգինալից February 16, 2016-ին. Վերցված է January 10, 2016-ին.
  63. ↑ Santa Fe Weekly New Mexican, January 17, 1880.
  64. ↑ Utley, 1989, էջեր 131–133, 145, 203, 249–250
  65. ↑ Nolan, 1992, էջեր 397, 518, 572
  66. ↑ Utley, 1989, էջեր 143–146, 179, 204
  67. ↑ Nolan, 1992, էջեր 398–401
  68. ↑ Metz, 1974, էջեր 74–75
  69. ↑ Utley, 1989, էջեր 155–157, 256–257
  70. ↑ «Deputy Sheriff Antonio Lino Valdez profile». The Officer Down Memorial Page, Inc. Արխիվացված օրիգինալից November 27, 2020-ին. Վերցված է 30 December 2019-ին.
  71. ↑ Metz, 1974, էջեր 76–85
  72. ↑ Utley, 1989, էջեր 157–166
  73. ↑ Utley, 1989, էջեր 145–147
  74. ↑ «1881 Billy the Kid is shot to death». History.com. Արխիվացված օրիգինալից February 15, 2016-ին. Վերցված է February 10, 2016-ին.
  75. ↑ Nolan, Frederick (April 28, 2015). «'What if everything we know about Billy the Kid is wrong?' – Special Report». True West Magazine. Արխիվացված օրիգինալից February 16, 2016-ին. Վերցված է February 12, 2016-ին.
  76. ↑ «Deputy Sheriff James W. Bell». The Officer Down Memorial Page (ODMP). Արխիվացված օրիգինալից October 23, 2020-ին. Վերցված է August 14, 2020-ին.
  77. ↑ Utley, 1989, էջ 181
  78. ↑ Wallis, 2007, էջեր 243–244
  79. ↑ «Deputy U.S. Marshal Robert Olinger». The Officer Down Memorial Page (ODMP). Արխիվացված օրիգինալից August 4, 2020-ին. Վերցված է August 14, 2020-ին.
  80. ↑ Jacobsen, 1994
  81. ↑ Utley, 1989, էջ 188
  82. ↑ Boardman, Mark (May 24, 2011). «The Holy Grail for Sale – The Billy the Kid tintype is on the auction block, and it might just clear half a million». True West Magazine. Արխիվացված օրիգինալից March 5, 2016-ին. Վերցված է February 10, 2016-ին.
  83. ↑ Villagran, Lauren (December 1, 2013). «Is this Billy the Kid?». Albuquerque Journal – Las Cruces Bureau. Արխիվացված օրիգինալից December 15, 2016-ին. Վերցված է February 6, 2016-ին.
  84. ↑ Frederick Nolan (2014). The Billy the Kid Reader. University of Oklahoma Press. էջ 86. ISBN 978-0806182544. Արխիվացված օրիգինալից July 9, 2021-ին. Վերցված է July 4, 2021-ին.
  85. ↑ Janofsky, Michael (June 5, 2003). «122 Years Later, Lawmen Are Still Chasing Billy the Kid». The New York Times. էջ 24. Արխիվացված օրիգինալից January 25, 2019-ին. Վերցված է January 25, 2019-ին.
  86. ↑ «The Death Of Billy The Kid, 1881». Eyewitness to History/Ibis Communications. Արխիվացված օրիգինալից February 19, 2020-ին. Վերցված է February 18, 2020-ին.
  87. ↑ 87,0 87,1 Klein, Christopher (February 27, 2015). «Historian Seeks Death Certificate to End Billy the Kid Rumors». History.com. Արխիվացված օրիգինալից March 4, 2016-ին. Վերցված է February 10, 2016-ին.
  88. ↑ Rose, Elizabeth R. (December 31, 2012), «Ft. Sumner New Mexico: Where Billy The Kid met his demise», Santa Fe Examiner
  89. ↑ Bell, Bob Boze; Gardner, Mark Lee (August 12, 2014). «A Shot in the Dark: Billy the Kid vs Pat Garrett». True West Magazine. Արխիվացված օրիգինալից February 16, 2016-ին. Վերցված է February 10, 2016-ին.
  90. ↑ «Santa Fe Daily New Mexican Newspaper», Santa Fe Daily New Mexican, էջ 4, July 21, 1881
  91. ↑ (New Mexico Territorial Legislature July 18, 1882).
  92. ↑ Utley, 1989, էջ 199
  93. ↑ LeMay, John and Stahl, Robert J. (2020). The Man Who Invented Billy the Kid: The Authentic Life of Ash Upson. Roswell, NM: Bicep Books. էջեր 127–133. ISBN 978-1953221919.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  94. ↑ «Field & Stream». Field & Stream 2007–08: 106–. July 1981. ISSN 8755-8599. Արխիվացված օրիգինալից November 1, 2017-ին. Վերցված է July 20, 2017-ին.
  95. ↑ Texas Department of Transportation, Texas State Travel Guide, 2008, pp. 200–201
  96. ↑ 96,0 96,1 Miller, Michael E. (July 21, 2015). «One man's quest to bury the Wild West mystery of Billy the Kid's death». The Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից December 23, 2015-ին. Վերցված է December 25, 2015-ին. «A family Bible put his age in 1881 at just 2 years old: far too young for even a criminal nicknamed 'the Kid'.»
  97. ↑ Banks, Leo W. «A New Billy the Kid?». Tucson Weekly. Արխիվացված օրիգինալից June 16, 2009-ին. Վերցված է August 4, 2008-ին.
  98. ↑ Associated Press (October 24, 2006) 2 won't face charges in Billy the Kid quest Արխիվացված Փետրվար 1, 2016 Wayback Machine, Deseret News.
  99. ↑ 99,0 99,1 99,2 Burns, James T. (April 28, 2012). «Billy the Kid and New Mexico Open Records Law». Albuquerque Business Law. Արխիվացված է օրիգինալից December 26, 2015-ին. Վերցված է December 25, 2015-ին.
  100. ↑ Miller, Patrick (March 18, 2004). «Shootout over Billy the Kid». The Christian Science Monitor. Արխիվացված օրիգինալից December 22, 2015-ին. Վերցված է December 13, 2015-ին.
  101. ↑ 101,0 101,1 101,2 Villagran, Lauren (May 20, 2014). «Award ends suit over Billy the Kid records». Albuquerque Journal. Արխիվացված օրիգինալից August 19, 2017-ին. Վերցված է December 25, 2015-ին.
  102. ↑ Associated Press (August 28, 2008) Lawsuit seeks DNA evidence for 1881 death of Billy the Kid Արխիվացված Օգոստոս 19, 2017 Wayback Machine, Fox News Channel.
  103. ↑ «Billy the Kid quest evolves into records fight». Արխիվացված օրիգինալից August 19, 2017-ին. Վերցված է August 18, 2017-ին – via PressReader.
  104. ↑ Constable, Anne (July 17, 2015). «Historian asks state's high court to help set record straight on Billy the Kid's death». The Santa Fe New Mexican. Արխիվացված օրիգինալից November 8, 2020-ին. Վերցված է December 14, 2015-ին.
  105. ↑ «Flea market photo 'shows Billy the Kid'». BBC News. November 22, 2017. Արխիվացված օրիգինալից November 22, 2017-ին. Վերցված է November 23, 2017-ին.
  106. ↑ Staff. «Four Views of Walpi». Bowers Museum. Արխիվացված օրիգինալից 3 July 2022-ին. Վերցված է 21 March 2024-ին.
  107. ↑ Boardman, Mark (May 24, 2011). «The Holy Grail for Sale – The Billy the Kid tintype is on the auction block, and it might just clear half a million». True West Magazine. Արխիվացված օրիգինալից March 5, 2016-ին. Վերցված է February 10, 2016-ին.
  108. ↑ Tripp, Leslie (June 26, 2011). «Billy the Kid photograph fetches $2.3 million at auction». CNN. Արխիվացված օրիգինալից July 6, 2015-ին. Վերցված է July 4, 2015-ին.
  109. ↑ «Billy the Kid portrait fetches $2.3m at Denver auction». BBC News US & Canada. June 26, 2011. Արխիվացված օրիգինալից February 29, 2016-ին. Վերցված է January 26, 2016-ին.
  110. ↑ Adetunji, Jo (June 26, 2011). «Billy the Kid photograph sold at auction in Colorado for $2.3m». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից March 5, 2016-ին. Վերցված է December 28, 2015-ին.
  111. ↑ Horan, James D. and Sann, Paul.
  112. ↑ Mayes, Ian (March 3, 2001). «I kid you not». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից March 12, 2014-ին. Վերցված է June 19, 2009-ին.
  113. ↑ Gardner, Mark Lee: To Hell on a Fast Horse: The Untold Story of Billy the Kid and Pat Garrett (2011), pp. 91, 277
  114. ↑ Nolan, 1998, էջ 29
  115. ↑ Wallis, 2007, էջ 83
  116. ↑ Goode, Stephen (June 10, 2007). «The fact and fiction of America's outlaw». The Washington Times. Արխիվացված է օրիգինալից June 11, 2020-ին. Վերցված է December 25, 2015-ին. «Billy loved to sing and had a good voice, those who knew him claimed ... He was ambidextrous and wrote well with both hands.»
  117. ↑ Constable, Anne (August 24, 2015). «Billy the Kid: A fan of croquet?». The New Mexican. Արխիվացված օրիգինալից May 8, 2020-ին. Վերցված է December 10, 2017-ին.
  118. ↑ 118,0 118,1 «Billy the Kid Experts Weigh in on the Croquet Photo». True West Magazine. October 14, 2015. Արխիվացված օրիգինալից March 1, 2016-ին. Վերցված է February 3, 2016-ին.
  119. ↑ 119,0 119,1 Constable, Anne (August 24, 2015). «Billy the Kid: A fan of croquet?». Santa Fe New Mexican. Արխիվացված օրիգինալից May 8, 2020-ին. Վերցված է September 23, 2015-ին.
  120. ↑ Guijarro, Randy (October 18, 2015). «Billy the Kid: New Evidence. Found Photograph». National Geographic. Արխիվացված է օրիգինալից December 14, 2017-ին. Վերցված է December 10, 2017-ին.
  121. ↑ «Billy the Kid: New Evidence». National Geographic. October 18, 2015. Արխիվացված է օրիգինալից December 11, 2017-ին. Վերցված է December 10, 2017-ին.
  122. ↑ Booker, Brakkton (October 15, 2015). «$2 Photo Found at Junk Store Has Billy The Kid in It, Could Be Worth $5M». NPR. Արխիվացված օրիգինալից January 26, 2016-ին. Վերցված է January 25, 2016-ին.
  123. ↑ «Man who discovered rare Billy the Kid photo: 'The hunt is a really grand thing'». The Guardian. October 19, 2015. Արխիվացված օրիգինալից October 28, 2015-ին. Վերցված է October 27, 2015-ին.
  124. ↑ «No pardon for Billy the Kid». CNN. December 31, 2010. Արխիվացված օրիգինալից November 9, 2012-ին. Վերցված է December 31, 2010-ին.
  125. ↑ «An Outlaw by Any Name: Billy the Kid». The New York Times. July 14, 2016. Արխիվացված օրիգինալից January 29, 2017-ին.
  126. ↑ 126,0 126,1 Simmons, 2006
  127. ↑ «Billy the Kid's Elusive Tombstone / Old Fort Sumner and Billy the Kid's Grave». Cemeteries-of-tx.com. Արխիվացված օրիգինալից May 27, 2016-ին. Վերցված է February 9, 2016-ին.
  128. ↑ «'Billy the Kid' tombstone in New Mexico vandalized». The Huffington Post. June 30, 2012. Արխիվացված օրիգինալից July 4, 2012-ին. Վերցված է March 21, 2013-ին.

Աղբյուրներ

խմբագրել

Նշումներ

խմբագրել
  1. ↑ Ուոլեսը տարիներ շարունակ հերքել է, որ համաձայնել է Բոնիի հետ գործարքի կնքմանը, սակայն 1902 թվականին հրապարակված թերթի հոդվածում Ուոլեսը փոխել է իր պատմությունը և ասել է, որ խոստացել է իրեն ներում շնորհել ցուցմունքի դիմաց[59]
  2. ↑ Նահանգապետ Ուոլեսի նամակը Բոնիին, 1879 թվականի մարտի 20[60]

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բիլլի Քիդ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բիլլի_Քիդ&oldid=10170467» էջից
  NODES
Note 1