Ժակ Կարտիե
Ժակ Կարտիե (ֆր.՝ Jacques Cartier, դեկտեմբերի 31, 1491, Սեն Մալո, Duchy of Brittany - սեպտեմբերի 1, 1557, Սեն Մալո[1]), ֆրանսիացի ծովագնաց, ճանապարհորդ։ Սկիզբ է դրել Հյուսիսային Ամերիկայի ֆրանսիական գաղութացմանը։ Առաջին եվրոպացին, ով հայտնաբերել և քարտեզագրել է Սուրբ Լավրենտիոսի ծոցը և Սուրբ Լավրենտիոսի գետը, իսկ այդ տարածքը անվանել «Կանադի երկիր»։ Համարվում է Կանադայի հայտնագործողների մեկը։
Ժակ Կարտիե ֆր.՝ Jacques Cartier | |
---|---|
Ծնվել է | դեկտեմբերի 31, 1491 |
Ծննդավայր | Սեն Մալո, Duchy of Brittany |
Մահացել է | սեպտեմբերի 1, 1557 (65 տարեկան) |
Մահվան վայր | Սեն Մալո[1] |
Գերեզման | Saint-Malo Cathedral[2] |
Քաղաքացիություն | Ֆրանսիայի թագավորություն |
Մասնագիտություն | ղեկապետ, ճանապարհորդ հետազոտող, ծովային ճանապարհորդ, գյուտարար, ծովագնաց և քաղաքական գործիչ |
Ամուսին | Mary Catherine des Granches?[3] |
Զբաղեցրած պաշտոններ | Governor of New France? |
Ստորագրություն | |
Jacques Cartier Վիքիպահեստում |
Կենսագրություն
խմբագրելՎաղ շրջան
խմբագրելՇատ քիչ բան է հայտնի ծնունդից մինչև 1534 թվականի իր առաջին պաշտոնական ճանապարհորդությունը ընկած ժամանակահատվածից։ Նրա մկրտության արձանագրությունը մեզ չի հասել, քանի որ Սեն Մալոյի քաղաքացիական կացության 1472-1494 թվականների արձանագրությունների մատյանները բացակայում են[4]։ 19-րդ դարի երկրորդ կեսից ի վեր պատմաբանները Ժակ Կարտիեին համարում են Ժամե և Ժեսլին Ժանսարների որդին, չնայած արխիվային ոչ մի փաստաթուղթ դա չի հաստատում[5]։ Եթե նա վերջիններիս երեխան է, ապա պետք է ունենար Ղուկաս անունով եղբայր, Բերտլի անունով քույր և ևս մեկ եղբայր, որի անունը մեզ չի հասել[6]։ Հայտնի է, որ Կարտիեն ունեցել է Ժեհան անունով քույր, նրա անունը նշված է Մալոյի մի քաղաքացու ՝1541 թվականին մայիսի 19-ին թվագրված կտակի մեջ[7]։
1520 թվականին նա ամուսնացել է Ժակ դը Գրամշեի և Ֆրանսու դյու Մաստի դստեր՝ Կատրինի հետ, որի շնորհիվ նրա վարկն ու դիրքը հասարակության մեջ բավականին բարձրացել է։ Ըստ երևոյթին՝ ծովի մասին նրա ունեցած գիտելիքները բարձր են գնահատվել. նրան վստահվել է հայրենի քաղաքի կառավարումը։
Ճանապարհորդությունները
խմբագրելՖրանսիս Առաջին արքան Կարտիեին հատկացրել է երկու նավ՝ իրենց անձնակազմերով, որոնք 1534 թվականի ապրիլի 20-ին դուրս են եկել Սեն Մալոյից՝ դեպի Հեռավոր Արևելք տանող ծովային ճանապարհի համար արևմուտքում անցում գտնելու նպատակով[8]։ Ատլանտյան օվկիանոսը կտրել-անցնելու համար պահանջվել է 20 օր. մայիսի 10-ին Կարտիեն իր արշավախմբով անցել է Նյուֆաունդլենդի հյուսիսային ափամերձ գոտիով, նավարկել Belle Isle նեղուցով և հուլիսի 6-ին հասել Chieurs Baie: Տեղի է ունեցիլ եվրոպացիների առաջին շփումը Mi'kmaq-ի ալգոնքյան ցեղի բնիկ ամերիկացիների հետ։ Այնուհետև Կարտիեն անցել է Սուրբ Լավրենտիոսի ողջ ծովածոցը, նավարկել Նյուֆաունդլենդի շուրջբոլորը։ 1534 թվականի սեպտեմբերի նա բռնել է դեպի Ֆրանսիա վերադարձի ճամփան։ Թեև չէր գտել դեպի Հեռավոր Արևելք տանող անցումը, բայց համոզվել էր, որ հետագայում կկարողանա հայտնաբերել այն[9]։ Ծովագնացն իր հետ Ֆրանսիա էր բերել ամերիկացի երկու բնիկների՝ այն հույսով, որ նրանք կօգնեն իրեն՝ գտնելու հյուսիսարևմտյան անցումը։
Երկրորդ ճամփորդության ժամանակ, որն սկսվել է 1535 թվականի մայիսի 19-ին, Կարտիեն բավականին խորացել է Սուրբ Լավրենտիոս գետի հոսանքով դեպի վեր։ Անձնակազմի 110 անդամների հետ էին ամերիկացի երկու բնիկները։ Հետազոտելով գետն ու գետափերը՝ նրանք հոկտեմբերի 2-ին հասել են իրոկեզական լավ ամրացված Հոչելագա գյուղին, որի մոտ գտնվող սարն անվանակոչել են Mont Royal ("արքայական սար"). այդպես է առաջացել ներկայիս Մոնրեալ քաղաքի անվանումը։ 1535 թվականի նոյեմբերին Կարտիեն որոշում է ընդունել ձմեռն անցկացնել տեղում. հավանաբար՝ ջրերի սառչելու պատճառով Ֆրանսիա վերադառնալն անհնար էր դարձել։ Ձմեռման ընթացքում անձնակազմը մեծ նեղություններ է կրել մինչ այդ անհայտ հիվանդության՝ ցինգայի պատճառով։ 1536 թվականին, երբ վերադարձել են Եվրոպա, 110 մարդուց 85-ն էին ողջ մնացել։
1540 թվականին Ժան-Ֆրանսուա դը լա Ռոք դը Ռոբերվալը թագավորից թույլտվություն է ստացել իր ծախսերով մեկնելու Կանադա և ձեռնամուխ լինելու նոր հայտնաբերված տարածքների յուրացմանը։ Կարտիեն այս անգամ երեք նավով է ուղարկվել ճանապարհորդության։ Քվեբեք քաղաքի և Սթադաքոնա գյուղի մերձակայքում նա կառուցել է Շառլսբուրգ-Ռոյալ ամրոցը, շարունակել է գետի հետազոտման աշխատանքները և դարձյալ ձմեռել է այդ վայրերում։ 1542 թվականի հունիսին վերադարձել է Եվրոպա, 1544-ին դարձյալ ուղարկվել Կանադա, որպեսզի ետ բերի դը Ռոբերվալին ու իր մարդկանց։ Իսկ Կանադայի արևելքի համակարգված հետազոտումն ու գաղութացումն սկսվել է 1603 թվականից՝ Սամուել դը Շամպլենի գլխավորությամբ, ով էլ հենց համարվում է Նոր Ֆրանսիայի հիմնադիրը։
Կարտիեի անունով են կոչվել Մոնրեալի փողոցներից մեկը, Քվեբեքից հարավ գտնվող ամենաբարձր սարը։ 1984 թվականին՝ ի նշանավորումն Կարտիեի առաջին ճանապարհորդության 450-ամյակի, անց է կացվել ծովային առագաստանավային մրցույթ՝ Քվեբեքից մինչև Կարտիեի հայրենի Սեն Մալո քաղաքը ձգվող երթուղով։
Գրականություն
խմբագրել- Henri V. Michelant (Hrsg.): Jacques Cartier, Voyage de J. Cartier au Canada. Éditions Tross, Paris 1865
- Léon Riotor: Jacques Cartier et le voyage au Canada. Chronique de la Nouvelle-France (La vie des grands découvreurs). Édition Roger, Paris 1937
- Jacques Cartier: Die Entdeckung Kanadas 1534–1542. Übers. Alexandra Maria Lindner, Niels-Arne Münch. Edition Erdmann, Imprint von Verlagshaus Römerweg, Wiesbaden 2015
- Jacques Cartier: Récits de mes voyages au Canada, 1534-1535-1540: textes et documents retrouvés. Éd. Pacifique Saint-Laurent, Montréal [1984?]
- Fernand Braudel et Michel Mollat du Jourdin, Le monde de Jacques Cartier : l'aventure au , Berger-Levrault, 1995, 316 p.
- Étienne Taillemite, Marins français à la découverte du monde : de Jacques Cartier à Dumont d'Urville, 1999, 725 p.
- Étienne|nom1=Taillemite|titre=Dictionnaire des marins français|lieu=Paris|éditeur=éditions Tallandier|année=2002|nouvelle édition=nouvelle édition revue et augmentée |pages totales=573|isbn=2-84734-008-4|plume=}}.
- Michel|nom1=Vergé-Franceschi|lien auteur1=Michel Vergé-Franceschi|direction=oui|titre=Dictionnaire d'Histoire maritime|sous-titre=|lien titre=|numéro d'édition=|éditeur=éditions Robert Laffont|lien éditeur=éditions Robert Laffont|lieu=Paris|année=2002|volume=|tome=|collection=Bouquins|pages totales=1508|passage=|isbn=2-221-08751-8|isbn2=2-221-09744-0|lire en ligne=|consulté le=|plume=}}.
|titre=La littérature québécoise sur le fil du temps |lire en ligne=http://m.ledevoir.com/article-505975 Արխիվացված 2017-08-21 Wayback Machine |sous-titre=Michel Laurin propose un voyage dans les écrits qui ont forgé l’identité d’un peuple |auteur=Fabien Deglise|périodique =Le Devoir}}.
- http://faculty.marianopolis.edu/c.belanger/QuebecHistory/encyclopedia/JacquesCartier-HistoiredelaNouvelle-France-HistoryofNewFrance.htm%7Cprénom=Louis%7Cnom=Le(չաշխատող հղում) Jeune|titre=Jacques Cartier|série=Dictionnaire général de biographie…|éditeur=Université d'Ottawa|année= 1931}}.
- Bernard Allaire|url=http://www.encyclopediecanadienne.ca/fr/article/jacques-cartier/%7Ctitre=(չաշխատող հղում) Jacques Cartier|série=l'Encyclopédie canadienne|site=http://www.encyclopediecanadienne.ca/%7Csous-titre=Jacques(չաշխատող հղում) Cartier, navigateur (né entre le 7 juin et le 23 décembre 1491 à Saint-Malo, France; décédé le 1er septembre 1557 à Saint-Malo, France)|date=2013-08-29}}.
- (Ֆրանսերեն) Le chantier archéologique Cartier-Roberval Արխիվացված 2014-09-24 Wayback Machine.
- (Ֆրանսերեն) Jacques Cartier, Relations - édition critique par Michel Bideaux, collection Bibliothèque du Nouveau Monde, Montréal, Les Presses de l'Université de Montréal (1986), réédité en 1999 2-7606-0750X.
- (անգլերեն) Henry Percival Biggar, A Collection of Documents Relating to Jacques Cartier and the Sieur de Roberval (1930).
- « Jacques Cartier à la découverte du Canada », documents pour l'histoire de Saint-Malo, Archives municipales de Saint-Malo, service éducatif, dossier, 1984.
- Hudson, Charles M.; Tesser, Carmen Chaves (1994). Forgotten Centuries: Indians and Europeans in the American South, 1521-1704. University of Georgia Press. էջ 36. ISBN 978-0-8203-1654-3. Վերցված է 23. 3. 2013-ին.
- Liebel, Jean (1999). Pierre Dugua, sieur de Mons, fondateur de Québec. Paris: Le Croît vif. ISBN 978-2-9079-6748-8.
- Grenon, Jean-Yves (2000). Pierre Dugua De Mons: Founder of Acadie (1604–05), Co-Founder of Quebec (1608). Translated by Roberts, Phil. Annapolis Royal, Nova Scotia: Peninsular Press. ISBN 978-0-9682-0162-6.
- McMullen, John Mercier (1855). The History of Canada: From Its First Discovery to the Present Time. C. W., J. M'Mullen. էջ 7.
- Walford, Cornelius (1874). The insurance cyclopeadia.
- Tracy, Frank Basil (1908). The Tercentenary History of Canada. New York, Toronto: P.F. Collier & Sons.
- Blashfield, Jean F (2002). Cartier: Jacques Cartier in search of the Northwest Passage. Compass Point Books. ISBN 978-0-7565-0122-8.
- Cartier, Jacques (1993). Ramsay Cook (ed.). The Voyages of Jacques Cartier. Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-5015-1.
- Greene, Meg (2004), Jacques Cartier: Navigating the St. Lawrence River, Rosen Central, ISBN 978-0-8239-3624-3
- Guitard, Michèle (1984). Jacques Cartier in Canada. Ottawa: National Library of Canada. Text in English and in French, in parallel columns. ISBN 978-0-662-52832-6.
- Jacob, Yves (2000), Jacques Cartier (French version), Éditions l'Ancre de marine, ISBN 978-2-84141-145-0
- Trudel, Marcel (1973). The Beginnings of New France, 1524–1663. Toronto: McClelland and Stewart. ASIN B000RQPTDK.
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118668633 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
- ↑ Jacques Cartier
- ↑ https://trahir.wordpress.com/2018/02/10/vallieres-cartier/
- ↑ Frédéric Joüon des Longrais, Jacques Cartier. Documents nouveaux, Paris, Alphonse Picard, 1888, p. 8.
- ↑ Josseaume, « Autour de Jacques Cartier », Mémoires de la société généalogique canadienne-française, vol. 21 (janvier-mars), 1970, p. 30 note 14.
- ↑ Harvut, ibid. ; Paris-Jallobert, ibid.
- ↑ Frédéric Joüon des Longrais, Jacques Cartier..., .
- ↑ http://www.mocavo.com/A-History-of-Vermont/103618/15
- ↑ A memoir of Jacques Cartier, sieur de Limoilou, his voyages to the St. Lawrence, a bibliography and a facsimile of the manuscript of 1534
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- Hans-Jürgen Hübner: Jacques Cartier
- Jacques Cartier Արխիվացված 2017-02-06 Wayback Machine, www.nationalgeographic.de
- (Ֆրանսերեն) Mario Mimeault, Jacques Cartier ou la construction d'un héros (au Québec), Gaspé, 2002 Արխիվացված 2012-01-07 Wayback Machine.
- (Ֆրանսերեն) Timbre Jacques Cartier, 1534-1984 (2 F) - République française, 1984.
- (Ֆրանսերեն) Timbre Jacques Cartier, 1534-1984 ) - Canada, 1984(չաշխատող հղում).
- (Ֆրանսերեն) (անգլերեն) Lieu historique national du Canada Cartier-Brébeuf.
- (Ֆրանսերեն) La tombe de Jacques Cartier à Saint-Malo.
- (Ֆրանսերեն) (անգլերեն) Le manoir (restauré) de Jacques Cartier à Limoëlou : un musée Արխիվացված 2018-08-29 Wayback Machine.
- Կենսագրություն
- Jacques Cartierի գործերը Գուտենբերգ նախագծում
- -{English translation of Cartier's accounts}-
- -{Jacques Cartier at Civilization.ca}-
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ժակ Կարտիե» հոդվածին։ |