Մեծ Չոսոն

Մեծ Չոսոն (1392-1897, հանգըլ՝ 대조선국, հանջա՝ 大朝鮮國) կամ Չոսոն (հանգըլ՝ 조선, հանջա՝ 朝鮮) դինաստիան, 518 տարի իշխեց Կորեական թերակղզիում՝ կիրառելով կոնֆուցիականությունը, որպես իր կառավարման գաղափարախոսություն։ Գորյո դինաստիայի (հանգըլ՝ 고려, հանջա՝ 高麗) ավարտին նոր ազնվականության աջակցությամբ Յի Սոնգ-Գյեի (이성계) կողմից հիմնադրվեց Չոսոն դինաստիան։ Չոսոն դինաստիայում վերջին թագավոր դարձավ Գո-Ջոնգը (고종)` հռչակելով Կորեական կայսրությունը։

대조선국 (大朝鮮國) Մեծ Չոսոն
Դրոշ Զինանշան
Չոսոն դիրքը Կորեայի Տեղագրական Քարտեզ
Մայրաքաղաք		Հանսոնգ (한성)
Պետական լեզուներ		Կորեերեն
Կառավարում		Բռնատիրական Միապետություն

Տոհմածառ

(1315–1360) Յի Ջա-Չուն (이자춘)

(1335–1408) Թեջո (1대 태조) r. 1392–1398(1)

(1357–1419) Ջոնգ-Ջոնգ (2대 정종) r. 1398–1400(2)

(1367–1422) Թեջոնգ (3대 태종) r. 1400–1418(3)

(1397–1450) Սեջոնգ Մեծ (4대 세종) r. 1418–1450(4)

(1414–1452) Մուն-Ջոնգ (5대 문종) r. 1450–1452(5)

(1417–1468) Սեջո (7대 세조) r. 1455–1468(7)

(1441–1457) Դան-Ջոնգ (6대 단종) r. 1452–1455(6)

(1438–1457) Թագաժառանգ արքայազն Ըիգյոնգ (의경세자)

(1450–1469) Յե-Ջոնգ (8대 예종) r. 1468–1469(8)

(1457–1494) Սոնգ-Ջոնգ(9대 성종) r. 1469–1494(9)

(1476–1506) Յոնսան (10대 연산) r. 1494–1506(10)

(1486–1544) Ջունգ-Ջոնգ (11대 중종) r. 1506–1544(11)

(1515–1545) Ին-Ջոնգ (12대 인종) r. 1544–1545(12)

(1530–1559) Հնգ Սոն Դեվոնգուն (흥선대원군)

(1534–1567) Մյոնգ-Ջոնգ (13대 명종) r. 1545–1567(13)

(1552–1608) Սոնջո (14대 선조)' r. 1567–1608(14)

(1575–1641) Գվանգհե (15대 광해) r. 1608–1623(15)

(1580–1619) Արքայազն Վոն-Զոնգ (원종)

(1598–1624) Արքայազն Հնգ Ան (흥안군)

(1595–1649) Ինջո (16대 인조) r. 1623–1649(16)

(1599–1615) Արքայազն Ննգյանգ (능양도정)

(1612–1645) Թագաժառանգ արքայազն Սոհյոն (소현세자)

(1619–1659) Հյո-Ջոնգ (17대 효종) r. 1649–1659(17)

(1622–1658) Արքայազն Ինփյոնգ (인평)

(1644–1665) Արքայազն Գյոնգան (경안군)

(1641–1674) Հյոն-Ջոնգ (18대 현종) r. 1659–1674(18)

(1639–1670) Արքայազն Բոկնյոնգ (복녕군)

(1663–1724) Արքայազն Իմչանգ (임창군)

(1661–1720) Սուկ-Ջոնգ (19대 숙종) r. 1674–1720(19)

(1661–1722) Արքայազն Ըիվոն (의원군)

(1688–1729) Արքայազն Միլփունգ (밀풍군)

(1688–1724) Գյոնգ-Ջոնգ (20대 경종) r. 1720–1724(20)

(1694–1776) Յոնգջո (21대 영조) r. 1724–1776(21)

(1699–1719) Արքայազն Յոլլյոնգ (연령군)

(1693–1763) Արքայազն Անհնգ (안흥군)

(1719–1728) Թագաժառանգ Արքայազն Հյոջանգ (효장세자)

(1735–1762) Թագաժառանգ Արքայազն Սադո (사도세자)

(1728–1796) Յի Ջին-Իկ (이진익)

(1752–1800) Զոնգջո (22대 정조) r. 1776–1800(22)

(1754–1801) Արքայազն Ընոն (은언군)

(1755–1771) Արքայազն Ըն-Շին (은신군)

(1752–1822) Յի Բյոնգ-Վոն (이병원)

(1790–1834) Սունջո (23대 순조) r. 1800–1834(23)

(1785–1841) Ջոնգե Դեվոնգուն (전계대원군)

(1788–1836) Արքայազն Նամյոն (남연군)

(1809–1830) Թագաժառանգ Արքայազն Հյոմյոնգ (효명세자)

(1831–1864) Չոլ-Ջոնգ (25대 철종) r. 1849–1864(25)

(1820–1898) Հնգսոն Դեվոնգուն (흥선대원군)

(1827–1849) Հոն-Ջոնգ (24대 헌종) r. 1834–1849(24)

(1852–1919) Գո-Ջոնգ (26대 고종) r. 1864–1907(26)

(1874–1926) Սուն-Ջոնգ (27대 순종) r. 1907–1910(27)

(1877–1955) Յի Գանգ(이강)

(1897–1970) Թագաժառանգ Արքայազն Յի Ոն (의민황태자 이은)

(1919–2020) Արքայադուստր Յի Հե-Վոն(이해원)

(1938–2014) Յի Գափ (이갑)

(1941–) Յի Սոկ (이석)

(1931–2005) Յի Քու (이구)(29)

(1962–) Յի Վոն (이원)(30)

(?) Էնդրյու Լի (앤드류 이)

Ամփոփում

Յի Թեջո

Գորյո դինաստիայի ( հանգըլ՝ 고려, 高麗) ռազմապետ Յի Զա-Չունի (이자춘) որդի՝ Յի Սոնգ-Գյեն (조선 태조, 이성계), 1388 թվականին Վիհվա կղզի նահանջելով, ռազմական հեղաշրջում սկսեց։ Յի Սոնգ-Գյեն կիրառելով տնտեսական և ռազմական ռեժիմի հզորությունը՝ Չանգ արքայազնին գահ բարձրացրեց, ապա` որպես թագուհի Շինդոնի ապօրինի զավակ, գահընկեց արեց նրան։ 1392 թվականի հուլիսի 17-ին սկիզբ առավ Չոսոն դինաստիան, երբ Յի Սոնգ-Գյեն գահ բարձրացավ՝ ընդունելով Գոնգյան թագավորի (고려 공양왕) կնիքը։ 1393 թվականի փետրվարի 15-ին երկիրը պաշտոնապես կոչվեց «Չոսոն»։ Չոնգ Դո-Չոնը, երազում էր «կենտրոնացված վարչապետական քաղաքականության» մասին։ Ընտրելով Հանյանը (한양, 한성) որպես երկրի մայրաքաղաք, Չոնգ Դո-Չոնը շատ շուտով վերակազմավորեց Գորյո դինաստիայի ողջ համակարգը։

Թեջոնգը (조선 태종, 朝鮮太宗)` արքա Թեջոյի (고려 태조, 高麗 太祖) որդին, որը որպես խամաճիկի ուղղորդում էր իր եղբորը՝ թագավոր Ջոնգ-Ջոնգին (정종), հաջողվեց բռնի ուժով լուծարել արտոնյալ դասին պատկանող մասնավոր զինվորներին և ներգրավել նրանց Չոսոնի բանակի մեջ։ Ավելին, թագավորական իշխանությունը մեծապես ամրապնդելու նպատակով, վարչապետ Չոնգ Դո-Չոնի սպանությունից հետո, «Հոփեի օրենքը» (호패법) կյանքի կոչելով Թեջոնգը փոխարինեց կենտրոնացված վարչապետական բյուրոկրատիան` վեցաստիճան կուսակցական համակարգով։

«Վեց նախարարություններ» (Յուկջո, 육조) կազմում էին գլխավոր գործադիր մարմիններ։ Յուրաքանչյուր նախարար (Փանսո, 판서) պատկանում էր 2-րդ ավագ դասի, նրան օգնում էր փոխնախարարը, ով իր հերթին 2-րդ կրտսեր դասի էր պատկանում։ Անձնակազմի նախարարությունը վեց նախարարությունների ամենաբարձր պաշտոնն էր։ Քանի որ Պետական խորհրդի ազդեցությունը ժամանակի հետ սկսեց թուլանալ, անձնակազմի նախարարը հաճախ փաստորեն նախարարների ղեկավարի դերն էր ստանձնում։ Վեց նախարարությունները ներառում էին պաշտոնյաներին ըստ ավագության կարգի։

• Անձնակազմի նախարարություն (Իջո, 이조) - պաշտոնատար անձանց նշանակում
• Հարկային նախարարություն (Հոջո, 호조) - հարկեր, ֆինանսներ, մարդահամար, գյուղատնտեսություն և հողային քաղաքականություն
• Ծեսերի նախարարություն (Յեջո, 예조) - ծեսեր, մշակույթ, դիվանագիտություն, քաղծառայողների քննության կազմակերպում (과거)

Պաշտպանության նախարարություն (Բյոնգջո, 병조) - ռազմական խնդիրներ

• Ոստիկանության գրասենյակ (Փոդոչոնգ, 포도청) - հասարակական կարգի խնդիրներ
• Արդարադատության նախարարություն (Հյոնգջո, 형조) - օրենքի վարչարարություն, ստրկություն, պատիժներ
• Առևտրի նախարարություն (Գոնգջո, 공조) - արդյունաբերություն, հասարակական աշխատանքներ, արտադրություն, հանքարդյունաբերություն

Հունմինջոնգմ (훈민정음, 訓民正音)

Սեջոնգ թագավորը (조선 세종, 朝鮮世宗) խրախուսում էր կրթությունը՝ պալատում 1443 թվականին հիմնելով «Չիպհյոնջոն ակադեմիան»։ Գիտնական Չանգ Յոնգ-Շիլի աջակցությամբ թագավոր Սեջոնգը իր որդի Մունջոնգի (문종) հետ ջանասիրաբար աշխատում էին գիտության զարգացման ուղղությամբ, վարում էին հայրենասիրության քաղաքականություն և ստեղծում «Հունմինջոնգմ»-ը։ «Հունմինջոնգմ»-ը (훈민정음, 訓民正音) առաջին պաշտոնական փաստաթուղթն է, որը գրվել է կորեական այբուբենով (Հանգլ, 한글):

Սեջոնգ թագավորի որդի` Սեջոն (조선 세조, 朝鮮世祖), ով հետագայում օժանդակեց Դանջոն թագավորին գահի բարձրանալուն, վերացրեց իր լեգիտիմության մարտահրավեր նետած ուժերը և Թեջոնգ թագավորի պես ընդունեց վեցաստիճան կուսակցական համակարգը` իր թագավորական իշխանությունն ամրապնդելու նպատակով։ Արքա Յե-Ջոնգի (조선 예종, 朝鮮睿宗) կարճաժամկետ կառավարումից հետո, Սոնգ-Ջոնգ թագավորը (조선 성종, 朝鮮成) վերակազմավորեց մշակութային համակարգը՝ կազմելով «Գյոնգ Գուկ Դեջոն»-ը, որը դարձավ իր իշխանության հիմքը։ «Գյոնգ Գուկ Դեջոն»-ը (경국대전, 經國大典) կարգերի հավաքածու էր կենտրոնացված բյուրոկրատիայի վրա։

15-րդ դարի վերջից քաղաքականությունը քաոսի վերածվեց, երբ տեղի մարդիկ միջամտեցին քաղաքականությանը և բախվեցին պետության նախկին ղեկավարության հետ։ Թագավոր Սոնջոյի իշխանության ժամանակ, երբ Չոսոն դինաստիայի «Հուն-գու» քաղաքական խմբակցությունը հրաժարվեց իր դիրքերից, վերջինիս փոխարինեց «Սարիմ» խմբակցությունը։ «Հուն-Գու»-ն և «Սարիմ»-ը կրթված անձանց հզոր խմբավորումներ էին, որոնք գերիշխում էին Կորեայի միջին և ուշ քաղաքականության շրջանում։ Այդ ժամանակվանից ի վեր «Սարիմ»-ը ընդիմություն կազմակերպեց՝ ստեղծելով խմբակցային քաղաքականություն։

Ծովակալ Յի Սուն-Շին (Իմջինյան Պատերազմ)

Չոսոն դինաստիան, որը 200 տարի ի վեր իշխեց առանց խոշոր պատերազմների, 16-րդ դարի վերջին մեծ կորուստներ կրեց «Իմջինյան պատերազմում»։ Արդյունքում, Չոսոնի քաղքացիները հայտնվեցին աղետալի ֆինանսական վիճակում և ազգային հողերը ամբողջովին ավերակների վերածվեցին։ Ճապոնական ներխուժումը Կորեա 1592-1598թթ անցավ երկու փուլերով։ Առաջին ներխուժումը 1592 թվականին (Իմջին Ներխուժում, 임진왜란), 1596 թվականի կարճ հրադադարից հետո` տեղի ունեցավ երկրորդ ներխուժումը 1597 թվականին (Չոնգյու Պատերազմ, 정유재란): Հակամարտությունն ավարտվեց 1598 թվականին, երբ ճապոնական ուժերը վտարվեցին Կորեական թերակղզուց և ի վերջո հրչակվեց Չոսոն և չինական Մին դինաստիաների հաղթանակը։

Հետագայում գահ բարձրացած թագավոր Հյոն-Ջոնգը (조선 현종, 朝鮮顯宗) չնայած երկրում իշխող սովին փորձեց կենտրոնացնել քաղաքականությունը՝ վերականգնելով պատերազմի արդյունքում սպառված ֆինանսական միջոցները։ Թագավոր Ջոնգջոն (조선 정조, 朝鮮正祖), որը փոխարինեց Յոնգջո թագավորին (조선 영조, 朝鮮英祖), ոչ միայն շարունակեց նախորդ «Թանգ-Փյոնգ» քաղաքականությունը, այլև փորձեր կատարեց երկրում բարեփոխներ իրականացնել` ի հայտ բերելով այնպիսի գիտնականների, ինչպին էր Ջոնգ Յակ-Յոնգը։ Նրա օրոք կառուցվեց նաև Հվասոնգ ամրոցը Սուվոնում։ Նա հանկարծամահ եղավ 1800 թվականին։ Մոտավորապես նույն ժամանակ գեղագրությունը սկսեց տարածվել Չոսոնում։

Դրանից հետո հաստատվեց «Սեդո»-ի քաղաքականությունը, որը շարունավեց երեք սերունդ; Սունջո (순조, 朝鮮純祖), Հոն-Զոնգ (헌종, 朝鮮憲宗) և Չոլ-Զոնգ (철종, 朝鮮哲宗): Չոսոն դինաստիայի օրոք «Սեդո»-ի քաղաքականությունը` երկիրը կառավարելու վստահության և թագավորներին անմիջականորեն պատվիրակելու մի ձև էր։ Այս ժամանակահատվածում, մինչ Չոսոնի հասարակությունը կանգնած էր կտրուկ անկման առաջ, թագավորական ընտանիքը վայելում էր իր բացարձակ իշխանությունը կոռուպցիայի եղանակներով։ Կոռուպցիան տարածվում էր նույնիսկ գահին նշանակումների վրա։

1873 թվականին Չոսոնի ռեգենտ Յի Հա-Ընգը (이하응) իշխանության եկավ և սկսեց ղեկավարել երկիրը թագավոր Գո-Զոնգի (대한제국 고종, 大韓帝國高宗) թիկունքից։ Նա օգտվելով իր իշխանությունից՝ վերացրեց «Սեվոններ»-ը։ «Սեվոններ»-ը Կորեայի ամենատարածված կրթական հաստատություններն էին Չոսոն դինաստիայի միջին և ուշ ժամանակաշրջանում։ Դրանք մասնավոր հաստատություններ էին, որոնք համատեղում էին կոնֆուցիոսական սրբարանի և նախապատրաստական դպրոցի գործառույթները։ Դա հանգեցրեց Ֆրանսիայի և ԱՄՆ-ի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների ձախողմանը։

1876 թվականինին Ճապnնական կայսրությունը ստորագրեց Գանգհվա կղզու պայմանագիրը, որը դարձավ Չոսոնի առաջին նոր սերնդի պայմանագիրը։ 1882 թվականին հին սերնդի զինվորականները ընդվզեցին «Բյոլգի» բանակի դեմ։ «Բյոլգի» բանակը (별기군, 別技軍) Կորեայի առաջին արդիականացված ռազմական ուժն էր։ Ծրագրված առաջին անգամ 1876 թվականին, այն կազմավորվեց 1881 թվականին։ Զինվորների ռազմական կրթությամբ զբաղվեցին ճապոնացի սպաները։ 1884 թվականին Կիմ Օկ Կյունգը և այլք հաստատեցին «լուսավորականների ռեժիմը», որը երեք օր անց ձախողվեց։ 1894 թվականին սկսվեց «Դոնգհակի գյուղացիական շարժումը», որը դեմ էր գյուղացիների շահագործմանը և ձգտում էր գյուղացիական ինքնավարությանը։ Գյուղացիական շարժմանը հաջորդեցին «Գաբոյի» բարեփոխումները։ «Գաբոյի» բարեփոխումը նկարագրում է 1894-1896 թվականների արմատական բարեփոխումների ամբողջ մի շարք։

Արդյունքում Ճապոնիայի և Չինաստանի Ցին դինաստիայի միջև սկսվեց առաջին չինա-ճապոնական պատերազմը (1894-1895 թվականներ), որը հիմնականում ընթանում էր Կորեայի տարածքում։ Թագուհի Մյոնգ-Սոնգը (명성황후) փորձեր կատարեց դիմակայել ճապոնական միջամտությանը Կորեայի գործերին և աջակցություն խնդրեց Ռուսական կայսրությունից և Չինաստանից։ 1895 թվականին թագուհի Մյոնգ-Սոնգը սպանվեց ճապոնացի գործակալների կողմից։

1896 թվականին Գո-Զոնգ թագավորը ապաստան խնդրեց Ռուսաստանի դեսպանությունից և մեկ տարի թաքնվեց Սեուլում գտնվող Ռուսաստանի դեսպանատանը։ 1897 թվականի նոյեմբերին Գյոնգբոկի պալատ (경복궁) վերադառնալով, Գո-Զոնգ թագավորը փոխեց Գյոնբոկ պալատի պաշտոնական անվանումը Դոկսու պալատի (덕수궁) և հռչակեց Կորեական Կայսրությունը (대한제국, 大韓帝國)՝ վերջ դնելով Չոսոն դինաստիաին։

Երկրի անվանում

Չոսոնի պաշտոնական անունը եղել է Մեծ Չոսոն (대조선국, 大朝鮮國) կամ Չոսոն դինաստիա (조선국, 朝鮮國), որոնք հիմնականում կիրառվել են ազգային և պատմական գրքերում։ Այն նաև հայտնի է որպես Յի դինաստիա (왕조, 朝鮮王朝)։

Պատմություն

Չոսոնի պատմությունը (1392-1897 թվականներ) բաժանվում է 3 ժամանակաշրջանների՝ վաղ Չոսոն, միջին Չոսոն և ուշ Չոսոն։ Ժամանակաշրջանների բաժանման համար չափանիշ դարձան Իմջինյան պատերազմը (1592-1598 թվականներ), Յունգջոնգի հեղաշրջումը (1506 թվական) և Ցինգ դինաստիաի արշավանքը Չոսոն (1636-1637 թվականներ)։

Պատմական Ժամանակաշրջան

• Թեջո Արքայի Թագադրում (1392 թվական, օգոստոսի 5)
• Գրերի Գյուտ, Կորեական Այբուբենի Ստեղծում (1446 թվական, հոկտեմբերի 9)
• Ճապոնական Արշավանքներ (1592-1598 թվականներ)
• Մանջուների Արշավանքներ(1627 թվական, 1636-1637 թվականներ)
• Ճապոնա-կորեական Պայմանագիր (1876 թվական, փետրվարի 26)
• Շիմոնոսեկիի Պայմանագիր (1895 թվական, ապրիլի 17)
• Կորեական Կայսրության Հռչակում (1897 թվական, հոկտեմբերի 13)

Վաղ Չոսոն (1392-1506)

XIV դարի վերջին Գորյո դինաստիան ապրեց մի շարք քաղաքական ցնցումներ, որոնք առաջացել էին` ազնվականության, Գվոնմունսեի ժողովրդի և ընդդիմության, Կարմրահոների և ճապոնական ծովահենների կողոպուտի, ինչպես նաև Յուան և Մին դինաստիաների փոխհաջորդման հետևանքով։ Կարմրահոների ապստամբությունը անունն ստացել է ապստամբների՝ հոնքերը կարմիր ներկելու սովորությունից։ Կարմրահոների ապստամբության պատճառը Չինաստանում 17-27 թվականներին կայսր Վան Մանի ռեֆորմների հետևանքով ժողովրդական զանգվածների դրության վատթարացումն էր։ Շարժիչ ուժը աղքատ գյուղացիներն էին, վարձու աշխատողները և ստրուկները։ Հենց այդ ժամանակ էր, որ Գորյոի լավագույն մարտիկներից մեկը` Յի Սոնգ-Գյեն աչքի ընկավ ճապոնացիների, Կարմրահորների, մոնղոլների և Չուրչժենի ժողովուրդների մի քանի արշավանքներ ջախջախելով և ցույց տվեց իր հզորությունը քաղաքական աշխարհում։

1388 թվականին Յի Սոնգ-Գյեն Յոդունի կառավարության դեմ հեղաշրջում կազմակելուց հետո` ստանձնեց իշխանությունը, թագադրեց թագաժառանգ Չանգին (1388-1389 թվականներ), հետագայում Գոնգ-Յանգին (1389-1392 թվականներ) և իր վերահսկողության տակ վերցրցնելով զինուժը՝ իրականացրեց մի շարք բարեփոխումներ։ Հետագայում Յի Սոնգ-Գյեի որդի՝ Յի Բանգ-Վոնը պաշտոնանկ արեց Զոնգ Մոնգ-Զունին, որպեսզի 1392 թվականի հուլիսին Յի Սունգ-Գյեն անցնի գահին։ Նա հիմնեց նոր դինաստիա և Կորեաի պատմության մեջ դարձավ հայտնի որպես Թեջո թագավոր (조선 태조, 朝鮮 太祖, 1392- 1398 թվականներ)։

1393 թվականին երկրիը կոչվեց «Չոսոն» և պաշտոնապես ընդունվեց Չինաստանի Մին դինաստիայի կողմից։ 1394 թվականին Գեգյոնգի բնակչությունը հանդիմանեց կառավարությանը։ Արդյունքում` տարբեր բարեփոխումներ իրականացնելու նպատակով կառավարությունը որոշում կայացրեց մայրաքաղաքը պաշտոնապես տեղափոխել Հանյանգ (한양): Իր կառավարման օրոք թագավոր Թեջոն գրեթե ողջ իշխանությունը փոխանցեց ավագանուն և որևէ նվաճումների չհասավ։ Միևնույն ժամանակ, Լի Բանգը, որը հիմնադիր իշխանության հակառակորդն էր, հաղթանակ տարավ` երկրի առաջին արքայազնի դեմ կազմակերպած ապստամբության արդյունքում (1398 թվական), 1400 թվականին իշխանության եկավ որպես Զոնգ-Զոնգ թագավորի (1398-1400 թվականներ) նախարարների կառավարիչ։ Թագավոր Թեջոնգը (1400-1418 թվականներ) վերակազմավորեց բյուրոկրատիան՝ թագավորական իշխանությունն ուժեղացնելու և աշխատավարձի վրա հիմնված կառավարման համակարգը բարելավելու նպատակով։

Սեջոնգ թագավորը (조선 세종, 朝鮮世宗, 1418-1450 թվականներ) մեծ հաջողությունների է հասել բոլոր առումներով՝ ներառյալ կրթությունը, ռազմավարությունը, գիտությունն ու մշակույթը, և քաղաքականությունը։ Թեջոնգ թագավորի նման, Սեջոն (조선 세조, 朝鮮世祖, 1455-1468 թվականներ) վերականգնեց «Հոփեյի օրենքը» և ստեղծեց «Դոնգուկ Թոնգամ» (동국통감, 東國通鑑) և «Գուկջո Բոգամ» (국조보감, 國朝寶鑑) պատմագրական շարքը` իր հպատակների իշխանությունը սահմանափակելու և իր թագավորական իշխանությունն ամրապնդելու նպատակով։ Սոնգ-Զոնգ թագավորը (조선 성종, 朝鮮成宗, 1469-1494 թվականներ) վերակազմավորեց երկրի քաղաքական համակարգը և տեղի բնակչությունը հնարավորություն ստացավ մասնակցել քաղաքական գործընթացներում։

Սեջոնգ Մեծ

Սեջոնգ Մեծ (세종대왕, 世宗大王, ծննդյան անուն՝ Յի Դո (이도), մայիսի 7, 1397, Սեուլ, Չոսոն - մարտի 30, 1450, Սեուլ, Չոսոն), Կորեական Յի դինաստիայի 4-րդ թագավոր։ Սեջոնգ Մեծի օրոք Կորեան ապրել է մշակութային մեծ վերելք։ Մասնավորապես 1420 թվականին երբ, Սեջոնգը ստեղծել է «Չիպհյոնջոն ակադեմիան» (Արժանիների սրահ)։ Ակադեմիայի գիտնականներն էլ մշակել են «Հանգըլ» վանկային այբուբենը, որն այժմ կորեական գրի հիմքն է։ 2007 թվականին Կորեայի Հանրապետության նախագահ Լի Մյոնբակի որոշմամբ սկսվել է Սեջոն քաղաքի շինարարությունը, որն իր անունը ստացել է Սեջոնգ Մեծի պատվին։ Նախատեսվում է այս քաղաք տեղափոխել Սեուլյան մի շարք պետական կառույցներ։

Միջին Չոսոն (1506-1637)

Ժամանակի հետ Չոսոնի քաղաքական և տնտեսական համակարգում նոր թերություններ սկսեցին հայտնաբերվել։ Մասնավորապես, դա անդրադարձավ խոշոր հողատերերի վրա` հողերի նոր բաշխման արդյունքում։ Սա և մի շարք այլ հանգամանքներ հանգեցրեցին տարաբնույթ ողբերգությանների (1498-1506 թվականներ)։ Չոսոն դինաստիայի միջին շրջանը նշանավորվեց երկիրը թուլացնող քաղաքական խմբակցությունների միջև իշխանության համար բուռն և արյունալի մարտերով և Ճապոնիայի ու Մանչու ցեղի կողմից լայնածավալ արշավանքներով, որոնք գրեթե տապալեցին դինաստիան։ Յոնսան-Գունը (연산군, 燕山君, 1476 -1506 թվականներ)` Չոսոն դինաստիայի 10-րդ արքան համարվում է Կորեայի ամենադաժան բռնակալներից մեկը, որի գահակալությունը պատմության մեջ մնաց որպես «Կորեայի իմաստունների զտման» դարաշրջան։ Նրա օրոք, ի սկզբանե, Սեվոնը, որը հիմնադրվել էր երեխաներ կրթելու նպատակով, հետագայում լուծարվեց` դառնալով կուսակցական բախումների կենտրոն։ Յոնսան-Գունը նաև արգելեց օգտագործել «Հանգըլ» (կորեական գիր, 한글) և մահապատժի ենթարկեց «Սարիմ» գիտնականներին, երբ ժողովուրդը սկսեց անվայել արտահայտություններ գրել թագավորին քննադատող պաստառների վրա։ Նրա օրոք «Սարիմ» խմբակցությունը մի շարք քաղաքական պարտություններ կրեց, և կառավարության աջակցություն ստացավ միայն Սոնջո թագավորի օրոք։

16-րդ և 17-րդ դարերում հարևան Ճnապոնիայի և Չինաստանի հետ պատերազմը (Ճապոնական ներխուժում և Ցին դինաստիայի արշավանք Չոսոն) ավերեց ու սնանկացրեց երկիրը, և մարդկանց դատապարտեց թշվառ կյանքի։ Այդ ժամանակից ի վեր գոյություն ունի Ցին դինաստիայի նկատմամբ վրեժխնդրության մի վարկած։ Ասում են, որ Ցին դինաստիայի ամոթը վերացնելու համար Չոսոնի ներկայացուցիչները ցանկացան ստեղծել հատուկ բանակ, ինչն ավաղ բազմաթիվ խոչընդոտների պատճառով տապալվեց։ Միաժամանակ, Հյուսիսային Կորեայի ուսումնասիրությունների արդյունքում, ստեղծվել է մեկ այլ վարկած, ըստ որի «Միջին Չոսոն» կորեական պատմության այն ժամանակաշրջանն է, երբ աստիճանաբար ի հայտ եկավ Չոսոնի կառավարության անկարողությունը։

1592 թվական Ճապոնիայի ներխուժումը Կորեա։ Յոթամյա պատերազմ Ճապոնիայի հետ

Իմջինյան պատերազմ

Կրիա Նավ (거북선)

1592 թվականին Տոյոտոմի Հիդեյոշին (Ճապոնական գեներալ, սամուրայ), ով միավորեց Ճապոնիան, 200 հազար ճապոնական զորք ուղարկեց` Չոսոն ներխուժելու համար։ Պատերազմի սկզբում Չոսոնը չկարողացավ պատշաճ կերպով իրականացնել իր ռազմավարությունը, որպեսզի հաղթի ճակատամարտը։ Չոսոնը ցնցված էր ճապոնական զինվորականների իրենց նոր զենքով` հրացաններով կռվելու ունակությամբ։ Այդ ընթացքում Սոնջո թագավորը լքեց մայրաքաղաք Հանյանգը և թաքնվեց Ուիջուի շրջանում։ Պատերազմի սկսվելուց մոտ 20 օր անց Ճապոնական բանակը Հանյան մտավ և անցնելով Իմջին գետը հեշտությամբ գրավեց Փհենյանը։ Տրամաբանորեն հնարավորություն ստեղծվեց Ուիջուի շրջանը հեշտությամբ գրավել, սակայն ծովակալ Յի Սուն-Շինը (이순신, 李舜臣) ջախջախեց ճապոնական նավատորմը Օկփոյի (옥포 해전), Սաչոնի (사천 해전) և Հանսան (한산) կղզու ռազմածովային մարտերում, ինչի արդյունքում ճապոնական բանակը` կորցնելով նաև մեծ թվով ռազմական պաշարներ, չկարողացավ շարժվել դեպի հյուսիս։

Հնգամյա հրադադարի բանակցությունները ձախողվեցին և 1597 թվականին երկրում սկսվեց նավթային ճգնաժամը։ Ճապոնական բանակը Չիլջոնրյանգում ջախջախեց Չոսոնի Վոն Գյունի ղեկավարած նավատորմը (օգոստոսի 28), որից հետո սակայն մեծ պարտություն կրեց Մյոնգրյանգ նեղուցում (명량 해전, 鳴梁海戰, հոկտեմբերի 26)՝ Չոսոնի նավատորմն այդ ժամանակ ղեկավարում էր ծովակալ Յի Սուն-Շինը։ Յի Սուն-Շինը կռվեց ճապոնական բանակի դեմ ընդամենը 13 նավով, մինչդեռ հակառակորդն ուներ ավելի քան 200 նավ։ 1598 թվականին Տոյոտոմի Հիդեյոշին իր զինվորներին հրահանգ տվեց ազատել Չոսոնի տարածքները։ Յոթամյա ճապոնական արշավանքը ավարտվեց «Նորյանգի Ճակատամարտով», որը լուրջ վնաս հասցրեց ճապոնական բանակին։ Այս ճակատամարտում սակայն զոհվեց ծովակալ Յի Սուն-Շինը։

Ծովակալ Յի Սուն-Շինը հայտնի դարձավ իր «Իմջինյան Պատերազմի» հաղթանակներով և այդ ժամանակից ի վեր հռչակվեց Կորեայի ազգային հերոս։ Մինչ օրս Յիի ամենամեծ նվաճումներից մեկը մնում է «Կրիա Նավը» (Քոբուկսոն, 거북선): Ծովակալ Յին իր ստեղծագործ մտքի շնորհիվ և իր ենթակաների աջակցությամբ՝ կարողացավ կյանքի բերել «Կրիա Նավը»։ Հակառակ տարածված կարծիքի՝ իրականում Յին չի ստեղծել կրիա նավը, ավելի շուտ, նա պարզապես բարելավել է նավի ավելի հին նախագծերից մեկը, որն առաջարկվել էր դեռ Թեջոնգ թագավորի օրոք։

Ուշ Չոսոն (1637-1897)

«Ուշ Չոսոն» դինաստիայի քաղաքականությունը ամբողջովին ձևավորվել էր «Բունգդանգ» քաղաքականության շուրջ։ Այնուամենայնիվ, 1680 թվականին «Արևմտյանների» իշխանության գալուց հետո, հավասարակշռությունը խարխլվեց և այլ քաղաքական կառույցներ նույնպես ճնշման ենթարկվեցին։ «Արևմտյանները» (서인) դա քաղաքական խմբակցություն էր, որը Կորեայում սկսեց գերիշխել 17-րդ դարում, երբ «Սարիմ»-ը բաժանվեց «Արևելյան» և «Արևմտյան» թևերի։ «Արևմտյաններ» քաղաքական կառույցը իր հերթին բաժանվեց «Նորոն» և «Սորոն» թևերի, որոնք հետագայում դիմակայեցին միմյանց։ Արդյունքում, Չոսոնի կառավարությունը սկսեց գործնականում օգտագործել մարդկային ռեսուրսները, երբ մի կողմը սկսեց նպատակասլաց վտարել մյուս կողմին։

19-րդ դարի Սունջո (순조, 純祖), Հոն-Ջոնգ (헌종, 憲宗) և Չոլ-Ջոնգ (철종, 哲宗) թագավորների երեք սերունդները վարեցին հզոր քաղաքականություն, որը շարունակվեց ավելի քան 60 տարի։

Ի Հա-Ընգ Դեվոնգուն (이하응 대원군)

Երբ Գո-Ջոնգ թագավորի հայրը` ռեգենտ Ի Հա-Ընգը (이하응), պաշտոնապես ստացավ «Դեվոնգուն» (대원군, Մեծ Արքայազն) տիտղոսը, նա սկսեց չարաշահել իր իշխանությունը, ինչը բնավ ձեռնտու չէն երկրի բարորությանը։ «Դեվոնգուն»- ը արքայի կենսաբանական հորը տրված պաշտոնական տիտղոսներից մեկն է, երբ նա թագավորի գահը ստանձնում է թագավորի ժառանգներից (Չոսոնյան դինաստիայի օրոք) կամ նրանց հորից։ Ի Հա-Ընգը հայտնի էր առևտրի դեմ իր քաղաքականությամբ, ինչի արդյունքում տապալեց ֆրանսիական և ամերիկյան առևտրային հարկադրանքը։ 1873 թվականին Ի Հա-Ընգի պարտությունից հետո Յո Հընգ-Մինի տոհմը (여흥 민씨, 驪興 閔氏) իր վրա վերցրեց առևտրի վերահսկողությունը և վերականգնեց արտաքին կապերը Ճապոնիայի և Միացյալ Նահանգներ հետ։

1880-ականներին հին սերնդի զինվորներին ճնշելու պատճառով բռնկվեց «Իմո Պատերազմը» (Իմոի Միջադեպ, Զինվորների Ապստամբություն), և տեղի ունեցավ «Գապսինի հեղաշրջումը»՝ լուսավորչական ռեժիմ հաստատելու փորձով։

Ճապոնիան «Մեյջիի Բարեփոխումից» հետո ձեռք բերեց արևմտյան ռազմական զինամթերք և 1876 թվականին Չոսոնի կառավարությանը ստիպեց ստորագրել «Գանգհվայի պայմանագիրը»՝ բացելով առևտրական նպատակներով երեք նավահանգիստ և տրամադրելով ճապոնացիներին արտատարածքային արտոնություններ։ 1885 թվականին Թագավորական նավատորմը կարճ ժամանակով գրավեց Պորտ Համիլթոնը (Port Hamilton, 거문도, 巨文島):

1890-ական թվականներին «Դոնգհակի գյուղացիական շարժումը», պայքարում էր գյուղացիական ուժի շահագործման դեմ։ Ճապոնիայի և Ցին դինաստիայի զորքերը մտելով Չոսոն, բախվեցին «Դոնգհակի գյուղացիական շարժումը» ճնշելու մտադրությամբ, որից հետո սկսվեց «Գաբոյի Ճապոնամետ բարեփոխումը»։

Թագավորական Ընտանիք 1910 թվական

«Շիմոնոսեկի» պայմանագիրը ստորոգրելով (1895 թվական, Ապրիլի 17), Ցին դինաստիան ընդունեց իր պարտությունը, ինչի արդյունքում պաշտոնապես ճանաչվեց Կորեայի անկախությունը Չինաստանից։ Դա Ճապոնիայի համար ձեռնտու էր Կորեայում տարածքային հեգեմոնիա ձեռք բերելու համար։ Չոսոնի թագավորական արքունիքը, զգալով հզոր տերությունների ոտնձգությունները, 1897 թվականին միացավ «Գվանգմուի Բարեփոխմանը» և Գո-Ջոնգ թագավորի հետ միասին հռչակեց Կորեական կայսրությունը։

Գո-Ջոնգ թագավորը ստացավ Կայսերի տիտղոս, Կորեայի անկախությունը երաշխավորելու նպատակով։ Անհանգստություն զգալով՝ Ռուսաստանը փորձեց միջամտել Ճապոնիայի գործերին՝ միավորելով Գերմանիայի ու Ֆրանսիայի ուժերը։ Ավելին, Գո-Ջոնգ թագավորը ձևավորեց նոր ռուսամետ կաբինետ՝ կանխելու Ճապոնիայի ազդեցության աճը։ Փաստացի 1897 թվականը, երբ փոխվեց կայսրության պաշտոնական անվանումը, նշանավորվեց որպես Չոսոն դինաստիայի ավարտ։ Սակայն տարիներ շարունակ Չոսոն դինաստիան դեռ ի զորու էր իշխել Կորեայում, չնայած Ճապոնիայի և Ռուսաստանի բազմաթիվ խոչընդոտների։

Հակահարվածային բարդ զորավարժություններից հետո 1905 թվականին Ճապոնիային հաջողվեց հետ մղել ռուսական նավատորմը «Պորտ Արթուրի ճակատամարտում»։ «Պրոտեկտորատի դաշնագիրի» ստորագրությամբ ավարտվեց 1904–1905 թվականների ռուս-ճապոնական պատերազմը, և 1905 թվականին Կորեան դարձավ Ճապոնիայի պրոտեկտորատ։ Արքայազն Իտոն նշանակվեց Կորեայի առաջին գլխավոր ռեզիդենտ։ 1910 թվականին Ճապոնական կայսրությունը վերջնականապես նվաճեց Կորեան։

Չոսոնի վերջին արքայադուստր Դոքհեն

Արքայադուստր Դոքհե(덕혜옹주, 德惠翁主, 1912 թվականի մայիսի 25 – 1989 թվականի ապրիլի 21) թագավոր Գո-Ջոնգ՝ Չոսոնի 26-րդ թագավոր և Կորեական կայսրության առաջին կայսր, և ազնվական Յանգի դուստր։ Քանի որ նա ծնվել էր Կորեական մեծ կայսրության անկումից հետո, նա խիստ կայսերական ընտանիքի ինքնություն չուներ, այլ Ճապոնական պալատական ինքնություն։ Արքայադստեր աճյունը թաղված է Քյոնգի նահանգի` Նամյանգջու քաղաքի (Քմգոնգ շրջանի) Հոնգնյուրնգին կցված անտառում։

Այլ անձիք

Գանգ Սուն(강순) Արքայադուստր Գյոնգհե(경혜공주) Գո Գյոնգ-Մյոնգ(고경명) Գվակ Ջեու(곽재우) Գվոն Յուլ(권율) Գվոն Ջոլ(권절) Արքայազն Քմսոնգ(금성대군) Քիմ Դե-Գոն(김대건) Քիմ Դոկ-Րյոնգ(김덕령) Քիմ Մյոն(김면) Քիմ Բյոնգյոն(김병연) Քիմ Սնգյու(김승유) Քիմ Շիմին(김시민) Քիմ Շիսփ(김시습) Քիմ Օկ-Գյուն(김옥균) Քիմ Ջաջոմ(김자점) Քիմ Ջոնգհո(김정호) Քիմ Ջոնգսո(김종서) Քիմ Չոնիլ(김천일) Քիմ Հարակ(김하락) Քիմ Հոնգ-Դո(김홍도) Քիմ Հոնգ-Ջիփ(김홍집) Արքայազն Նամ-Յոն(남연군) Նամ Ըն(남은) Նամ Ի(남이) Նամ Հյո-Ոն(남효온) Նոն Գէ(논개) Արքայազն Դոկան(덕안대군) Դոկ Ջոնգ(덕종) Դոկհնգ Դեվոնգուն(덕흥대원군)

Մենգ Սա-Սոնգ(맹사성) Մյոնգ Սոնգ-Հվանգհու(명성황후) Արքայազն Մուան(무안대군) Փակ Մունսու(박문수) Փակ Յոն(박연) Փակ Ջոնգ-Յանգ(박정양) Փակ Ջի-Վոն(박지원) Փակ Փենգ-Նյոն(박팽년) Թագաժառանգ արքայազն Սադո(사도세자) Վանական Սամյոնգ(사명대사) Վանական Սոնսա(서산대사) Արքայազն Սոնգ-Նյոնգ(성녕대군) Սոնգ Դամսու(성담수) Սոնգ Սամմուն(성삼문) Թագաժառանգ Արքայազն Սոհյոն(소현세자) Չոի Սուկբին(숙빈 최씨) Շին Րիփ(신립) Շին Սայմ-Դանգ(신사임당) Շին Սուկ-Ջու(신숙주) Ան Յոնգ-Բոկ(안용복) Արքայազն Ան-Փյոնգ(안평대군) Արքայազն Յանգ-Նյոնգ(양녕대군) Օ Ջեյոն(어재연) Յոնգ Գյու(영규) Արքայադուստր Յոնգհե(영혜옹주) Թագավոր Վանչին(완친왕) Վոն Գյուն(원균) Վոն Հո(원호) Յու Սոնգ-Րյոնգ(유성룡) Յու Սոնգ-Վոն(유성원)

Յու Ընգ-Բու(유응부) Յու Ջա-Գվանգ(유자광) Յուն Վոն-Հյոնգ(윤원형) Յուն Իմ(윤임) Արքայազն Օն-Շին(은신군) Արքայազն Օն-Օն(은언군) Արքայազն Ըի-Ան(의안대군) Յի Գե(이개) Յի Գի(이기) Յի Մենգ-Ջոն(이맹전) Յի Սուն-Շին(이순신) Յի Յունգ-Ջուն(이융준) Յի Ի(이이) Յի Իլ(이일) Յի Հենգ(이행) Յի Հվանգ(이황) Արքայազն Իկ-Ան(익안대군) Թագուհի Ին-Հյոն(인현왕후) Իմ Կոկ-Ջոնգ(임꺽정) Արքայազն Իմ-Հէ(임해군) Ջանգ Գըմ(장금) Ջանգ Նոկ-Սու(장녹수) Ջանգ Յոնգ-Շիլ(장영실) Ջոն Գյե Դեվոնգուն(전계대원군) Ջոն Բոնգ-Ջուն(전봉준) Ջոնգ Դո-Ջուն(정도전) Ջոնգ Մուն-Բու(정문부) Ջոնգ Յակ-Յոնգ(정약용) Ջոնգ Յակ-Ջոն(정약전) Ջոնգ Վոն Դեվոնգուն(정원대원군)

Ջոնգ Ին-Հոնգ(정인홍) Ջոնգ Ջոնգ(정종) Ջո Գվանգ-Ջո(조광조) Ջո Րյո(조려) Ջո Հոն(조헌) Արքայազն Ջին-Ան(진안대군) Թագուհի Յուն(폐비 윤씨) Հա Վիջի(하위지) Հան Մյոնգ-Հի(한명회) Հան Սոկ-Բոնգ(한석봉) Հոնգ Գյոնգ-Րե(홍경래) Հոնգ Գիլ-Դոնգ(홍길동) Հոնգ Դե-Յոնգ(홍대용) Հոնգ Յոնգ-Շիկ(홍영식) Հվանգ Ջին-Յի(황진이) Հվանգ Հի(황희) Արքայազն Հէ-Ան(회안대군) Արքայազն Հյո-Րյոնգ(효령대군) Թագաժառանգ Արքայազն Հյո-Մյոնգ(효명세자) Հընգսոն Դեվոնգուն(흥선대원군) Ջանգ Հէ-Բին(희빈 장씨)

Պատկերասրահ

• 
  Դան-Ջոնգ (6대 단종)
• 
  Սեջո (7대 세조)
• 
  Արքայազն Վոն-Զոնգ (원종)
• 
  Սուկ-Ջոնգ (19대 숙종)
• 
  Յոնգջո (21대 영조)
• 
  Զոնգջո (22대 정조)
• 
  Հոն-Ջոնգ (24대 헌종)
• 
  Գո-Ջոնգ (26대 고종)
• 
  Սուն-Ջոնգ (27대 순종)
• 
  Յի Գանգ(이강)
• 
  Թագաժառանգ Արքայազն Յի Ոն (의민황태자 이은)
• 
  Յի Քու (이구)
• 
  Յի Վոն (이원)
• 
  Ի Հա-Ընգ Դեվոնգուն(이하응 대원군)
• 
  Արքայադուստր Դոքհե
• 
  Հունմինջոնգմ(훈민정음/訓民正音)
• 
  Գո-Ջոնգ(고종)
• 
  Սուվոն, Հվասոնգ(수원 화성/水原 華城)
• 
  Քոբուկսոն(거북선)
• 
  Քոբուկսոն(거북선)
• 
  Ջոնգ-Չոլ(정철, 1536-1593)
• 
  Չոսոնի արքայական դրոշ
• 
  Չոսոնի Զինանշան

Աղբյուրներ

《조선왕조실록(朝鮮王朝實錄)》 《세종실록(世宗實錄)》 《문종실록(文宗實錄)》 《단종실록(端宗實錄)》 《승정원일기(承政院日記)》 《비변사등록(備邊司謄錄)》 《일성록(日省錄)》 《동문휘고(同文彙考)》 《신증동국여지승람(新增東國輿地勝覽)》 《국조방목(國朝榜目)》 《해동명신록(海東名臣錄)》 《사숙재집(私淑齋集)》 《경재집(敬齋集)》 《연려실기술(燃藜室記述)》 《영남인물고(嶺南人物考)》 《열조통기(列朝通紀)》 《박은식전서》 《단재신채호전집》 《조선초기 정치지배세력연구》(정두희, 일조각, 1983) 《조선전기사회사상연구》(한영우, 지식산업사, 1983) 《조선전기 토지제도사연구》(김태영, 지식산업사, 1983) 《조선전기사회경제연구》(한영우, 을유문화사, 1983) 《근대한중관계사연구》(송병기, 단국대출판부, 1983) 《조선후기사회변동연구》(정석종, 일조각, 1983) 《韓國史人物列傳》이상각 《袁世凱與朝鮮》(林明德, 臺北, 中央硏究院 近代史硏究所, 1970) 《朝鮮開國外交史》(渡邊勝美, 東光堂書店, 1943) 《朝鮮中世社會史の硏究》(旗田巍, 法政大出版局, 1972) 《韓國의 經濟組織と經濟單位》(福田德三, 經濟學硏究, 1907) 《李朝人口に關する硏究》(四方博, 朝鮮社會法制史硏究, 1937) 〈朝鮮後期の田畓文記に關する硏究〉(周藤吉之, 《歷史學硏究》 7―7·8·9, 1937) 〈李朝人口に關する身分階級別的觀察〉(四方博, 《朝鮮經濟の硏究》 3, 1938) 〈高麗末期より李朝初期に至る奴婢の硏究〉(周藤吉之, 《歷史學硏究》 9―1∼4, 1939) 〈敎祖崔濟愚における東學思想の歷史的展開〉(石井壽夫, 《歷史學硏究》 11―1, 1941) 〈李朝時代の都市と農村とに關する試論〉(四方博, 《京城大學法學會論集》 12―3·4, 1941) 〈朝鮮初について京在所と留鄕所について〉(周藤吉之, 《加藤紀念東洋史集說》, 1941) 〈近代朝鮮における政治的改革〉(田保橋潔, 《 近代朝鮮史硏究》, 1944) 〈李朝初期の徭役〉(有井智德, 《朝鮮學報》 30·31, 1961) 〈李氏朝鮮開港直後における朝日貿易の展開〉(姜德相, 《歷史學硏究》 265, 1962) 〈近代における朝鮮人と日本觀〉(旗田巍, 《思想》 520, 1967) 〈李朝の鄕規について 1·2·3〉(田川孝三, 《朝鮮學報》 76·78·81, 1975·1976) 〈朝鮮後期農業の硏究〉(宮嶋博史, 《人文學報》 43, 1977)

〈거북선〉, 해군 사관학교 박물관 〈거북선 머리는 들락거렸다〉, 《역사 스페셜》, KBS, 1999.2.13. “거북선, 후대 이르러 변모”(չաշխատող հղում), 《동아일보》, 2008.6.2.*God, Mam-mon and the Japanese;Dr.Horace Allen and Korean―American Relations 1884∼1905(F.H.Harrington, University of Wisconsin Press, 1944) Russian Far Eastern Policy, 1881∼1904(Andrew, Malozemoff, University of California Press, 1958) The Japanese Seizure of Korea 1868∼1910(Hilary Conroy, 1960) Korea and the Politics of Imperialism 1876∼1910(C.I.Eugene·Han Kyo Kim, University of California Press, 1967) Korea’s 1884 Incident(Harold, F.Cook, Seoul, Tae won publishing Co., 1972) Confucian Gentleman and Barbarian Envoys(Martina Deuchler, University of Washington Press, 1977) The Last Phase of the East Asian World Order; Korea, Japan and Chinese Empire 1860∼1882(Key―Hiuk Kim, 1980) The Abacus and the Sword - The Japanese Penetration of Korea, 1895-1910-(Peter Duus, Berkeley, Los Angeles and London, University of California Press, 1995) Kim Ok―kyun and the Korean Progressive Movement, 1882∼1884(Andrew C.Nahm, Ph.D. dissertation, Stanford University, 1961) The Russo―Japanese Struggle for Control of Korea, 1894∼1904(Seung Kwon Synn, Ph.D. dissertation, Havard University, 1967) Korea’s Quest for Reform and Diplomacy in the 1880’s(Kim Dalchoong, Ph.D.dissertation, Fletcher School of Law and Diplomacy, 1972) Confucian Behavior toward Modernization of Korea, 1864∼1910(Kang, Thomas Hosuck, Korea Jour-nal 13(7), 1973) The Kabo Reform Movement;Korean―Japanese Reform Efforts in Korea 1894(Y.I.Lew, Ph.D.dissertation, Havard University, 1973) Commoners in Early Yi Dynasty Civil Examinations(Choe Yong―ho, The Journal of Asian Studies 33―4, 1974) The Reform Efforts and Ideas of Pak Yong―hyo, 1894∼1895(Lew Young―Ick) Korean pation in Government in Late 19th Century Korea; The Contribution of the Independence Club, 1896∼1898(Vipan Chandra, Ph.D.dissertation, Havard University, 1977) Fukuzawa Yukichi on Korea(Pak SeongRae, Journal of Social Sciences and Humanities 45, 1977) Korean―Japanese Politics behind the Kobo―Ulmi Reform Movement, 1894∼1896(Y.I. Lew, The Journal of Korean Studies, 1981) The Abacus and the Sword-The Japanese Penetration of Korea, 1895∼1910-(Berkerley, Los Angeles and London : University of California Press, 1995) Keltie, J.S., ed. (1900). The Statesman's Year Book: Statistical and Historical Annual of the States of the World for the Year 1900. New York: MacMillan.

Dong-no Kim, John B. Duncan, Do-hyung Kim (2006), Reform and Modernity in the Taehan Empire (Yonsei University|Yonsei Korean Studies Series No. 2), Seoul: Jimoondang Publishing Company Jae-gon Cho, The Industrial Promotion Policy and Commercial Structure of the Taehan Empire. Kim, Ki-Seok (Summer 2006). «Emperor Gwangmu's Diplomatic Struggles to Protect His Sovereignty before and after 1905». Korea Journal. Nahm, Andrew (1985 թ․ հոկտեմբեր). «The impact of the Taft-Katsura Memorandum on Korea: A reassessment». Korea Journal. Keith Pratt|Pratt, Keith L., Richard Rutt, and James Hoare. (1999). Korea: a historical and cultural dictionary, Richmond: Curzon Press. 9780700704637; 9780700704644; OCLC 245844259 The Special Committee for the Virtual Museum of Korean History (2009), Living in Joseon Part 3: The Virtual Museum of Korean History-11, Paju: :KO:사계절출판사|Sakyejul Publishing Ltd. Ebrey, Patricia Buckley; Walthall, Ann; Palais, James B. (2006), East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Boston and New York: Houghton Mifflin Press, ISBN 978-0-618-13384-0. Hatada, Takashi; Smith Jr, Warren W.; Hazard, Benjamin H. (1969), A History of Korea, Santa Barbara, CA: ABC-Clio, ISBN 978-0-87436-064-6. Kennedy, George A. (1943), «Amin», in Arthur W. Hummel (ed.), Eminent Chinese of the Ch'ing Period (1644-1912), Washington: United States Government Printing Office, էջեր 8–9. Kim Haboush, JaHyun (2005), «Contesting Chinese Time, Nationalizing Temporal Space: Temporal Inscription in Late Chosǒn Korea», in Lynn A. Struve (ed.), Time, Temporality, and Imperial Transition, Honolulu: University of Hawai'i Press, էջեր 115–141, ISBN 978-0-8248-2827-1. Larsen, Kirk W. (2008), Tradition, Treaties, and Trade: Qing Imperialism and Chosǒn Korea, 1850–1910, Cambridge, MA: Harvard University Asia Center, ISBN 978-0-674-02807-4. Lee, Peter H.; de Bary, William Theodore (1997), Sources of Korean Tradition, Volume I: From Early Times Through the Sixteenth Century, New York: Columbia University Press, ISBN 978-0-231-10567-5. Lin, Ming-te (2014 թ․ դեկտեմբերի 8), «Li Hung-chang's Suzerain Policy toward Korea, 1882-1894», Chinese Studies in History, 24 (4): 69–96, doi:10.2753/CSH0009-4633240469 Nahm, Andrew C. (1988), Korea: Tradition & Transformation: A History of the Korean People, Elizabeth, NJ: Hollym, ISBN 978-0-930878-56-6. Zhao, Quansheng (2003), «China and the Korean peace process», in Tae-Hwan Kwak; Seung-Ho Joo (eds.), The Korean Peace Process and the Four Powers, Hampshire: Ashgate, էջեր 98–118, ISBN 978-0-7546-3653-3.

Արտաքին հղումներ

• 석천사
• 한글학회
• 한글재단
• 국립국어원
• 디지털한글박물관
• 성웅 이순신 Արխիվացված 2016-07-09 Wayback Machine
• 충무공 이순신
• 충무공 이순신
• 한글 듣기 테스트
• 덕수이씨 대종회
• 인터넷 국역 조선왕조실록
• 「이순신」, 《한국민족문화대백과》, 한국학중앙연구원
• 디지털여수문화대전에 오신것을 환영합니다.
• 세종인문도시/세종대왕공부/세종대왕 시대 문헌DB/세종시대가 만든 문헌/동국정운 - 사람중심 행복여주
• Cultural Values of the Choson Dynasty – from Instrok.org, created by the East Rock Institute.
• "Click into the Hermit Kingdom" (Written by Yang Sung-jin and published by Dongbang Media in Seoul, South Korea) – 100 articles in English on the Joseon Dynasty
• Korean royal family website – currently available only in Korean.
• Choson dynasty
• "Japanese Document Sheds New Light on Korean Queen's Murder" – Ohmynews.com's uncovered document about murder of Queen Minbi
• "E-Annals Bring Chosun History to Everyman", The Chosun Ilbo, January 27, 2006.
• "Korean Lee (Yi) Dynasty Granite Sculptures.
• Emperor of Japan: Meiji and His World, 1852–1912. New York: Columbia University Press. 2002. ISBN 0-231-12341-8.
• Kim, Djun Kil (2014). The History of Korea, 2nd Edition Greenwood. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. ISBN 1-610-69582-8.
• Kim, Jinwung (2012). A History of Korea: From "Land of the Morning Calm" to States in Conflict. Indiana University Press. ISBN 0-253-00024-6.
• Nussbaum, Louis Frédéric (2002). Japan Encyclopedia (translated by Käthe Roth). Cambridge MA.: Harvard University Press. ISBN 0-674-01753-6.