Շագանակենի

Շագանակենի
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Բույսեր Տիպ Ծածկասերմեր Դաս Երկշաքիլավորներ Ընտանիք Հաճարազգիներ
Լատիներեն անվանում
Castanea
Դասակարգումը Վիքիցեղերում Պատկերներ Վիքիպահեստում

Շագանակենի, իսկական (լատին․՝ Castanea), հաճարազգիների ընտանիքի ծառանման բույսերի ցեղ։

Կենսաբանական նկարագիր

Բուսաբանական նկարազարդումը գրքից О. В. Томе «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885

Երկարակյաց (500 տարի և ավելի), խոշոր ծառ է, մինչև 35 մ բարձրությամբ և 2 մ տրամագծով։ Սաղարթը՝ գմբեթաձև, խիտ, ուժեղ ճյուղապատված։ Արմատային համակարգը հզոր է և խոր։ Ծաղիկները մանր են, միասեռ կամ երկսեռ, խաչաձև փոշոտվող, ծաղկաբույլը՝ կատվիկ։

Տերևները՝ խոշոր, հերթադիր, երկար, սրածայր։ Պտուղը ընկույզ է, կլոր, տափակավուն՝ պատված գորշավուն պտղապատյանով, պտղամաշկի՝ հաստ, շագանակագույն, մուգ դարչնագույն երանգով։ Պտղամիսը՝ սպիտակ, կիսահյութալի, քաղցր, համեղ, սննդարար։

Քիմիական կազմ

Պարունակում է օսլա՝ 60%, շաքարներ՝ մինչև 17%, ազոտային նյութեր՝ 8-11%, ճարպեր՝ 2% և ավելի, օրգանական թթուներ (խնձորաթթու, կիտրոնաթթու)։

Կիրառում

Պտուղներն օգտագործվում են թարմ և եփած վիճակում, հրուշակեղենի արտադրությունում՝ որպես սուրճի սուրոգատ, բնափայտը՝ ատաղձագործության, կահույքի և խառատային արտադրությունում, շինարարության մեջ։ Բնափայտը, կեղևը և ծաղկակալները հարուստ են դաբաղանյութերով և ներկանյութերով։ Խոնավասեր բույս է։

Մշակում

Բազմանում է պատվաստով, մացառներով և սերմերով։ Պատվաստված բույսերը բերք են տալիս 5-10-րդ, իսկ սերմնաբույսերը՝ 10-15-րդ տարում։ 50 տարեկանում բերքատվությունը՝ մինչև 1 տ/հա։ Լավ է աճում թթու, գորշ և միջին խոնավության հողերում։

Տեսակներ

Ամենաշատ շագանակ արտադրող երկրները ըստ տարիններ
(տոննա)

Դասակարգում	Երկիր	2009	2010	2011
1	Չինաստան	1,550,000	1,620,000	1,700,000
2	Թուրքիա	61,697	59,171	60,270
3	Իտալիա	50,872	48,810	57,493
4	Հարավային Կորեա	75,911	68,630	55,780
5	Բոլիվիա	53,577	53,577	53,577
6	Հունաստան	14,000	20,900	21,500
7	Ճապոնիա	21,700	23,500	19,100
8	Պորտուգալիա	24,305	22,350	18,271
9	Հյուսիսային Կորեա	10,201	9,628	11,000
10	Իսպանիա	10,000	10,000	10,000
—	World	1,890,179	1,954,623	2,022,831
Source: UN Food & Agriculture Organization

Հայտնի է 14 տեսակ, որոնք աճում են Հյուսիսային Ամերիկայում, Ճապոնիայում, Չինաստանում, Միջերկրածովյան երկրներում։

• Castanea crenata Sieb. & Zucc.
• Castanea dentata Borkh.
• Castanea ×fleetii A.Camus,
• Castanea henryi (Skan) Rehder & E.H.Wilson
• Castanea mollissima Blume
• Castanea ×neglecta Dode
• Castanea ozarkensis Ashe
• Castanea pumila (L.) Mill.
• Castanea sativa Mill.
• Castanea seguinii Dode

Դասակարգում

Տաքսոնոմիա

Շագանակենի դասը մտնում է հաճարազգիների ընտանիքի մեջ։

ավելի քան 7 ընտանիք (համաձայն APG II Համակարգի)

Ավելի քան 3 տեսակ (համաձայն APG II Համակարգի)

կարգ Հաճարազգիներ

Castaneoideae ենթաընտանիք

f1

բաժին Ծաղկավորներ կամ Ծածկասերմեր

Հաճարազգիների Հաճարազգիներ ընտանիքի

դաս Շագանակենի

ավելի քան 44 կարգի ծաղկավոր բույսեր (համաձայնAPG II Համակարգի)

ևս 1 ենթաընտանիք Fagoideae

f2

Պատկերասրահ

• 
• 
• 
• 

Գրականություն

• Род 366. Каштан — Castanea Mill // Флора СССР. В 30 т. / Гл. ред. и ред. тома акад. В. Л. Комаров. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1936. — Т. V. — С. 320—322. — 762 + XXVI с. — 5175 экз.
• Соколов С. Я. Род 3. Каштан — Castanea L. // Деревья и кустарники СССР. Дикорастущие, культивируемые и перспективные для интродукции. / Ред. тома С. Я. Соколов. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1951. — Т. II. Покрытосеменные. — С. 405—419. — 612 с. — 2500 экз.
• Philips, Roger (1979). Trees of North America and Europe. New York: Random House. ISBN 0-394-50259-0

Արտաքին հղումներ

• Каштан в энцилопедии декоративных садовых растений
• Nutritional overview of Chestnuts
• Eichhorn, Markus (2012 թ․ մայիս). «Chestnut Tree». Test Tube. Brady Haran for the University of Nottingham.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 411)։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շագանակենի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շագանակենի» հոդվածին։