Ոճիր և պատիժ

Ոճիր և պատիժ (ռուս.՝ Преступление и наказание), ռուս գրող Ֆյոդոր Դոստոևսկու վեպը, առաջին անգամ հրատարակվել է Ռուսական պարբերականում 1866 թվականին (№ 1, 2, 4, 6-8, 11, 12)։ Հայերեն թարգմանվել է Համբարձում Մազմանյանի կողմից։ Վեպը բազմաթիվ անգամներ բեմականացվել և էկրանավորվել է, այդ թվում նաև Հայաստանում՝ Գ. Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնում (բեմականացումը, բեմադրությունը, զգեստների ձևավորումը՝ Տիգրան Գասպարյանի)։

Ոճիր և պատիժ ռուս.՝ Преступленіе и наказаніе և անգլ.՝ Crime and Punishment
Ենթավերնագիր	Романъ въ шести частяхъ съ эпилогомъ
Հեղինակ	Ֆեոդոր Դոստոևսկի
Տեսակ	գրական ստեղծագործություն
Ժանր	հոգեբանական վեպ, փիլիսոփայական գեղարվեստական գրականություն, վեպ-թերթոն և քրեական
Թեմա	սպանություն և Կարոտ
Բնօրինակ լեզու	ռուսերեն
Կերպար(ներ)	Rodion Romanovich Raskolnikov?, Sofya Semyonovna Marmeladova?, Pyotr Petrovich Luzhin?, Arkady Ivanovich Svidrigaïlov?, Semjon Marmeladov?, Q128906158?, Andrey Semyonovich Lebezyatnikov?, Pulkheria Alexandrovna Raskolnikova?, Dmitry Prokofyich Razumíkhin? և Katerina Ivanovna Marmeladova?
Ստեղծման տարեթիվ	1865
Նկարագրում է	Սանկտ Պետերբուրգ
Նախորդ	Գրառումներ ընդհատակից
Երկիր	Ռուսական կայսրություն
Հրատարակված է	Ռուսական պարբերական
Հրատարակման տարեթիվ	1866
Թվային տարբերակ	standardebooks.org/ebooks/fyodor-dostoevsky/crime-and-punishment/constance-garnett
Վիքիքաղվածք	Ոճիր և պատիժ
Crime and Punishment Վիքիպահեստում

1870 թվականին վեպն առանց լրացուցիչ ուղղումների զետեղվում է Դոստոևսկու Երկերի ժողովածուի չորրորդ հատորում, իսկ 1877 թվականին հեղինակի կենդանության օրոք լույս է տեսնում վեպի առաջին հրատարակությունը՝ ոճային աննշան ուղղումներով ու կրճատումներով։ Ինչպես և Դոստոևսկու մյուս ստեղծագործություններում, այստեղ ևս փիլիսոփայական ու բարոյական խնդիրների լայն շրջանակը դրված է ժամանակակից և առօրյա կյանքի հարթության վրա։

Վեպի կենտրոնական թեման XIX դարի 60-ական թվականների ռուս երիտասարդության հոգևոր պատկերն է։ Վեպում արծածված գլխավոր խնդիրներից է 1860-ական թվականներին արմատական երիտասարդության շրջանում լայն տարածում գտած նիհիլիզմի կրոնափիլիսոփայական միտքը, որի միջոցով Դոստոևսկին ցանկանում էր ցույց տալ, թե ինչի կարող է հանգեցնել Աստծո նկատմամբ հավատը կորցնելն ու բարոյականությունից հրաժարվելը։

Ստեղծման պատմություն

Էջ Դոստոևսկու տետրից

Վեպի մտահղացումն ու սյուժեն միանգամից չէ, որ պարզ էին Դոստոևսկու համար։ Գաղափարը հասունացել է տարիների ընթացքում։ Սկզբում նա մտադրվում է երկ գրել, որի կենտրոնական կերպարն, ըստ էության, Մարմելադովն էր լինելու։ Սակայն քիչ ժամանակ անց այդ գաղափարն սկսում է ավելի քիչ հետաքրքրել Դոստոևսկուն, քանի որ շուտով նա մտադրվում է գրել մի վիպակ երիտասարդ սերնդի ներկայացուցչի մասին։ Դոստոևսկին ձգտում էր նոր երկում պատկերել իր ժամանակի երիտասարդությանը, նրա հասարակական լայն հետաքրքրությունները, նրա աղմկալից վեճերը բարոյական ու քաղաքական հրատապ հարցերի մասին, նրա մատերիալիստական ու աթեիստական հայացքները, որը նա բնորոշում էր որպես «բարոյական անկայունություն»։

1865 թվականի սեպտեմբերին «Ռուսական լրաբեր» («Русский вестник») ամսագրի գլխավոր խմբագիր Մ. Ն. Կատկովին ուղղված նամակում Դոստոևսկին գրում է.

Վիպակը պատկերում է մի ոճրագործի հոգեբանական վիճակը։ Գործողությունը կատարվում է մեր օրերում, ներկա տարում։ Համալսարանից հեռացված մի երիտասարդ, որն ապրում է ծայրահեղ աղքատության մեջ, ենթարկվելով որոշ տարօրինակ, «անավարտ» գաղափարների, որոնք պտտվում են օդում՝ որոշում է միանգամից վերջ տալ իր վատթար դրությունն ու սպանել մի պառավի, որը տոկոսով փող է տալիս... Բայց սպանությունից հետո ծավալվում է ոճրագործության ամբողջ հոգեբանական գործընթացքը։ Մարդասպանի առջև ծառանում են չլուծված հարցեր, չենթադրված և անակնկալ զգացմունքները տանջում են նրա սիրտը... Աստծո ճշմարտությունը, երկրային օրենքը հաղթանակում են, և ամեն ինչ վերջանում է նրանով, որ մարդասպանը հարկադրված էր մատնել իրեն, որպեսզի թեկուզև կործանվի տաժանակրության մեջ, բայց դարձյալ հարի մարդկանց. Մարդկությունից տարանջատվելու և մեկուսանալու զգացմունքը, որ նա ապրել էր ոճիրը կատարելուց անմիջապես հետո, մաշում է նրան... ոճրագործն ինքն է որոշում ընդունել տառապանքը, որպեսզի այդ կերպ քավի իր ոճրագործությունը

Հերոսի հոգեբանական վիճակը դառնում է վեպի համընդհանուր տարերքը, և, առհասարակ, Դոստոևսկու բոլոր ստեղծագործություններում կերպարների ներաշխարհը պատկերված է գերլարված ժամանակաշրջաններում, երբ անձի հոգեվիճակն ու զգացմունքները ծայրահեղ սրված են։ Հենց այդ իրավիճակն է, որ հեղինակին հնարավորություն է տալիս ներթափանցել մարդկային հոգու խորը հորձանուտն ու բացահայտել մարդկային բնության բարդությունն ու հակասականությունը։

Այստեղ գլխավոր կերպար Ռասկոյլնիկովը ևս ներկայանում է նման հոգեվիճակում՝ օրորվելով իր երազանքները ժխտելու ու դրանք իրականացնելու հորձանուտում։ Դոստոևսկին ոչ միայն ցույց է տալիս հերոսի հոգեկան ներքին պայքարը, այլ նաև հատուկ ընդգծում է մի ծայրահեղությունից մյուսին անցնելու վիճակը։

Ռասկոյլնիկովի հենց բնավորությունը բացառում է ստոր նպատակների ու անձնական հարստացման համար ոճրագործություն կատարելու ամեն մի հնարավորություն։ Նրան տանջում են իրականության ծանր տպավորությունները՝ Մարմելադովների ընտանիքի կյանքը, Սվիդրիգայլովների կալվածքում Դունեչկայի տարած ստորացումները, Կանոգվարդեյսկի բուլվարում հարբած աղջկան հանդիպելը։ Այդ բոլոր տպավորությունները կենտրոնանում են Ռասկոյլնիկովի երազում, որտեղ խորհրդանշական կերպով մարմնավորված են տանջամեռ և հլու-հնազանդ մարդկանց տառապանքներն իրենց թշնամի սեփականատիրական աշխարհում, մի պատկեր, որը վկայում է չքավորների մարդկային գոյության անկարելիությունը հաջողությունների հասնող սեփականատերեր Լուժինների աշխարհում։ Եվ Ռասկոյլնիկովի ոճրագործությունն ընթերցողի առաջ ներկայանում է առաջին հերթին որպես փորձ՝ այդ փակուղուց ինչ-որ մի ելք գտնելու համար։

Ռասկոյլնիկով-անհատապաշտը ծանր կերպով է ապրում շրջապատողների նկատմամբ իր գերակշռության հավատի կործանումը։ Միևնույն ժամանակ նա տանջվում է բարոյական մաքրության կորստից, որովհետև մարդուն ոչնչացրած մարդը, Դոստոևսկու տեսակետով, ամենից առաջ ինքնասպան է։

Վեպում իբրև քրիստոնեական գաղափարի մարմնացում է հանդես գալիս Սոնյա Մարմելադովայի կերպարը, որը տառապանքների ապոթեզ է, բարձրագույն անձնվիրության, սեփական անձի լիակատար մոռացման օրինակ։ Սոնյայի համար կյանքն աներևակայելի է առանց Աստծո և հոգու անմահությանը հավատալու.

Առանց Աստծո ես ի՞նչ եմ եղել որ։

Վեպի սևագրություններում այս միտքը շատ պարզ է արտահայտել նաև Մարմելադովը։ Պատասխանելով Ռասկոյլնիկովի այն դիտողությանը, թե Աստված գուցե չկա՝ Մարմելադովն ասում է.

Այսինքն՝ Ատված չկա ու նրա գալուստը չի՞ լինի... այդ դեպքում... այդ դեպքում անկարելի է... այդ դեպքում ես էլ անմիջապես կընկնեի Նևա գետը։ Բայց, հարգելի՛ պարոն, այդ կլինի, այդ խոստացված է ապրողների համար... Ով էլ որ լինի ապրողը՝ թեկուզև մեղքի մեջ կորած, եթե նա իսկապես ապրող է, ապա նա տանջվում է, Քրիստոսը հարկավոր է նրան, հետևաբար Քրիստոսը կգա։ Քրիստոսին չեն հավատում միայն նրանք, որոնք նրա կարիքը չեն զգում, որոնք քիչ են ապրում և որոնց հոգին անօրգանական քարի է նման։

Արտաքին և ներքին աշխարհների միջև բախումով Դոստոևսկին ցույց է տալիս կյանքի «ուրվականության» զգացողությունը։ Իրականությունը կարծես դառնում է գիտակցության շարունակությունը՝ ընկղմված թանձր մառախուղի մեջ։ Տվյալ ժամանակի բնորոշ գծերից է վեպի հերոսների գաղափարական ինքնաճանաչումը։ Եվ՝ ստորացվածներն ու նվաստացվածները (Ռասկոյլնիկով, Մարմելադովներ), և՛ նրանք, ովքեր կարծում են իրենց «կյանքի տերը» (Լուժին, Սվիդրիգայլով) ստիպված են հստակեցնել ու ձևավորել իրենց դիրքորոշումը, նրանք սահմանափակված են զգում քրիստոնեական ավանդական բարոյախոսության կաղապարների մեջ։ Հենց դրա մեջ էլ, ըստ Դոստոևսկու, արտահայտվում էր իր ժամանակների աշխարհայացքի անկայունությունը։

Դոստոևսկին անբարոյական էր համարում այն թեորիաները, որոնք արդարացնում էին նպատակի իրականացմանն ուղղված այն միջոցները, որոնց համար պետք էր զոհաբերել բարոյական արժեքներն ու արգելքները։

Վեպում մենախոսություններն ու երկխոսություններն իրենց վրա կրում են մտավոր հսկայական ծանրություն։ Դոստոևսկին առաջին անգամ գրականության մեջ մտցնում է գրական նոր հնարք. Հերոսներն իրենք են պատմում իրենց հոգեբանական վիճակի մասին։ «Ոճիր և պատիժ» վեպով Դոստոևսկին բացում է իր իսկ ստեղծագործության նոր, բարձրագույն շրջանը՝ դառնալով համաշխարհային գրականության մեջ վեպի նորարարության հեղինակ, քանի որ հենց այս վեպով է ստեղծվում պոլիֆոն (բազմաձայն) վեպը։ Կերպարների խոսքը աներևակայելի արտահայտիչ է։ Դիմանկարային բնութագիրները ևս վեպում կարևոր դեր են խաղում՝ նպաստելով մարդու ներաշխարհի հոգեբանական ընկալմանը։

Արտաքին հղումներ

Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են

Ոճիր և պատիժ հոդվածին

• «Ոճիր և պատիժ» վեպի հայերեն թարգմանության թվային տարբերակը

Քննադատություններ

• University of Minnesota study guide
• Text and Analysis at Bibliomania

Առցանց տեքստ

• Crime and Punishment Գուտենբերգ նախագծի կայքում
• A search engine for the novel's text
• Ոճիր և պատիժ վեպն ամբողջությամբ՝ Կարունիկա պորտալում
• Full text, translated by Constance Garnett
• Dual Language E-Book – Crime and Punishment Անգլերեն և ռուսերեն էջերով
• Full text in the original Russian (ռուս.)
• Lit2Go audiobook version of the Constance Garnett translation.

Քարտեզներ

• Crime and Punishment Map Արխիվացված 2018-05-18 Wayback Machine
• Mapping St. Petersburg - Crime and Punishment Արխիվացված 2010-06-01 Wayback Machine

Կարծիքներ

• Book Review of Crime and Punishment by TeenInk.
• Book Review by BCF Reviews
• Book Review - Crime and Punishment Արխիվացված 2013-12-28 Wayback Machine

Գրականություն

• Bakhtin, Mikhail (1984). Problems of Dostoevsky's Poetics. Translated by Emerson, Caryl. University of Minnesota Press. ISBN 9780816612284.
• Bourgeois, Patrick Lyall (1996). «Dostoevsky and Existentialism: An Experiment in Hermeunetics». In Mc Bride, William Leon (ed.). Existentialist Background. Taylor & Francis. ISBN 0-8153-2492-8.
• Cassedy, Steven (1982). «The Formal Problem of the Epilogue in Crime and Punishment: The Logic of Tragic and Christian Structures». Dostoevsky Centenary Conference at the University of Nottingham. Vol. 3. International Dostoevsky Society. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
• Church, Margaret (1983). «Dostoevsky's Crime and Punishment and Kafka's The Trial». Structure and Theme – Don Quixote to James Joyce. Ohio State University Press. ISBN 0-8142-0348-5.
• Cox, Gary (1990). Crime and Punishment: A Mind to Murder. Boston: Twayne.
• Davydov, Sergei (1982). «Dostoevsky and Nabokov: The Morality of Structure in Crime and Punishment and Despair». Dostoevsky Centenary Conference at the University of Nottingham. Vol. 3. International Dostoevsky Society. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 20-ին.
• Fanger, Donald (2006). «Apogee: Crime and Punishment». In Peace, Richard Arthur (ed.). Fyodor Dostoevsky's Crime and Punishment: A Casebook. Oxford University Press. ISBN 0-19-517562-X.
• Frank, Joseph (1994). «The Making of Crime and Punishment». In Polhemus, Robert M.; Henkle, Roger B. (eds.). Critical Reconstructions: The Relationship of Fiction and Life. Stanford University Press. ISBN 0-8047-2243-9.
• Frank, Joseph (1995). Dostoevsky: The Miraculous Years, 1865–1871. Princeton University Press. ISBN 0-691-01587-2. «Katkov, Crime and Punishment.»
• Frank, Joseph (2002). Dostoevsky: The Mantle of the Prophet, 1871–1881. Princeton University Press. Introduction. ISBN 0-691-11569-9.
• Gill, Richard (1982). «The Bridges of St. Petesburg: a Motive in Crime and Punishment». Dostoevsky Centenary Conference at the University of Nottingham. Vol. 3. International Dostoevsky Society - University of Toronto. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
• Hardy, James D. Jr.; Stanton, Leonard J. (1999). «Introduction». Crime and Punishment by Fyodor Dostoyevsky. Signet Classic. ISBN 0-451-52723-2.
• Hudspith, Sarah (2003). Dostoevsky and the Idea of Russianness. Routledge. ISBN 9780415304894.
• Lindenmeyr, Adele (2006). «Raskolnikov's City and the Napoleonic Plan». In Peace, Richard Arthur (ed.). Fyodor Dostoevsky's Crime and Punishment: A Casebook. Oxford University Press. ISBN 0-19-517562-X.
• McDuff, David (2002). «Introduction». Fyodor M. Dostoevsky's Crime and Punishment. Penguin Classics. ISBN 0-14-044913-2.
• Miller, Robin Feuer (2007). «Crime and Punishment in the Classroom». Dostoevsky's Unfinished Journey. Yale University Press. ISBN 9780300120158.
• Morris, Virginia B. (1984). «Style». Fyodor M. Dostoevsky's Crime and Punishment. Barron's Educational Series. ISBN 0-8120-3409-0.
• Ozick, Cynthia (1997 թ․ փետրվարի 16). «Dostoyevsky's Unabomber». The New Yorker. էջ 114. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 17-ին.
• Peace, Richard Arthur, ed. (2006). Fyodor Dostoevsky's Crime and Punishment: A Casebook. Oxford University Press. ISBN 0-19-517562-X.:
  • Peace, Richard. "Introduction", 1–16.
  • Fanger, Donald. "Apogee: Crime and Punishment", 17–35.
  • Lindenmeyr, Adele. "Raskolnikov's City and the Napoleonic Plan", 37–49.
  • Wasiolek, Edward. "Raskolnikov's City and the Napoleonic Plan", 51–74.
  • Peace, Richard. "Motive and Symbol", 75–101.
• Rosenshield, Gary (Winter 1973). «First- Versus Third-Person Narration in Crime and Punishment». The Slavic and East European Journal. 17 (4): 399–407. doi:10.2307/305635. JSTOR 305635.
• Rosenshield, Gary (1978). Crime and Punishment: The Techniques of the Omniscient Author. Peter de Ridder Press. ISBN 90-316-0104-7.
• Sergeyev, Victor M. (1998). The Wild East: Crime and Lawlessness in Post-communist Russia. M.E. Sharpe. ISBN 0-7656-0231-8.
• Simmons, Ernest J. (2007). «In the Author's Laboratory». Dostoevsky – The Making of a Novelist. Read Books. ISBN 978-1-4067-6362-1.
• Wasiolek, Edward (2006). «Raskolnikov's City and the Napoleonic Plan». In Peace, Richard Arthur (ed.). Fyodor Dostoevsky's Crime and Punishment: A Casebook. Oxford University Press. ISBN 0-19-517562-X.
• Wellek, René (1980). «Bakhtin's view of Dostoevsky: 'Polyphony' and 'Carnivalesque'». Dostoevsky Studies – Form and Structure. Vol. 1. International Dostoevsky Society - University of Toronto. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ոճիր և պատիժ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ոճիր և պատիժ» հոդվածին։