Պայթակենի
| Պայթակենի | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||||
| Colutea
L. (1753)
|
||||||||||||
| Տիպիկ ներկայացուցիչներ | ||||||||||||
Colutea arborescens[2] | ||||||||||||
|
Պայթակենի (լատին․՝ Colutea), բակլագգիների (թիթեռնածաղկավորներ) ընտանիքի տերևաթափ, երբեմն՝ փշերով ծածկված թփերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 25 տեսակ։
Հայաստանում
խմբագրել
ՀՀ-ում՝ 3 տեսակ՝
- պայթակենի արևելյան (լատին․՝ C.orientalis),
- պայթակենի կիլիկյան (լատին․՝ C. cilicica)
- պայթակենի Կոմարովի (լատին․՝ C. komarovii)։
Հանդիպում է Սյունիքի մարզի ստորին և միջին լեռնային գոտիներում՝ թեքությունների վրա, չոր, զառիթափ, ժայռոտ լանջերին։
Կենսաբանական նակարգիր
խմբագրելԹփի բարձրությունը մինչև 3(4) մ է։ Ընձյուղները թավոտ են։ Տերևները բարդ են, կենտփետրաձև, տերևիկները՝ կլորավուն կամ հակառակ ձվաձև։ Ծաղկաբույլը ողկուզանման է, ծաղիկները՝ խոշոր, դեղին, նարնջակարմրավուն։ Ծաղկում է մայիս-օգոստոսին։ Պտուղը պարկանման, բազմասերմ, կիսաթափանց ունդ է։ Լուսա- և ջերմասեր է, երաշտա- և չորադիմացկուն։
Բուսաբանական նկարագրություն
խմբագրելՏերևաթափ թփեր՝ անհավասար փետրաձև տերևներով, որոնք հերթափոխ են դասավորված (որոշ տեսակների դեպքում երիտասարդ ճյուղերի միջհանգույցները կարող են այնքան կարճ լինել, որ տերևները կարծես փնջված լինեն):
Ծաղկաբույլերը՝ թևակոթային խուճուճներ են, փոքրիկ ծաղկակալներով, գրեթե տերևների երկարության: Ծաղկակալները տեղակայված են բաժակատերևների հիմքում, շատ փոքր են և երբեմն բացակայում են։ Բաժակատերևը լայն է, խողովակաձև կամ զանգակաձև, պատված կարճ, սև կամ սպիտակ, հպված մազիկներով։ Ատամիկները գրեթե նույն երկարության են, կամ վերևի երկուսը կարճ են։ Պսակաթերթերը դեղին կամ մանուշակագույն են, բաժակատերևներից մի քանի անգամ երկար, իսկ տերևակոթերը գրեթե հավասար են բաժակին՝ բացառությամբ «նավակի», որի կոթունները 2-3 անգամ գերազանցում են բաժակատերևներին։ Պսակաթերթը գրեթե կլոր է, վերին մասում կոծված կամ թեթևակի ներս ընկած, ուղղահայաց դիրքով, իսկ վերին մասում՝ երկու կամ ավելի քիչ արտահայտված կոշտուկներով կամ ելունդներով։ Թևերը երկարավուն են, թեք կամ ուղիղ անկյունով կորացած։ «Նավակը» լայն է, ունի երկու ականջիկներ հիմքում, իսկ վերին հատվածում երկարաձգված՝ գրեթե ձևավորելով բերանիկ։
Առէջները՝ 9 սերտաճած և 1 ազատ վերին։ Առէջային խողովակը թեք կտրված բերանով է։ Ձվարանն ունի լավ արտահայտված կոթուն, բազմաթիվ սերմնաբողբոջներով։ Սյունակը վերին մասում խիտ մազածածկ է ներքին կողմում, իսկ վերևում կեռահետև է։ Պտուղը թաղանթային կամ կաշվե է, փքված, չբացված կամ մասամբ բացվող, փոքր-ինչ ներս ընկած որովայնային կարի երկայնքով, իսկ հասունանալիս հաճախ շրջվում է մեջքային կարով դեպի վեր։ Սերմերը երիկամաձև են, թելանման սերմապոչերով, բազմաթիվ։
Տարածում
խմբագրելՏարածված են Եվրասիայի բարեխառն գոտիներում (Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպա, Փոքր Ասիա, Կովկաս, Անդրկովկաս)[3]։
Նշանակություն
խմբագրելԲնափայտն ամուր է. պատրաստում են մանր իրեր և զանազան գործիքներ։ Կոմարովի պայթակենին գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում։
Պատկերասրահ
խմբագրել
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Об условности указания класса двудольных в качестве вышестоящего таксона для описываемой в данной статье группы растений см. раздел «Системы APG» статьи «Двудольные».
- ↑ «Entry for Colutea L.». NCU-3e. Names in current use for extant plant genera. Electronic version 1.0 (անգլերեն). International Association for Plant Taxonomy. Sept 24, 1997. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 1-ին.
- ↑ Флора СССР, 1945, с. 315—323
Գրականություն
խմբագրել- Шапаренко, К. К. Род 803. Пузырник — Colutea L. // Флора СССР. В 30 т. / Гл. ред. акад. В. Л. Комаров; Ред. тома Б. К. Шишкин. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1945. — Т. XI. — С. 315—323. — 432 с. — 4000 экз.
- S. I. Ali: Papilionaceae in Flora of Pakistan, S. 91: Colutea - Online.
- Javier Hornero del Castillo: Aspectos taxonómicos en el género Colutea (Fabaceae) (PDF-Datei; 10,82 MB). Tesis de la Universidad Complutense de Madrid, Facultad de Ciencias Biológicas, Departamento de Biología Vegetal I (Botánica y Fisiología Vegetal). 2002.
Արտաքին հղումներ
խմբագրելԱյս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պայթակենի» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պայթակենի» հոդվածին։ |