Ցաքի

Ցաքի
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Ինֆրաթագավորություն	Streptophyta
Վերնաբաժին	Բարձրակարգ բույսեր (Embryophytes)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophytes)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Վարդածաղկավորներ (Rosales)
Ընտանիք	Դժնիկազգիներ (Rhamnaceae)
Ցեղ	Ցաքի (Paliurus) Mill., 1754

Ցաքի, ժանտափուշ, փշենի, շապան (լատին․՝ Paliúrus), դժնիկազգիների ընտանիքի բույսերի ցեղ։

Հայտնի է 8, Հայաստանում՝ 1 տեսակ՝ ցաքի փշոտ (P. spina- christi)։

Տարածում

Տարածված է Կովկասում, արևմտյան Եվրոպայում, Միջերկրական ծովի ափերին, Փոքր Ասիայում, Իրանում, Ղրիմի հարավային ափերին, Ասիայի միջին և արևմտյան մասերում։ Հանդիպում է Արագածոտնի, Տավուշի, Վայոց ձորի, Սյունիքի մարզերի ստորին, հազվադեպ՝ միջին լեռնային գոտիներում (800-1200, հազվադեպ՝ 1500 մ բարձրություններում)։ Աճում է չոր, քարքարոտ, լավ լուսավորված թեքությունների վրա, ստեղծում անանցանելի թփուտներ։

Կենսաբանական նկարագիր

Ծաղիկները

Առատ ճյուղավորվող, փշոտ թուփ է, բարձրությունը՝ մինչև 3 մ։ Տերևները հերթադիր են, կլորավուն, ձվաձև, կաշեկերպ, փայլուն, կարճ տերևակոթուններով, բութ կամ թեթևակի սրածայր, 2-4 սմ երկարությամբ և 103-3 սմ լայնությամբ, երբեմն ամբողջաեզր, մոխրականաչավուն, մերկ, փայլուն, ներքևից ավելի բաց գույնի։ Ծաղկաբույլը տերևանութային է, ողկուզանման, ծաղիկները՝ երկսեռ, մանր, աստղանման, դեղնականաչավուն։

Ծաղկում է մայիս-հունիսին։ Պտուղը չոր կաշենման է, պարունակում է 3 սերմ։ Սերմը ուռուցիկ է՝ 1,3-ից մինչև 2,8 սմ տրամագծով, հարդադեղնավունից մինչև կարմրադարչնագույն։

Քիմիական կազմ

Երիտասարդ ճյուղերը և պտուղները պարունակում են ալկալոիդներ, տերևները՝ E խմբի վիտամիններ, պտուղները, կեղևը և երիտասարդ ճյուղերը՝ աղաղանյութեր։ Պտուղները և կեղևը պարունակում են դաբաղանյութեր, իսկ տերևները՝ 167 մգ/% վիտամին C։ Արմատների և տերևների պատրաստուկները միզամուղ են։

Նշանակություն

Ցաքի օգտագործում են անանցանելի, փշապատ ցանկապատներ ստեղծելու համար։ Ժողովրդական բժշկության մեջ կեղևը և տերևներն օգտագործվում են վերքերը կապելու, փաթաթելու համար։

Տաքսոնոմիա

ևս 8 ընտանիք

ցեղ Ցաքի

կարգ Վարդածաղկավորներ

5 տեսակ

Paliuarm hirsutus

Բաժին Цկամ Ծածկասերմեր

ընտանիք Դժնիկազգիներ

Paliuarm hemsleyanus

52 կարգ ծաղկավոր բույսեր

ավելի քան 50 դաս

Paliuarm ramosissimus

Հոմանիշներ

• Aubletia Lour., 1790, nom. illeg.

Տեսակներ

• Paliuarm hemsleyanus Rehder, 1931
• Paliuarm hirsutus Hemsl., 1894
• Paliuarm orientalis (Franch.) Hemsl., 1894
• Paliuarm ramosissimus (Lour.) Poir., 1816
• Paliuarm spina-christi Mill., 1768, nom. nov.

Գրականություն

• Ohwi, J. Flora of Japan. — Washington, D.C., 1965. — P. 614—615—393.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ցաքի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ցաքի» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 281)։