Ցիկլոն

Ցիկլոն (հին հունարեն՝ κυκλῶν՝ «պտտվող»), մթնոլորտային խոտորում օդի պտտահողմային շարժումը և կենտրոնում մթնոլորտային ճնշման ցածր արժեքը։ Տարածման տրամագիծը հասնում է մինչև 2-3 հզ կիլոմետրի։ Փակ իզոբարները սովորաբար ունենում են անկանոն, բայց օվալին մոտ ձև և սահմանափակում են ցածր ճնշման շրջանները բարիկական դեպրեսիաները։ Մթնոլորտային ճնշման նվազագույն արժեք դիտվում է ցիկլոնի կենտրոնական մասում և տատանվում 960-ից մինչև 1000-1010 մբ, առանձին դեպքերում՝ նվազում մինչև 930-920։ Երկրագնդի թեքող (Կորիոլիսի) ուժի և շփման ուժի ազդեցության շնորհիվ Հարավային կիսագնդում քամին մթնոլորտի երկրամերձ շերտում շրջանցում է ցիկլոնի կենտրոնը ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ և իզոբարների հետ կազմում է մոտավորապես 30°-ի անկյուն։ Օդի այդպիսի շրջանառությունը ցիկլոնի կենտրոնական մասում առաջացնում է վերընթաց հոսանք, որը նպաստում է ամպամածության ավելացմանը և տեղումների առաջացմանը։ Արտաարևադարձային լայնություններում մթնոլորտային տեղումների հիմնական մասը կապված է ցիկլոնային գործունեության հետ։ Պտտահողմային շարժման հետևանքով տարբեր աշխարհագրական լայնություններից ցիկլոնի շրջան են թափանցում տարբեր ջերմաստիճաններով օդային զանգվածներ և պայմանավորում օդի ջերմաստիճանի անհավասարաչափ բաշխումը նոր առաջացած, երիտասարդ ցիկլոնում։ Ըստ շարժման ուղղության ցուրտ օդը գտնվում է ցիկլոնի թիկունքում տաք օդը՝ առջևի մասում։ Քամու արագությունը ցիկլոնում նույնպես անհավասարաչափ է, առավելագույն արագությունը դիտվում է ծայրամասերում (ավելի քան 30 մետր/վայրկյան), նվազագույնը՝ կենտրոնական մասում (երբեմն մոտենում է 0-ի, կամ անդորրության)։ Բարեխառն լայնություններում, հատկապես օվկիանոսների վրա, գոյություն ունեն որոշակի մարզեր, որտեղ գլխավոր մթնոլորտային ճակատների և ճակատային խոտորումների առաջացումը տեղի է ունենում համեմատաբար կանոնավոր ձևով։ Դրա հետևանքով այդ մարզերում դիտվում է ցիկլոնի առաջացման հաճախականության և տեղաշարժման որոշակի օրինաչափություն։ Սակայն ջրային ու ցամաքային տարածությունների տեղադիրքի, լեռնագրության և այլ աշխարհագրական գործոնների փոխազդեցությունը բարդացնում է ցիկլոնային գործունեությունը և այն դարձնում արագ փոփոխվող։ Տարրերում են սովորական կամ արտարևադարձային ցիկլոն և արևադարձային ցիկլոն։ Արևադարձային ցիկլոնի մեծ հաճախականությամբ Հյուսիսային կիսագնդում աչքի է ընկնում Ֆիլիպիններից արևելք գտնվող շրջանը, որտեղ դրանց անվանում են թայֆուն, Կալիֆոռնիայից և Մեքսիկայից արևմուտք գտնվող շրջանում՝ տորնադո, Կարիբյան ծովի և Անտլանտյան կղզիների շրջանում՝ արևադարձային փոթորիկ։ Հարավային կիսագնդում աչքի են ընկնում Նոր Գվինեայից և Մադագասկարից արևելք ու Ավստրալիայից hյուսիս-արևմուտք գտնվող շրջանները։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 12, էջ 156)։